Mehmet CEBECi

Kıray çalışmasına Ereğli sahil kasabasında yapımı başlayan ağır sanayinin etkilerini araştırmak üzere laboratuar görerek araştırmanın problemini ortaya koymaya çalışmıştır. Kıray, 1961 yılında inşaatın başlaması ve demir-çelik fabrikasının getireceği değişimler ile birlikte toplumda derine işlemeden ve daha fazla bir etkisi olmadan problemleri o günkü koşullar nezdinde ele almaya çalışmıştır. Yazar kitabında sosyal yapı ve şehirleşme hususunda birtakım açıklamalar gerçekleştirerek şehirleşme, sosyal değişme ve değişmenin kaçınılmazlığını dile getirmiştir.

Sosyoloji toplumları ilgilendiren ve topluma dair her şeyi açıklama gereği duyan bir bilim dalıdır. Toplumsal değişme ise bilhassa sosyolojinin temel noktasından çıkışla birlikte sosyolojinin özü olarak adlandırabiliriz. Çünkü tarihe baktığımızda özellikle sosyolojinin bilim olarak adlandırıldığı ilk zamanlara toplumsal değişim söz konusu olduğunu açıkça görebilmekteyiz. Özellikle modernleşme bağlamında sosyoloji geçmişten gelen birçok şeyi incelemekte ve bir şekilde toplumu anlamaya yönelik bir çaba gösterme gayretindedir. Sosyoloji; din, ekonomi, siyasi, ailevi vb. gibi daha birçok alanda toplumu ve toplumun değişim alanlarını ister istemez kapsayarak açıklama gayreti içerisindedir. Toplumsal değişim ise sosyal, siyasal, ekonomik, kültürel vb. gibi birçok değişkeni nasıl ve ne için özelinde inceleme alanına alan sosyolojik bir tezahürdür. Toplumsal değişimin manası evvela sosyal oluşumun konumu ve durumuna bağlıdır.2 Günümüz dünyasında, küreselleşmenin mahiyeti söz konusu olduğunda siyasal başarı veya başarısızlık, demokratikleşme, laik anlayış, sosyal, kültürel ve siyasal olmak üzere toplumsal değişmeyi anlamak ve bu alanda incelemeler yapmak oldukça önemli bir hale gelmiştir. Bu sebepten ötürü toplumsal değişmeyi açıklayan sosyoloji birçok kavramı da beraberinde açıklama disiplini içerisinde toplumsal değişmenin diğer kavramlardan soyutlanmaması gerekliliğini bizlere fazlasıyla hatırlatmaktadır. Öyle ki toplumsal değişim tarihimizden bu yana gerçekliğini korumakta ve birçok ülkede olduğu gibi Türkiye'de de toplumsal değişme sosyolojinin sayesinde kontrol altındadır. Özellikle ülkemizde Karadeniz Ereğli çalışması ile toplumsal değişme bir nebze olsun gözlemlenebilmiş ve birçok faktör ile toplumsal değişme açıklanmaya çalışılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk kurulduğu yıllardan beri ister dini anlamda ister siyasi anlamda olsun bir toplumsal değişme her zaman sosyolojinin içinde yer almış ve ister istemez kontrol altında tutulmuştur. Geçmişten günümüze gerçekleşen değişimlerle birlikte toplumsal ilişkiler her geçen gün artmış ve insanlar birbirleri ile din konusunda ya ortak noktada toplanmış ya da ayrışmışlardır. Toplumsal değişmenin en önemli konulardan bir tanesi de din olgusudur. Geçmişten günümüze din toplumsal bir rol oynamakla birlikte toplumların üzerinde etkisini sürdürmektedir.

Küreselleşme; günümüz dünyasında gelişen ekonomi, teknoloji, politika, kültür ile birlikte tek dünya düzeni haline gelen bir kavram olarak meydana gelmektedir. Son yıllarda küreselleşme konusu birçok ülke için detaylı şekilde incelenmekte ve hem ekonomi hem de siyasi açıdan yer kürede yaşayan tüm bireyler üzerinde tezahürü oldukça hissedilmektedir. Bugün herkesin konuştuğu küreselleşme bir dünya toplumu içerisinde bireyleri, grupları ve ulusların bir araya gelmesi ve siyasal, toplumsal, kültürel ve ekonomik bağlantıların etkenleri sayesinde ortaya çıkmıştır. Yeryüzünde yaşayan bütün toplumları ilgilendiren küreselleşme genellikle ekonomi ve siyasi boyutu tartışılagelse dahi küreselleşme kültürel boyutu da önemli etkenler arasında yer almaktadır. Anthony Giddens'a göre küreselleşme, dünyada herkesin karşılık olarak bağımlılıklarının gelişmesine istinaden bir sosyal sistem üzerine kurulu olan ve ülkeler arasında kesişen sosyal, politik ve ekonomik bağlamda dünyada artan karşılıklı bir bağımlılığı anlatan terimdir. Küreselleşme içinde bir çok temel etkeni barındırırken bu etkenler sayesinde de insanların birbirine olan bağlılığını artırıyor. Dost Kitabevi yayınlarından çıkan " Küreselleşme ve Eşitsizlik " kitabı, yukarıda değindiğimiz küreselleşme ile ilgili olarak önemli noktaların yanında küreselleşmenin doğurduğu eşitsizliğe ve bunun yanında eşitsizliğin kalkınma hedeflerini okuyuculara sunmaktadır. Kitap ile ilgili bu yazıda küreselleşmenin dünya pazarının etkisi, buna bağlı olarak küreselleşen dünyada katmanlaşan eşitsizliği ve küreselleşmenin bir etkisi olarak görünen uluslararası örgütler ile ilgili gelişmeleri ele alınıp değerlendirilecektir.

Giriş Toplumsal hayatın önemli bir boyutu olan toplumsal tabakalaşma Türkiye'de önemli bir yer edinmese bile aslında bakıldığında dünyada sınıf hareketlerinde oldukça etkili biçimde görülmektedir. Özellikle dünyada yer alan sosyoloji kavramları alanında bu etkili bir yer edinmiş ve sınıfların çalışması yer almışken ülkemizde ise bu durağan bir izlenim göstermiştir. Her ne kadar çeşitli çalışmalar yapılsa bile bu çalışmalar etkili olmamıştır. Tabakalaşma konusu sosyal hareketlilik ve sınıf ile ilgili yakından ilgilidir. Anthony Giddens'a göre toplumsal tabakalaşma toplumun katmanlar ya da tabakalar halinde bölünmesine göndermede bulunmakta ve toplumsal tabakalaşmadan söz ettiğimizde, toplumdaki bireylerin bulunduğu meslekler arasındaki eşitsiz konumlara dikkat çekmekteyiz. Elbette gelişmiş dediğimiz ve daha da modern olan toplumlarda birçok alanda tabakalaşma söz konusudur. Bu tabakalaşmada toplumsal hareketlilikten söz edebilir ve sınıflar arası geçişlerin olduğunu söyleyebiliriz. Toplumsal hareketliliği ve daha sonrasında da sınıfları işleyeceğimiz bu çalışmada Türkiye tarihinde gerçekleşen mesleklerde yaşanan sınıf kaybının nasıl olduğunu saha araştırması ile inceleyeceğiz. Özellikle Türkiye'de 1980 sonrasında siyasi ve iktisadi olarak değişen birçok koşulun etki etmesiyle sınıf kaybı daha fazla yaşanmıştır. Özellikle meslekler alanında yaşanan etkiler söz konusu olmakla birlikte bazı meslekler silinmiş bazı meslekler de itibarını kaybetmiştir. Bu çalışmada yapılan saha araştırmasıyla bir zamanlar önemli itibarı olan fakat günümüzde eskiye oranla fazla bir itibarı olmayan avukatların meslek alanında incelemelerini ve sınıf alanındaki etkisini inceleyeceğiz.

ÖZET Osmanlı " nın son dönemlerinde hızlı bir şekilde başlayan modernleşme cumhuriyet döneminin ilk yıllarında hızlı bir şekilde devam etmiştir. Yaşanan bu süreçte Cumhuriyete geçişte geçmiş ile bağların kopması şeklinde olmayan modernleşme çabaları yine de eskiye bağlı kalarak yenileşme içerisine girmiştir. Osmanlı " da Tanzimat reformlarıyla başlayan, anayasal yani meşrutiyet yönetimlerin ilanıyla ivme kazanan ve cumhuriyet dönemi inkılâplarıyla son aşamasına gelen modernleşme süreci dönemlerin yapısındaki siyasi ve hukuki alanın reform edilmesi şeklinde gerçekleşerek toplumsal yapıya uygulanmaya çalışılmıştır. Bu modernleşme sürecinin tarihinde Osmanlı dâhil olmak üzere birçok iktidar ve muhalefet gelip geçti ve birçok konuda da hep bir çatışmacı rol üstlenildi. İttihat-Terakki Cemiyeti ve Cumhuriyet dönemi siyasal kadrolarının uygulamaları da toplumsal düzende ve bunun yanında dini boyutta gerçekleşmiştir. Laikleşme süreci dediğimiz boyutta İslam " ın kamusal alandaki etkisi siyasi ve hukuki değişiklikler ile sınırlandırılmış ve daraltılma yoluna gidilmiştir. Bazı iktidarlar boyunca toplumsal rahatlama ile bu zincir kırılsa da birçok etki tepkiyi ortaya çıkarmıştır. Fakat son olarak AK Parti hükümetinde ise durumların değişmesi ve topluma dayalı bir modernleşme tercihi ve istikrar isteği Türkiye tarihinde birçok şeyi değiştirmiştir. ABSTRACT Rapid modernization in the late Ottoman period continued rapidly in the early years of the republic. In this process, modernization efforts which were not in the form of break with the bonds of the Republican era were still renewed by adhering to the old days. The political and legal field in the Ottoman Empire started with the reforms of Tanzimat, the Constitutional system, which gained momentum with the declaration of constitutional administrations, and the modernization process of the republican era, and tried to be applied to the social structure. In the history of this modernization process, many powers and opposition, including the Ottomans, came and went, and in many cases it was always a confrontational role. The practices of the Committee of Union and Progress and the political staff of the Republican era have also been realized on a social level, as well as on a religious level. In the context of the secularization process, the influence of Islam on the public affairs has been limited to political and legal changes and has been made to be narrowed. Through some powers, this chain has been broken by social relief, but many effects have been revealed. But finally, in the AK Party government, changes in the situation and the desire for modernization based on collective and stabilization have changed many things in Turkey's history.