Тсвана (халық)

Тсвана
чуана, бечуана
Бүкіл халықтың саны
5,7 млн.
Ең көп таралған аймақтар
ОАР	4,1 млн.
Ботсвана	1,5 млн.
Зимбабве	90 000
Намибия	15 000
Тілдері
сетсвана тілі
Діні
жергілікті дәстүрлі нанымдар, христиандық

Тсвана (чуана, бечуана) — Оңтүстік Африкадағы банту халқы. Жалпы саны 5,7 млн. адам. Оңтүстік Африка Республикасының солтүстігінде 4,1 миллион адам, (2011, халық санағы), оңтүстік-шығыс Ботсванада 1,5 млн адам, (2011 жыл санағы), оңтүстік Зимбабведе 90 мың адам, (2016 жылғы бағалау) және шығыс Намибияда 15 мың адам тұрады.

Тілі

Олар банту тілдер семьясының оңтүстік-шығыс тобының сетсвана тілінде сөйлейді.

Діні

Тсваналардың көпшілігі жергілікті дәстүрлі нанымдарды ұстанады, кейбіреулері христиандар.

Тарихы

Олардың өмір сүруінің алғашқы деректері 1300-1500 жылдарға жатады. Икон деп аталатын қыш ыдыстардың табылуы осы уақыттан басталады. Тсвана халқы сол кезде үлкен сото этникалық тобының бөлігі болды. 1500 жылға қарай сото диалектілері, нанымдары және әлеуметтік құрылымдары ұқсас үш топқа бөлінді. SAHO мәліметтері бойынша, 19 ғасырдың басында соғыстарға, көші-қонға және саяси толқуларға байланысты кейінгі кезеңде пайда болған кластерлер арасындағы айырмашылықтар дифиган деп аталды. Бүгінгі таңда Тсвана халқы қара нәсілді оңтүстік африкалықтардың төрт негізгі этникалық тобының бірі болып табылады және сото-тсвана этникалық тобына жатады. Ботсванада Тсвана мемлекеттері 1700 жылы Хуруше мен Квенадан келген мигранттар Оңтүстік-Шығыс Ботсвананың Халагари-Ролонг халқының арасында Нгвакета көсемдігін орнатқан кезде басталды.

Еуропалық саудагерлер мен британдық миссионерлер алғаш рет Тсвана аймағына 19 ғасырдың алғашқы онжылдығында келді. Нәтижесінде піл сүйегі, аң терісі мен қауырсын саудасы дамып, христиан шіркеулерінің негізі қаланды. 1860-1870 жылдары Оңтүстік Африкада гауһар тастар мен алтынның ашылуы да индустрияландыру мен отарлауды жеделдетті. 1885 жылы британдықтар Британдық Бечуаналендті құрды, ол қазіргі Ботсвана болып табылады, ол кейін 1910 жылы Оңтүстік Африка Одағына біріктірілді. Нәтижесінде Тсвана көсемдері өз билігін жоғалтты. Тсвана халқы шахталарда жұмыс істеуге және британдық тәжге салық төлеуге мәжбүр болды. Отарлау 1966 жылға дейін, Ботсвана, кейін Бечуаналенд Ұлыбританиядан тәуелсіздік алғанға дейін жалғасты.

Кәсібі

Тсвананың негізгі дәстүрлі кәсіптері – мал шаруашылығы (ірі қара және ұсақ мал) және егіншілік (Ботсвананың шығысында және солтүстігінде), құмай, бұршақ, бақша, жүгері, қант қамысы. Көптеген тсвана шахталар мен фермаларда жұмыс істейді. Керамикалық ыдыстар, қоржын тоқу, сұйықтықтарды салатын ыдыстар жасау кеңінен дамыған.

Тұрмыс салты

Тсвана тайпаларға бөлінуді, жерге қауымдық меншікті, жерді тең пайдалануды және қауымдық өзін-өзі басқаруды сақтаған. Тайпалық тектілер мен байлар қабаты ерекше көзге түсті. Қарапайым қауымдастық мүшелерінде әлі күнге дейін үлкен отбасылық ұйымның қалдықтары бар. Тсвана халқының дәстүрлі өмірінің көптеген ерекшеліктері сақталған. Әскери ұйымның негізі болған инициация кезінде (әр 4-7 жыл сайын) қалыптасқан жас сыныптары сақталды. Ажырасқанда неке құны (мал) қайтарылмаған.

Басшылық ғұрыптық қызметтерді де атқарды - жаңбыр шақыру, ауыл шаруашылығы жұмыстарын бастау, алғашқы жемістер мерекесіне қатысу ырымдарын орындады. Мұрагерлік тікелей, әкеден балаға беріледі.

Елді мекендері дөңгелек типтегі елді мекендер, дөң үстінде (3000-ға дейін үйшіктер) орналасқан, көсемдердің резиденциясы және бірнеше ұсақ қоныстарды құрады. Әрбір елді мекеннің ортасында «котла» - төрешілер алаңы болды. Тұрғын үйлері - конустық төбесі шөппен жабылған, жеңіл ағаш жақтаудағы дөңгелек саман үйшік.

Дәстүрлі киімдері - каросс (былғары жамылғылар), белдік және алжапқыш - заманауи киімдерге орын берді.

Тамағы негізінен сүт, өсімдік тектес тағамдар, ет сирек тұтынылады.

Дәстүрлі рухани мәдениет пен бай фольклор, оның ішінде музыка мен би сақталған.