TOKI

In this article I examine grassroots responses to state-directed urban renewal in two poor neighborhoods in Istanbul. Through detailed analysis of resident perspectives and urban association tactics, I explore various factors that shape the trajectories of
resistance to urban renewal, including solidarity networks, levels of participation and trust in local neighborhood associations, strength of neighborhood identity, extra-local support, and the traditions and channels of negotiation with state actors. I argue that these factors are articulated by a distinct “politics of compensation”—a term that I borrow from Ananya Roy—that is particular to the contemporary neoliberal condition. I find that grassroots mobilizations in Istanbul do not necessarily operate in opposition to neoliberalism; in fact, many struggles remain within the conceptual space of neoliberalism and its cost-benefit calculations. These findings contribute to the emerging literature on struggles against urban renewal in the global south.
Keywords: Istanbul; urban renewal; grassroots resistance; neoliberalism; displacement

ÖNSÖZ

Kütahya  sahip  olduğu  tarihi,  doğal  ve  kültürel  değerleri  ile  ülkemizde öne çıkan kentler arasında yer almaktadır. Küreselleşen yeni dünya  düzeni içinde rekabet edilebilirliğinin sağlanması için yerel değerlere sahip çıkılması ve bu bilincin oluşturulması gerekmektedir. Evrensel değerlerin ve bilimin üretildiği en önemli kurumlar da üniversitelerdir. Üretilen bilgi paylaşıldığı ve uygulamaya katkılar sağlayabildiği oranda daha anlamlı hale gelecektir.

Bu anlamda, Selçuk Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü’nün 2012-2013 Eğitim Öğretim Yılı Bahar Döneminde
Planlama Stüdyosu 6 Dersi kapsamında Kütahya’ yı çalışma alanı olarak
seçtik. Bu ders kapsamında, öğrencilerimize kuramsal ve kavramsal becerileri elde etme ve bu kazanımlar çerçevesinde belirlenen konulara ilişkin  öneriler  geliştirebilme  yeteneğini  kazandırmayı  hedefledik.  Yapılan çalışmalar  ile  birlikte  öğrencilerimizin  gerçek  hayata  dokunmalarını,  bir konuyu derinlemesine öğrenmelerini ve nitelikli bir ürün ortaya koyarak özgüven  kazanmalarını  amaçladık.  Kütahya’da  yürütülen-yürütülecek olan  kentsel  planlama  ve  tasarım  eylemlerinin  farklı  boyutlarını  birinci elden keşfetmelerini ve bu eylemlerde plancının rolü ve yapabileceklerinin sınırını anlamalarını sağlamaya çalıştık.

Elinizdeki bu kitap, öğrencilerimizin seçtikleri alan veya araştırma sorusu ekseninde bireysel olarak bir yıl boyunca sürdürdükleri çalışmanın bir ürünüdür. Kitabın içinde  şehir ve bölge planlama disiplininin ilgi alanına  giren  kentsel  koruma,  dönüşüm,  yenileme,  tasarım,  kimlik,  yaşam
kalitesi, herkes için planlama, turizm politikaları ve  yayalaştırma uygulamaları vb. konularla  ilgili özgün ve  ilgi çekici  araştırma makaleleri  yer almaktadır. Kitabımızın  Kütahya  kentine,  yöneticilerine,  kurumlarına,  halkına ve ilgi duyan herkese katkı sağlamasını diliyoruz.

Editörler Grubu

Urban transformation is the main mechanism through which a neoliberal system is instituted in incompletely commodified urban areas. The analysis shows that the UTPs [Urban Transformation Projects] predominantly aim at physical and demographic upgrading of their respective areas rather than improving the living conditions of existing inhabitants, thus instigating a process of property transfer and displacement. The Metropolitan Municipality of Istanbul is implementing urban transformation through sudden, top-down decisions that do not sufficiently account for environmental protection or consultations with citizens.
This study attempts to understand the results of state-led property transfer in one historical shanty town and one gecekondu neighborhood in Istanbul: Sulukule and Ayazma. Based on a field survey done with evicted inhabitants of Sulukule and Ayazma inhabitants and drawing particularly on the in-depth interview research method, this study tries to integrate the remigration process with the results of the neoliberal urban transformation projects implemented in the context of developing nations.
This research, eventually, aims at confronting the lessons drawn from empirical analyses in Istanbul with lessons drawn from Cairo, Sao Paulo Beijing and Mexico City. The associated research question is: “Is there a specific Istanbul story?” As the research question suggest the major research aim of this study is answering the following sub-question: “What are the main reasons of choosing the location to remigrate or move back after slum/gecekondu clearance and eviction processes in Istanbul, Cairo, Sao Paulo Beijing and Mexico?”

SUNUġ
aşbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ)’nın 11
Temmuz 2012 tarihinde gerçekleştirmiş olduğu “Türkiye’de
Kentsel DönüĢüm Projelerinin Sağlıklı Yürütülmesi Ġçin
Yöntem ArayıĢı: Mersin Örneği” programı üç kısımdan
oluşmaktadır. Birincisi Kentsel Dönüşüm Anket Uygulaması; ikincisi
Kentsel Dönüşüm Paneli ve üçüncüsü ise Kentsel Dönüşüm
Çalıştayıdır. Çay, Çilek ve Özgürlük mahallesinde yapılan yüz yüze
ankete 1000 kişi katılmış ve anket çalışması bir hafta kadar sürmüştür.
Yapılan anket, bu mahallelerde bugüne kadar yapılan en büyük
katılımlı anket olması itibariyle temsil kabiliyeti güçlü bir özellik taşımaktadır.
Anket yapıldıktan sonra, hem anketi değerlendirmek hem de uzmanların
çalışmaları ve deneyimleri doğrultusunda “nasıl bir kentsel
dönüşüm yapılmalı, nelere dikkat edilmeli” gibi projenin daha sağlıklı ve
etkileşimli yapılması için mimar, bölge planlamacı ve sosyologlardan
oluşan kent bilimcileri projeyi tartışmışlardır. Panel oturum yöneticisi
B
ii
ve bir sosyolog olarak Prof. Dr. Yasin Aktay’ın yanı sıra, ilk bildiriyi
kent sosyolojisinde uzman olan Doç. Dr. Mustafa Orçan “Mersin
Kentsel Dönüşüm Anket Uygulaması”nda çıkan verileri sunmuş ve analiz
etmiştir. İkinci olarak kent bilimci ve aynı zamanda Mersin’li olan
Yrd. Doç. Dr. Rahmi Erdem ise “Bölge Planlama Açısından Kentsel Dönüşüm
Çalışmaları ve Mersin” konulu bildirisini sunmuş, ardından son
olarak da mimar Yrd. Doç. Dr. Enes Yaşa da “Kentsel Dönüşümde Mimari
Sorunlar ve Öneriler” adlı çalışmasını sunmuş, yapılacak projeyle
ilgili beklenen riskler ve alınacak önlemler konusunda bilim adamları
görüşlerini panel katılımcılarıyla ve kamuoyuyla paylaşmışlardır.
“Kentsel Dönüşüm Anket Uygulaması”nın ve yapılan panelin
yanı sıra, anket ve paneli tamamlayan bir unsur olarak ilde “Kentsel
Dönüşüm Çalıştayı” da yapılmıştır. Anketle mahalle sakinlerinin
kentsel dönüşüm projesi hakkındaki düşünceleri ve eğilimleri alındıktan
ve bilim adamlarının değerlendirmelerinden sonra; kentin
yöneticileri, ilgili kamu ve özel kurum ve kuruluşların temsilcileri,
sivil toplum kuruluşları ve kent uzmanlarının da yer aldıkları bir
çalıştay düzenlenerek bütün taraflar ve olası paydaşların görüşlerine
de başvurulmuştur.
Çalıştayın amacı, 2003 yılından itibaren Türkiye’de devleti temsil
eden hükümet/ler/in konut politikasını yeniden gözden geçirerek
hazırlamış oldukları, kısa, orta ve uzun vadeli toplu konut politikasında
gerçekleşen değişimin bir sonucu olarak önümüzdeki günlerde
TOKİ’nin Mersin’in Çay, Çilek, Özgürlük ve Kiremithane mahallerinde
yapılması düşünülen kentsel dönüşüm projesinin (KDP) daha
sağlıklı yürütülmesi içindir. Bu şekilde, taslak çalışmasının sürdürüldüğü
bir süreçte TOKİ, mahalle sakinlerine ve kentin sorunlarına
hakim olan yöneticilerine ve tüm ilgili taraflara başvurarak bu projede
neler istedikleriyle ilgili veri toplayarak katılımcı kentsel dönüĢüm
projesinin ilk ve önemli adımını atmış olmaktadır.
Bir gün süren çalıştayda dört ayrı salonda iki oturum gerçekleştirilmiş
ve daha önce ve çalıştay sırasında belirlenen farklı konular
üzerinde katılımcılar tarafından sorunlar ve çözüm önerileri tartışılmış
ve değerlendirilmiştir. Birinci salonda Prof. Dr. Yasin Aktay
iii
moderatörlüğünde “Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Açıdan Kentsel
Dönüşüm Uygulamaları”; ikinci salonda Yrd. Doç. Dr. Rahmi Erdem
moderatörlüğünde “Şehir Bölge Planlama Açısından Kentsel Dönüşüm
ve Gelişim Uygulamaları”; üçüncü salonda “Mimarlık Bağlamında
Kentsel Dönüşüm Uygulamaları” ve dördüncü salonda ise
Doç. Dr. Mustafa Orçan moderatörlüğünde “Makro Kentsel Planlama
ve Mersin” konularında çok geniş katılımla çalıştay oturumları gerçekleştirilmiştir.

Hadımköy, tarihi ve kültürel yapısıyla oldukça önemli bir bölgedir. Balkan savaşı sırasındaki cephe görevini yerine getirerek savaşta kazanılan başarıda önemli pay sahibidir. Günümüzde ise ekonomiye olan katkısı sadece İstanbul'un değil Türkiye'nin önemli ölçüde yıldızı olma durumundadır. Bir taraftan iş gücüne dolayısıyla işsizliğe karşı olan katkısı, diğer taraftan burada çalışan işçilerin yerleşim alanı olarak burayı tercih etmeleri bölgenin nüfusunu da sanayisini de günden güne arttırmaktadır. TOKİ ve KİPTAŞ gibi devlet eliyle yapılan konutların yanı sıra özel siteler ve bireysel yapılarda artış göstermektedir. Tüm bu nüfus artışına rağmen toplu konut veya yüksek katlı binalarda yaşamayan farklı kültürlerin de bölgede aynı düzen ve huzurla ikamet ettikleri de burada gözlemlenmektedir. Çatalca ilçesine bağlı belde belediyeyken 2009 yerel seçimleri öncesi ilçe olan Arnavutköy'e mahalle olarak bağlanan, ancak içerdiği nüfus ve ekonomik güç ile ilçe olmayı hak eden Hadımköy'ün geleceği, ekonomi çevrelerince de yatırım yönünden parlak görünmektedir. Hadımköy ile neredeyse özdeşleşen yel değirmenleri ve Anıt Tanklar bölgesinin simgesini oluşturmaktadır.

Tarihsel süreç içerisinde dünya çapında değişen ve benimsenen bir takım politikaların kentlerin gelişim ve değişim süreçlerine de etkisi olduğu bilinmektedir. Bunlardan belki de en önemlisi neoliberal politikalar ve küreselleşmedir. Bu çalışma kapsamında neoliberal politikalar ve küreselleşmenin mekana yansıması olarak karşımıza çıkan kentsel dönüşüm projeleri ve kentsel dönüşüm projelerinin bir sonucu olarak kentsel mekanda alt gelir grubunun yaşam alanının orta veya üst gelir grubu tarafından tercih edilmesiyle yaşanan soylulaştırma kavramı ele alınmıştır. Bu kavramlar tanımlanırken ve incelenirken Türkiye’deki uygulamalarda baş aktör olan Toplu Konut İdaresi (TOKİ)’nin kuruluş amacından uzaklaşarak kentsel dönüşüm projelerinin vazgeçilmez aktörleri haline gelmesi ve bu projelerde soylulaştırıcı role bürünmesi üzerinde durulmuştur. Bahsi geçen kavramlara dair ilgili literatür taranmış ve literatüre dayandırılmak üzere TOKİ ve Altındağ Belediyesi işbirliğinde gerçekleşen kentsel dönüşüm süreci ile birlike soylulaştırma sürecini yaşayan Ankara İli, Altındağ İlçesine bağlı Aktaş Mahallesi’nde hem kentsel dönüşüm öncesinde hem de kentsel dönüşüm sonrasında alanda yaşayan 100 kişi ve kentsel dönüşüm sonrasında alana taşınan 100 kişi olmak üzere 200 kişi ile rastgele seçim yöntemi ve kar topu örneklem yöntemi birlikte kullanılarak yüz yüze hanehalkı anket görüşmeleri yapılmıştır. Yapılan görüşmelerde Aktaş Mahallesinin geçirdiği fiziki değişimin yanı sıra ekonomik ve sosyokültürel değişimlerin soylulaştırma sürecine nasıl etki ettiği üzerinde durulmuştur.

HATİBOĞLU EREN, Burcu. Yoksul Kadınlar için ‘Sıcak Yuva/Özgür Kent’ Hayaliyle ‘İmkansız Medeniyet’ TOKİ; Feminist Sosyal Çalışma ve Kent İçi Yoksul Alanların Dönüşümü: Ankara, Aktaş Mahallesi Örneği, Doktora tezi, Ankara, 2014.

Bu çalışmanın amacı, neoliberal kentleşme sürecinde yoksul kadınlar açısından gündelik yaşamın nasıl dönüştüğünü Ankara’nın Aktaş mahallesi örneğinde keşfetmektir. Bu açıdan araştırma kent içi yoksul alanlara yönelen neoliberal kentleşme projelerinin feminist sosyal politika ve sosyal çalışma için önemli bir sorun alanı olduğu iddiasına dayanmaktadır. Bu çerçevede yoksul kadınların gündelik yaşamları ile yurttaşlık hakları arasındaki bağlantılar görünür kılınmaya çalışılmıştır. Feminist etnografik bir çalışma olarak tasarlanan araştırma kapsamında, arsa sahibi oldukları için TOKİ evlerine geçmeye hak kazanmış konumdaki ve sosyal yardımlarla yaşayan yoksul kadınların deneyimlerine odaklanılmıştır. TOKİ evlerine geçen 14, yıkıntı ve harabe haldeki evinin yıkımını bekleyen 17 ve borcunu ödeyemediği için TOKİ’den atılan 1 kadınla gerçekleştirilen derinlemesine görüşmelerde, kadınların medeni durumu ve çocuklarının yaşlarına bağlı olarak farklılaşan özellikleri dikkate alınmıştır. Analiz, yoksul kadınların yoksulluk, katılım ve güvenlik üzerinden ele alınan gündelik yaşamlarında, üstlendikleri toplumsal cinsiyet rolleri ile ataerkil ilişkiler açısından neoliberal kentleşme projesiyle gerçekleşen dönüşümün nasıl deneyimlendiğini anlamak amacıyla yapılmıştır.
Gerçekleştirilen analiz sonucunda, yoksul kadınların neoliberal kentleşme projesini ‘sıcak yuva’ ve ‘özgür kent’ olarak değerlendirdikleri görülmektedir. Ancak daha derine bakıldığında yoksul kadınların, bu süreci, 1) eşitsiz ataerkil ilişkiler ve toplumsal cinsiyet rolleriyle belirlenen yoksulluk ve güvenlik sorunlarının artması nedeniyle evsizlik, 2) kentleşme projesinin cinsiyetçi ve baskıcı yapısı nedeniyle dışlanma, 3) kamusal alanda muhafazakârlaşma ve 4) güvenlik sorunları karşısında değişmeyen bir korku üzerinden deneyimledikleri ortaya çıkmıştır. Bu durum ise, yoksul kadınların neoliberal kentleşme sürecini ‘imkânsız medeniyet’ olarak tanımlamasına neden olmuştur. Bu çerçevede araştırma, feminist sosyal politika ve sosyal çalışma açısından, yoksullukla mücadelede toplumsal cinsiyet eşitliğini temele alan bir kent yapısının nasıl olması gerektiğine ve neoliberal kentleşme sürecine ilişkin önerilerle son bulmaktadır.
Anahtar Sözcükler: Neoliberal kentleşme, yoksulluk, katılım, güvenlik, kent içi yoksul alanlar, TOKİ, sosyal yardımlara bağımlılık, feminist sosyal politika, feminist kent politikası, feminist sosyal çalışma.

ABSTRACT
HATİBOĞLU EREN, Burcu. ‘TOKİ’ as ‘Imposible Civilisation’ for Poor Women with Dreams of ‘Warm Home’ and ‘Free City’; Feminist Social Work and Transformation of Poor Inner City Areas: Sample of Aktaş District in Ankara, Doctoral Thesis, Ankara, 2014.
The aim of this research is to find out how the daily lives of women are changing within a framework of neoliberal urbanization. The research is based on the case of the Aktas district of Ankara, Turkey, and is developed on the assumption that the neoliberal urbanization projects directed at poor inner city areas create a significantly problematic issue for feminist social policy and social work. Within this context, the research tries to make visible the relations between the daily lives of poor women and their citizenship rights in the process of neoliberal urbanization. The research is designed as a feminist etnography and focuses on the experiences of poor women that live on social aids and entitled to live in cluster housing TOKI because they are land owners. 14 in-depth interviews are conducted with women living in cluster housing TOKİ, 17 with women waiting for the demolition of their ruined houses, and 1 with a woman who was expelled from cluster housing due to her inability of paying her debts. During the interviews, the diverging characteristics of women based on their marital status and the age of their children were taken into account. The analysis has been conducted on the basis of the experiences of poor women in realation to poverty, participation and security in their daily lives within the transformation process caused by a neoliberal urbanization projects. The analysis also focuses on how these women participate in the aforementioned projects through their gender roles within the patriarchal realtions in which they are placed.
The findings of the research indicate that poor women perceive the neoliberal urbanization projects as ‘warm home’ and ‘free city’. However, a deeper analysis indicates that poor women experience this process through 1) unequal patriarchal relations and homelessness resulting from poverty and security problems defined by gender relations, 2) marginalization due to the sexist and oppressive structure of the urbanization projects, 3) increasing conservatism in the public sphere, and 4) an unchanging fear in terms of security problems. This situation results in poor women’s definition of the neoliberal urbanization process as an ‘impossible civilization’. Within this context, the research concludes with suggestions in relation to the neoliberal urbanization process and how an urban structure should be developed upon the basis of gender equality in terms of fighting poverty.
Keywords: Neoliberal urbanization, poverty, participation, security, poor inner city areas, TOKİ, dependency on social aids, feminist social policy, feminist urban policy, feminist social work.

Altınok, E. (2016) Neoliberalleşme Sürecinde TOKİ ve Toplu Konut Biçiminde Kentleşmenin Ekonomi Politiği, Arredamento Mimarlık, Dosya: 1989’dan Bu Yana Ne Değişti?, Nisan 2016/300, s. 54-112.

1984 yılında kurulmuş olmasına karşın, 2003-2010 aralığında onlarca yasa düzenlemesiyle yetkileri genişletilen, bu sayede hem konut üretimine hem de bütünen kentleşme pratiğine planlama yetkilerini kullanarak yön veren bir devlet kurumu olarak TOKİ, 2000’lere damgasını vurmuştur. İstanbul örneğinde, iktidar partisi AKP tarafından ortaya atılan 'mega projeler'in (partinin kendi söylemiyle 'çılgın projeler'in) bugün neredeyse tamamı TOKİ aracılığıyla hayata geçirilmektedir. TOKİ’nin ağırlıkla, küresel kent söylemleriyle kentlere adeta monte edilmeye çalışılan prestijli projelere yönelmesi, bu yolla ve beraberinde geliştirdiği toplu konut projeleri ile kentlerin ekolojik eşiklerini hiçe sayarak kontrolsüz biçimde büyümesine aracılık etmesi, dönüşüm projeleriyle de yoksul kesimin içinde bulunduğu olumsuz şartları daha da derinleştirmesi, kurumun konut sektörü içindeki esas işlevinin sorgulanmasına sebep olmaktadır.
Bu yazıda, neoliberalizmin etkilerinin devlet yapısı ve piyasaları dönüştürmeye başladığı 1980 sonrası Türkiye’sinin, devlet, sermaye, toplumsal hareketler ve kentleşme denklemi içerisinde ele alınması amaçlanmıştır. Bugünün koşullarını çözümlememize kaynaklık eden, önemli bir kırılma noktası olarak tanımlanabilecek 2000-2001 krizi ve TOKİ’nin yeniden inşası sonrasındaki (son 16 yıl) dönüşümler ise yazının asıl odağını oluşturmaktadır.

Konut politikaları ve planları, ideoloji, güç, sınıf, etnisite, ırk, azınlıklar üzerinden okunabilir. Bu politika ve planlar, kentin merkezinde kimlerin ve hangi sınıfların kalacağını, hangilerinin kentten kovulacaklarını  tayin ederler.  Buna karşın, bir kentte yerleşik olmak ya da ikamet etmek, o kent üzerinde kimlerin söz sahibi olduğunun göstergesidir. Konut ve ikamet,  son kertede kentte kimlerin var olacağını, o kentin kimlerin kenti olacağını, kentsel mekanları kimlerin üreteceğini ve yeniden üreteceğini tayin ettiğinden konut sorunu sınıfsal bir sorundur ve ikamet de politiktir.  Dolayısıyla, kent üzerinde son sözü, o kentte konut hakkını kazananlar söyleyecektir. Harvey’in  altını çizdiği üzere konut hakkı olmadan kent hakkının talebi olanaksızdır.

Öz
Kentleşmenin ön koşulu olarak sanayileşme ve buna bağlı olarak kentlere göç eden nüfusun zamanla gelir dağılımındaki hızlı farklılaşmalar çeşitli konut edinim biçimleri oluşturmuştur. Alt gelir grubu nüfusun konut sorunu hızlı kentleşme süreci sonrası daha da belirginleşmiştir. Dünyada 20. yy ile birlikte alt gelir grubuna yönelik konut üretim modelleri geliştirilmiş, Türkiye’de de bu duruma eş zamanlı olarak çeşitli nitelikte konut sunumu, farklı finansman modelleri ve konut fonları gerçekleştirilmiştir. Bu araştırma kapsamında alt gelir grubuna yönelik konut üretimine dair geliştirilen ‘’ulaşılabilir konut’’ kavramı incelenmiş, Türkiye’nin kentleşme deneyimini eş zamanlı yaşayan Kayseri ili örneklem alan olarak seçilmiştir. Kayseri kenti 1940 – 1980 yılları arasında yaşadığı gecekondulaşma, 1980 - 2000 yılları arasında kooperatifleşme ve 2000 sonrası TOKİ’nin konut üretimi uygulamaları ile alt gelir grubuna yönelik konut üretimi konularında önemli deneyimlere sahiptir. Türkiye’de alt gelir grubuna yönelik ulaşılabilir konut sunumu TOKİ (Toplu Konut İdaresi Başkanlığı) ve belediyeler tarafından gerçekleştirilmektedir. Araştırma süreci genel bağlamda, alt gelir ve alt- orta gelir gruplarının tanımlaması, TÜİK’in kullanılabilir fert gelirine göre sıralı % 20’lik gruplar metodu esas alınarak belirlenmiştir. Araştırmanın, Türkiye’de ulaşılabilir konut sunumunda kurumsal düzeyde birincil aktör olarak görev ve sorumlulukları olan TOKİ’nin ilerleyen süreçte ortaya koyacağı uygulamaları yönlendirmesi bakımından katkı koyacağı düşünülmektedir.
Abstract
Industrialization and urbanization has caused migration however in this process level of income differentiation of the population have formed various forms of housing acquisition. The housing problem of the low income group became clearer after the rapid urbanization process. In the world and Turkey, housing production models for the low income group were developed along with the 20th century. In particular, affordable housing for the lower income group was one of the most discussed housing problems of the 20th century. In this study, the concept of affordable housing for the low income group was examined. The city of Kayseri, where the urban planning activities have been started at first and which has been at the forefront of the planned development process in Turkey since the announcement of the Republic, was chosen as the study sample in the present study. The city of Kayseri has experienced in housing production for the low income group with the squatter between 1940-1980, housing co-operatives between 1980 and 2000 and the implementation of TOKI after 2000. Acquisition of affordable housing for low income groups in Turkey is carried out by TOKI (Housing Development Administration of Turkey) and by municipalities. In the research process sub-income and sub-middle income groups defined based on TUIK's 20% groups method based on available income. Especially, in Kayseri, the target group of the mass housing applications has been the low and middle income groups after the 20th century. This study is important in terms of directing the applications of TOKI which has the institutional level duties and responsibilities as the primary actors in the affordable housing provision in Turkey in the future.

HATIBOĞLU EREN B. (2015). A feminist view on the transformation of poor inner city areas: TOKI as ‘imposible civilisation,’ the sample of Aktaş district in Ankara, FE Journal: feminist critique, 7(1): 1-15. (Turkish)

Feminist etnografik bir çalışma olarak tasarlanan bu araştırmada, neoliberal kentleşme projesiyle Aktaş mahallesinde yaşayan kadınların yoksulluk, güvenlik ve katılım bağlamında dönüşen gündelik yaşam deneyimlerini ve bu deneyimlerle sosyal politika arasındaki bağlantıları keşfetmek amaçlanmıştır. Bu çerçevede arsa sahibi oldukları için TOKİ evlerine geçmeye hak kazanmış konumdaki ve sosyal yardımlarla yaşayan kadınların deneyimleri, toplumsal cinsiyet rolleri ataerkil ilişkiler açısından analiz edilmiştir. Analiz sonucunda, yoksulluk koşullarında yaşayan kadınların neoliberal kentleşme projesini, kendilerine pazarlanan biçimiyle ‘medeniyet’ koşullarına ulaşabilme imkânı olarak gördükleri ancak ‘imkânsızlık’la birlikte tanımladıkları görülmektedir. Kadınların anlatımlarında bu ‘imkânsızlık’, 1) eşitsiz ataerkil ilişkiler ve toplumsal cinsiyet rolleriyle belirlenen yoksulluk ve güvenlik sorunlarının artması nedeniyle evsizlik, 2) kentleşme projesinin cinsiyetçi ve baskıcı yapısı nedeniyle dışlanma, 3) kamusal alanda muhafazakârlaşma ve 4) güvenlik sorunları karşısında değişmeyen bir korku olarak ifade bulmuştur.. Araştırma, feminist politika açısından, yoksullukla mücadelede toplumsal cinsiyet eşitliğini temel alan bir kentleşme projesine ilişkin önerilerle son bulmaktadır.
Anahtar Sözcükler: Neoliberal kentleşme, yoksulluk, katılım, güvenlik, feminist politika.

Abstract
This feminist ethnographic research is aimed to find out the relations between the daily lives of women and social policy within the Aktaş neoliberal urbanization project in relation to poverty, participation and security. In this context, the experiences of women who are land owners and dependent on social aids are analysed regarding to gender roles and patriarchal relations. It is seen that women living in poverty defined the project as ‘impossibility’ although they had anticipated to reach the conditions of ‘civilisation’ just like the authorities said.. This ‘impossibility’ find voice in the experiences as 1) homelessness resulting from poverty and security problems defined by unequal patriarchal relations and gender roles, 2) marginalization due to the sexist and oppressive structure, 3) increasing
conservatism of the public sphere, and 4) unchanging fear. Related with feminist policy, the article concludes with suggestions on urbanisation projects developed upon gender equality in terms of fighting poverty.
Key Words: Neoliberal urbanization, poverty, participation, security, feminist policy

Konut memnuniyeti araştırmalarında genellikle anket uygulaması ve sonuçlarının değerlendirilmesine odaklanan çalışmaların varlığı dikkat çekmektedir. Ancak ankete dayalı bu çalışmaların mekânsal karşılıklarına yönelik modelleme eksikliği nedeni ile planlamada karar verme süreçlerine yönlendirici bir katkı sağlanamamaktadır. Bu çalışmada bulanık çok kriterli karar verme yöntemleri (Bulanık DEMATEL+Bulanık TOPSIS) kullanılarak, iki farklı TOKİ toplu konut bölgesinde konut memnuniyetinin değerlendirilmesine yönelik bir model oluşturulmuştur. Toplu konut bölgeleri arasındaki memnuniyeti etkileyen faktörler ve mekânsal karşılıklarına yönelik bulanık bir değerlendirme gerçekleştirilmiştir. Elde edilen sonuçlar ile her iki toplu konut bölgesi için geoistatistik analiz tabanlı ve Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) destekli karşılaştırılabilir konut memnuniyeti haritası oluşturulmuştur. Plan, tipoloji ve tasarım yaklaşımları aynı olan iki TOKİ bölgesinden Yenidoğan TOKİ bölgesinde konutlardan memnuniyet oranının %60 gibi yüksek bir oranda olduğu, buna karşılık İldem TOKİ bölgesinde ise memnuniyetin son derece düşük olduğu belirlenmiştir. Çalışma sonucunda konut memnuniyet düzeyindeki farklılığın temelde alanın yer seçimi üzerine odaklandığı, kent merkezi ile kurulan ilişkinin, ulaşım bağlantılarının güçlü etkenler olduğu In housing satisfaction research, studies that focus on the evaluation of surveying and its results draw much attention. However, a guiding contribution cannot be made to the decision-making processes in planning due to the lack of modelling for the spatial provisions of these survey-based studies. This study was conducted using two multi-criteria decision-making methods (Fuzzy DEMATEL+ Fuzzy TOPSIS), and a model was created for the evaluation of housing satisfaction in two different TOKI housing estates. A fuzzy examination was carried out on the factors that affect satisfaction with the housing estates and their spatial provisions. A comparable housing satisfaction map based on a geostatistical analysis and supported with Geographic Information System was created for both housing estates using the obtained results. The planning, typology and design approaches of both TOKI housing estates are the same, but the level of the satisfaction with the houses in the Yenidoğan TOKI housing estate was found to be as high as 60%, while the level of satisfaction with the Ildem TOKI housing estate was found to be extremely low. The study concluded that this difference derived from site selection, and that relationships with the city centre and transportation corridors were determinant factors. 10.17341/gazimmfd.369540

Türkiye’de 2001 sonrası etkinlik kazanan kentsel politikaları, ülke ekonomisinin tümüyle neoliberalleşmesi; yani kapitalist piyasa güçlerinin politik ve ekonomik alanlarda daha geniş ve engelsiz alanlar bulması şeklinde okumak mümkün. Bu neoliberalleşme süreci 1980’lerde başlamış olsa da ; 2001 sonrasını öncesinden ayıran farklar var. En önemli fark, 2001 öncesinde benimsenen ve enformel yapılaşmaya göz yuman popülist konut politikalarının, 2001 sonrasında hakim olan ‘gecekondulara sıfır tolerans’ mantığı ile ortadan kalkması. İkincisi, son yıllarda devlet eliyle büyük ölçekli kentsel dönüşüm projelerinin uygulanmaya başlanması. Üçüncüsü ise, kentlerin küresel ölçekte pazarlanacak metalar olarak algılanması paralelinde değerli kamu arazilerinin satılarak özelleştirilmesi. Bu metin, Türkiye’nin kentsel rejiminin 2000’lerde geçirdiği dönüşümü; bu dönüşümün başlıca uygulama ajanlarından biri olan T.C Toplu Konut İdaresi’nin (TOKİ) işleyişi üzerinden ele almayı hedefliyor. Bu bağlamda, öncelikle mevcut kent yönetiminin benimsediği politikalara kısaca değiniliyor, ardından TOKİ üzerinden uygulanan mekansal politikaların eleştirel bir okuması yapılıyor ve nihayetinde mimarlık disiplininin süreç içinde nasıl bir rol oynadığına da değinen bir sonuç bölümü veriliyor.

Kentsel dönüşümün, beş yıldızlı prestij projelerinin lokomotif ilçesi, TOKİ’nin gözbebeği Küçükçekmece, bugünlerde Ayazma – Tepeüstü kentsel dönüşümü sonucunda açıkta kalan kiracı ailelerin protestolarına sahne oluyor. Bezirganbahçe TOKİ konutlarına yerleştirilen hak sahiplerinin artık iyice görünür olan ekonomik, sosyal ve kültürel mağduriyetleri bir yana, iki seneye yakın çadır ve barakalarda yaşadıktan sonra TOKİ tarafından hak sahiplikleri kabul edilen, ancak bu kez de ödeyemeyecekleri 10-15 bin TL’lik peşinatlar nedeniyle bu haklarının anlamı kalmayan kiracı ailelerin yaşadığı acılar vicdanları sarsacak nitelikte. Kuruluşu ‘70’lerin sonuna dayanan Ayazma’nın ancak 2008’de kamuoyunda tanınması da, Ayazma’yı terketmeyerek hak sahipliği için çadır ve barakalarda direnen bu 18 kadar kiracı aile sayesinde mümkün oldu.

"1984 yılında TOKİ'nin kurulurken yüklendiği özellikle dar gelirli grupların konut ihtiyacını planlı bir yaklaşım ve ülke koşullarına uygun şekilde karşılama misyonunu hatırlayacak olursak meslek odalarının, sesleri gittikçe yükselen mahalle derneklerinin ve diğer sivil grupların taşıdığı endişeler çok da yersiz sayılamaz. Temel endişe, hazine topraklarının ve mülkiyetten arındırılmış arazilerin bir kamu otoritesine koşulsuz olarak aktarılması ve üstelik bu otoritenin, çeşitli ayrıcalıklarla elindeki kaynağı hiçbir kamu yararı gözetmeksizin değerlendirebilmesi. Ya da diğer bir deyişle, hatrı sayılır bir arazi stokunun esasen sosyal misyonlar yüklenmiş bir devlet kuruluşu eliyle özelleştirilmesi. En önemlisi de, bütün bunlar olurken aynı kamu kuruluşunun hiçbir denetime maruz kalmaması."

Daha önceki yazılarımızda kısa olarak değindiğimiz proje nedir sorusuna; detaylı cevapları yazınımızda bulabileceksiniz. Öncelikle projenin sözlük anlamı ile işe başlayalım. TDK güncel Türkçe sözlüğe göre proje nedir sorusunun cevabı; Değişik alanlarda önceden plan ve programa alınmış, maliyeti hesaplanmış, kurum ve kuruluşların yönetim organları tarafından onaylanmış, kısa ve uzun vadeye bağlanarak özel kurum veya devlet adına gerçekleştirilmesi kabul edilmiş bilimsel çalışma tasarısı olarak açıklanmış Sözlük anlamı olarak genel hatları ile çerçevelenen proje kavramı ülkemizde birçok alanda kullanılmaktadır. Öğrencilikte, iş yaşamında hatta ev hanımlarının el işi uğraşlarında bile karşımıza bu kadar çok çıkmasının sebebi ise tabii ki popülerleşmesi. Popülerlikten beslenerek proje adı altında birçok faaliyet sürdürülüyor. Ancak bir olgunun proje olabilmesi için gereken şartlar var. Bu şartlar; • Yenidir, ilk defa hayata geçecektir. • Sınırlı kaynak ile gerçekleştirilir. Burada kaynak; makina, insan, yazılım vb. olabilir. • Özgündür, daha önce yapılmamış olmalıdır. • Tüm faaliyetler belirli değildir, proje sürecinde değişiklik gösterebilir. • Zaman içerisinde gelişir. Bu şartları sağlayan ödev, bilimsel çalışma, firma ürünü, sosyal sorumluluk vb her şey proje başlığı altında incelenebilir. Burada önemli olan ilk şey başlangıç ve bitiş tarihlerinin belirlenmiş olmasıdır. Profesyonel bir yönetim ihtiyacı da doğabilen büyük projelerden, çocukların okul içinde hazırladıkları etkinliklere kadar birçok alanda projen bahsetmenin mümkün oluşu da gerekli gereksiz herşeye proje denmesine sebep olmuştur. Proje nedir sorusu herkes için farklılık gösterebilmektedir. Fakat kısaca yukarıda özetlediğimiz şekilde cevaplanabilir.

Kentsel dönüşüm projeleriyle dönüşüm bölgeleri sakinlerinin ‘medeni’ konutlara ve yaşamlara kavuşturulduğu, kentin de ‘çöküntü’ bölgelerinden temizlenerek ‘sağlıklaştığı/sağlamlaştığı’ öne sürülüyor. 1 Aralık’taki Seyrantepe yıkımları ertesinde, enkaz bedeliyle Hamidiye’deki sosyal konutlardan hak sahipliği müjdesi gibi, Fatih Belediye Başkanı da, “Mülk sahipleri yeniden mülk sahibi, kiracılar hiç yoktan ev sahibi oldular” diyerek (Jale Özgentürk, 3.12.2011, Radikal), Sulukule’deki yenileme projesinin konut ve mülkiyet haklarını koruduğunu açıkladı. İddiaların aksine, neoliberal politikalarla şekillenen dönüşüm projelerinin gerçek amacı arazileri değer kazanan alt gelir gruplarının mahallelerine el koyarak, marka kent yolundaki İstanbul’un amiral projelerine yer açmaktır. Dolayısıyla, yetkililerin ifadelerinin aksine, konut hakkını ihlal ediyorlar

Abstract
Developments in housing finance system and activities of Housing Development Agency (HDA/TOKI) have been majör trends in recent years in Turkey. Primary reasons of the increasing activities of HDA are positive externalities
of real estate economy ,inefficiencies of mortgage system, and compansating income/wealth constraints in housing finance. Because existing literatüre does not comprehensively adress financial structure/efficiency of the HDA, the paper explores Fundamentals and financial efficiency of the HDA model. We
conclude although it has positive outlook, HDA system may have risks due to its less transparent/accountable organizational structure and financial structure. It is suggested in the paper that HDA may transform a full service financial
firm to minimize its potential risks and improve its corporate governance/financial efficiency.
Özet
TOKİ faaliyetlerinin son yıllarda ön plana çıkmasında; taşınmaz ekonomisinin pozitif dışsallıkları, ipotekli konut finansmanı sisteminin etkinlik sorunları ve konut finansmanındaki gelir/servet yetersizliği etkili olmuştur. Çalışmada, finansal etkinlik açısından yazında kapsamlı olarak incelenmediği
görülen, TOKİ modelinin temel nitelikleri ve finansal yapısının etkinliği analiz edilmiştir. İnceleme sonucunda, başarılı yönleri bulunmakla birlikte, TOKİ faaliyetlerinin ve buna ilişkin finansal sonuçların yeterince şeffaf olmadığı ve finansman yapısının risk/etkinlik sorunları doğurabileceği belirlenmiştir. Söz
konusu belirlemeler ışığında, olası faaliyet risklerinin azaltılması ve kurumsal yönetim/ finansman kalitesinin artırılabilmesi için, TOKİ’nin finansal bir kurum olarak yapılanması önerilmiştir.

Housing shortage is one of important problems of Turkish housing markets, specifically for the low and middle income households. Despite growing production of Housing Development Agency (HDA, or TOKI), it seems that current market structure could not satisfy the growing gap. In the article, we discuss whether public-private partnership (PPP) model may provide solution to the housing shortage problem of Turkish low and middle income household. In this context, we analyze Malaysian model (People Housing Programme) for Turkey. The adaptation of this model would be useful to improve the effectiveness of the TOKI, REITs and the urban regenaration framework of Turkey.

Özet Bu çalışmanın amacı, Türkiye'nin kentleşme sorunlarından biri olan gecekondulaşma ile ona çözüm önerisi olarak ortaya çıkan TOKİ'nin yaptığı konutlar arasındaki benzerlikleri ve farklıları tespit edip tartışmaktır. Kent planlaması, Türkiye kentleşmesinde hep bir problem olarak kendine yer buldu. Savaştan çıkan Genç Cumhuriyet gerek nüfus olarak gerekse de ekonomik olarak Batılı anlamda bir kentleşmeyi sağlayacak potansiyele sahip değildi. Buna rağmen, Ankara başkent yapılmış ve Genç Cumhuriyet'in modern kenti olması için yoğun çabalar sarf edilmiştir. Fakat tüm bu çabalara rağmen, Türkiye'de kentleşme gerçek anlamıyla 1950'den sonra başlamıştır. Bu dönemde özellikle şehirlere yapılan göçler ile birlikte sanayisiz bir kentleşme başlamıştır. Zamanla sanayileşmenin artmasıyla göçün şiddeti ve buna paralel olarak da kentleşme oranları da artmıştır. Fakat bu defa da Türkiye'de konut sıkıntısı ortaya çıkmaya başlamış ve gecekondu diye tabir edilen barınma alanlarının sayısında, özellikle büyükşehirler de, ciddi bir artış olmuştur. 1960'larda 1980'ler ve 1990'larda gerek bu bölgelerin oy hacmi gerekse de çeşitli siyasi kaygılarla bu alanlara dönük ya af çıkmış ya da bu alanlar tapulaştırılmıştır. 2000'lerden sonra TOKİ'nin başını çektiği kentsel dönüşüm faaliyetleri ile bu alanlar dönüştürülmeye başlanmıştır. TOKİ Türkiye'nin her bölgesine kültür farkı gözetmeksizin aynı tip binaları inşa etmiştir. Her ne kadar dıştan bakıldığında modern tarzda yapılmış gibi görünse de TOKİ konutlarının içi ve odaları gecekondulardan çok da farklı olmadığı gözlemlenmiştir. Türkiye'nin farklı bölgelerinde Karasu ve Gültekin'in (Şanlıurfa), Oral'ın (Gölcük) ve Yüksel'in (Isparta) yaptığı çalışmaların birbirine çok yakın sonuçlar vermesi bu görüşümüzü desteklemektedir. Bu bağlamda, bu çalışma da gecekondu alanları ile TOKİ konutları arasındaki ilişki tartışılmış olup, daha önce yapılan saha çalışmalarının ve TÜİK'in verilerinin ekseninde aralarındaki bezerliklere dikkat çekilmiştir. Giriş Kentleşme olgusunun Sanayi Devrim'i ile bir an anda ortaya çıkmış bir olgu değildir. Kentin geçmişi çok eskilere dayanmaktadır. Kent, tarihsel süreç içerisinde geçirdiği dönüşümler ile varlığını sürdürmüş ve Sanayi Devrimi ile de toplumsal yapının değişmez bir öğesi olmuştur. Bu açıdan baktığımızda, insanların evrenin yaratılışında kenti hazır bulmadığını ve kentlerde yaşamadığını söyleyebiliriz. Zaman içinde insanlar kenti oluşturmaya başladı ve bu andan itibaren kenti ekonomik, siyasal, kültürel yaşantıları doğrultusunda değiştirip dönüştürmeyi de ihmal etmemiştir (Alver: 2012: 9). Öyle ki insan(lar) kenti ortaya çıkardıktan sonra ondan bir daha kopamayacak seviyeye gelmiş ve kentle bütünleşerek onu istediği şekle sokmak, yönetmek ve dönüştürmek için hep bir gayret içerisinde bulunmuştur (Dur, 2015: 1). Kendini kentle bütünleştiren insan(lar) kente her daim bir katma değer katarken, kenti de toplumsal değişimin ana lokomotifi konumuna getirmiştir. Günümüzde de kent/kentleşme toplumsal değişimin ana dinamiklerinden birisi olma işlevini sürdürmektedir. Kentleşme, toplumsal değişme ile 1 Bingöl Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü