Turkish manuscripts

In this blog post, I explore items within the British Library's Turkish and Turkic Collections connected to the Dukagjini family of norther Albania. I focus specifically on the content and provenance of manuscripts containing poetry by Dukaginzade Yahya Bey and a letter to Dukaginzade Osman Bey.

ÖZET British Library'nin (İngiltere Milli Kütüphanesi) kuruluş tarihi 1750'li yıllara dayanmaktadır. Daha önce British Museum bünyesinde hizmet veren kütüphane yasal bir düzenleme ile British Museum'dan ayrılarak British Library adı altında müstakil bir yapıya kavuşturulmuştur. 1998 yılında Kraliçe tarafından resmi törenle açılan British Library 150 milyondan fazla belgeyi bünyesinde barındırmaktadır. British Library ihtiva ettiği kitap ve diğer içerikler bakımından dünyanın en büyük ikinci kütüphanesi olarak kabul edilmektedir. British Library binası Londra merkezde ulusal ve uluslararası tren seferlerinin buluşma noktası olarak kabul edilen St Pancras-Kings Cross istasyonunun hemen bitişiğinde yer almaktadır. British Library'deki Türkçe yazma eserler için hazırlanmış ve günümüz itibari ile kütüphanedeki tüm Türkçe yazma eserleri ihtiva eden bir katalog bulunmamaktadır. 1888 ve 1958 yıllarında hazırlanan Türkçe yazma eserler kataloğu ve broşürü günümüz araştırmacıları için yeterli değildir. British Library'deki Türkçe yazma eserler çok çeşitlidir. Temel ve başlangıç olarak Doğu Türkçesini temsil eden Göktürkçe, Eski Uygur Türkçesi, Karahanlı-Harezm-Kıpçak sahası, Çağatay Türkçesinden Batı-Oğuz Türkçesini temsil eden Azerbaycan Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesi, Osmanlı Türkçesi, Türkiye Türkçesi ile yazılmış çok sayıda yazma esere ulaşmak mümkündür. Bunların dışında British Library hemen hemen bütün Türk lehçelerinde (Başkurt, Özbek, Tatar, Kazak, Kırgız, Çuvaş vb) eser barındırmaktadır. Bu çalışmada British Library'deki Türkçe yazma eserlere genel hatları ile değinilmiştir. Kütüphanenin tarihçesi sunularak mevcut Türkçe yazma eserlerin seyri ve macerasını takip amaçlanmıştır. Türkçe yazma eserler ait oldukları döneme göre kabaca tasnif edilmiş; ilgili döneme ait bazı yazma eserlerden örnekler sunulmuştur. Türkçe yazma eserler üzerine yapılan katalog ve broşür çalışmalarına, kütüphanedeki Türkçe yazma eserlerin nereden nasıl temin edildiğine dair notlara ayrıca * British Library ve kütüphanedeki Türkçe yazma eserler hakkında verilen bilgilerin bir kısmı 2014-2017 yılları arasında British Library ve Birleşik Krallık'ta yürütülen akademik araştırma ve incelemelere dayanmaktadır.

Albanian archives and libraries have preserved a great number of Oriental manuscripts. Until today, research has shown that these manuscripts, starting from Hicri 704/ the year 1304-1305 to 1952, are written in Arabic, Persian and Turkish by Albanian and foreign writers. Their number amounts to 873, but it is estimated that the number of Oriental manuscripts in Albania is more than 2000. The first manuscript is preserved in the National Library (Tirana) and the last manuscript is preserved in the Central Archive of the State of Albania. Although a part of the collection was lost, due to human and natural factors during the centuries, in different cities from the North to the South of this country, this collection is an important treasure of the culture of the Albanian nation. The people have preserved and inherited them from generation to generation as sacred books for their lives and families. Researchers will find in this collection of manuscripts an insightful resource about the history, literature and culture of Islamic religion in Albanian territories during the Ottoman Administration. Part of the collection is comprised of rare manuscripts, which exist only in the aforementioned institutions. Their value lies not only in their number, but also in their writing, art and content, originality, how they are transcripted, translated or copied. They influenced a highly intellectual Albanian elite and in so doing resulted in the development of the Islamic culture in Albania. These manuscripts also played an important role in the spiritual daily life of the population.

Des Hungarica ayant rapport aux Turcs, cachés dans le département des manuscrits de la BnF
Le département des manuscrits de la Bibliothèque nationale de France est l’une des plus importan- tes collections centrales françaises. Les manuscrits y conservées contiennent un certain nombre de sources extrêmement importantes relatives à la Hongrie, mais nous pouvons trouver ici un tas d’autres œuvres « cachées » ayant une importance hongroise qui avaient échappé à l’attention des chercheurs en raison du système de classement des manuscrits. Le présent article se propose de présenter des documents récemment découverts dans la section des manuscrits turcs, parmi les traductions (Fonds de traductions) des étudiants de l’École des jeunes de langues de Constantinople du XVIIIe siècle. Hormis les traductions de plusieurs chroniques ottomanes sur les guerres de Hongrie, on y trouve également des versions françaises de presque toutes les œuvres de l’atelier d’imprimerie ottomane dirigé par Ibrahim Müteferrika, officier et diplomate ottoman d’origine hongroise. En comparant les sources littéraires aux sources archivistiques, l’étude souligne égale- ment le rôle d’intermédiaire culturel joué par l’émigration hongroise après la chute de la guerre d’indépendance de François II Rákóczi.

Turkish and Persian cultures are two major neighboring civilizations that have influenced and fed each other for centuries not only in geographical sense but also in the context of exchange and coexistence of literary values. Especially after Turks' adoption of Islam, Turkish dynasties like Ghaznavids ruled over Iran for a long period. As a natural result of this sovereignty process, in Iran today, hundreds of manuscripts written in Turkish are available in most libraries. One of the significant libraries in Iran where Turkish manuscripts are plentiful is the Tabriz National Library. Today, there are Turkish manuscripts in the Tabriz National Library both from Ottoman geo-cultural territory which were brought to Iran in that era. These manuscripts, when they are thought in view of Turkish language, have considerable significance as they were written in Ottoman, Azeri and Cagatay. Şadi Aydın conducted cataloque study before concerning the Turkish manuscripts that are in the Tabriz National Library; yet, existence of the manuscripts which escape from notice and those which have never been published and the manuscripts demonstrating difference in terms of their names to do with their content and revelation of manuscripts without any kind of selection applied to them lay the foundations of making this research.

This article gives a detailed description of a previously unknown fifteenth century manuscript located at the Kemankeş Collection of Hacı Selim Ağa Manuscript Library in Istanbul (manuscript classmark no. 316). The manuscript contains 18 poems by Yunus Emre and the mathnawi entitled Kırk Armağan (The Forty Presents) by fifteenth century poet Kemal Ümmi. As such, it is one of the oldest manuscripts of Yunus Emre’s poetry as well as one of the two oldest known manuscripts of Kemal Ümmi’s work. The article contains the physical description of the manuscript in addition to an analysis of its orthographical features.

Özet Şeyh Bedreddin'in (ö.1420) müritlerinden olan Yėgen Mahmûd tarafından yazılan Envâru'l-Kulûb, İslamın temel esaslarını anlatan mensur bir akâid-nâmedir. Eser; " Allah, Kur'ân-ı Kerîm, hurûf-ı mukatta'ât, Hz. Muhammed, iman, namaz, zikir, akıl, nefis ve vesile " olmak üzere on bâbdan oluşur. Her bâb, yazar tarafından ilgili ayetlerin tefsiri yapılarak açıklanmıştır. Harekeli nesihle 187 varak, 15 satırdan oluşan eserin yazarı Yėgen Mahmûd hakkında kaynaklarda bir bilgiye rastlanılmamıştır. Aynı şekilde eserin telif/istinsah tarihi hakkında da bir bilgi yoktur. Kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlanılmamışsa da yazarın şeyhinin Şeyh Bedreddin olmasından hareketle eserin 15. yüzyılda yazıldığını söylemek mümkündür. Envâru'l-Kulûb, harekeli bir Eski Anadolu Türkçesi metni olma özelliğiyle Eski Anadolu Türkçesinin yazım ve dil hususiyetlerini göstermektedir. Bu çalışmadaki amacımız Envâru'l-Kulûb adlı mensur akâid-nâmeyi tanıtmak ve yazıldığı dönemin yazım ve dil özelliklerini örneklerle ortaya koymaktır. Envâr al-Kulûb, written in the 15th century by Yėgen Mahmud, one of the disciples of Sheikh Bedreddin (died in 1420) it is a prose that explains the basic Islam Beliefs. Manuscript consists of ten sections, including Allah, Quran, abbreviated letters, Hz. Mohammed, faith, prayer, dhikr, mind, human soul, means. Each chapter is explained by the author by commenting the related Quran sentences. There was no information about the writer Yėgen Mahmûd written in naskh with vowel point 187 leaves and 15 lines. In the same way, there is no information about the date of the writing and rewriting of manuscript. Although no information was found in the sources, it is possible to say that manuscript was written in the 15th century, as the sheikh of the author was Sheikh Bedreddin (died 1420). Manuscript is important in that it is written by the students of Sheikh Bedreddin, one of the religious and politically prominent personalities of the 14th-15th centuries, and places the main religious-mystical issues in its content. Manuscript gives information about both the religious-mystical understanding of the period and the views that have formed around Sheikh Bedreddin. Envâr al-Kulûb shows the spelling and language characteristics of the Old Anatolian Turkic with the feature of being a with vowel point Old Anatolian Turkish text. Our aim in this study is to introduce Envâr al-Kulûb which is a prose that explains the basic Islam beliefs and reveal the spelling and language characteristics of the written text.

İnsanlık tarihi boyunca hastalıkların teşhis ve tedavileriyle ilgili birçok yöntem kullanılmıştır. Önceleri bedensel, ruhsal, sosyal tüm olumsuzlukların nedenini tabiatüstü olaylarda gören insan, çareyi ilk olarak büyücülerde aramıştır. Şifacı, iyileştirici olarak da bilinen bu kişiler hastalıkların tespitinde ve tedavisinde önemli rol oynamışlardır. Daha sonra deneme-yanılma yoluyla yeni sağaltma yöntemleri keşfeden insanlık, modern tıbbın temelini atmıştır.
Halk hekimliği/tıbbı bilimsel tıptan uzak, tamamen geleneksel ve büyüsel sağaltma yöntemlerinden oluşan bir müessesedir. Mantık dışı uygulamaların tedavi amaçlı kullanıldığı halk hekimliği metinleri ve içeriğinde halk hekimliğine dair uygulamaların ağırlıkta olduğu metinler, yazıldıkları dönemin bilimsel tıp anlayışına bağlı kalan tıp metinlerinden ayrılırlar.
Bu çalışmada 16. yüzyıl Osmanlı müellif/mütercimlerinden olan Bâlî Efendi‟ye (öl. 980/1572-73) ait tercüme bir eser olan “Terceme-i Aynü‟l-Hayat”taki halk hekimliği sahasına giren bazı uygulamalar ele alınacaktır. Terceme-i Aynü‟l-Hayat‟a içinde birçok hekimden alıntıların ve tecrübelerin de aktarılmış olmasına rağmen daha çok geleneksel ve büyüsel uygulamaların bulunduğu bir halk hekimliği kitabı demek yanlış olmaz. Bu uygulamaların bir kısmı tedavi amacı güderken bir kısmı da tedavi etme maksadı dışındadır. Tedavi amaçlı uygulamalar, hayvansal ürünler, bitkiler, insan organları ile hazırlanan tedavi yöntemlerinden oluşmaktadır. Tedavi amacı olmayan uygulamalar ise nazara karşı koruyucu, aşk ve muhabbeti arttırıcı, savaşta ve ikili ilişkilerde üstün gelmekle alakalı birçok konuyla ilgilidir.
Anahtar Kelimeler: Tarihî Tıp Metinleri, Terceme-i Aynü‟l-Hayat, halk hekimliği, batıl inanışlar, büyüsel uygulamalar
Several methods have been used throughout the history of humanity on the diagnosis and treatment of disease. Human, who previously see all the negativity of physical, mental and social as a supernatural event, firstl sought remedy on sorcerers. These people, who were also known as healers, have played an important role in the detection and treatment of disease. Later, mankind who discovered new treatment methods through trial-and-error, has laid the foundation of modern medicine.
Folk medicine is an institution that is away from scientific medicine and composed entirely of traditional and magical treatment methods. The folk medicine texts that are used for the treaatment of people as illogical practice and the text that is on the weight of that application on the folk medicine are separated from the medical texts that depend on the scientific medicine understanding that were written of that time.
In this study, some applications will be discussed that are within the field of folk medicine and a work named „ Tercemi-i Aynül Hayat‟, which is a work of Bali Efendi ( 980/1572-73 ) who was one of 16th century Ottoman authors/translators. Although many excerpts and experiences were transferred in Tercemi-i Aynül Hayat, it would not be wrong to name this work as a folk medicine book where more traditional and magical practices are found. While some of these applications are used for therapeutic purposes, some were used out of treatment. The therapeutic applications consist of treatment methods that are prepared from animal products, plants and human organs. The applications that were not for treatment purposes consist of subjects related with protector against evil, love and affection enhancer, and dominate in war and bilateral relations.
Key Words : Historical Medical Texts, Terceme-i Aynü'l-Hayat, folk medicine, superstitious beliefs, magical practices.

ÖZET
Dünyanın pek çok farklı yerinde Türkçe el yazması eserler bulmak mümkündür. Hindistan’ın kuzeyinde, Uttar Pradesh eyaletinde bulunan Rampur kenti de, el yazması eserleri barındıran kültür merkezlerinden birisidir. Bu şehirde bulunan Raza Kütüphanesinde, birçok Türkçe el yazması eser mevcuttur.
Bu çalışmada, Raza Kütüphanesinde bulunan Türkçe el yazması eserler hakkında kısa bilgiler verilmiş, eserler muhtevalarına göre tasnif edilmiş ve “Raza Kütüphanesi Türkçe El Yazma Eserler Kataloğu” Latin harflerine aktarılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Hindistan, Rampur, Raza Kütüphanesi, El yazması, Katalog.
ABSTRACT
Turkısh manuscripts can be found in many different parts of the world. Rampur, which located in the state of Uttar Pradesh at North of India, is one of the shelterer cultural centers of manuscripts. There are many Turkish manuscripts in Raza Library which located in this city.
In this study, it was given a brief information of Turkısh manuscripts in Raza Library, Works were classified according to the their contents and “Raza Library Catalogue of Turkish Manuscripts” were transferred to the Latin alphabet.
Key Words: India, Rampur, Raza Library, Manuscript, Catalog.

This work deals with certain issues of attribution of the handwritten manuscript miscellany “Abu-l-Gazi. Genealogy of the Turks” from the collection of Institute of Manuscripts of the National Library of Ukraine named after V. I. Vernadsky (Fund V “Odesa Society of History and Antiquities”, No. 3780). The special attention is paid to the problems of the manuscript da-ting and ascertainment of facts about its owners. The main focus of the work was to study paleographic features and content of the texts of historical works and passages, inscriptions of various contents in the margins, the back sides of binding covers and on manuscript sheets which do not contain the main text. It was found that the manuscript under study is three separate manuscripts combined in one manuscript book, conventionally named according to the content or the alleged place of copying “Nogai”, “Kumyk” (main) and “Kabardian” parts. It is determined that the “Kumyk” part was supposedly copied in the Kumyk lands of Dagestan at the end of the 18th century (after 1792) or at the beginning of the 19th century (after 1800) and at first belonged to a representative of the Kumyk nobility, from which it passed to Muhammad Effendi b. Khota. Apparently, he was that one who bound it into one manuscript together with two handwritten small notebooks around the beginning of the 19th century. It was found that the other two parts of the handwritten manuscript miscellany are dated to the second half of the 18th – early 19th centuries. The manuscript in which the three mentioned parts were combined was in use by Muhammad Effendi b. Khota (and possibly another owner of the manuscript after him as well) between 1804 and 1839. It was confirmed that the authorship of the text of the “Derbend-name” in the manuscript belongs to Mohammed Avabi Aktashi and that it contains an appendix (zeyl). It was found that the second owner of the “Kumyk” part and the first owner of the manuscript in its present form, Muhammad Effendi b. Khota lived among the Nogays, Abazin-Altykeseks and Kabardians in the Beshtau district (Pyatigorye region of the North Caucasus) and that he should probably be identified with Cutel-ogly Muhammad Effendi, a resident of the Sultan village (aul), information about which was transmitted in the notes of W. Glen. It is suggested that the manuscript in question was the protograph for the manuscripts of the “Turkic genealogy” and “Derbend-name” copied by the enlightener of the Kabardian people, Sh. Nogmof.

ÖZ: Edebiyat ve kültür tarihimiz ile ilgili ilk elden bilgi edinilen kaynak niteliğindeki el yazmaları, günlük hayatta çeşitli alanlara aktarmış oldukları farklı verilerle büyük katkı sağlar. Kütüphanelerin tozlu rafla-rında kuşaktan kuşağa kültür taşıma misyonunu üstlenmiş olan bu eserler kimi zaman din, kimi zaman tarih, kimi zaman ise edebiyat gibi neredeyse insanlıkla yaşıt olan bilim dalları ile ilgili araştırma yapacak kişiler için vazgeçilmez değerdedir. Ancak edeblî eser niteliği taşıyan yazmalar sade-ce toplumların kültürel birikimleriyle ilgili değil aynı zamanda ulusal kimliklerini oluşturan dilleri hakkında da bilgi verir. Bu açıdan tanıtımını yaptığımız Bakü El Yazmaları Enstitüsü'ndeki Türkçe yazmaların en önemli özelliği Türk dilinin tarihsel gelişim sürecinde ayrıldığı Doğu ve Batı Türkçelerinin (Çağatay, Azeri ve Osmanlı sahası Türkçeleri) dil hu-susiyetlerini içeren metinlere sahip olmalarıdır. Yazmaların önemli bir kısmı içerik bakımından genellikle dinî mo-tiflerle süslenmiş ve ders vermeyi amaçlayan hikâyelerden oluşmaktadır. Şekil bakımından ise hem manzum hem de mensur eserlerden meydana gelmektedir. Bakü El Yazmaları Enstitüsü'ndeki Türkçe yazmalar ile ilgi-li yapılan bu çalışmanın ilkinde sadece halk edebiyatı ürünleri tanıtılmış-tır. Yazmalar tanıtılırken aynı olan eserlerden sadece bir tanesi hakkında bilgi verilmiş diğerlerinin ise sadece kayıt numaraları dipnot halinde ve-rilmiştir. Yazmaların birebir görülmesiyle oluşturulan bu çalışmada Türk-çe yazmaların bir dökümü yapılmış ve künyeleri ile ilgili bilgi verilerek genel bir değerlendirme yoluna gidilmiştir.

Eski Türk yazısı (runik / runiform) taşlara işlenmenin yanında kâğıtlar üzerinde de kullanılmıştır. Irk Bitig, kâğıda yazılı metin parçaları içerisinde kimi nitelikleriyle öne çıkmaktadır. Irk Bitig gerek diğer yazıt ve el yazmalarında görülmeyen kök ve gövde biçimlerle örülü söz varlığıyla gerekse de bünyesinde barındırdığı eşsiz anlatım yöntem ve teknikleriyle eski Türkçenin daha iyi anlaşılmasında önemli bir yere sahiptir. Bu itibarla, Irk Bitig'in ırkları üzerine ayrıntılı incelemelerin yapılması önemli bir gerekliliktir. Çünkü kimi ırkların anlam dünyası ve bu ırklarda geçen kimi sözcüklerin yapısal durumu henüz tam anlamıyla çözülememiştir. Bunun bir sonucu olarak kimi ırklar üzerine yapılan tartışmalar günümüzde de devam etmektedir. Nitekim Irk Bitig'in 55. ırkı da araştırmacılar tarafından farklı biçimlerde okunup yorumlanmıştır. Özellikle 55. ırkta geçen atı yitiglig kelir ibaresi şimdiye dek tatmin edici biçimde açıklanamamıştır. Dahası yitiglig sözcüğünün yapısal ve anlamsal durumu oldukça ilgi çekicidir. Bu yazıda, yitiglig sözcüğünün etimolojisi ve anlamsal boyutları farklı bir bakış açısıyla yeniden ele alınmıştır. Elde edilen veriler ışığında Irk Bitig 55. ırk için yeni bir okuma ve anlamlandırma önerisinde bulunulmuştur. Anahtar Sözcükler: Yitiglig, atı yitiglig kelir, *yit-sesteş kökü, Irk Bitig 55. ırk, {-(X)gl(X)g} eki.
Abstract: Old Turkic script (runic / runiform) was used on papers as well as on stones. Irk Bitig stands out among the text pieces written on paper with some of its characteristics. Irk Bitig has an important place in the better understanding of old Turkic with its vocabulary built with root and derived forms that are not seen in other inscriptions and manuscripts, and with its unique expression methods and techniques. Therefore, it is an important necessity to make detailed examinations on the Irk Bitig's ırks. Because the semantic world of some ırks and the structural status of some words used in these ırks have not been fully resolved yet. As a result of this, debates on some ırks still continue today. As a matter of fact, the 55th ırk of Irk Bitig was also read and interpreted by researchers in different ways. In particular, the phrase atı yitiglig kelir in the 55th ırk has not yet been explained satisfactorily. Moreover, the structural and semantic state of the word yitiglig is very interesting. In this article, the etymology and semantic dimensions of the word yitiglig are reviewed from a different perspective. In Araştırma Makalesi/ Resarch Article

Osmanlı Devleti, insanlık tarihinde etkileşimde bulunduğu coğrafyalarda önemli izler bırakmıştır. Klasik Türk (Divan) edebiyatı bu dönemde birçok kültürün, medeniyetin ve bu coğrafyada yaşayan insanların duygularının ve düşüncelerinin tercümanı olmuştur. Osmanlı coğrafyasında özellikle Irak Türklerinin Divan edebiyatında önemli bir yeri vardır. Başta Bağdat olmak üzere Musul ve Kerküklü birçok Türk şairin bu geleneğe uygun şiirler kaleme aldığı, divanlar oluşturduğu farklı konularda ve türlerde edebî eserler verdikleri bilinmektedir. Birçok şairin çeşitli vesilelerle gittiği bu yörelere olan bağlılıkları ve orada yaşama isteklerinden olsa gerek tıpkı buralı şairler gibi anıldıkları da söz konusudur. Bu şairlerden bazılarının eserleri ve divanları bugüne ulaşmamış veyahut halen araştırılmayı ve tespit edilmeyi beklemektedir. Bu şairlerin bazıları hakkında sınırlı bilgi ve şiir örnekleri vardır. Bağdatlı Hürremî de bu şairlerden biridir. Hürremî, Bağdatlı olup şair bir ailenin ferdidir. Kaynaklarda geçen bilgilere göre on altıncı yüzyılda yaşamış ve şiir meclislerinde önemli bir yeri olan şairlerden biridir. Şiir mecmualarında ve diğer kaynaklarda Hürremî hakkında kısa bilgiler ve şiir örnekleri bulunmaktadır. Bu metinlerin gün yüzüne çıkarılması ve ilim âlemine tanıtılması kültür ve edebiyat tarihi için önemli bir adımdır. Bu makalede şair hakkında değerlendirme içeren eserler ve şiirleri eksenli bir tanıtım yapılacak ve Bağdatlı Hürremî'ye ait olduğu belirtilen şiir örnekleri Latin harflerine aktarılacaktır. Anahtar Kelimeler: Bağdatlı Hürremî, şiir, mecmua, 16. yüzyıl. Abstract The Ottoman Empire left important traces in the geographies it interacted with in human history. Divan (Classical Turkish) literature was the translator of the feelings and thoughts of many cultures, civilizations and people living in this geography. In the Ottoman geography, especially Iraqi Turks have an important place in Divan literature. It is known that many Turkish poets, especially Baghdad and Mosul and Kirkuk, wrote poems in accordance with this tradition, and created literary works on different subjects and genres. It is also mentioned that the poets are remembered just like the poets here, even if they are due to their loyalty and desire to live there. The works and poetry books of some of these poets have not reached today or are still waiting to be researched and determined. There are limited information and examples of poetry about some of these poets. Hürremî is one of  Doç. Dr., Batman Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi, İslam Tarihi ve Sanatları Bölümü, Türk İslam Edebiyatı ve Sanatları Bilim Dalı,

Nizâmî-yi Gencevî'nin (1141-1209) 12. yüzyılda Farsça olarak yazdığı Husrev ü Şîrîn adlı mesnevînin en iyi diyebileceğimiz Türkçe tercümesi Şeyhî'nin 15. yüzyılda yaptığı tercümedir. Bu mesnevînin Türkçeye ilk tercümesi 14. yüzyılda Harezm Türkçesi ile Kutb adlı bir şair tarafından yapılmış, daha sonra aynı yüzyılda Fahrî tarafından bu kez Eski Anadolu Türkçesiyle, yine Nizamî'nin eseri esas alınarak tercüme edilmiştir. İki tercümenin de bugün elimizde biri Bibliothéque National de France, diğeri Staatsbibliothek zu Berlin'de olmak üzere toplamda bilinen iki nüshası bulunmaktadır. Doktora tezi olarak çalıştığımız Şeyhî'nin Hüsrev ü Şîrîn adlı tercüme eserinin ise yurt içi ve yurt dışında olmak üzere toplamda yüzün üzerinde nüshası mevcuttur. Araştırma ve incelemelerimiz sonucunda sadece yurt dışında toplamda 18 farklı kütüphanede 70 adet Şeyhî'ye ait Husrev ü Şîrîn mesnevîsi saptanmıştır. Yazımızda yurt dışındaki kütüphanelerdeki nüshalar tek tek tanıtılıp özellikleri ortaya konmaya çalışılacak, bu vesileyle yurt dışındaki yazma eser kütüphaneleri hakkında da bilgi verilecektir. Anahtar kelimeler: Husrev ü Şîrîn, Şeyhî, yazma eser, nüsha, yurt dışındaki yazma kütüphaneleri ABSTRACT The best Turkish translation of Husrev u Shirin written as Persian by Nizamî-yi Gencevi (1141-1209) in 12th century might be said Sheyhi's translation. The first translation of the text to Turkish language was made by Qutb with Khorezm Turkish in 14th century. After Qutb, Fahri also translated it to Old Anatolian Turkish as based on Nizamî's work in the same century. These two texts have one each manuscript which we know, one is at the Bibliothéque National de France, and the other is at the Staatsbibliothek zu Berlin. The text of Husrev u Shirin written by Sheyhi which we study as Phd dissertation has totally more than one hundred copies in country and outside the country. 70 manuscritpts of Husrev u Shirin who belongs to Sheyhi was founded in18 different libraries in only out of country during the study. In this article, we try to give information about manuscripts of Husrev u Shirin in the libraries abroad and also give some information about these libraries.

The Spaniards, who completed the “reconquista” against Muslims in Andalusia, intended to spread this policy to North Africa. For this prupose they captured Marsâ al-Kabîr in 1505, Vahran in 1509, Bicâya in 1510 and soon after Tilimsân. In the meantime, Oruç and Hızır brothers came to Algeria and began to fight against the Spaniards. This is the first step in the establishment of the Ottoman dominance in Algeria. Under the leadership of Barbaros Hayreddîn Pasha, in 1546 almost all of Algeria was dominated by the Ottoman Empire. During this reign continued until 1830, thanks to the contributions of the deputy and military class assigned here, many Turkish manuscripts or Arabic ones written by Ottoman scholars were moved to this region. Thus, many personal collections and some foundation libraries were formed. However, due to various reasons, especially French occupation, only a few of these manuscripts have survived. These manuscripts gathered in the National Library of Algeria today are composed of approximately 4000 volumes. Although the manuscripts found here were cataloged by Edmond Fagnan immediately after the French occupation, the catalog of Turkish manuscripts was inadequate and there were serious errors in the catalogue of some Turkish manuscripts. In this article; A catalog of Turkish manuscripts in the mentioned library was made in the scope of a research project conducted between 1-15 May 2015.

XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində dünyanın bir çox ölkələrində ümumtürk abidələri, türklərin tarixi, mədəni irsi, etnoqrafiyası və yazı mədəniyyəti geniş tədqiq olunmağa başlamışdı. Azərbaycan ziyalıları, görkəmli elm və mədəniyyət xadimləri də müxtəlif elmi-nəzəri yanaşma işığında türkoloji araşdırmalar aparır, Türk tarixi, dili və ədəbiyyatı, türk xalqları və onların yazılı abidələrini əhatə edən ciddi əsərlər ortaya qoyurdular. Bu dövrün siyasi konyukturası Azərbaycanda türkologiyanın inkişafına xoşgörü ilə yanaşmadığı üçün aparılan elmi araşdırmalar bəzən səthi xarakter və daha çox siyasi prinsiplərə əsaslanırdı. Bəzən isə tədqiqatlar tam olaraq elmi ictimaiyyətə təqdim edilmir, yaxud da rejimin diqtəsi altında təhriflərə məruz qalırdı. Belə bir dövrdə Ə.Muznib, Ə.Abid, X.S.Xocayev, Ə.Ağaoğlu, H.Zeynallı, Ə.Cəfər və başqaları qədim türk dilinə, türk xalqlarının ədəbiyyatına, tarixinə, mədəni və maddi irsinə, qədim türk dilinin zəngin təməlləri əsasında formalaşan Azərbaycan dilinin milliləşmə tarixi, regionda və türk dilləri arasında mövqeyi və statusuna dair müxtəlif səpkili araşdırmalar aparırdılar. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda türkoloji elmi fikrin təşəkkülü və inkişafı daha çox türkçülük ideologiyasını dəstəkləyənlər, demokratik düşüncəli, milli konsepsiyanın tərəfdarı olan ziyalıların, elm və mədəniyyət xadimləri, ədib və yazıçıların adı ilə bağlıdır.  Azərbaycan rеalist və dеmоkratik ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, dramaturq, teatrşünas Ə.Haqvеrdiyеv həm də qədim türklər, türk xalqlarının etnik tarixi, əski türkcə, türk yazılı abidələri, türk xalqları ədəbiyyatı, qədim türk poeziyası haqqında qiymətli araşdırmalar aparmışdır. Onun Əlyazmalar İnstitutunda qorunan şəxsi arxivindəki “Türk dili” və “Ədəbi dilimiz” adlı əlyazmasında ümumi türkoloji məsələlər, türk dillərinin təsnifi, türkologiyanın əsas prinsipləri, qədim türk yazılı abidələri haqqında qiymətli məlumatlar verilmişdir. Qədim türk tayfalarının tarixindən bəhs edərkən onların yaşadığı coğrafiya, etnoqrafik xüsusiyyətlər, bəzi türk tayfaları ilə bağlı geniş bilgi vermiş, türk dili və ədəbiyyatı, tarixi ilə əlaqədar müxtəlif əsərlərdən gətirdiyi nümunələr əsasında öz fikirlərini qələmə almışdır. Ə.Haqverdiyevin Cənub-Şərqi Rusiya, Volqaboyu, Şərqi Monqolustan, Şərqi Sibirdə yaşayan türk xalqları, onların tarixi, maddi və mənəvi irsi, yazı mədəniyyətindən bəhs edən əlyazmaları ehtiva etdiyi məsələlərə elmi yanaşma üslubu baxımından diqqəti cəlb edir. Ədibin türkologiyanın müxtəlif problemlərindən bəhs edən əlyazmaları həm də Azərbaycanda türkoloji fikrin inkişaf tarixini öyrənmək üçün qiymətli mənbədir.