Aşık Edebiyatı

Öz
Âşık Edebiyatının önemli temsilcilerinden Karaca Oğlan, zamanı aşan sözü ve nefesi ile asırlar boyu canlılığını korumuş, Anadolu insanı onu tıpkı Yunus Emre gibi farklı yöre hatta kasaba ve köylerde dahi kendisine mal etmeye çalışmıştır. Yaşadığı coğrafyadan yüzyıla, asıl adından doğum ve ölüm tarihine, nereli olduğundan ona ait olan ve olmayan şiirlere, Karaca Oğlan ve Karaca Oğlanlar meselesine kadar hayatı bilinmezliklerle örülü Karaca Oğlan’ın şiirinde evren, kendi öz kimliği ile görülür. Doğa ile iletişimini modern zamanlarda kaybeden ve ekolojik dengenin bozulmasının müsebbibi insanoğlu, kendi beninde, kendinden başka bir dünyanın varlığını reddedip varlığa kendinden menkul mana vererek nesneden asıl ve biricik özneye dönüştüğünü varsaymıştır. Doğanın böylesi bir sömürge unsuru haline getirilmesine hem tepki hem de doğaya farklı bakış oluşturma çabasının ürünü olan ekoeleştiri, doğayı insan ile olan ilişki ve mücadelesi ile değil; varlık âlemindeki her nesnenin kendisine has bir kimliğe ve değere sahip olduğu savı ile ortaya çıkmıştır. Çalışmada, odak noktasına salt insanı değil evreni oturtan Karaca Oğlan’ın şiirlerinde doğa, ekoeleştiri kuramının temelleri perspektifinde değerlendirilmiş, Karaca Oğlan’ın söz konusu evrene bakış açısı irdelenmiştir.
Anahtar Kelime: Karaca Oğlan, ekoeleştiri, çevreci eleştiri, Türk halk şiiri, doğa, çevre.

Abstract
One of the important representatives of Minstrel Literature, Karaca Oğlan has maintained his essence for ages by his words and inspiration that exceeds time, and Anatolian people have tried to appropriate him, just as Yunus Emre. The universe is seen in its own identity in Karacaoglan’s poems, whose life is shrouded in obscurity including his life period, age, real name, date of birth and death, hometown and even his authenticity. Humans are to blame for the destruction of the ecological balance since they have lost touch with nature in modern times. And they have denied the existence of another world and taken the existence for granted by stressing the importance of individual subjects. Ecocriticism, which emerged as a reaction to the colonialization of nature and as a product to create a different perspective towards nature, suggests that nature is not only for humans, and all things hold unique individual importance. The study examines the universal nature concept in Karaca Oğlan’s poems within the premises of Ecocritical theory and analyzes Karaca Oğlan’s viewpoint on nature.
Keywords: Karaca Oğlan, ecocriticism, environmental criticism, Turkish folk poetry, nature, environment.

ÖZET Halk şairleri asırlar boyunca toplumlarının gözü, kulağı ve dili olmuşlar, ortaya koydukları ürünlerle kendi duygu ve düşüncelerinin yanı sıra içinde bulundukları toplumun zevklerini, beğenilerini, arzu ve isteklerini, tepkilerini, acılarını, sevinçlerini, hüzünlerini, hayata bakışlarını, dünya görüşlerini yansıtmışlardır. Aynı zamanda onlar, en önemli ürünleri olan türkü ve destanlarda, toplum üzerinde büyük tesirler yapmış önemli olayları işleyerek toplumun hissiyatını, bu olaylar karşısındaki tavrını, tepkisini dile getirmişlerdir. Bu yönleriyle de toplum içerisinde bir " sözel tarihçi " vazifesi üstlenmişlerdir. İslamiyet'ten önce ozan adı verilen ve toplum içerisinde önemli bir mevkiye sahip olan bu halk şair ve musikişinasları, toplumun önemli günlerinde, sığır, şölen ve yuğ adı verilen törenlerde, savaşlardan önce askeri cesaretlendirmek, savaşlardan sonra da kazanılan zaferi/zaferleri ya da kaybedilen mücadeleleri anlatan, savaşın çeşitli safhalarını tasvir eden, bu savaşlarda öne çıkan veya ölen kahramanları metheden şiirler söylemişlerdir. Ozanların bu vazifeleri İslamiyet'ten sonra da devam etmiş, bu saz şairleri kahvehane, meyhane, bozahane, kervansaray, tekke gibi umumî ortamların yanı sıra yeniçeri ve sipahi ocaklarında, leventler arasında ve sınır kalelerinde de bulunmuşlardır. Ordu içerisinde bulunan bu saz şairleri bizzat orduyla çeşitli seferlere, savaşlara da katılarak bu savaşların, kazanılan zafer ve mağlubiyetlerin canlı şahitleri, bunlarla alakalı olarak ortaya koydukları türkü ve destanlar da bu olayların birer canlı vesikası olmuştur. Asıl adı Durmuş Ali olan Âşık Gufranî, 1280/1863-1864 yılında Karaman'ın Başkışla köyünde doğmuştur. Karaman'da Koçakdedeler diye bilinen bir aileye mensuptur. Pirlerin elinden bade içerek on beş yaşından itibaren saz çalmaya ve şiir söylemeye başlayan şairin hem hece hem de aruz vezniyle şiirleri mevcuttur. Şairin elde olan az sayıdaki şiirleri arasında destanların yoğunluğu dikkat çekmektedir. Bu da onun daha çok bir destan şairi olduğunu göstermektedir. Kaynakların verdiği bilgilerden hareketle şairin destan söyleyerek ve bastırdığı destanları satarak geçimini sağladığı ve hayatının son * 31 Ekim-02 Kasım 2014 tarihleri arasında Çankırı Karatekin Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü ve Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı'nın iş birliği ile düzenlenen " 100. Yılında I. Dünya Savaşı'nın Türk Edebiyatındaki Yansımaları " konulu II. Uluslararası Türkiyat Sempozyumu'nda sunulan yayımlanmamış bildiri metninin genişletilmiş şeklidir. Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir.

XIX. yüzyıl, ‘âşık tarzı kültür geleneği’nin zirveye çıktığı bir dönemdir. Tabii bu dönemde, ‘âşık tarzı kültür geleneği’nin ‘divan tarzı kültür geleneği’ ile ittifakı büyük ölçüde sağlanmış; âşıklar şekil, dil, üslup ve nesne dünyası itibariyle klasik şiire yakın bir söyleyişe ulaşmışlardır. Âşıkların böyle bir söyleyişe ulaşmalarında İstanbul başta olmak üzere genellikle büyük şehir merkezlerinde icra edilen ‘âşık fasılları’ın tesiri büyük olmuştur. Mevcut XIX. yüzyıl âşık fasıllarının genel karakterine baktığımız zaman bu durumu tahmin edebilmek hiç de zor değildir. Diğer taraftan âşıklar, bu duruma bağlı olarak, özellikle de ‘yazılı kültür ortamı’nın etkisiyle, ‘ibdâ’larını önceden yazarak mecmualarına kaydetmişler; fasıllarda da genellikle bu ‘ibdâ’larını ‘inşâd’ yoluna gitmişlerdir. Dolayısıyla bu tutum, doğası itibariyle büyük oranda ‘sözlü kültür ortamı’nın malı olan âşık tarzı şiir geleneği ve bu geleneğin temsilcileri (âşıklar) üzerinde bazı olumsuz durumları da beraberinde getirmiştir. Bize göre bunlardan en önemlisi de âşıkların ‘intihâl’ ile suçlanmasıdır. Her ne kadar Tokatlı Nûrî bu durumu ‘mîrî malı’ şeklinde değerlendirmiş olsa da durumun mahiyetinin gerek sözlü kültür ortamı gerekse yazılı kültür ortamı açısından ele alınması elzemdir. Bu bildiride Ürgüplü hattat ve şair Tayyarzâde Nuri Gökaşan tarafından Âgâhî’nin bir destanından ‘intihâl’le suçlanan Kayserili Âşık Rûzî’nin intihale mevzu şiiri üzerinden bir değerlendirilme yapılacaktır. Ayrıca tespit edebildiğimiz diğer âşıklara ait bazı şiirlerden hareketle ‘intihâl’e meyyâl bazı şiirlerdeki ‘mahlas geçişleri’ de bu çerçevede ele alınacaktır.

Türk anlatı geleneği içinde daha çok anonim halk edebiyatı içine dahil edebileceğimiz halk hikâyeleri, oluştuğu toplumun kültür kodlarını da içinde taşır. Bu eserler dilden dile aktarılırken değişir ve gelişir. Bu sayede temel eser üzerinden eş metinler meydana gelir. Bu çalışmada Kerem
ile Aslı hikâyesinin İran/Save-Buinzehra varyantı temel metin alınarak Kahramanın Sonsuz Yolculuğu’na göre incelenecektir.Türk anlatılarında genel olarak olağanüstü doğum ile dünyaya gelen kahraman bir maceraya çıkmaktadır. Joseph Campbell, bu macera sürecini kahramanın içinde bulunduğu ruhsal gelişime göre “ayrılma- erginlenme- dönüş” evreleri olarak ele almıştır. Bu evreleri tamamlayan kahraman
belli bir olgunluğa ulaşarak macerasını tamamlamış olur. Bu çalışmanın amacı Joseph Campbell’in Kahramanın Sonsuz Yolculuğu adlı eserinden hareketle Kerem ile Aslı Hikâyesindeki Kerem’in karşılaştığı olayları simgeler ışığında ortaya çıkararak yorumlamaktır. Bu yorumlama esnasında toplumların kültür kodları olan arketiplere de değinilerek
metnin daha anlaşılır hale getirilmesi de amaçlanmıştır.

Özet: Kağızmanlı Hıfzı hakkındaki bilgiler, küçük yaşta Kuran-ı Kerim'i ezberlediği, medrese eğitimi aldığı, Kadiri ve Mevlevi yollarına girdiği yönündedir. Yetiştiği sosyal çevre ve aldığı eğitimin kuramsal ve düşünsel boyutunu Bu Dünya şiirinde işleyen Hıfzı, evren, insan, Tanrı, varoluş-yok oluş, kader, peygamberler, dünya ve ötesi gibi tasavvuf kavramları üzerine gözlemini geleneksel bir teolojik yaklaşımla eserine yansıtır. Şiirde dinî bir tecrübeden veya rasyonel bir paradigmadan ziyade halk İslam'ı olarak tanımlayabileceğimiz toplumsal algı ve anlamlandırmaları organik bir duyumsama ile sezdirir. Hıfzı'nın söz konusu eserinde, âşıklık geleneği için orijinal nitelikte tanımlamaları olduğu; akılla bilinen değil kalple sezilen ontik deneyimlerin ananevi iz düşümlerini betimlediği, özellikle evreni görece farklı imgeler ile algıladığı görülür. Bu çalışmada, Kağızmanlı Hıfzı'nın Bu Dünya şiiri, toplumsal gelenek içerisinde oluşan tasavvuf terimleri etrafında irdelenmiş; çağdaşları ile karşılaştırılmış, Hıfzı'nın şiirinden yola çıkılarak yetiştiği sosyal çevrenin evren algısı ve kültürel dokusuna dair çıkarımlar yapılmıştır. Böylelikle edebî-tasavvufi tetkikler vasıtası ile Hıfzı'nın âşıklık geleneğindeki yerini belirlemeye katkı sağlanabileceği düşünülmektedir. Abstract: According to the information about Kaghizmanli Hifzi, he memorized the Holy Qur'an at a young age, studied madrasah, joined the sects of Qadiriyya and Mawlawi. Hifzi, in his poem "This World" commited theoretical and conceptual dimension resulting from his social environment and education life in his growth period. He reflected his observation on mysticism concepts such as universe, human being, God, existence-extinction, destiny, prophets, world and beyond with a traditional theological approach. In his poetry rather than a religious experience or a rational paradigm, the social perceptions and meanings we can define as public Islam were perceived by an organic sensation. These are seen in Hifzi's poem as follows: original nature description in the tradition of minstrelsy, depiction of traditional projections ontic experiences sense by heart and especially the perceptions of universe with different symbols.

In this study, the underlying causes of the 19th century poets
Dadaloglu's war with the Ottoman were examined. For this, the work prepared by
Ismail Gorkem and containing all the poems of Dadaloglu was analyzed. In the
studies carried out on Dadaloglu so far, it was emphasized that the poet's issue
with the Ottoman was related to the situation of settlement. This is true, but also
an incomplete inference. When the poet's poems are examined with a historical
reading, it was determined that the settlement situation was the superficial part
of the issue and the main reason for the war between them was due to political,
sectarian and cultural problems. One of the main political reasons is that the
Avshars, to which Dadaloglu was a member, support seigniories and states such
as the Ottoman rivals, Karamanogullari, Dulkadirogullari, Ramazanogullari,
Kozanogullari, Akkoyunlu, Mamluks, Safavids and Avsharli. The second reason,
sectarian separation, stems from the fact that the Ottomans were Sunni and the Turkmens were heterodox. Third, the Ottoman Empire's distancing itself from the
nomadic Turkmen life as an empire and the differences in culture arising from the
view of both sides to the world from a different perspective. As a result of these
reasons, it was determined that Dadaloglu "did not see the Ottomans as his own
state". It was seen that this view was not only Dadaloglu's personal thoughts but
also a traditional discourse of both Avshar and many Turkmen tribes.
Keywords: Dadaloglu, Avshar, Turkmen, Ottoman Empire, hostility.

Kaynağı coğrafi olarak Türkistan’a, tarihi olarak da İslam öncesi dönemlere dayanan âşıklık geleneği; müzikal ve edebi yönden taşıdığı gücün etkisiyle modern zamanlarda da varlığını sürdürmektedir. Âşıklık geleneği içerisinde üretilen ürünler, zaman içinde biçim ve işlevlerinde değişikliklere uğramakla birlikte kuşaktan kuşağa aktarılırken toplumsal belleğin okunmasına olanak tanımaktadır. Bu çalışmanın amacı, söz konusu geleneğin XIX. yüzyıldaki temsilcilerinden biri olan Âşık Dertli’ye dayandırılan ve “Şeytan Bunun Neresinde?” adıyla bilinen taşlamanın en az iki yüz yıllık serüveni üzerinden bir zihniyet tarihinin izini sürmektir. Çalışma içinde söz konusu eser; yaratım bağlamı, biçimi, metnin anlamı gibi hususlar üzerinden analiz edildikten sonra eserin modern dünyadaki konumuna odaklanılmıştır. Başlangıçta sözlü kültür ortamında yaratılan eserin zaman içerisinde plak, radyo, televizyon ve sosyal medyadaki yeni icraları değerlendirilmiş ve eserin giderek artan bir ivmeyle popülaritesinin yükseldiği saptanmıştır. XX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren elektronik kültür ortamı içerisinde farklı müzik geleneklerinde yeniden icra edilmeye başlanan eser, asıl popülerliğine 2000’li yılların başında kavuşmuştur. Bu ilginin arka planında ise 1990’lı yılların sonunda Türk basınında yürütülmeye başlanan rock müzik karşıtı tartışmalar yer almaktadır. Rock ve metal müziğin icracı ve dinleyicilerinin topyekûn Satanist olmakla suçlandığı bu dönemde, Türkiye’de bu müzik türünün öncü gruplarından biri olan Pentagram’ın 2002 yılında yayımladığı “Bir” adlı albümle bu suçlamaları protesto ettiği görülür. Teması Türk tasavvuf düşüncesi olan bu albüm içinde Dertli’den ve Âşık Veysel’den alınıp yorumlanan eserlerle birlikte Türk halk müziğine ait enstrüman ve ezgiler de kullanılarak bu müzik türünün üretici ve tüketicilerinin geleneksel değerlerle barışık olduğu, kamuoyuna gösterilmeye çalışılmıştır. İçinde “Şeytan Bunun Neresinde?” adlı eserin de bir yorumunun bulunduğu bu albümün yayımlamasından sonra Satanizm ve rock müziği bağdaştıran tartışmalarda bu taşlamanın merkeze oturduğu görülür. Grup üyelerinin verdikleri röportajlarda medyayı, dönemin Beypazarı Kadısı’na benzetirken, kendilerini Âşık Dertli ile aynı yere konumlandırmalarından; konuyla ilgili gazete sayfalarında atılan “Şeytan Rock Müziğin Tam Kalbinde” gibi başlıklara kadar değişen bağlamlar içerisinde bu taşlamanın ayak kısmı, bir referans noktası olarak kullanılagelmiştir. Eserin ayağının bu tarz kullanımlarla Nasreddin Hoca fıkralarının son cümlelerinin kalıplaşarak yaşamasına benzer biçimde kristalize bir halk bilgisine dönüştüğü söylenebilir. Nihayetinde çatışan iki grubun, halk edebiyatı geleneğine ait aynı şiiri, farklı motivasyonlarla da olsa kullanmış olmaları; folklorun, ayrışmalardan ziyade ortaklıklara işaret eden anlamını göstermektedir ve bu anlamın artık kavranması gerektiğini bir kez daha kanıtlamaktadır.

Türk toplumu tarihin hemen her döneminde edebiyata önem vererek usta şairler yetiştirmiştir. Oluşturulduğu çağın zihniyetini taşıyan edebi ürünler aynı zamanda devrin kültür, inanç ve medeniyet dünyasını bizlere sunmaktadır. Özellikle de toplumsal yaşamla içli dışlı olan halk ozanları yetiştirildiği toplumun zevk ve hissiyat dünyasına uygun eserler oluşturarak kalıcılık sağlamışlardır.
Halk edebiyatının yazılı kaynakları arasında en ön sırada gelen cönkler şairlerin eserlerini kayıt altına aldığı mühim vesikalar olarak görülmektedir. Bu çalışma kapsamında cönklerin şekil ve muhteva özellikleri ile Türk halk edebiyatındaki yeri üzerinde fikir sahibi olunarak 19. yüzyıla ait olduğunu tahmin ettiğimiz Prof. Dr. M. Fatih Köksal’ın şahsi kütüphanesinde yer alan elli beş numaralı cönk’ün Latin harflerine aktarımı gerçekleştirilecektir. İçerisinde birden fazla şairin şiirlerini taşıması sebebiyle ayrı bir öneme sahip olan cönk; farklı edebi eğilimlerin, manzum ve mensur eserlerin, Türk edebiyatının farklı dönemlerinin ve zaman zaman edebiyat dışına çıkan bilgilerle zengin içerikli pek çok içeriğin buluşma noktası özelliği taşımaktadır. Elimizde bulunan ve incelemeye tabi tutulan cönk bu yönüyle oldukça çeşitli ve zengin bir muhtevaya sahiptir.
Tespit edilen şairlerin kısa biyografilerine yer verilmek suretiyle, cönk genel çerçevede incelemeye tabi tutulacaktır. Cönk’te şiirleri bulunan şairlerin edebi anlayışının tekke tasavvuf düşüncesiyle birlikte Alevilik kültür ve inanç anlayışında birleştiği ve bu konu etrafında geniş yelpazeli bilgiler içerdiği görülmektedir. İncelenen cönkten çıkan sonuçlar çerçevesinde cönkün mahiyeti, içeriği ve edebiyatımıza sunduğu katkılar somut örneklerle pekiştirilecektir.
Anahtar Kelimeler: Cönk, Halk şiiri, Alevi-Bektâşi İnancı, Hz. Ali, Kültür

In Turkish history, as in all social, cultural and artistic fields, the starting point of the innovation, westernization and modernization movements in Turkish Literature is generally accepted as the Tanzîmat Edict, which was announced in 1839, which is considered a turning point in this sense. After this date, Turkish Literature up to that time started to be criticized in almost every aspect, and it was desired to continue new discussions around western intellectual and literary movements through western literary genres and publications. In the new period, the ideas that it is impossible for Dîvân Literature, Tekke Literature and Âşık Literature to preserve their vitality for a longer period of time, and that there is no need for them anymore, have become controversial on every platform.
In fact, all these debates arose from the spread of the printing press and the unintentional isolation of literature from the "verbal context" through its confinement—and even its incarceration—to the common written context. As a matter of fact, all three customs named above were essentially "verbal" and the verbal context has always been decisive through these literary customs since the formation of Turkish epics. From the common belief and thought ground largely shaped by the imaginations of the natural field opened between "decreation" or "creation" and "return" or "rebirth" by collecting its essence from the questions on the axis of "becoming-decay", in short, from the only "realm of truth". It is obvious that these literary customs that are fed are actually different aspects of the ancient "töre" (tradition) - and even the "edebî töre" (literary tradition). By defining these literary customs under a common name, each of which is fed by the verbal Turkish custom, the walls built between them by the academic system, especially in the period of innovation and modernization, will be questioned.
This paper aims to gather the names of Dîvân Literature, Tekke Literature and Âşık Literature, which were able to continue their life by being fed from the verbal sitting-gathering contexts called "meclis" (majlis) and the same realm of truth, under the roof of "Töreli Türk Edebiyâtı" (Traditional Turkish Literature). However, this naming effort also aims to include the literary figures and their works, who are nourished by the eternal and literary tradition in the new/modern period, within the circle of Töreli Türk Edebiyâtı. This naming experiment, which is designed to be realized by questioning the relationship between the concept of tradition and the verbal and literary word, will also present different perspectives on the genuine nature of Turkish Literature.

ÖZET
Türk edebiyatında şiir türünün gelişmesi ve geniş halk kitlelerine ulaşmasında, saz şairlerinin önemli bir yeri vardır. Halkın içinde yetişerek, şiirlerinde; halkın duygularını dile getirmiş, onların adeta sazı sözü olmuş şairler, “Âşıklık geleneği” ifadesiyle adlandırılan bir kültürün temsilcileri olmuşlardır. Gurbetten sevdaya, beşeri güzellikten tasavvufa, felaketlerden seferlere hatta isyanlara, halkın iç dünyasını derinden etkileyen pek çok kavram veya olay âşıkların şiirlerinde vücut bularak söze dökülmüştür. Bu şiirler halk arasında çokça rağbet görmüş; dilden dile aktarılmış, cönk adı verilen defterlerde de yazıya geçirilmiştir. Dolayısıyla cönkler genellikle saz şairlerinin şiirlerinin toplandığı önemli bir külliyat olarak edebiyat tarihimizde yerlerini almıştır. Halk şiirimizin başlıca kaynakları arasında yer alan bu defterlerde, pek çok saz şairimizin farklı varyantlı ya da bilinmeyen şiirlerini bulmak mümkündür. Bu bildiride Türk şiirinin 17. yüzyıldaki en önemli isimlerinden Âşık Ömer’in, çeşitli cönklerde tespit ettiğimiz ve bugüne kadar yayımlanmamış bazı şiirlerine yer verilecektir. Anahtar Kelimeler: Âşık Ömer, cönk, yayımlanmamış şiirler, “minnet eylemem”redifli şiir
ABSTRACT
Poet-singers, or minstrels or bards, have a significant place in the development of the genre of poetry in Turkish literature and its reaching large masses of people. Growing up among ordinary people, the poet-singers expressed people’s emotions, in a sense became their words and instruments and represented a
tradition called “Ashiqlıq geleneği” or “Minstrel Tradition”. Numerous concepts or events ranging from homesickness to love, from human beauty to sufism, from disasters to military campaigns and even to rebellions, in short phenomena that deeply influenced people’s inner world, were put in words in bards’ poems. These poems gained public acceptance, was passed down by word of mouth and recorded in notebooks called cönks (or poetry compilations). Therefore, cönks took their place in our history of literature as a significant corpus bringing together poems generally by poet-singers. One can find unknown poems or variations of
the same poems by countless poet-singers of ours in these notebooks, which are among major sources of our folk poetry. In this paper, we will present a few so far
unpublished poems by Ashiq Ömer, one of the most prominent figures of the 17th century Turkish poetry, which we encountered in various cönks.
Keywords: Âşık Ömer, cönk, unpublished poems, “minnet eylemem”

XVI. yüzyılda âşık tarzı şiir geleneğinin teşekkülünde en önemli unsurlardan biri de Bektaşîliktir. Yani Bektaşîlik, zaman içerisinde senkretik bir niteliğe bürünen "ozan-baksı geleneği"nin Osmanlı coğrafyasında özellikle de İstanbul'da âşık tarzı şiir geleneği adı altında yeniden örgütlenmesini sağlamıştır. Hiç şüphesiz gelenek bu teşekkül sürecinin gerçekleşmesini âşıklara borçludur. M. Fuad Köprülü'nün belirttiği üzere ilk önceleri "ozan, baksı, şaman, kam, oyun" adı taşıyan geleneğin ilk temsilcileri, İslâmiyet'in kabulüyle birlikte yerini "ata" ve "bab" (=baba) adı taşıyan dervişlere bırakmıştır. Ö. Lütfi Barkan'ın "kolonizatör Türk dervişleri" adını verdiği bu zümre sayesinde Türkistan ve Horasan'da kök salan gelenek özellikle Osmanlı kültür coğrafyasında da birbirine paralel bir yapılanma içerisinde tekâmülünü sürdürmüştür. Bu süreçte Hak ile olan irtibatlarının gücüne bağlı olarak "âşık" olarak isimlendirilen ozan-baksı geleneğinin temsilcileri, özellikle XIX. yüzyılda yaygın görüldüğü üzere, âşığın yanında "baba" olarak da nitelendirilmişlerdir. Babalık ise Bektaşîlikte bir dervişin ulaşabileceği en yüksek makamlardan birisidir. Dolayısıyla bugüne kadar âşıkların bu "baba" taraflarının mahiyeti yeterince ele alınıp değerlendirilmemiştir. Yazıda, âşıkların esasında Türkistan'dan beri taşıdıkları babalık vasfının mahiyeti üzerinde durulacaktır. Daha sonraki süreçte âşıkların mahlasına da ulanan bu kodlamanın sosyo-kültürel bağlamda içyüzü, yani niteliği çözümlenmeye çalışılacaktır. Tabii bu sayede geleneğin ve geleneğin temsilcilerinin Bektaşîlikle olan irtibatlarının mahiyeti de ortaya konulmuş olacaktır. Abstract One of the most important elements in the formation of the tradition of minstrel style poetry in XVI. century is Bektashism. In other words, Bektashism is one of the elements that enables the reorganization of the "ozan-baksı tradition", which is a syncretic character over time, under the tradition of poetry in the Ottoman geography, especially in Istanbul. Undoubtedly, tradition is owed to minstrels for realization of this formation process. As M. Fuad Köprülü stated, the first representatives of the tradition called "poet, baksı, shaman, kam, oyun" have left their place to the dervishes named "ata" and "bab" (=saint) with acceptance of Islam. According to Ö. Lütfi

Abstract. Sairname is named of the poetries which the folk poets written with syllabic meter (consisting of eleven) and mentioned the own term’s poets’ or the before term’s poets’ pseudonym. Asik Omer is the first poet who written sairname in Minstrel literature. He, in this poem mentioned the multiple Diwan poets with some of the folk poets. At this paper, will compare the informations about these poets in Asik Omer’s sairname with the informations in biographical collections of poets (suara tezkires) So, will be put forth the angle’s to the other poets’ of Asik Omer and, who personally engaged in poetry, the writers of biographical collections of poets.
Keywords: Asik Omer, Sairname, Diwan Poets, Nesimi, Fuzuli.
Özet. Halk şairlerinin genellikle on birli hece ölçüsüyle kaleme aldıkları kendi dönemlerinin veya kendilerinden önceki şairlerin mahlaslarına ve bazı özelliklerine yer verdikleri şiirlere şairname adı verilmektedir. Âşık edebiyatında ilk şairname yazan isim Âşık Ömer’dir. Şair, söz konusu şiirinde bazı halk şairleriyle beraber birden fazla divan şairine de yer vermiştir. Bildiride, Âşık Ömer’in Şairname’sinde divan şairleri hakkında verdiği bilgilerle divan şairi biyografileri denildiğinde akla ilk gelen eserlerden olan şuara tezkirelerindeki bilgiler karşılaştırılmıştır. Böylece Âşık Ömer ile tezkire sahibi olan ve birçoğu da bizzat şiirle uğraştığı ifade edilen tezkire yazarlarının diğer şairlere bakışı mukayeseli olarak ortaya konmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Âşık Ömer, Şairname, Divan Şairi, Nesîmî, Fuzûlî.

Çalışmamızın amacı; Kırşehir İli, Mucur Ilçesi Geycek köyünde yetişen âşık ve şairlerin bilim ve edebiyat dünyasına tanıtılmasıdır. Yörece bilinen ancak geniş kitlelerce tanınmayan, bu kadar aşığı ve şairi yetiştiren Geycek Köyünün daha sonraki akademik çalışmalara bir ön hazırlık oluşturmasını sağlamaktır. Çalışmamızın içerisinde kısaca Kırşehir’in kısaca tarihine değinilmiş  olup asıl konumuz olan Geycek köyünde yetişen  âşık ve şairlerin antolojik çalışmalardan alınan bilgilerle kısaca hayatlarıma ve antolojik çalışmalarda yer almayan âşık ve şairlerden sözlü mülakat neticesinde alınan bazı dörtlüklerle yer verilmiştir. Temel amacımız Geycek köyünü ve yetiştirdiği âşık ve şairleri sadece tanıtmaktır. Küçücük bir köyde bu kadar âşık ve şairin çıkması tesadüf değil âşıklık geleneğin olduğunun bir göstergesidir. Bunun böyle olmasını bulgularımız ve yorumlarımız şuna bağlamaktadır: Âşıklık geleneği ve şairlik köyün genelinde olmasına rağmen bazı ailelerde genetik kodlarla olup sonraki nesillere aktarıldığında dair tahminlerimiz olup çalışmamızın içerisinde Bandura'nın “Sosyal Öğrenme Kuramı" ile de bağlantılar kurarak bu teze ulaşılmıştır. Bu ailelerden Bazıları;Ölöler Nebioğluları(Ertuğrul),Faydacılar,Sargınlar(Hocalar),Kevgirler(Şahinler),Bayraktarlar.Yeterli oranda veri ve doküman elde ettiğimiz ve üzerinde çalışma yaptığımız On dört şair ve âşığımızı tanıtmak ve hepsinde ortak temalar ve şiir anlayışını bulmaktır.

XIX. yüzyıl Âşık edebiyatının yeniden canlandığı ve güçlü temsilciler yetiştirdiği bir dönemdir. XVI. yüzyıldan beri gelişimini sürdüren bu edebiyat geleneği bu yüzyılda büyük bir ehemmiyet kazanmış ve mahallileşme cereyanın da etkisiyle sadece halk arasında değil; yüksek zümre arasında da kendisine yer bulmaya ve ilgi görmeye başlamıştır. Âşıklar, saray ve devlet adamları tarafından korunmuş, bey ve paşa konaklarından saraya kadar her yerde âşıklara rastlanır olmuştur. Âşık edebiyatında XVII. yüzyıldan itibaren Âşık Ömer ve Gevherî ile görülmeye başlayan Divan edebiyatı tesiri bu asırda bilhassa şehirde yaşayan âşıklar arasında doruk noktasına ulaşmıştır. Bu etkileşim neticesinde âşıklar şiirlerinde hece veznini kullandıkları gibi aruz veznini de kullanmışlardır. Bu vezinle divanlar, semailer, selisler, kalenderiler, satrançlar söylemişler, şiirlerinde Arapça ve Farsçadan alınmış pek çok kelime ve terkibe, dinî-tasavvufî kavramlara yer vermişler, klasik edebiyatın türlerini, mazmunlarını, edebî sanatlarını kullanmışlar, klasik edebiyat mensupları gibi nazireler yapmışlar ve tarih düşürmüşlerdir. XIX. yüzyıl Âşık edebiyatı temsilcilerinden sayılan ve asıl adı Ahmet olan Âşık Şem’i, 1772-1773 yıllarında Konya’da dünyaya gelmiştir. Herhangi bir eğitim almayan Ahmet, bulunduğu kültür ortamları içerisinde kendisini yetiştirmiştir. Çağdaşı olan pek çok âşık gibi bir süre İstanbul’da da bulunan Âşık Şem’î, saraya kadar çıkmış ve III. Selim’in huzurunda sanatını icra etme imkânı bulmuştur. Çalışmada Âşık Şem’î’nin şiirleri şekil ve muhteva bakımından incelenerek şiirlerindeki klasik edebiyata ait unsurlar tespit edilmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Divan edebiyatı, XIX. yüzyıl Âşık edebiyatı, Âşık Şem’î.

Özet: Edebî ürünlerin tahlil edilmesine farklı bir bakış açısı getiren ontolojik yöntem, incelenen eserleri tabakalar esasına göre ayırarak eserin vermek istediği iletiye, yani özüne inmeyi amaçlar. Bu doğrultuda, edebî ürünlere yöntemin ilk denemesini yapan Roman Ingarden ve farklı bir tabaka sistemi geliştiren Nicolai Hartmann'dan hareketle İsmail Tunalı sanat eserlerinin ontolojik açıdan nasıl incelenmesi gerektiğini ortaya koymuştur. Bu yeni tahlil yöntemine göre edebî eserler pramidal özellik gösteren beş tabakada incelenir. Bu varlık tabakaları ses, anlam, nesne, karakter ve alınyazısı tabakalarıdır. Ontolojik yöntem özellikle divan şairlerinin eserlerine uygulanmıştır. Halk şairlerinin ürünleri üzerine yapılan çalışmalar yeterli düzeyde değildir. Bu çalışmada, yukarıda bahsi geçen yöntemle âşık tarzı şiir geleneğinin yetiştirdiği en mühim âşıklardan Âşık Veysel'in " Çarık-Mes Konuşması " adlı şiiri incelenecektir. Aynı zamanda bu yöntemin âşık tarzı şiir geleneği ürünlerine uygulanabilirliği de gözlemlenmiş olacaktır. Abstract: Ontological method which gives a different aspect for being analysed the literary works, by separating the researched works according to stratums principle, aims to get to the core of the message which the work wants to give. By this way, with the acts of both Roman Ingarden who made the first study of the method for the literary products, and Nicolai Hartmann who developed a different stratum system, Ismail Tunali put forward the necessity of how to be analysed the art objects in terms of ontology. According to this new analysis method, literary works are viewed in five stratums which show pramidal characteristics. These essence stratums are such as sound, meaning, character and destiny stratums. Ontological method was applied especially in the works of Ottoman poets. Studies which have been done about the products of minstrels are not enough level. In this study, with the method which is mentioned above, one of the most important poets raised by the tradition of minstrel * Doktora Öğrencisi, Cumhuriyet Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, SİVAS.

Abstract Âşıklık tradition is one of the basic elements of Turkish oral culture. Aşıks, who produced and performed poetry, music, stories and similar oral cultural elements, also had the characteristics of being a source of knowledge and opinion leader throughout history. The tradition of âşıklık, which still exists today, has been examined under the headings of Sunnism and Alevism, the two main Islamic schools adopted by the Turks in this study. It is seen that the terminological differences that became evident especially in the second half of the 20th century came from the differentiation of the acknowledgements in the essence of the subject. In this context, in the general structure of Turkish folk music, aşıks and âşık musics; Alevis, Alevi aşıks and their music are discussed with their existing sub-genres. The musical acts and the contributions of the aşıks who were effective in this process were evaluated. It was examined the Alevi music revival and the effects of aşıks, performers and theirs songs on it.

Âşıklık geleneği, Türk sözlü kültürünün temel ögelerinden biridir. Şiir, müzik, hikâye ve benzeri sözlü kültür öğelerini üretip icra eden âşıklar, tarih boyunca bilgi kaynağı ve kanaat önderi olma gibi vasıflara da sahip olmuştur. Günümüzde halen var olan âşıklık geleneği, bu çalışmada Türklerin benimsediği iki ana İslami ekol olan Sünnilik ve Alevilik başlıkları altında incelenmiştir. Özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında belirginleşen terminolojik farklılıkların, konunun esası içerisindeki kabullerin farklılaşmasından ileri geldiği görülmektedir. Bu bağlamda Türk halk müziği genel yapısı içerisinde âşıklar ve âşık müziği; Aleviler, Alevi âşıklar ve müzikleri, mevcut alt türleri ile ele alınmıştır. Bu süreçte etkin olan âşıkların, müzikal edimleri ve sürece katkıları değerlendirilmiştir. Kaynaklarda Alevi müzik uyanışı şeklinde yer alan hareketliliğin temel unsurlarını temsil eden âşık, ozan, yorumcu ve bunlara ait eserlerin etkileri irdelenmiştir. Sünni ve Alevi kültür evreninde, âşıklığın tanım ve konumlanmalarının farklı olduğu ve bu farkların, gerçekleştirilen uygulamalar ve âşıklığa yüklenen manevi anlam özelinde meydana geldiği sonucuna varılmıştır. Üretilen şiirlerde üslup ve içerik farklılıkları tespit edilmiş; müzikal yapılarda ise ilgili yörelerin sınırları içerisinde kalındığı ve iki ekol arasında büyük bir farklılığın olmadığı gözlenmiştir. Bu süreçte tekrar gündeme gelen bağlama düzeni ve üretilen kısa saplı bağlama türünün, işlevselliğe dayalı tercih edilme nedenleri, örneklerle izah edilmiştir. Çoğunlukla alan araştırması, gözlem ve görüşme yöntemleri ile hazırlanan bu çalışmada, yazılı, görsel ve işitsel kaynaklardan da faydalanılmıştır.

Abdallık geleneğinin son temsilcilerinden sayılan Neşet Ertaş türkülerinde bol miktarda kültürel kod ve özolgu kodu yer almaktadır, bunların tespitinin yapılması amacıyla Foucault’cu Söylem çözümlemesi üzerinden eleştirel bir analiz yapılacaktır. Yapılan analiz ile bağlam açısından açıklanan kültürel ifadeler literatüre kazandırılacak, bu alanda gelecekte yapılacak çalışmalarda yol gösterici olacaktır. Kültürel kodların değerlendirilmesi ve özolgu göndermeleri bakımından türkülerin taşıdığı anlam net bir şekilde anlaşılmamıştır, ayrıca literatürde bu konuda yapılmış ağız özelliklerini de içeren bir çalışma yer almamaktadır. Kendi kültürümüzde bu denli büyük çalışma alanı varken literatürün bu yönde değerlendirilmiyor olması sebebiyle bu çalışma gerçekleştirilecek, Foucault ve postyapısalcı yaklaşımın yanı sıra Türkçede yer alan söylem çözümleme ve göstergebilim analizi kaynaklarından yararlanılacaktır.

Özet: Âşık fasılları içinde yer alan atışma, karşılaşma ve deyişmelerin âşık tarzı şiir geleneği içinde ön planda olduğu görülmektedir. Geleneğe bağlı olan âşık fasılları dışında başka gayelerle de âşık karşılaşmaları tertip edilmiştir. Fakat bu karşılaşmalarda daha çok âşıkların birbirlerinden üstün olup olmadıklarını sergilemek amacıyla 'söz'e dayalı olarak gerçekleştirdikleri bir yarış söz konusudur. Biz de yazımızda, 19. yüzyıl âşık tarzı kültür geleneğinin Kayseri'de yetiştirmiş olduğu iki önemli temsilcisi Develili Seyrânî ve Molulu Revâî arasında vuku bulan bir 'mektuplu atışma'dan hareketle söz yarışında yenilmezliğin bir başka boyutunu ele alacağız. Böylece Türk edebiyatında söz ile yarışın farklı bir kalıba girerek de sürdüğünü/sürdürüldüğünü ortaya koymuş olacağız. Anahtar Kelimeler: Âşıklık fasılları, mektuplu atışma, Develili Seyrânî, Molulu Revâî Another Dimension Of The Challenge Of The Invincibility In The Contest Of Reciprocal Oral Poetry: Letters Between Seyrani Of Molu And Revai Of Develi Abstract: Minstrel fasıls (bards' oral poetic dialogues) have a very important function in the development of folk literature. Especially atışma (battle of words), karşılaşma (contest) and deyişme (dialogues) are the hardest and the funniest part of these " fasıls " , which have great importance in minstrel tradition. They are in essence " systemized folk poems/phrases ". The reasons behind th organization of such " fasıls " are myriad. These are a kind of contest of oral poetry between two bards who challenge to see whether they are able to perform their ability in front of an audience and who

ÖZ: Edebi metinleri insan merkezli değil de doğa merkezli bir incelemeye tabi tutan ekoeleştirel kuram, Avrupa'da 1990'lardan sonra popüler olmaya başlamış olsa da Türkiye'de yeni yeni tanınmaya başlayan bir kuramdır. İnsanla doğayı birbirinden ayrı gören ve insanı doğayı istediği gibi sömürmeye yetkili bir üst varlık olarak gören kapitalist sisteme tepki gösteren ve insanla doğanın iç içe olduğunu savunan ekoleştirel kuram, insan doğa ilişkilerinin edebi ürünlere yansımasının kaçınılmaz olduğunu savunmaktadır. Bu alanda ülkemizde son zamanlarda özellikle Yeni Türk Edebiyatı alanında yer alan roman, hikâye şiir gibi edebi türler incelenmeye başlanmıştır. Ancak halk edebiyatı alanında bu tür incelemeler neredeyse yok denecek kadar azdır. Bu çalışmada Avşar Yörük Türkmenlerinin gür sesi, Türk âşıklık geleneğinin köşe taşlarından birisi olan Dadaloğlu'nun şiirlerinde yer alan doğa ile ilgili unsurlar ve Dadaloğlu'nun doğaya bakış açısı ekoeleştirel bir açıdan ele alınarak incelenmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Dadaloğlu, ekoeleştiri, insan doğa ilişkisi, halk bilimi, Türkiye ABSTRACT: Although ecocritical theory, which poses a nature-based criticism on the literary texts not an anthropocentric criticism, has become popular after 1990s in Europe, it is a theory that has just been started to be known in Turkey. Ecocritical theory, which reacts to the capitalist system that considers that human and nature are separate from each other in terms of the fact that the human is an authorized-superior being that can exploit the nature however he likes and which argues that human and nature are integrated, suggests that human-nature relations are inevitably reflected in the literature works. Literary genres like novels, tales and poems in the New Turkish Literature have started to be analyzed recently in this field in our country. However, such analyses are scarcely any in the folk literature. In this study, the elements related to nature in the poems of Dadaloğlu, who is one of the milestones in the Turkish Minstrel tradition and who is the sonorous of Avşar Yörük Turkmens, and his perspective towards the nature are analyzed in a ecocritical way.

Özet Âşıkların anlattığı halk hikâyelere Azerbaycan'da destan denilmektedir. Bunların hikâyelerden farkı nazın nesir bir arada olmaları ve manzum kısımlarının saz eşliğinde söylenmesidir. Yeni bazı hikâyelerin müellifleri bilinirken yüz yıldan daha eski olanların müellifleri belli değildir. Halk hikâyelerini, kahramanlık hikâyeleri aşk hikâyeleri ve belli âşıkların hayatlarını maceralarını anlatan hikâyeler oluşturur. Köroğlu, Tufarganlı Abbas, Hasta Kasım, Emrah ile Hurilika, Âşık Garib ile Şah Senem ve Şikâri, Azerbaycan'da çok söylenen âşık destanlarındandır. Bu destanların önemli bir özelliği uzun olmalarıdır. Destanların anlatılması bir gecede bitmez, bazen bir destan anlatımı aylar sürer. Tebriz Âşıklık Muhitinde anlatılan " Şikâri Destanı " 55 kasete aktarılmıştır. Bu destan aynı zamanda âşıklık geleneğinin en uzun manzum ve mensur destanı özelliğini de taşımaktadır. Azerbaycan âşıklık geleneğinde, destan anlatma büyük öneme sahiptir. Âşıklar toylarda, kutlamalarda, kahvehanelerde hikâyelerini anlatırlar. Tebriz, Urumiye, Zengan, Erdebil gibi büyük kentlerin yanı sıra köylerde, kasabalarda âşıklar kahvehaneleri bu geleneği sürdürmektedirler. Geleneğin sürdürülmesinde kahvehanelerin yeri git gide zayıflamaktadır. Bu bildirimizde Tebriz kahvehanelerinden görüntülerler eşliğinde bilgi vererek, bu geleneğin varlığını ve bölgenin Türk kültürü açısından öneminin üzerinde duracağız. Açar Sözcükler: Tebriz, âşıklık geleneği, destan söyleme. Giriş Azerbaycan âşıkları arasında destan anlatımının belirli zamanlara mahsus olmadığı ancak bazı aylarda daha yoğun görüldüğünü tespit edilmiştir. Özkul Çobanoğlu, Anadolu sahasında destan anlatma zamanları konusunda önemli bilgiler vermektedir. 2 Bu bilgilerde Ramazan ayının âşıklar arasında hikâye anlatmakta önemi vurgulanmaktadır. Azerbaycan sahasında âşıkların hikâye anlatmaları yalnız Ramazan ayına özel değildir. Yılın tüm zamanlarında değişik toplantı ve kutlamaların yanı sıra bazı kahvehanelerde âşıkların hikâye anlattığı görülmektedir. Bu gelenek hayat tarzının değişik göstermesiyle birlikte zayıflasa da son dönemlere kadar devam etmektedir. Bu konuda Prof. Dr. İlhan Başgöz tarafından önemli bir çalışma yapıldığını da burada belirtmemiz gerekmektedir. Prof. Dr. İlhan Başgöz 1970 yıllarda bölgeye yaptığı bilimsel araştırmada konuyla ilgili çok önemli tespitlerde bulunmuştur. Bu bilgilerin bir bölümü İndiana Üniversitesi'nde " İran Azerbaycan'ında 1. Niğde Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü. 2. Müslüman Türkler arasında Ramazan ayı, destan anlatımı için kelimenin tam anlamıyla bir sözlü edebiyat ve sanatlar festivali mahiyetindedir. Doğal olarak bu durum destan anlatma geleneğini ve destanların repertuarını bile etkilemiş daha doğru bir ifadeyle belirlemiştir. Günümüzde gelenek çevresi neredeyse yok olmak üzere denilebilecek kadar daralmış olan uygulamaya göre, iftar sonrasından sahura kadar âşık kahvehanelerinde âşıkların Köroğlu kolları başta olmak üzere destanlar ve halk hikâyeleri icra edilir. Kahvehane sahipleri âşıkları Ramazan ayından önce bir aylığına anlaşırlar ve âşık bu bir ay boyunca (Kadir gecesi ve arife geceleri hariç) kahvehanelerde sanatını icra ederek müşterileri eğlendirir. Ücretini de ya kahvehanedeki satıştan yüzde üzerinden ya kahvehane sahibi ile anlaşılan miktar olarak ya da kahvehanede toplanan parsa yahut bunların değişik bir kombinezonuna usta bir âşığın bir Ramazan boyunca anlatabileceği miktarda bir destan stokuna sahip olmasına gerektiriyor ve çoğunlukla da Ramazan'ın her gecesine bir hikâye anlatabilecek şekilde otuz hikâye veya destan bilme ölçüyünü getirmiş ve geleneği bu yönde şekillendirmiştir (Çobanoğlu, 2011: 87).