Gecekondu

Özet: Günümüzde küresel kentsel nüfus, kırsal nüfusu geçmiştir. Artan kentli nüfusla birlikte yoksulluk sorunsalı da kentlerde kendini daha fazla hissettirir olmuştur. Bununla eş zamanlı olarak kentli yoksulların konut sorunu, içinden çıkılmaz bir hal almıştır. Devletlerin yoksullar için ürettikleri anahtar teslimi konutlar ise kentli yoksulların konut sorununun çözümünde yetersiz kalmıştır. 2016 Pritzker ödülünün sahibi Alejandro Aravena tarafından geliştirilen artımlı konut projeleri, kentli yoksulların konut sorununun çözümünde etkili bir alternatifi oluşturmaktadır. Bu çalışma ile dünyanın farklı yerlerinde üretilen artımlı konut modelleri üzerinde durulmuştur. Ülkemizdeki kentli yoksulların konut sorunlarının çözümü için önerilen bu yöntemin, aynı zamanda gecekondu bölgelerinde yaşayan yoksulların sosyoekonomik ve psikolojik sorunlarını da azaltması beklenmektedir. Abstract: Today, the global urban population has passed the rural population. At the some time poverty problematic have increased in the urban areas. In this procces, The housing problem of the urban poor has grown too much. Turn-key residences have not solved this problem which applicated by central and local governments. The incremental housing projects have been an effective alternative to this problem which developed by the owner of the 2016 Pritzker Prize, Alejandro Aravena. This article focuses on incremental housing models which produced in different parts of the world. On the other hand, the incremental housing model is proposed for the housing problem of the poor in our country. And It is expected that the incremental housing model will also reduce the socioeconomic and psychological problems of the poor in slum areas.

Gecekondulaşmayı sadece barınma ve konut sorunu olarak ele alan yaklaşım
günümüzde geçerliliğini yitirmiştir. Gecekondulaşma olgusu esasen bir ülkenin
toplumsal ve ekonomik yönden gelişmişlik seviyesinin önemli bir göstergesidir. Bu
bakımdan kentsel güvenlik, kent ekolojisi, halk sağlığı, kent sosyolojisi ve kent
ekonomisi gibi kavramlarla birlikte incelenmelidir. Birleşmiş Milletler Habitat
öncülüğünde gerçekleştirilen çalışmalar ve araştırmalar, dünyada pek çok
gelişmekte olan ülkede gecekondulaşmanın sürdüğünü ve günümüzde tüm dünyada
yaklaşık bir milyar kişinin kentlerde yasal olmayan yerleşim alanlarında yaşamaya
devam ettiğini göstermektedir. COVID-19 pandemisi gibi salgınlar ve aşırı iklim
olaylarına bağlı olarak yaşanan afetler en çok gecekondu alanlarını ve kentsel
çöküntü alanlarını etkilemektedir. Türkiye’ye bakıldığında özellikle 1950’li yıllarla
birlikte artan gecekondulaşmanın 1980’lerle beraber yapısal bir sorun haline
geldiği görülmektedir. 2000’lerle birlikte uygulanmaya başlanan kentsel dönüşüm
çalışmaları ile gecekondu alanlarının fiziksel çehresi değişmiştir. Bu çalışmanın
amacı gecekondu olgusunu farklı boyutlarıyla ele alarak, dünyada ve Türkiye’de
gecekondulaşmanın gelişimi ve değişiminin değerlendirilmesidir. Çalışmada,
kentsel dönüşüme tabi tutulan gecekondu alanlarında sadece mekânsal değil,
ekonomik ve sosyal politikaların da geliştirilmesinin sorunun çözümünde temel
yaklaşım olması gerektiği sonucu elde edilmiştir. Çalışmada elde edilen bir diğer
sonuç da dünyada ve Türkiye’de gecekondulaşmanın, yasal olmayan yerleşmelerin
ve kent yoksulu sayısındaki artışın önlenmesinde kırsal kalkınma politikalarının
etkin bir biçimde uygulanmasının önemli bir strateji olduğudur.

This article examines gecekondus 2 in Turkey in the context of space factor by drawing upon the basic arguments of sociology of space. It shows the significant role of space in the integration of gecekondus into the urban area and analyzes the relationship between space and society within the context of gecekondu settlements. The main hypothesis of this article is that space, with its physical and social features, is one of the main factors that affects the reconstruction process of gecekondus and it influences the social and economic integration of residents of gecekondu neighborhoods. The argument of this study depends on a comparison of two gecekondu areas in the context of sociology of space. The first gecekondu district is called Kadifekale which is a deprived inner-city area, and the other one is called Gumuspala which is located in the periphery of Izmir. The data that are discussed in the article are collected as a result of a field research. The argument of this study is based on the conceptual frame of Henri Lefebvre's term the trialectics of being. The article discusses the consolidation of gecekondus by examining the relationship of space, society and time. As a result of the research, the article asserts that beyond time factor, space is one of the main factors affecting the consolidation of gecekondu neighborhoods into urban environments, while it is constructed by society.

Modern Turkey's urbanization is characterized by the expansion of the city from the historical core to the periphery, with the incessant internal migration from rural to urban in the middle of the twentieth century. During this irregular expansion, the houses –known as gecekondu in the common literature– built by the immigrants with their own financial resources and labor,  also created a certain spatial subculture that will be inherited into the future. In the later stages of urbanization, when gecekondus turn into apartments, it is possible to follow the traces of this specific subculture through details such as space economy, functional preferences and construction material use.
PVC door and window frames are one of the most striking examples of these materials. This plastic construction material, commonly called as "Pimapen" by the people, seems to have left its mark on the existing Turkish cities. It can be said that this building material is in high demand throughout the country due to the economy it provides, its cheapness/easy accessibility and its flexibility in redefining spatial boundaries. This study, which aims to take a closer look at the phenomenon of covering apartment balconies with this material, will revolve around the hot topics of society and culture.
Keywords: Turkey’s urbanization, migration, gecekondu, balcony, covered balcony, redefining space, function vs form, subculture, balcony culture, PVC, Pimapen

The publication deals with the issue of evaluating the effects of the currently followed urban policies, especially in reference to the so-called nightmare of participation. The book is part of a debate concerned with phenomena such as urban social conflicts, the revitalization of urban space, urban planning and housing policies. The author analyses the problem of gentrification in Poland and its links to revitalization programmes. The publication in based on the author’s research on the bottom-up production of space in Warsaw, New York, and Istanbul.

Bu makale mekân sosyolojisi bağlamında mekân ve kimlik kavramları arasındaki ilişkiyi gecekondu bölgeleri üzerinden tartışmaktadır. Bu tartışma İzmir’de bulunan iki farklı gecekondu bölgesi olan Kadifekale ve Gümüşpala’da yapılan saha çalışmasına dayandırılmaktadır. Bildiride mekân ve kimlik kavramları, kişilerin mekânla kurdukları özdeşim ve mekâna aidiyet duymanın dinamikleri konuları incelenmektedir. Bu dinamiklerin başlıcaları etnik kimlik, politikleşme, ötekileştirme ve memleket mefhumu şeklinde sıralanabilir. Mekânın kişilere ne anlam ifade ettiği, mekân kimliğinin inşası, dönüşümü, mekân kimliğinin o bölgede yaşayan insanların sosyal yaşamı üzerindeki etkisi bildiride tartışılan diğer konuları oluşturmaktadır.

Metis Yayınları 2007  262 sayfa Mike Davis sekiz konu başlığı üzerinden yazdığı kitabında, okurlarına her bir başlıkta gecekondu gerçeğini geçmişten günümüze istatistiksel verilerle ve ülkenin önde gelen akademisyenlerin analizleri ile zenginleştirip, çarpık kentleşme üzerine kaynak gösterilecek değerli bir eseri okurlarına sunmuştur. Kentsel nüfus oranının devasa bir boyutta kırsal kesimden daha fazla olduğunu, artık mega kentlerde milyarlarca yoksul insanın çöplük alanlarda, susuz ve tuvaletsiz bir yaşamda tutunmaya çalıştıklarını. Kötü şartlara zorlandıklarını ve bunu organize eden güçlerin, dünden bugüne yaptıklarını net bir şekilde göreceksiniz. Değişmeyen tek şeyin, 21. Yüzyılda bile eski sömürü düzeninin bir kopyasını yaşıyor olmamız. Bir zamanların seçkinlerinden ve ayrımcı bölgesel anlayışlarından farkımızın olduğunu hissettiriyor. Bu araştırmayı isterseniz derin bir sosyolojik yaklaşımla, isterseniz çarpık küreselleşmenin bir sonucu olarak okuyun, isterseniz de istatistiksel bir analiz olarak görün. Kapitalizmin 50 yıllık geçmişinden bugüne kadar gelir dağılımının, gözle görünür bir şekilde acımasız uçurumların olduğunu görmemek imkânsız. Fakir ve zengin arasındaki bu fark katlanarak daha da büyümekte.

Bu makale Türkiye kentleşmesi deneyimi ve şehircilik yazınından yola çıkarak iki hat üzerinden, popülist politikaların şehirdeki en belirgin tezahürü olan gecekondulara dair kuramsal ve tarihsel bir tahlil gerçekleştirmek üzere yazılmıştır. Birinci hat, bir kentsel barınma biçimi olan gecekondunun nasıl olup da geniş halk kesimlerinin siyasi eylemliliğinin ve farklı bir çeşit iktidar dilinin üretildiği mekân olduğunu sorgular. Burada, ezilmişlik ve aşağılanmışlık mefhumu ortaya çıkar ve esasında işaret ettiği Türkiye’nin son otuz yılına damgasını vurmuş olan mağduriyetin farklı bir düzlemde inşasıdır. İkincisi, gecekondu fikrinin hangi toplumsal safhalardan geçerek Türkiye kentsel yazınının belki de en önemli kavramsal aygıtı olduğunu anlamaya çalışır. Bu iki güzergâhı izleyen yazı 1960’ların –ve kısmen daha öncesinin- Cumhuriyet gazetesi arşivinden faydalanarak 27 Mayıs’ın öncesi ve sonrası evreleri de takip eder. 1960’lar kritik öneme sahiptir, çünkü devletin mekânsal süreçler üzerindeki gücünü kullanarak mülksüz halk kesimlerinin topraklandırılması yönündeki arayışın çok kısa zamanda yerini kitlelerin ve göçün nicel gücü karşısında karamsarlığa bıraktığı bir zaman dilimini temsil eder.

This article suggests that two main lines of inquiry is necessary to grapple with the debate on the slum housing, the gecekondus, in Turkey. Employing a theoretical and historico-geographical grasp, the first line of inquiry adopts a political response regarding how and why wide swaths of urban populace gained new methods of urban activism throughout the 1950s and 1960s and how these new immigrants became articulated in mainstream media both as culprits and victims. Here, the titular notion of the humiliated and the insulted enters the fray to engender an oft-quoted feature of Turkish politics in the last three decades: the neverending quest to score political points via cultural injuries. The second line of inquiry discussed here focuses upon the theoretical uses and epistemological construct of the concept itself: gecekondu. The concept itself is the lynchpin of much debate and has a peculiarly central role in Turkish urbanism. These themes are critically studied using the 1960s newspaper archives –and to a lesser extent archives of the earlier decades. 1960s is perhaps the most crucial decade in developing an understanding on urban question in Turkey, since it represented the breaking point in which the optimism surrounding the state’s power over urban space was gradually replaced by the awe and pessimism that is borne out of the sheer immensity of newcomers and their newfangled political power.

Özet: Yapıya ait hurdanın yeniden kullanıma sunulduğu alanlar olarak tanımlayabileceğimiz çıkmacılar, İstanbul'da 20. yüzyılın özellikle ikinci yarısındaki enformel kentleşme ile 2000 sonrasında ivme kazanan neoliberal kentleşme süreçlerinin arakesitinde yer alır. Çıkmacılar, gecekondu yapılaşmasının kendi imkansızlıklarından türemiş bir aktör olarak enkazdan kurtarılan pencere, kapı ve vitrifiye gibi yapı elemanlarının biriktiği ve yeniden dolaşıma sokulduğu kişi ya da yerler olarak tariflenebilir. Gece-kondu, kentsel dönüşüm ve mahalle yıkımları ile ilişkilenen bu hurdalıklar, kentin çeperlerinde yer alan semtlerde karşımıza çıkıyor. İstanbul'un kentsel dönüşüm coğrafyasından hareketle küresel ile yerel ekonominin kesişiminde varlıklarını sürdürmeye çalışan çıkmacı hurdalıklarını, gecekondu yapı kültürü ile 'yıkıp yeniden yapma ve yerinden etme' mekanizmaları üzerinden işleyen totaliter kentleşmenin getirdiği yapı kültürü kapsamında inceliyoruz. Amacımız, çıkmacıların bugün kent coğrafyası ve çeperlerinde nasıl etkileri olduğunu inceleyerek kent ekolojisine ve kentsel müşterekle-rin inşasına yönelik çıkarımlara varılabilir mi sorgulamak. Bunu yaparken, çıkmacıları bir " ilişkisel altyapı " (Simone, 2015) yani fiziksel veya kamusal altyapıların yokluğun-da kent sakinlerinin hayatta kalmak ya da kente ayak uydurmak için geliştirdiği ilişki temelli çözümlere bir örnek olarak konumlandırıyoruz. Anahtar sözcükler: İstanbul ve çevresi, enkaz, ilişkisel altyapı, gayriresmî ekonomi, kentsel dönüşüm, kent ekolojisi.

1950’lerde başlayan ve hala devam eden, kırsal kesimlerden kentlere göç olgusu sebebiyle dünya nüfusunun giderek daha büyük bölümü kentlerde yaşamaktadır. Bu dönüşüm yaşamın birçok alanında ciddi değişimlere yol açmıştır. En çok değişime uğrayan alanlardan birisi de kentsel mekanın üretilme biçimidir. Dolayısıyla mimarlık alanı bu gelişmelerden doğrudan etkilenmektedir. Esas olarak Üçüncü Dünya ülkelerinde yaşanan bu göç sürecinin kentleşme ve mimarlık alanlarına dair ortaya çıkardığı en dikkat çekici ve yaygın yenilik ise gecekondulaşmadır. Gecekondu olgusu Üçüncü Dünya kentlerinde ortak olsa da, gecekonduların üretim biçimleri, konfor şartları vb. bulunduğu ülkenin bağlamına göre değişmektedir. İstanbul’da da 1950-80 yılları arasındaki en yaygın konut sunum biçimi gecekondular olmuştur. Bu tezde, İstanbul’un gecekondulaşma deneyiminde yer almış bir gecekondu mahallesinin kuruluşundaki mekan üretim biçimlerinin açığa çıkarılması amaçlandı. İstanbul’da gecekondular üzerine yapılan çalışmaları incelediğimizde üç farklı gecekondu üretim pratiği olduğunu gördük. Teze konu olarak seçilen Güzeltepe - Çayan Mahallesi, bu üç pratikten birisi olan “radikal politik grupların” önderliğinde, kolektif çabayla kurulmuş bir mahalledir. Araştırma sürecinde; tarihsel bağlamın anlaşılması için Üçüncü Dünya kentleşmesi hakkındaki araştırmalara ve Türkiye’deki gecekondu çalışmalarına, kavramsal tartışma yürütmek için Harvey, Lefebvre ve Castells gibi teorisyenlerin kentsel mekan üretimi ve kentsel toplumsal hareketler hakkındaki eserlerine bakıldı. Mahallenin kuruluş hikayesinin ortaya çıkarılması için ise sözlü görüşmeler yapıldı, harita ve imar planları incelendi ve dönemin süreli yayınları tarandı. Sonuç olarak, Güzeltepe – Çayan’da ortaya konan özgün “mimarsız mimarlık” pratiğinin, hem mimarlık ve kentleşme bağlamındaki, hem de kentsel politik hareketler bağlamındaki tartışmalara katkı koyması amaçlanmıştır. Aynı zamanda bir “mahalle tarihi” olması da öngörülen bu tezin, benzer çalışmalarla bir araya geldiğinde, İstanbul’un kentsel mekanının oluşum sürecinin anlaşılmasına yardımcı olması amaçlanmıştır.

This paper investigates the changing roles of muhtars (neighborhood representatives) through the state-led urban transformation of a gecekondu (squatter housing) district named Çinçin, close to the historic center of Ankara, Turkey. Muhtars are specific actors in the local government, elected independently of political parties as respected members of neighborhood communities, having social and political roles entailing leadership and mediatorship. However, scholarship exploring muhtars as key social figures and active urban agents is limited. The present study draws on fieldwork mainly conducted in the summer of 2019, including in-depth interviews with muhtars and residents still living in Çinçin, revealing that the muhtars of gecekondus played an active role in initiating urban transformation processes in association with formal agents. Alongside negative consequences such as increasing crime rates and forcible displacement of residents, the social power of muhtars over their neighborhoods has diminished; they have recently been working more as unofficial real estate agents than social figures. This case provides a specific reading of local social actors and their roles, blurring the lines between informal and formal processes of state-led urban transformation.

Istanbul in the center is located an acceptable on Fikirtepe neolithic belonging to including remains an ancient settlement in Kadıköy. North of D-100(E-5)highway, Fahrettin Kerim Gökay street in the south, Uzunçayır street in the west,there is Merdivenköy neighborhood to the east. At this location in the center of Fikirtepe offers many advantages, including a transport route.
Fikirtepe since 2005 has been subject of an urban regeneration project due to wear out over time and can not respond to needs of dwelling stock. In time, many spatial and social impacts due to the project has occured. To identify these effects study, respectively. Within the project area, espacially in İstanbul’s many neighborhoods where it is determined that the migration waves, in new locations with these waves of immigration what kind of movement that are experiencing economic and social objectives determined in the study are among the topics.
Data in order to achieve this goal in accordance with the various data received from the public sector, in addition, survey, interview and observation techniques have been applied in research area. The analysis of the survey data from Microsoft Excel and SPSS 21 have benefited, the resulting data are enriched with image data

Kent hakkı bugün ulusal ve uluslararası STÖ ve örgütlerce seslendirilen, akademi dünyası tarafından irdelenen, aktivistler, taban hareketleri ve mahalle dernekleri ile kentsel toplumsal hareketler tarafından bayrak yapılan, BM örgütleri ile diğer ulusüstü örgütlerin metinleriyle kimi kentler ve devletlerin yasa ve anayasalarında (sulandırılarak ve yumuşatılarak) yer alan, Afrika’dan Amerika’ya, İstanbul’dan Rio’ya ve Berlin’e yankılanan ancak hak olarak adlandırılmasına rağmen uluslararası sözleşmelerde henüz hukuken hak statüsü tanınmamış bir feryat, bir ütopyadır:
Kentler, demokrasi pratiklerinin her günkü mekânları (evde, iş yerinde, mahallelerde veya eğlenti/dinlenme yerlerinde) olmalıdırlar. Lefebvre’in amaçladığı bir doğrultuda, kent hakkının demokratikleştirilmesinin zamanı gelmiştir; ancak kent hakkını talep edebilmek için, en önce, kavramın kendisini kurtarmamız gereklidir! (Mayer 2009)

Lefebvre’in devrimci kavramından koparak haklara erişim hakkı diye tanımlayabileceğimiz bir kavrama dönüşme tehlikesinde olsa da, kentten kimlerin yararlanacağı ve kentin nasıl bir kent olacağı konularında yığınları örgütleyen bir başkaldırı, mevcut sistemin dayanaklarını sarsma potansiyeline sahip bir anti-sistem hak olarak gerçek bir kent hakkının mücadelesi yeni başlamaktadır.

Ce mémoire tente de comprendre les objectifs et impacts des nombreux projets de transformations urbaines s’abattant actuellement sur les quartiers les plus fragiles des villes turques ainsi que les résistances et organisations populaires que ces projets engendrent. Pour cela, ce travail s’est porté plus spécifiquement sur les deux quartiers voisins de Gülsuyu et Gülensu, dans l’arrondissement de Maltepe à Istanbul, deux quartiers connus pour être particulièrement actifs dans leur opposition aux forces gouvernementales, et ce depuis l’émergence du lieu.

Geçmişten bugüne benimsenen kentsel politikalar, politikaların uygulanışı ve değişim hızı farklılık göstermeye başlamıştır. Bu değişim, sadece kentleri değil, kentte yaşayan insanların da hayatlarını etkilemiş ve 20 yıl öncesine kadar yaygın olmayan lüks konut siteleri, alışveriş merkezleri, geniş yollar, çeşitli ulaşım araçları hayatın rutininde varlığını ispat ederek benimsenmiştir.
Günümüzde lüks konut siteleri; otoparkı, sosyal tesisleri, alışveriş merkezleri, spor alanları, temizlik hizmetleri gibi imkânlarıyla yaşam alanı olarak görülüp, sadece barınma amaçlı değil, birçok ihtiyaca kolay erişebilme, statü sahibi olma ya da yatırım yapma düşüncesiyle alınmaktadır. Siteler, etrafını çevreleyen duvarlar ile mahalleden soyutlanmakta ve kendi site yönetimleri ile de bir nevi özerkliğini ilan etmektedir. Siteler haricinde yine kentlerde büyük bir alanı kapsayan bir diğer yaşam alanı ise gecekondulardır. Gecekondu, yasa dışı konut olarak adlandırılan, bir dönem inşasına af kanunları ile göz yumulmuş, günümüzde ise kentsel dönüşümün ilk muhatap alanlarıdır.
Lüks konut site sakinleri ile gecekondu sakinlerinin mekânsal pratikte gündelik hayat farklılıklarını ortaya koyan bu araştırma, İstanbul’un son zamanlarda gözde ilçesi Ataşehir’in, 17 mahallesinden biri olan Barbaros Mahallesi üzerinden incelenmektedir. Araştırmanın amacı, lüks konut site sakinleri ile gecekondu sakinlerinin gündelik hayat farklılıklarını ortaya koymak, bu farklılıkların oluşmasında kentsel politikaların ve üretilen mekânın etkilerini tartışmaktır. Bunun için tarihsel süreçte benimsenen kentsel politikalar incelenerek, günümüz durumu ele alınmış ve Barbaros Mahallesi’nde, gecekonduda ikamet edenler ile lüks konut sitelerinde ikamet edenlerin gündelik hayatları araştırılmıştır. Gündelik hayat analizinde mahalle sınırları içinde bulunan gecekondular ile Uphill Court ve Varyap Meridian siteleri örneklem alınarak, buralarda yaşayan kişilerden katılımcılar belirlenip mülakat gerçekleştirilmiştir. Mülakatlar sonucu, gündelik hayat farklılıklarında yaşam alanının rolü sorgulanmıştır.
Bilim Kodu:

Anahtar Kelimeler: Lüks Konut Siteleri, Gecekondu, Gündelik Hayat, Kentsel
Mekânın Üretimi, Ataşehir Barbaros Mahallesi.

Derbent, İstanbul’un küresel ekonomiye eklemlenme yarışında ön plana çıkan Büyükdere-Maslak aksının hemen yanı başında, artan rantın baskısı ile sıkış(tırıl)mış ve artık kentsel dönüşüm ile kaderi bütünüyle değişecek olan gecekondu alanlarından biridir. Memleketlerinden kopup gelen göçmenlerin fabrikalardaki işçiliği, gecekondulaşma sayesinde yerleşik hale gelmesinin bugün kentsel dönüşüm projeleri karşısındaki anlamı bitmiş gibidir. Bir dönemin “popülist politikaları”nın sonunu getirmeyi hedeflemiş olan kentsel dönüşüm projeleri, beraberinde “orta sınıf” tahayyülüne dayalı bir kentsel yaşamı da sunmayı vaat etmektedir. Zamanının çok da göze çarpmayan olağan bir mahallesi olarak günümüze kadar büyümesini sürdüren Derbent Mahallesi için bugün bir “geri alınma” zamanıdır.
Sermaye birikim politikalarını öncelikli tutan merkezi ve yerel yönetim, başta Büyükdere-Maslak aksı olmak üzere toprağa yatırımı desteklerken, özel girişimciler de bu aks üzerinde önemli bir varlık göstermişlerdir. Yıllarca devlet desteği ve girişimi ile gerçekleştirilmeye çalışılan sanayileşmenin ucuz emek depolarından biri olarak gelişen Derbent’in önemli bir kısmı 1980’lerin ikinci yarısında başlayan ve 1990’ların ortasında sonuçlanan hukuki manevralar ile özel sermayenin eline geçmiştir. Mahalleli bu süreçte “işgalci” konumuna düşürülür iken, gecekonducular ile yatırımcılar arasında bugün halen devam eden şiddetli bir mücadelenin başlamasına neden olmuştur. Mahallede hala bu sürece karşı önemli bir karşı duruş ve tepki söz konusudur. Kentsel rant artıkça mahalleye yönelik saldırının dozu da artmış ve mahallede inşa edilen lüks konut sitesi, yaşanacak olan sınıfsal tahliye ile mekansal ayrışmanın habercisi olmuştur.
...
Bu çalışma, Derbent’teki kentsel dönüşüm sürecini, mahallenin toplumsal tarihi ve sosyo ekonomik yapısı ışığında sorgulamayı amaçlamaktadır. Dolayısıyla, kentsel dönüşüm mantığını sorgulamak üzere mahallenin oluşum koşulları ve sınıfsal profili ortaya konmaya çalışılacaktır. Çalışmanın ilk bölümü mahallenin kuruluş öyküsüne odaklanırken; ikinci bölümde mahallede yaşanılan kentsel dönüşüm süreci anlatılacaktır. İzleyen bölümler alan araştırması kapsamında elde edilen verilerin analizine dayalı sosyo-ekonomik profilin farklı başlıklarından oluşacaktır. Bunun için mülkiyet yapısı, çalışma hayatı, eğitim düzeyi, cinsiyet temelli farklılıklar, tüketim ve borçlanma gibi ilişkisel olguların değerlendirilmesine katkıda bulunacak araştırma başlıklarının sonuçlarına yer verilecektir.

Kentler; doğal, kültürel, tarihi, mimari, sosyal ve yapay öğeleri içinde barındıran ve bu öğelerin karşılıklı etkileşim içerisinde olduğu dinamik bir olgudur. Türkiye gibi çarpık ve hızlı
kentleşme sürecini yaşayan ülkelerde kentlerin estetik kaygılardan uzak bir şekilde dizayn ya da talan edilmektedir. Buna karşılık kentleşme sürecini kontrollü ve planlı gerçekleştiren İskoçya ve İngiltere gibi Avrupa ülkelerinde tarihi, kültürel ve fiziki çevrenin uyum içerisinde harmanlandığı görülmektedir. Kent nüfusunun hızla artmasına bağlı olarak kentlerin estetik açıdan tatmin edici bir şekilde dizayn edilmesi bir zorunluluk haline gelmiştir. Bu çalışmanın temel amaçlarından bir tanesi, kentlerin estetik yapıları tartışmaktır. Çarpık ve hızlı kentleşmenin yaşandığı İstanbul ile düzenli ketleşmenin en iyi örneklerinden biri kabul edilen İskoçya'nın Edinburgh kenti estetik değerleri açısından karşılaştırılacaktır.

Oğuz Işık/Melih Pınarcıoğlu(Nöbetleşe Yoksulluk)
Hatice Kurtuluş(Türkiye Perspektifinden Kent Sosyolojisi Çalışmaları)


Bu çalışmada öncelikle sermaye birikim süreci ile kentleşme arasındaki ilişki, sonrasında ise Türkiye'deki kentleşme dinamikleri, sonuç kısmında ise bahsi geçen iki makalelenin yöntemine ilişkin ip uçları tartışılacaktır.  Türkiye'deki kentleşme süreci açıklanırken söz konusu makaleler temel başvuru kaynağı olacaktır.

Yazın hayatına ilk adımını Sevgili Arsız Ölüm (1983) romanıyla atan Latife Te-kin, özgün dil ve kurgu anlayışıyla 1980 sonrası Türk edebiyatının dikkat çe-ken kalemlerinden biridir. Yazara bu " özgün " kimliğini kazandıran temel etken, daha önce sadece sosyal bir olgu olarak nitelenip çeşitli ideolojilerin yayılmasın-da " figüran " olarak kurgulanan " göç " , " yoksulluk " ve " gecekondu yaşamı " tema-larını ikincil konumdan çıkarıp onlara âdeta " başrol " vermesi ve onları gelenek ile modernin iç içe geçtiği " melez " bir dil aracılığıyla anlatmasıdır. Yazarın ikin-ci romanı Berci Kristin Çöp Masalları'nın (1984) da temel sorunsalı, Sevgili Arsız Ölüm' deki gibi gecekondu yaşamı ve gecekondulaşma sürecidir. Mekânın anla-tının odağına yerleştirilip ana karakter olarak kurgulandığı bu romanda, " kon-du yaşamı " nın problematiklerine masal, destan, tekerleme, mâni gibi muhtelif sözlü kültür ürünlerinin biçimsel özelliklerinden yararlanılarak dikkat çekilme-ye çalışılmıştır. Eser, bu özellikleri itibarıyla türlerarası bir nitelik ve melez bir biçim kazanır. Bu çalışmada, Berci Kristin Çöp Masalları anlatıbilimsel açıdan incelenecektir. Yazıda temel olarak " Çiçektepe gecekondu mahallesi " özelinde kurgulanan başkarakterin doğumu, geçirdiği değişim/dönüşümler ve bunların sonucunda yaşadığı kimlik karmaşası ile bütün bu süreçlerin ifadesinde kulla-nılan melez dil özellikleri analiz edilecektir.

Bu bildirinin konusu; “Yoksulluk” olarak tanımlanan ve kentlerde yaşam kalitesi ile mekan kalitesini belirleyen olgular ile, “Geleneksel/tarihsel ve gecekondu konut alanlarının”, sürdürülebilirlik ilkeleri doğrultusunda “Korunması”, “Sağlıklaştırılması” ve “Geliştirilmesi” ’ne yönelik öneriler geliştirilmesidir  .
Türkiye Barolar Birliği ve
Mardin Bölge Barosu

İNSANLIĞIN ORTAK MAL VARLIKLARINA SAYGI HAKKI VE KÜLTÜREL MİRASI YAŞATARAK KORUMAK

PANEL'inde
Sunulmuş ve kitap halinde yayınlanmıştır.

Bu makale müşterekler yazınında kullanılan temel kavramların (müşterekler, çitleme, müşterekleştirme) kent çalışmaları alanında ne şekilde operasyonalize edilebileceğini ele alıyor. Bu çerçevede Türkiye’de 2000’li yıllarda inşa olduğu biçimiyle kentsel rejimin temel vasıflarına dair hipotezler öne sürüyor. İki ana bölümden oluşan çalışmanın ilk bölümünde söz konusu kavramsal setin analitik sınırlarını keskinleştirmek adına üç öncül formüle ediyorum: i) Müşterekler, müşterekleştirme ve çitleme dinamiklerinin karşıtlığında kurulan ilişkisel bir kategoridir; ii) Çitleme, ancak belirli konjonktürler bağlamında anlaşılabilecek stratejik nitelikli bir iktidar teknolojisidir; iii) Çitleme, her türden sömürü ve tahakkümü değil, yerin maddi ve imgesel boyutlarıyla inşa edilmesini içeren müdahaleleri ifade eder. İkinci bölüm neoliberal şehircilik bağlamında gündeme gelen kentsel dönüşüm politikalarını ve kamusal mekânların ehlileştirilmesini tartışıyor. Bu çitleme biçimleri üzerine iki hipotez öne sürülüyor: i) Kent yoksullarının yaşam alanlarındaki çitlemeler mekândaki metalaşma sürecini derinleştirirken aynı zamanda kent yoksullarının politik kapasitesinin altını oyar; ii) Kamusal mekânlardaki merkezkaç pratikleri hedef alan çitlemeler, karşıt politik ufuk ve vaatlerin dolaşım koşullarını kısıtlayarak politikanın mecrasını ortadan kaldırır. Sonuç olarak neoliberal kentsel rejimin esas vasıflarından birinin metalaşma ve gayri-siyasileşme süreçlerinin eklemlenmesi olduğu iddia ediliyor.

ÖZET Sinemanın toplumsal değişimi gösteren sosyolojik bir veri kaynağı olduğundan yola çıkarak bu makalede, Türkiye' de 1960'lardan 1990'lı yıllara uzanan süreçte kent ve mahallenin sinemada na-sıl temsil edildiği incelenmektedir. Kentsel değişimin ve mahalle kültürünün dönüşümü sinemada dönemsel olarak izlenebilmektedir. 1960'larda yaygın olan geleneksel mahalle temsilleri 1970'li yıllarda kentleşmenin hız kazanmasıyla ortadan kalkmış; 1980 ve 1990'lı yıllarda bu temsiller yerlerini apartman yaşamı ve gecekondu mahallesi temsillerine bırakmıştır. Çalışmada, filmlerde kentleşmenin sosyal hayata ve orta sınıfın yaşam alanlarının dönüşümüne olan etkisi betimsel analiz yöntemi ile literatür odaklı belirlenen temalar üzerinden ve 35 film incelenmektedir. Seçilen 35 film derinlemesine analize tabi tutulmamış, geniş tutulan örneklem içerisinde kent, kentleşme, kentsel dönüşüm ve bu değişimin birey ve toplumsal hayat üzerindeki etkileri ortaya konulmuştur.

Özet
19. yüzyılın ikinci yarısında İstanbul’un çeşitli bölgelerinde kaybedilen Balkan toprakları ve Anadolu’dan gelen aileler tarafından yoksul yerleşimleri inşa edilmeye başlanır. Teşvikiye, Nişantaşı, Şişli, Fulya, Ihlamur, Dikilitaş, Balmumcu gibi farklı semtlerden parçaların içinde yer aldığı Balmumcu Çiftliği arazisi bu yerleşimlerin en önemli örneklerinden birini oluşturmaktadır. 1888 yılında Osmanlı devlet görevlileri tarafından yürütülen bir araştırma sonucunda bölgede yaşayan ailelerle ilgili çeşitli bilgileri içeren bir defter hazırlanmıştır. Bu makalede yer alan bilgilere defterin okunması sonucu ulaşılmış, veriler Osmanlı İmparatorluğu’nda kapitalist ilişkilerin gelişiminin mekânsal yansımaları bağlamında analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Yoksulluk, Balmumcu Çiftliği, Kent Sosyolojisi, Sosyal Tarih

Abstract
In the second half of 19th century, poor neighborhoods were built on various parts of İstanbul by the families who came from the lost Balkan lands of the Ottoman Empire and Anatolia. The Balmumcu Farm’s terrain which includes many parts of contemporary districts like Teşvikiye, Nişantaşı, Şişli, Fulya, Ihlamur, Dikilitaş, and Balmumcu, consists one of the most important samples of these neighborhoods. After a research done by the Ottoman officials in 1888, a registration book including some information about the families living in the farm was prepared. The data published in this article are from the registration book and they are analyzed in the context of spatial reflections of the development of capitalistic relations in the Ottoman Empire.

Keywords: Poverty, Balmumcu Farm, Urban Sociology, Social History

Bomonti-Feriköy Teneke Mahallesi’ni odağına alan bu çalışmada, mahallenin 1880’lerin ikinci yarısında enformel bir göçmen yerleşimi olarak kuruluşunu, nüfus yapısının karmaşıklaşmasını ve idare tarafından tanınarak resmen mahalle statüsü kazanmasını, sınırlarının genişlemesini ve bölgede yaşanan dönüşümlerle bağlantılı olarak mahalle dokusunun farklılaşma süreçlerini, geniş bir arşiv malzemesi ve saha araştırmasında elde edilen bulgular üzerinden tarihselleştirmeye çalışacağız. Diğer taraftan metnin son bölümünde, Bomonti-Feriköy Teneke Mahallesi civarında üst gelir grupları için inşa edilmiş konutlarda yaşayanlarla kent yoksullarının karşılaşma örüntülerini, semt tarihinin bir parçası olarak ve teneke mahalle sakinlerinin bakış açısından ele almaya gayret göstereceğiz (Tam metin için egemen.yilgur@yeditepe.edu.tr)

İnsan aklını yücelten 18. yüzyıl Aydınlanması, Doğu‘ya doğru hareketinde pozitivizm ve rasyonalizmin bir tür kalkınmacılık hamlesi olarak görüldüğü Osmanlı topraklarına Tanzimat Fermanı‘yla köklerini saldığında Cumhuriyet‘in bilimsel ve idealist temellerini de müjdelemiş
oldu. Ancak yoğun bir modernleşme ve toplumsal inşa programının uygulandığı yeni Türkiye‘de 70‘li yıllara gelindiğinde aklın ve bilimin ışığında izlenecek pozitivist ve hümanist değerlerin birer birer terk edildiği, bunların yerini türlü yüzeyselliklere bıraktığı bir manzara
ortaya çıktı. Cumhuriyet‘in kurucu babalarının ellerinde büyüyen, yurdun en büyük ihtiyacı olan bir teknik eleman olarak yetişen ve eserlerini tam da bu dönemde vermeye başlayan Oğuz Atay‘ın (1934-1977) acıyla kabul etmek durumunda kaldığı bu sığ ve yozlaşmış akla karşı bir savunma mekanizması olarak oyunlara sarıldığı görülmektedir. Çocukluğu ve çocuk kalmayı çağrıĢtıran oyun, Atay‘ın Günlük‘ünde de belirttiği gibi yalnızca bir saflık ve masumiyet hali değildir. Aynı zamanda, akıldışılığın, deliliğin yüzeye çıkmasıdır. Tehlikeli Oyunlar‘da (1973) Hikmet Benol‘un her katında farklı oyunlar oynayıp farklı bir bilinçlilik sergilediği üç katlı gecekondu, Atay‘ın, Freud‘un kişilik kuramını uyguladığı bir
oyun alanı olarak şekillenir.
Bu çalışmada Hikmet Benol‘un Hüsamettin Tambay‘la oyunlar yazdığı, yüksek sesle okuyup tiratlar oynadığı gecekondunun her bir katının id, ego ve süperego düzeyleri olarak yorumlandığı psikanalitik bir okuma yapılacaktır. Alt katında Doğulu ve azgelişmiş sakinlerini göz önünden kaldırmaya çalışan, üst katında ise Cumhuriyet değerlerini temsil
eden emekli bir askerin baskısına direnen benliğin arada kalarak parçalanışı ve bilinçle delilik arasındaki çıkışısızlıkları incelenecektir.

Nişantaşı 19. yy'dan itibaren yönetici sınıflara ve şehirli zenginlere ev sahipliği yapmış bir yerleşim birimidir. Diğer taraftan bu semtin yanı başında kurulan ve son derece derin bir yoksulluğun yaşandığı Teneke Mahallesi sosyolojik yapısıyla 1950'lere, mahalleye adını veren konut dokusu ile ise 1990'lara kadar varlığını koruyabilmiştir. Bu çalışmada Teneke Mahallesi'nde yaşanan dönüşümün arka planı; semtin çevre yerleşimlerce algılanma biçimleri ve Nişantaşı Teneke Mahallesi'ndeki nüfus yapısının karmaşıklaşmasının söz konusu algıda meydana getirdiği kırılmalar ekseninde tartışılmakta; Teneke Mahallesi'nde yaşanan yoksulluğun özgün boyutları, bölgenin tarihçesi ve etnik bileşimi ile birlikte ele alınmaktadır.

Nişantaşı has become a living area for the members of ruling class and local bourgeoisie since 19th century. On the other hand, Nişantaşı Shanty Town which was founded nearby the wealthy neighbourhood and in where a kind of deep poverty was lived remained its sociological distinctness until 1950's and architectural structure until 1990's. In this article; the background of the change lived in the locality is discussed within the frame of the conception of the neighbourhood on the eyes of residents of surrounding settlements and the influences of complexifying of the demographic structure of the locality to the conception mentioned. Distinctive dimensions of the poverty lived in Nişantaşı Shanty Town is introduced with the history and ethnic composition of the locality.

"Most urban regeneration cases in Turkey can be regarded as urban renewal.
Destruction of existing buildings and construction of new ones are claimed to be urban renewal.
However, most projects ignore their spatial and social impacts. Fikirtepe and its surroundings is
an important project area. Nonetheless, by only considering the changes in physical planning,
and by ignoring the impact on social structure, the projects become inadequate and induce
gentrification. Questionnaires and the interviews conducted show the situation clearly. Initial
findings on the Fikirtepe project show that the project conducted in this area is not an urban
renewal project but instead it is a gentrification project with a great extent of renovation. In the
future, some outcomes such as horizontal mobility should be expected."

Bu makale, Çinçin Bağları'nda hâlâ yaşamakta olan, kentleşmenin ikinci ve üçüncü kuşak göçmenlerinin kolektif mekânsal anlatılarındaki iş kavramı üzerinden kentsel dönüşümü yeniden çerçevelemeyi amaçlamaktadır. Araştırmanın yöntemi tarihsel veri ile kolektif mekânsal anlatıların yorumlanmasına dayanmaktadır. 2018 yılı Mayıs ayı ve 2019 yılı Mayıs-Eylül ayları arasında gerçekleştirilen saha çalışmasında, oto-etnografik haritalama ve feminist metodolojilerden faydalanılmıştır. Araştırmanın bulguları üçlü bir önerme ile çerçevelenebilir: (i) Katılımcıların kolektif mekânsal anlatıları öncelikle yerin tarihinin, emeğin tarihi olduğuna işaret etmektedir. Çinçin kayıt dışı çalışan mezarlık işçilerinden ücretsiz ev işçilerine, dükkân sahibi esnaftan işportacılara, eğlence sektöründe çalışan müzisyenlerden farklı hizmet sektörlerinde kayıtlı ve sözleşmeli çalışabilen işçilere, sanatçı ve oyunculardan memurlara varan geniş bir yelpazede çok çeşitli işlerin ve işçilerin semti olarak betimlenmektedir. (ii) Anlatılar bu anlamda, işi salt ekonomik değil aynı zamanda sosyomekânsal bir kurum olarak yorumlar ve bu yüzden işlerin çeşitliliği kolektif bir "biz olma, " "Çinçinli olma" iddiası taşımaktadır. Bu iddia, yerin hafızasının silinmesine ve suçla damgalanmaya karşı bir direniş sergilemektedir. (iii) Anlatılar son olarak, iş ile kentin dönüşümü arasında diyalektik-tarihsel, durağan olmayan, çok aktörlü ve çoklu süreçleri kapsayan-bir ilişki olduğuna işaret etmektedir. Önce iş ve kentleşme, daha sonra iş ve devlet kanallı kentsel dönüşüm arasındaki diyalektik ilişkiye dikkat çeken bu yorumsal çerçeve, kentsel dönüşüme kentsel rant ve konut bağlamının ötesinde; dönüşümün muhtelif işlerin çoklu aktörlerinin yaşantısına nasıl yansıdığı üzerinden işaret eder. Bu çerçeve, yerin özgül tarihi analiz edilerek, emek odaklı kentsel süreçler önermek için eleştirel bir zemin inşa edebilir.

Ankara’da yaşadığım yıllarda bir kez bile içinden geçmediğim ve sonrasında beni sarıp sarmalayan Ege Mahallesi’ne, İngiltere’de yaptığım doktora tezimin alan araştırması için düştü yolum. Bir sene öncesinde Ankara’da çeşitli mahallelerde kısa görüşmeler ve geziler ile gerçekleştirdiğim pilot çalışma sonrasında tapu sahibi olmak, sağlık riski barındıran bir bölgede oturmak gibi dinamiklerle ve farklılıklarla şekillenen mülkiyet ilişkileri dolayısıyla bu mahalleyi alan araştırması için belirledim. Şimdi sıra “gelişime” yeni açılan yerlerde kentsel mülkiyet ilişkilerinin beraberinde getirdikleri toplumsal hareketleri, dayanışmayı, toplumsal çözülmeleri bizzat bu alanlarda yaşayanların dilinden dinlemekteydi, ama aklımda alan çalışmasına dair öyle çok soru birikmişti ki! Binlerce kilometre öteden alan araştırmasının taslağını çıkartmak, neler yapabileceğimi, sınırlılıklarımın ne olduğunu anlamaya çalışmak çok zordu. Peki birdenbire bir mahalleye gidip araştırma yapmaya çalışmak ve o araştırmayı İngilizce dillendirmek ne kadar etikti? İngiltere’de doktora yapan bir araştırmacı olarak beni ne kadar kendilerinden görebilirlerdi ki! Araştırmacının illa ki içinde sosyalleştiği toplumsal kesim ile mi çalışması gerekiyor? Lise yıllarına kadar kaloriferli bir evde yaşamamış biri olarak, “gecekondu” deneyiminden çok mu uzaktım? İçinde yetişilen sosyal kesimin araştırmacıyı dışarıdan gördüğü durumlar da yok muydu? Ya da tam tersi, kendisinin alışık olmadığı bir toplumsal kesimle araştırma yapan araştırmacıların o toplumsal kesim tarafından benimsendiği de görülmedik-duyulmadık değildi. Hem kimliklerde birebir örtüşmenin olması zaten mümkün değildi (Kelly vd. 1994, Mellor 2007, Ramazanoğlu ve Holland 2002).

Bu makale, Türkiye'de 2000 sonrası artan kentsel siyaset çalışmalarını gelişmiş ve geç sanayileşmiş ülkelerle ilgili uluslararası literatürü göz önünde bulundurarak, iki ana yaklaşım temelinde analiz etmektedir. Türkiye'deki politik ekonomi temelli yaklaşımlar, neoliberalizm, kentsel kriz, devletlerin yeniden ölçeklendirilmesi gibi teorik bağlamlardan yola çıkarak özellikle büyükşehirlerdeki kentsel dönüşüm, özelleştirme, soylulaştırma, kamu-özel sektör işbirlikleri gibi konulara odaklanmıştır. Türkiye'nin tarihsel özgün koşullarının ve kentsel siyaseti şekillendiren aktörler arasındaki güç ilişkilerinin öneminin altını çizen bu çalışmalarda genel vurgu kapitalizmin neoliberal aşamasındaki genel eğilimlerine yapılmıştır. Merkezi ve yerel yönetimler arasında değişen güç ilişkileri, büyükşehir belediye sistemi, belediye meclisleri, yerel yönetişim mekanizmaları gibi temalarsa, kentsel siyasetin kurumsal mimarisini çalışanlar tarafından ele alınır. Bu literatürde de kurumları, formel yapılarının öte-sinde enformel ilişki ağları, normlar, güç ilişkileri ve tarihsel arka planıyla ele alan çalışmalar zayıf kalmıştır. Bu makale, Türkiye'deki kentsel siyaset literatürünü, geç sanayileşmiş ülkelerle ilgili politik ekonomi yönelimli güncel araştırmaları ve Türkiye'de gecekondulaşma çalışmalarının mirasını göz önünde bulundurarak tartışmaktadır.
***
This article analyzes the urban politics literature in Turkey after 2000 on the basis of two main approaches, by engaging with different studies of urban politics in both developed and late industrializing countries. The political economy approach widely focuses on themes like urban transformation, gentrification, and public-private partnership in metropolitan cities, basing on theoretical frameworks of neoliberalism, urban crises, and state rescaling. This literature underlines the importance of historical conditions peculiar to Turkey in shaping of urban spaces and power relations among political actors and primary emphasis remains on general trends of capitalism during its neoliberal phase. Secondly, scholars studying the institutional architecture of urban politics focus on themes, such as the reconfiguration of intergovernmental power relations, structure of the metropolitan municipal system, municipal councils, and local governance mechanisms. This literature however misses studies considering institutions as informal relationship networks, norms and power relations beyond their formal structures and taking historical background in consideration. This article aims at discussing the urban politics literature in Turkey by engaging with the recent political economy based studies on late industrializing countries and legacy of gecekondu studies in Turkey.