Türküler

Öz
Her yaşam bölgesinde farklı bir kültürel zenginliği yaşatan Anadolu insanı, barındırdığı
kültürel yapı içerisinde halkın duygu ve düşüncelerinin en güzel ifade
biçimlerinden biri olan türkülere ayrı bir önem vermiştir. Arguvan yöresi bu anlamda,
Anadolu insanının müziğe verdiği değerin her yönü ile hissedildiği ve müziğin
kültürel, sanatsal ve dinsel bir öğe olarak ön plana çıktığı kendine özgü bölgelerin
başında gelmektedir. Arguvan yöresi, kendine has yorumlama teknikleri ve türkülerine
yüklediği manevi anlam özellikleriyle de özgün bir yapı sergilemektedir. Bu
araştırma, Arguvan yöresi müzik kültürünü irdelemeyi amaçlamaktadır. Araştırmada
karma bir desen kullanılmasına karşın daha çok nitel araştırma yöntemlerinden
istifade edilmiştir. Konu ile ilgili olarak halk müziği kültürüne yönelik yazılı ve dijital
kaynak taraması, metodolojik eser analizleri, kişisel görüşmeler ve gözlemler yapılmıştır.
Araştırma bulguları doğrultusunda elde edilen sonuçlardan bazıları sıralanacak
olursa; Arguvan halk müziğinin yörede “İçeri Makamı” ve “Dışarı Makamı”
olmak üzere iki farklı şekilde kategorize edildiği. İçeri makamındaki türkülerin dini
konuları kapsamasına karşın, dışarı makamındaki türkülerin dünyevi konuları içerdiği,
yörenin, özellikle uzun havalarındaki ağız/şive özellikleri ve katma sözleri yönü
ile ulusal ölçekte oldukça belirleyici karakteristik özelliklere sahip olduğu aklımıza
ilk gelenler olacaktır.

Anahtar Kelimeler: Arguvan, halk kültürü, Türk halk müziği

Abstract

The people of Anatolia, who have harbored and given life to a great cultural wealth in every
aspect of daily life, gave particular importance to folk songs, which are considered as one of
the best and most direct expressions of the emotions and thoughts of people living within a
certain culture. In this respect, the region of Arguvan is one of the leading places in Turkey
where the importance given to music by the people of Anatolia can be felt, and where the
cultural, artistic and religious aspects of music are very prominent. With its own regional rendition techniques, and with the spiritual meaning given to its folk songs, the region of
Arguvan possesses a very unique and authentic music culture. The aim of this study was to
examine the music culture of the region of Arguvan. Rather than using a mixed study design,
this study mainly relied on qualitative study methods. Concerning the study subject; written
and digital sources relating to the local folk music culture were reviewed, methodological
analyses were performed on existing musical works, interviews were performed, and observations
were conducted. Some of the results obtained based on study findings can be listed
and summarized as follows: In the region of Arguvan, folk music is categorized into two
groups as the “İçeri Makam” and “Dışarı Makam”. The “İçeri Makam” is used for folk songs on
religious subjects, while the “Dışarı Makam” is used for folk songs on earthly subjects. One
of the most notable characteristic of the region – which, in fact, distinguished it from the rest
of the country – was the dialects and the lyrics used in the region have unmetered folk songs.

Keywords: Arguvan, folk culture, Türkish folk music

Özet
Silifke yöresi türküleri kendilerine has dokuları ve birçok açıdan çeşitlilik gösteren icra karakteristiklerini bünyesinde barındıran yapıları ile öne çıkmaktadırlar. Yöre türkülerinin büyük bir çoğunluğunda söz bölümleri özel bir hançere ile seslendirilmekte ve aynı paralelde türkülerdeki saz bölümlerinin icrası da ustalık gerektiren karmaşık müzikal yapıları bünyelerinde barındırmaları hasebiyle Türk halk müziği (THM) için ayrı bir değer taşımaktadırlar. Bu araştırma; Silifke yöresine ait olan THM eserlerindeki mevcut notaların usul özellikleri –notaya aktarım ve icra farklılıkları- açısından değerlendirilmesini konu almaktadır. Araştırma sürecinde TRT-THM arşivinde kayıt altına alınmış olan –ulaşılabilen- 29 adet türkü usul özellikleri açısından tasnif edilmiş ve çeşitli açılardan yorumlanmıştır. Araştırma doğrultusunda, yöre türkülerinde 11 adet ana-temel usul, 17 adet birleşik usul ve 1 adet değişken/geçkili usul şeklinde notaya aktarılmış türkü saptanmıştır. Sonuç olarak, yöre türkülerinin mevcut notaları/icraları arasında –özellikle usul yazımları açısından- çeşitli problemlerin var olduğu tespit edilmiş ve bu problemlerin çözümüne yönelik öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Türk Halk Müziği, Türkü, Usul, İcra

Abstract
The folk songs of Silifke region are prominent with their unique texture and their structures embodying performance characteristics which vary in many aspects. As the lyrics in majority of the region’s folk songs, are performed with a special larynx and in parallel the performance of the stringed instruments in the folk songs embody complex musical structures which require expertise, they have a special value for Turkish folk music (TFM). This research aims to evaluate the Silifke region’s folk songs in terms of the tempo characteristics of the existing notes, transferring to note and performance differences. In the course of the research, 29 – accessible - folk songs which were recorded in TRT-TFM archive were classified in terms of tempo characteristics and were interpreted from different point of view. In line with the research, folk songs transferred to note with 11 main basic tempos, 17 combined tempos and 1 variable tempo were determined. As a result, various problems between existing notes/performances of region’s folk songs – especially in terms of tempo notation – were detected and suggestions aiming at solving these problems were submitted.

Key Words: Turkish Folk Music, Folk Song, Tempo, Performance

ÖZET
Bitlis ili Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer almaktadır. Bitlis, fizikî coğrafya özellikleri bakımından incelendiğinde, il sınırları içinde birbirinden vadi ve oluklarla ayrılmış bir çok dağ sırasının yer aldığı görülecektir. Bu vadilerin çoğuna bir akarsu yerleşmiştir. İl sınırları içinde özellikle kuzey kesimlerinde irili ufaklı bir çok volkanik kütle bulunmaktadır.Bölgede hakim olan karasal iklim, Bitlis'te de görülmektedir. İlin doğal bitki örtüsü, güneyde meşe ormanları ve kuzeyde bozkırlardır. İlde volkanik topraklar geniş bir alan kaplamaktadır.
Bitlis, bölgenin genel karakterine uygun olarak göç veren bir ildir. Tarıma elverişli alanların yetersiz olmasına rağmen, halkın temel geçim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır. Topografik ve klimatik şartlar nedeniyle yük ve yolcu taşımacılığında birçok zorluklarla karşılaşılmaktadır. Ayrıca Bitlis, özellikle İran'la yapılan ticarette önemli yollar üzerinde yer almaktadır.
İncelenen 40 türkü içinde beşerî ortamı anlatan ifadeler toplam içinde % 51.02, doğal ortam hakkında bilgi veren ifadeler %33.33, ekonomik faaliyet ve karşılaşılan zorlukları anlatan ifadeler ise %15,65'lik bir paya sahiptir. Bu durum Bitlis ilinin sahip olduğu beşerî ortam özelliklerinin türkülerde daha fazla yer aldığını göstermektedir. Beşerî özelliklerin ilk sırada yer almasında şüphesiz ki, türkülerin büyük çoğunlukla sevgili için söylenmiş olması ve dolayısıyla sevgiliye, yaşadığı yere ve giydiği kıyafetlere duyulan sevginin türkülerde doğal olarak yer alması önemli bir neden olmuştur.
İlin sahip olduğu zorlu doğal ortam şartları da türkülerde önemli bir oranda yer almıştır. Aynı şekilde doğal ortamın güzellikleri de türkülerde yer bulmuştur. İnsanoğlu yaşamış olduğu doğal ortamla her zaman için etkileşim içindedir. Bu nedenle insanlar doğal ortamdan olumlu yönde etkilenebildiği gibi olumsuz yönde de etkilenebilmektedir. Bu etkileşim doğal olarak Bitlis türkülerinde de ortaya çıkmaktadır. Dağlık, akarsuların bol olduğu, gür bitki örtüsüne sahip ve özellikle kış mevsiminin çetin geçtiği bir ortamda yaşayan insanların türkülerinde, bu ortamın etkisinin görülmesinden daha doğal bir şey olamaz. Bu nedenle karşılaşılan zorluklar ve doğal ortam güzellikleri de türkülere yansımıştır. Yukarıda da bahsedildiği gibi sevgiliye söylenen türkülerde, sevgiliden uzak kalma veya sevgiliye kavuşamama, çoğu zaman doğal ortam özelliklerinin getirmiş olduğu güçlüklere bağlanmış, bu durum ilin hidrografik, flora-fauna ve topografik özelliklerini yansıtan ifadelerle belirtilmiştir.
Bitlis ilinin sahip olduğu topografik ve klimatik özellikler, doğal olarak ekonomik faaliyetler üzerinde de önemli bir rol oynamıştır. İl sınırları içinde yaşayan halkın en önemli geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Tarımsal faaliyete uygun alanların az oluşuna rağmen, tarımsal faaliyetlerin halkın temel geçim kaynaklarının başında yer alması bu faaliyetin önemini arttırmıştır. Yine jeolojik etkenlerle volkanik toprakların geniş bir alan kaplaması, elde edilen ürünlerin kalitesini ve verimini arttırmış, tarımsal faaliyetin halk için önemli bir ekonomik değere sahip olmasına neden olmuştur. Bu nedenle tarımsal faaliyetler türkülerde işlenen konulardan biri olmuştur. Özellikle tarih boyunca yaygın olarak yapılan bağcılık faaliyeti, türkülerde en çok rastlanan ekonomik faaliyet olmuştur. Topografik ve klimatik şartların ortak bir sonucu olarak özellikle ulaşım faaliyetleri olumsuz yönde etkilenmiştir. Bitlis ilinin güney kesimlerinin yüksek dağlık bir alana sahip olması ve bu kesimde yer alan dağların doğu-batı yönünde uzanması, kuzey-güney yönündeki yük ve yolcu ulaşımını güçleştirmiştir. Bu durum aynı zamanda sosyal ilişkileri de olumsuz yönde etkilemiş, karşılaşılan zorluklar türkülerde ifade edilmiştir. Yine bu durum türkülerde sevgiliye kavuşamamanın bir nedeni olarak da yer almıştır. Ayrıca Bitlis, tarih boyunca Anadolu ile İran arasında yapılan ticarette önemli bir konuma sahip olmuştur. İlin kuzey, güney ve batısından gelen yolların il sınırları içinde birbirine bağlanması, ulaşım açısından stratejik bir öneme sahip olmasına yol açmış ve bu durum da türkülere konu edilmiştir.

ABSTRACT
Bitlis province is located in Eastern Anatolian Region of Turkey. In terms of features of physical geography, a lot of mountain ranges is located in the province. These mountain ranges separated by valleys coming one after another. Most of these valleys settled by a lot of rivers. In addition, there are many large and small volcanic masses in the northern part of the province. Continental climate that dominating the region is seen in Bitlis. The natural vegetation of the province is oak forests (in the south parts) and steppes (in the northern parts and valley floors). Volcanic soils cover a large area in the territory of the province.
Bitlis, in accordance with the general character of the region, is a emigration province. Although lands suitable for agriculture are less, people's basic sources of livelihood are agriculture and livestock breeding. Due to topographic and climatic conditions, freight and passenger transportation have a lot of difficulties. Also, Bitlis is located along the roads have major importance, especially in trade with Iran.
To demonstrate the effect of geographic environment on the folk songs of Bitlis, 40 folk songs were investigated. As a result of the research 147 geographical expressions have been identified. In these folk songs, statements regarding the human environment 51.02%, physical environment 33.33%, economic environment 15.65% percent of the total geographic expression. Because of the folk songs have been written for beloved, it can be seen a lot of evidence about human geography characteristics in the Bitlis folk songs, especially name of
beloved,where she/he live in and her/his clothes.
Challenging physical geographic conditions of Bitlis province are included a significant proportion in
the folk songs. The same way beauty of the natural environment takes part in the folk songs. Mankind has
always been in interacting with physical geographic conditions of where they live in. This interaction, effects
people positively or negatively, can be seen in the Bitlis folk songs. There is nothing more natural than the seeing of the effect of this environment which has mountains, plenty of rivers, lush vegetation and harsh winter, on the Bitlis folk songs. For that reason, it can be seen mountain names like “Süphan”, “Nemrut”, river names
such as “Bitlis Çayı”, “Ava Vakfe”, some terms express hursh winter conditions such as “cold” “very cold”,
“jack frost”, “snow”, in the folk songs of Bitlis province.
Topographic and climatic features of the Bitlis province, naturally, have played an important role on economic activities. The most important source of livelihood of the people who live in the province is agriculture and livestock. Fact that lands suitable for agricultural activities are less, the importance of this activity has a high range due to people’s main source of income is agriculture. However, volcanic soils covering wide area has increased quality and fertility of production. For these reasons, agricultural activities are significant subject in the folk songs as a economic value. In this activities, especially vine cultivation which has commonly done since ancient time, is an important subject in folk songs. As a result of topographic and climatic conditions, transportation activities has effected negatively. Especially mountains extending east-west direction in the high mountainous southern of province, has a negative impact on freight and passenger transportation in the direction of north-south. These conditions has also negative impact on social relationships and as a result transportation difficulties have been expressed in folk songs. This situation has also taken place as a reason of not to reaching to beloved in folk songs. In addition, Bitlis province has had an important position in the trade of Anatolia with Iran throughout the history. Bitlis province is the interconnection area of the roads coming from the provinces around. For that reason this province has had a strategic importance throughout of the history. This strategic importance and difficulties in transportation has been a significant subject in the folk songs of Bitlis, for example “twisted roads of Bitlis...” “Rahva road is impassable...”, “Snowy mountains of Bitlis are impassable...”, “Your road towards to Iran...” etc.