Urban Conflicts

συλλογικός τόμος

Εργαστήριο “συναντήσεις και συγκρούσεις στην πόλη”

Θεσσαλονίκη 2015


ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Κρατάτε στα χέρια σας μια συλλογή από κείμενα που παρουσιάστηκαν στο εργαστήριο «Συναντήσεις και συγκρούσεις στην πόλη της κρίσης» από τον Απρίλιο του 2013 ως τον Ιούνιο του 2014 στην αίθουσα ‘Θουκυδίδης Βαλεντής’ της Αρχιτεκτονικής σχολής του ΑΠΘ.

Η ιδέα για τη σύσταση του εργαστηρίου προέκυψε από υποψήφιες και υποψήφιους διδάκτορες της σχολής και σκοπός του εργαστηρίου ήταν η δημιουργία μιας σειράς ανοιχτών συζητήσεων, παρουσιάσεων και διαλέξεων για την πόλη και το χώρο στην εποχή της τρέχουσας κοινωνικής και οικονομικής κρίσης.

Στη συγκυρία αυτή αναγνωρίσαμε την έλλειψη τέτοιων πεδίων συζήτησης εντός του πανεπιστημίου και τη συρρίκνωση των ήδη υπαρχόντων. Βρήκαμε κρίσιμη πια, όχι μόνο την προώθηση της ακαδημαϊκής γνώσης και έρευνας, αλλά και τη φυσική και πνευματική μας επιβίωση. Προσπαθήσαμε έτσι, να προσεγγίσουμε τις διδακτορικές μας διατριβές ως συλλογική δουλειά, μέσα από τη συνάντηση, τον διάλογο και την κυκλοφορία της γνώσης, με την ελπίδα να αναδυθούν και να συζητηθούν περιεχόμενα και εργασίες που συχνά αποτελούν μοναχικές δουλειές κλειδωμένες σε βιβλιοθήκες και ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Θεωρήσαμε καίρια την επικοινωνία των υποψήφιων διδακτόρων τόσο μεταξύ τους όσο και με τους προπτυχιακούς φοιτητές, ενώ παράλληλα κρίναμε απαραίτητη τη δικτύωση με ερευνητές εκτός συνόρων. Στο πλαίσιο αυτό, αναγνωρίσαμε τη διεπιστημονικότητα ως ένα απαραίτητο στοιχείο του εργαστηρίου απέναντι στον κατακερματισμό της γνώσης και την περιχαράκωση των επιστημονικών ειδικοτήτων.

Απέναντι στην ιδιωτικοποιημένη και εμπορευματοποιημένη πανεπιστημιακή γνώση αλλά και στην επιδιωκόμενη ηγεμονία των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, αναζητήσαμε εκείνα τα ριζοσπαστικά επιστημολογικά εργαλεία παραγωγής γνώσης που ενθαρρύνουν τις κινήσεις για κοινωνική χειραφέτηση. Έτσι, μας ενδιέφερε να θέσουμε υπό συζήτηση κριτικά επιστημολογικά εργαλεία για την μελέτη των χωρικών εκφράσεων της κρίσης σε πολλαπλές κλίμακες. Συνεπώς θεωρούμε πως σήμερα είναι ιδιαίτερα κρίσιμη η ανάδειξη, κυκλοφορία και εμβάθυνση σε κριτικές προσεγγίσεις καθώς και η διασύνδεσή τους με κοινωνικούς αγώνες.

Μέσα από τις παρουσιάσεις και τις συζητήσεις του εργαστηρίου αναδύθηκαν προσεγγίσεις και επιστημολογικά εργαλεία όπως αυτά, της διαλεκτικής κριτικής θεωρίας του χώρου, της διαθεματικότητας, των πολιτισμικών και μεταποικιοκρατικών προσεγγίσεων. Ταυτόχρονα, οι συζητήσεις καταδύθηκαν σε πλήθος θεματικών με την διάσταση του χώρου να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Συζητήθηκαν έτσι, ζητήματα σχετικά με τις σύγχρονες νεοφιλελεύθερες χωρικές πολιτικές, τα κοινωνικά και πολιτισμικά κινήματα, τις γεωγραφίες της μετανάστευσης, τον ρόλο του κράτους και του έθνους και το αστικό περιβάλλον. Στοχεύοντας τόσο στην διεπιστημονικότητα όσο και στην επικοινωνία με ερευνητές και ερευνήτριες από άλλες περιοχές ή χώρες, επιδιώξαμε οι συμμετέχουσες και συμμετέχοντες του εργαστηρίου να προέρχονται κάθε φορά από διάφορα επιστημονικά πεδία όπως αυτά της αρχιτεκτονικής, της πολεοδομίας, της χωροταξίας και της περιφερειακής ανάπτυξης, της γεωγραφίας, της αρχαιολογίας, της κοινωνιολογίας, της ανθρωπολογίας, της ζωγραφικής/visual arts, των πολιτικών, νομικών και οικονομικών επιστημών και της παιδαγωγικής.

Τα μεγαλύτερο μέρος των συνολικά 57 παρουσιάσεων βρίσκεται σε αυτή τη συλλογή. Ο τόμος προσπαθώντας να οργανώσει τις παραπάνω συζητήσεις χωρίζεται σε πέντε θεματικές ενότητες: Ι. Χωρικές πολιτικές και πρακτικές εξουσίας, και ελέγχου, ΙΙ. Σώμα, φύλο και σεξουαλικότητα στον αστικό χώρο, ΙΙΙ. Η διαχείριση της τέχνης και της μνήμης, ΙV. Γεωγραφίες της μετανάστευσης και αμφισβητούμενοι τόποι, V. Κοινός Χώρος και κοινωνικά κινήματα πόλης και περιφέρειας

Το εργαστήριο ξεκίνησε από τους υποψήφιους διδάκτορες Βάσω Μακρυγιάννη, Ορέστη Πάγκαλο, Χάρη Τσαβδάρογλου και Ειρήνη Ωραιοπούλου και σήμερα συμμετέχουν οι Κώστας Αθανασίου, Ελένη Βασδέκη, Ελίνα Καπετανάκη, Μαρία Καραγιάννη, Ματίνα Καψάλη, Βάσω Μακρυγιάννη, Φωτεινή Μάμαλη, Ορέστης Πάγκαλος, Χάρης Τσαβδάρογλου. Ακόμη βοήθησαν με τη συμβολή τους η Εύη Αθανασίου, η Λία Γυιόκα, ο Δημήτρης Κωτσάκης και η Σάσα Λαδά. Θέλουμε να ευχαριστήσουμε όλες και όλους όσους συμμετείχαν και βοήθησαν στην πραγματοποίηση των συναντήσεων.

Κλείνοντας, νιώθουμε την ανάγκη να αναφερθούμε, έστω και σύντομα, στον χώρο στον οποίo τα σεμινάρια έλαβαν χώρα αλλά φυσικά και στον χώρο σε σχέση με τον οποίο επιλέξαμε και επιδιώξαμε συνειδητά ως εργαστήριο να τοποθετούμαστε εντός, εκτός και εναντίον. Στην πρόσφατη ιστορία του ο χώρος του Πανεπιστημίου αποτέλεσε εύφορο πεδίο συλλογικών χειραφετικών χειρονομιών, κοινωνικών αγώνων και ριζοσπαστικών πειραμάτων αυτοοργάνωσης της παραγωγής της γνώσης. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες  επιταχύνεται η αναδιάρθρωση του Πανεπιστημίου μέσα από την επιβολή νεοφιλελεύθερων πολιτικών σε κάθε επίπεδο της λειτουργίας του, από τους τρόπους συλλογικοποίησης μέχρι τα προγράμματα σπουδών, από τους απλήρωτους ερευνητές και ερευνήτριες, μέχρι τις απολυμένες εργαζόμενες και εργαζόμενους, τη συρρίκνωση του διδακτικού προσωπικού και την αλλαγή των σπουδών προς κατευθύνσεις που απορρίπτουν κριτικές προσεγγίσεις και ευθυγραμμίζονται με τις επιταγές της αγοράς. Στον καιρό της κρίσης, η νεοφιλελευθεροποίηση του δημόσιου Πανεπιστημίου φαίνεται να εντείνεται ακόμα περισσότερο. Απέναντι σε αυτή τη συνθήκη βλέπουμε να αναπτύσσονται δυναμικές αντιστάσεις σε πολλές γωνιές του κόσμου, με κοινωνικούς αγώνες εντός των πανεπιστημιακών χώρων που εμπνέονται, μαθαίνουν, επικοινωνούν και συνδέονται με κινήματα εκτός αυτών.

Σε αυτό το τοπίο, εξακολουθούμε να βλέπουμε τις εργασίες μας ως ένα μέσο προώθησης και επικοινωνίας της κριτικής σκέψης και τα πανεπιστήμια ως ένα ζωντανό ανοιχτό εργαστήριο, ως τόπο και αφετηρία συνάντησης.

Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 2015

Introducción a la obra "Del planeamiento urbanístico a la actividad turística. Sobre la ciudad como mercancía", formada por 8 trabajos, seleccionados de un total de 64 ponencias que fueron presentadas en las III Jornadas Internacionales de Antropología del Conflicto Urbano “El papel del patrimonio en el marco del nuevo turismo urbano”. Dicho evento fue organizado por el Proyecto UBACyT, el cual tiene su sede en el Instituto de Investigaciones Gino Germani (IIGG), y el Observatori d’Antropologia del Conflicte Urbà (OACU) de Barcelona de forma conjunta y se llevó a cabo los días 13, 14 y 15 de diciembre de 2017 en la Facultad de Ciencias Sociales de la Universidad de Buenos Aires (UBA), Argentina.

Cities under armed conflict become urban laboratories. Changes of their urban structure reflect intrinsic properties of the city, hardly noticeable in circumstances of stability. Not only does a conflict-conditioned urban trauma imply shattered spatial and social networks, it also removes memory from space, jeopardizing both city´s history and future. However, viewed through the lens of complexity, “trauma is an element that is not external, but intrinsically constitutive of a city´s organization” (Burke, 2010) – it defines the moment in which the urban system needs to reinvent itself in order not to disappear. In that sense, our object of study addresses an urban specificity that usually occurs in urban conflicts of high uncertainty: self-organization. This paper briefly exposes two cases that concern self-referential systems in war situations. The first case is the city of Mogadishu (Somalia) during the October 1993 pacification attempt by the U.S. Special Forces and the second is the city of Sarajevo (Bosnia and Herzegovina), held under siege for more than three and a half years, between April 1992 and December 1995, by Bosnian Serb troops. In both cases, armed conflict caused an increase of self-organization in the urban system, changing its future unpredictably and irreversibly.

Keywords: Battle of Mogadishu; Siege of Sarajevo; complex urban systems; autopoiesis; urban armed conflict

A través de un análisis histórico, etnográfico y urbanístico del predio de La Tablada Nacional, examinamos las claves del periodo comprendido entre su cierre como principal mercado ganadero del país y su proceso actual de recuperación en tanto que Sitio de Memoria. Atravesado por la previsión de un plan de infraestructuras viarias que partiría en dos este predio, revisamos las implicaciones que esto ten-dría sobre su actual protección patrimonial y sobre los habitantes y trabajadores del mismo. El estudio de La Tablada muestra hasta qué punto su recuperación adquiere múltiples significados y, por lo tanto, no es ajena al conjunto de intereses que se ponen en juego, algunos de los cuales se muestran antagónicos entre sí. Hemos considerado adecuado articular teóricamente este proceso mediante las nociones de vaciamiento y recuperación, lo que ha permitido determinar los ele-mentos configuradores del conflicto exis-tente por el uso y el control del predio.

In November 2011 the Italian Council of State declared unlawful the state of emergency concerning Roma settlements that had been in force since 2008. This decision gave rise to a new political phase, which started in 2012, characterized by a new National Strategy for the Inclusion of Roma people. One year later, in the city of Turin, the still unspent financial resources that had been assigned to the ‘emergency’ were converted into funds for ‘Roma inclusion’. This chapter addresses the question of how the implementation of the National Strategy at the local level was influenced by the so-called ‘Roma emergency’ politics. Through fieldwork in the informal slum of Lungo Stura Lazio, which has turned into the biggest rehousing project ever implemented in the city, called La Città Possibile (The Possible City) we were able to detect the persistence of an emergency, punitive and strongly selective logic at work, applied to a neoliberal approach to housing policies. The role played by local NGOs has been particularly significant in the reproduction of this logic, through the arbitrary selection between “good” (deserving) and “bad” (undeserving) Roma. The investigation was carried out between 2011 and 2016 and is based on ethnographic fieldwork and in-depth interviews with 25 camp dwellers, 12 civil servants, 11 social workers from private NGOs, and 4 civil-society actors from grassroots movements.

Resumen: El articulo aborda, a partir de un caso histórico localizado en el norte de Quito, el tema de la relación entre lucha por las tierras, marginalidad urbana y conflicto en América Latina. A través del estudio del conflicto entre dos cooperativas-Pisulí y Roldós-en los años´80, nos proponemos de-construir el concepto de " invasión " , viéndolo no cómo el fruto de acciones desordenadas y no planificadas " desde abajo " , sino cómo el resultado de múltiples interacciones entre niveles políticos diferentes. De esta manera, pretendemos interrogamos sobre la posibilidad de considerar las áreas marginales de las ciudades como expresión espacial de determinados conflictos sociales, políticos o económicos, evidenciando como estos se desarrollan a varios niveles. Intentando enfocar de manera diferente el concepto de " invasión " y " conflicto " , el articulo concluye que los territorios marginales pueden considerarse espacios físicos donde se concretizan desde un punto de vista espacial los conflictos de clase. Palabras clave: Transición urbana. Marginalidad. Conflicto.
Abstract: The article approaches, from a historical case located in the north of Quito, the subject of the relation between struggle for the lands, urban marginality and conflict in Latin America. Through the study of the conflict between two cooperatives-Pisulí and Roldós-in the 1980s, we tried to de-construct the concept of "invasion", seeing it not as the result of disorderly and unplanned actions "from below", but how The result of multiple interactions between different political levels. In this way, we intend to question the possibility of considering the marginal areas of cities as a spatial expression of certain social, political or economic conflicts, showing how these are developed at various levels. By attempting to approach the concept of "invasion" and "conflict" differently, the article concludes that marginal territories can be considered as physical spaces where class conflicts are concretised from a spatial point of view