Sosyal Hareketler

Öz: Bu çalışma refah devletinin ve sosyal politikanın kuruluşu ve kurumsallaşmasında olgusal olarak var olan toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini ortaya koymaktadır. Sosyal politika ve feminist hareket arasındaki ilişki paradoksaldır: Ataerkil toplumsal yapıların değiştirilmesinde bizatihi bu yapıları yeniden üreten devletin müdahalesine de ihtiyaç olduğundan, değişim için gereken müdahaleyi yine egemen toplumsal anlayışın diline tercüme etmek gerekmektedir. Çalışma, dünya genelinde feminist literatürün refah devleti tartışmalarına ve sosyal politikanın anaakımına getirdiği kuvvetli eleştirileri ortaya koymayı, Türkiye'deki kadın emeği odağındaki çalışmaların sosyal politika alanına getirdiği katkıları görünür kılmayı ve bu katkıların kamu politikası açısından doğurgularını göstermeyi amaçlamaktadır. Anahtar Kelimeler: Refah Devleti, Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, Sosyal Politika, Kamu Politikası. The criticisms and contributions of feminism to welfare state and social policy. Abstract: The study presents gender inequalities that have appeared in the establishment and institutionalization of welfare state and social policy. There is a paradox between feminist movements and social policy: state intervention is required in order to change patriarchal social structures, but for state interventions to establish gender equality, the demands of feminist movements must first be translated into the language of the dominant ideology. The study aims to underline feminist acquisitions in this difficult relationship. To this end, it summarizes the powerful criticisms directed by feminist literature against the main stream of social policy and aims to make visible the contribution of studies focusing on women's work in Turkey, and to underline the implications for economic and public policy.

Sosyal hareketler, toplumda yeni bir hayat tarzını, yeni bir modeli oluĢturmak için eylemde bulunan
kolektif davranıĢ biçimleridir. Bu bağlamda sosyal hareketler, bir yandan hayatın akıĢıyla yetinmeyip toplumsal
rahatsızlıkları dile getirirken diğer yandan da bu rahatsızlıkların ortadan kaldırılması için yeni yollar önerir.
Haksızlığa uğrayan, emeği sömürülen, sosyal veya psikolojik yönden baskı gören her insan, doğası gereği bu tür
durumlara tepki gösterme eğilimindedir. Dünyanın farklı bölgelerinde yönetici grubuna karĢı gelen,
cezalandırılmaktan korkmayan, haksızlıkla mücadele eden soylu eĢkıya örneklerine rastlamak mümkündür.
Günümüzde Anadolu‘dan Orta Asya‘ya, Orta Doğu‘dan Kafkasya‘ya, Ġran‘dan Balkanlar‘a kadar geniĢ bir alanı
kapsayan Türk coğrafyasında efelerin efsaneleĢmiĢ hayat maceraları ve yönetici kesimle olan mücadeleleri
anlatılmaktadır. Efe; zulme, iĢkenceye, barbarlığa, üzüntü ve sıkıntılara yıllarca katlanan Aydın ilinin ve Ege
Bölgesi‘nin karakterini taĢıyan insandır. Efelik, sosyal hareket olarak yöneticilerin haksızlıkları ile mücadele
etmeyi ve bunları ortadan kaldırmayı hedef alır. Efelik ve efe kavramları sosyal hareket olarak ortaya çıktığı
toplum yapısından bağımsız olarak düĢünülemez. Efelik kavramına sosyolojik perspektiften baktığımızda sosyal
haydutluk hareketi içinde değerlendirmemiz mümkündür; çünkü ‗efelik‘ sosyal haydutluk hareketinin birçok
özelliğini bünyesinde taĢır. Bu çalıĢmada efelik kurumunun ve efelerin sosyal bir hareket olarak ortaya çıkması,
varlığını sürdürmesi ve sosyal hareket olarak sona ermesine neden olan sosyolojik faktörlerin incelenmesi
amaçlanmaktadır. Farklı toplum yapılarında ortaya çıkan soylu eĢkıyalık türleri (Ģövalyelik vb. gibi) incelenerek
bir soylu eĢkıyalık biçimi olarak efelik ve efe kavramları analiz edilecektir. Dünyanın farklı bölgelerinde ortaya
çıkan soylu eĢkıyalık örnekleri ile efelik arasında bir kıyas yapılacaktır.

Modern toplumlarda toplumsal düzen ve işleyişin devamı karmaşık sosyal süreçlerin bir ürünüdür. Bu bağlamda sosyal hareketler toplumsal düzeni ve işleyişi sağlama işlevine sahip olgulardan biri olarak ele alınır.
Sosyal bilimler literatüründe en sık başvurulan ayrım, sosyal hareketleri ilki 1960’ların ortalarına kadar olan ve diğeri de bu tarihten günümüze kadar uzanan ikili bir tasnife göre sınıflandırmaktır. Sosyal hareketler toplumda düzeltilmesi gereken hususlara yönelik taleplerin kurumsal siyasal yapılar dışından ve fakat merkezi ve hiyerarşik toplumsal formasyona denk gelecek şekilde grup dinamiklerine yaslanarak dillendirildiği kolektif tepkilerdir. Buna mukabil yeni sosyal hareketler ise yine toplumsal sorun ve kriz durumlarına yönelik taleplerin dillendirildiği ama bunun grup dinamiklerinden ziyade daha bireysel ve subjektif sosyal inşalara yaslanılarak ortaya konulduğu kolektif tepkileri içerir.
Bu çalışma çerçevesinde öne çıkartılmaya çalışılan husus sosyal hareketlerin ne şekilde ortaya çıkacağının onların içerisinde bulundukları toplumsal formasyonla yakından ilişkili olduğudur. Bu bağlamda sosyal hareketleri luhmanncı manada toplumsal formasyonun gereklilik- leri içerisinde oluşan bir iletişim biçimi olarak kavramayı önermektedir.
Bu çalışma, öncelikle sosyal hareketlerin sosyolojik arka planını ele alarak, bu bağlamda toplumsal formasyon ile sosyal hareketler arasındaki ilişkiyi, sosyal hareketler, yeni sosyal hareketler, kendini gerçekleştirme gibi kavramları ele alarak ve konuyla ilgili literatür ve gözlemlerden hareket ederek açıklamayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler: Sosyal Hareketler, Yeni Sosyal Hareketler, Kendini Gerçekleştirme.

"Amerika" gündelik ifadelerimizde her ne kadar Amerika Birleşik Devletleri anlamında kullanılsa da gerçekte büyük ve çok zengin tarihsel birikime ve kültürel çeşitliliğe sahip bir kıtanın adıdır. Bu büyük kıta coğrafi ve politik egemenliği açısından "Kuzey" ve "Güney" olarak ikiye bölünmüş durumdadır. Fakat bu coğrafi belirleme yetersiz kaldığından ABD'nin güneyindeki uluslar kendi kıtasal birliklerini ifade ederken "Latin Amerika" adını tercih etmektedirler. Bunun nedeni "Orta Amerika" denilen kuzey ve güney arasında kalan görece dar toprak parçasında yer alan Salvador, Guatemala, Nikaragua, Kosta Rika, Honduras, Panama'nın ve ayrıca kıtanın kuzeyinde yer alan ABD'yle sınırdaş Meksika'nın da hegemonik ilişkiler açısından Güney Amerika'ya dahil olmasıdır. Bilim çevrelerinde tarihsel açıdan İspanyol fethi içinde yer alan Arjantin, Uruguay, Peru, Bolivya, Şili, Ekvador, Kolombiya, Venezuela, Meksika, Küba, Nikaragua, Panama, Kosta Rika ve Karayipler'deki diğer adalar İspanyol Amerika'sı anlamında "HispanoAmérica" olarak adlandırılır. Eğer bunlara Portekiz işgalindeki Brezilya'yı da dahil edersek İber Amerika'sı denir.
Buradaki demografik yapı oldukça karmaşıktır. Fakat kaba biçimde üçe ayırabiliriz: İlki İspanyolların fetih sırasında karşılaştıkları yerleşik halklardır. İkinci olarak Asya ve Afrika'dan taşınanlarla Amerikan yerlileri ve İspanyolların tek tek ve birbirleri arasındaki melez karışımlardan doğan kültürel bileşimden bahsedebiliriz. Sonuncusu da güçlü bir Avrupa kültürel mirasına sahip ve büyük servete el koyan göçmen nüfustur. İspanyolca (ve tabii Portekizce) ise tarihsel, sosyal, kültürel, coğrafi anlamda bu sentezin rahmine yerleştirilen dili ifade eder. Kolomb Hindistan'a vardığını zannettiğinden burada karşılaştığı insanlara Hintler manasında "indios" demiştir. Avrupalılar yerli halkı medeniyetten yoksun buluyorlardı. Bu nedenle muhteşem bir mimarlık ve sanat örneği olan Cuzco, Tikal, Tenochtitlan gibi kentleri yıkıp yağmalayarak, insanlarını katlederek soykırım üzerine kendi "medeniyetlerini" kurdular. Bir gök bilimci ve denizci olan İtalyan Amerigo Vespucci, buranın yeni bir kıta olduğunu fark etti. 1502 tarihli bir mektubunda bu nedenle "Yeni Dünya" adını kullandı. Onu doğru biçimde konumlandırarak Avrupa'nın batısına ve Asya'nın doğusuna henüz tanımlanmamış bir toprak parçası gibi koydu. Bir Alman haritacı 1507'de Die Cosmographiae Introductio adlı kitabındaki yerküre haritasında, yeni kıtanın adını Vespucci'nin anısına "Amerika" olarak adlandırdı. "Latin Amerika" adı kıtasal çerçevede İspanyol ve Portekiz İmparatorluklarının fethettiği topraklarda yaşayan halkları anlatır. Son iki yüzyılda sınırları çizilen Latin Amerika Uluslarına fetihçiler yalnızca dillerini ve dinlerini değil bir devlet geleneği ve sömürgecilikten kalan problemleri miras bırakmışlardır. Uluslaşma sonrası emperyalizmin bölgeye yönelik politikalarının genel bir "Latin" perspektifi taşıması da bölgenin her yerinde benzer ekonomik ve politik problemlerin yaşanmasına neden olmuştur. Fetih öncesinden gelen kültürel ve coğrafi yakınlık, fetih ve uluslaşma sürecinde yeni ortak tarihsel koşullarda devam etmiştir. Latin Amerika 21. yüzyıla Türkiye gibi ekonomik ve politik krizle girmiş büyük halk ayaklanmalarına ev sahipliği yaptı. 1980'den bu yana bölgede denetimsiz ve engelsiz uygulanan neoliberal politikalar sosyoekonomik yapıyı paramparça etmişti. ABD'ci egemen ittifak iktidarını sürdüremez, köhnemiş yönetim aygıtı işlemez hale gelmişti. Böylece ulusal-Sol, kalkınmacı, sosyalist parti ve liderlerin iktidarı kaçınılmaz hale geldi.
Bu iktidarlar, asrın ilk on yılında varlıklarını sürdürmekle kalmadılar tek tek her ülkede sosyal refahı artırmakta daha önce ulaşılamayan sonuçlara eriştiler. Gelir dağılımının dengelenmesi, sosyal politikalarla halkın yaşam koşullarının belirgin biçimde düzeltilmesi, bütçe açıklarının makul seviyelere indirilmesi, ticaretin ve ekonominin istikrarlı biçimde sürdürülmesi konularında büyük başarılar elde ettiler. Latin uluslarının her birinde gerçekleşen bu gelişmeler kıtasal birliğin sağlanmasına da büyük katkıda bulundu. Kıtanın ABD'ye bağımlı eski örgütlenmelerinden uzaklaşılıp yeni ekonomik ve siyasal örgütlenmeler yaratıldı. Çok kısa bir sürede kıtada sadece sermayenin değil emeğin de serbest hareketi sağlandı. 600 milyona dayanan dinamik bir nüfusla güçlü bir ekonomi ve gelişen bir "pazar" potansiyeli taşıyan ve artık istikrarlı yönetimler çıkaran Latin Amerika 21. yüzyılda bölgesel bir güç olma yolunda ilerliyor. Dünyanın diğer tarafındaki uluslar artan biçimde kıtanın üyeleriyle işbirliği ve ortaklık yolları arıyor. Bu ilgi artışı kıtaya yönelik daha fazla bilgi akışı ihtiyacı doğuruyor. Zira ülkemizde her geçen gün daha fazla yayında Latin Amerika'ya değiniliyor. Ancak bu yayınların çoğu ister politik isterse ekonomik ya da kültürel amaçlarla olsun bir tür "pazarlama" mantığı taşıdığından yalan, yanıltıcı ve eksik bilgilerden oluşuyor. Latin Amerika konusunda ülkemizdeki bilgi kirliliği aşırı boyutlara varmış durumda. Bu kirlenmenin sorumlularının kaynakları ise genelde Kuzey Amerika ve Avrupa'daki yayınlar. Çok az bir kısmı doğrudan kıtadan besleniyor. Bunların içinde ise sağlıklı bir değerlendirme yapabilenlerin sayısı bir elin parmaklarını geçmez. Politik düzlemde demagojik ve spekülatif değerler, popüler düzlemde "Chávez'ci çılgınlıklar" ya da "Marcos'un karizması" üzerinden kurulan irrasyonel bir Latin Amerika'yla karşı karşıyayız. Kıtanın gerçek değer ve devrimci üretimleri bu bilgi kirliliği içinde kaybolup gidiyor. "Yalnızca gelecekten emin olabiliriz; geçmiş sürekli değişmekte" sözünü doğrularcasına tarih üzerine söylenen her şey bugünün pratiğinde sınanıyor. Buradan bakınca tarih, hiç de "ölüyü sorgulamaya" benzemiyor. Çünkü "pratik", tarihçinin sorduğu sorulara göre şekillenmiyor. O, binyıllara dayanan tecrübelerden besleniyor ve kendi yolunu açıyor. Latin Amerika'nın Devrimci Tarihi yalnızca bir arşiv ve kütüphane çalışması değildir. Yıllara ve kıtaya yayılan kişisel tecrübenin "pratik" sonucudur. O tecrübe ki Mapuche'lerin ya da İnka'ların acılı tarihini kitaplardan okuyup "üzüntüyü" okurla paylaşmaktan öteye, onları tanıma ve tarihlerini anlama fırsatını sağlamıştır. Bu manada çalışmanın "duyarlılığı" kıtaya yakılan ağıtlarda ya da yerli kültürüne düzülen övgüde değil, kıtanın ve halkların kaderinin nasıl değişebileceği noktasındadır. Yalnızca Türkiye'de değil Batı'da da Latin Amerika üzerine bütünsel çalışmalar bulmak zor. Araştırmalarım sırasında, fetihten günümüze tüm sosyal ve politik gelişmelerin toplandığı bir eserle karşılaşmadım. Yayınların büyük kısmı popüler karakterleri ve belli tarihsel kesitleri içeriyor. Üstelik tüm bu eserler, sömürgeciliğe övgü ya da yergiden ibaret olan, aynı temel Batılı tezleri tekrar ediyor. Oysa ne Latin Amerikalılar ne de diğer halklar kendini zamana uyduran bu sömürgeci tezlere muhtaç değil. Elinizdeki bu çalışma yalnızca Latin Amerika tarihine kıtadan bakmakla yetinmiyor, aynı zamanda Latin Amerika'ya özgü olan tecrübe ve kavramları Türkçeleştiriyor. Zira tarihsel tecrübeler dil gibidir: Kendi topraklarının tarihini bilmeyen biri için başka milletlerin tarihini de kavramak pek olası değildir. Latin Amerika'nın Devrimci Tarihi kendi tarihini yapmak için mücadele edenlerin 500 yıllık kavgasını anlatıyor. Bu kitap kendi tarihinin yapıcısı, tanığı ve "kurbanı" olanların eseridir. Bağımsızlık kavgası verenlere adanmıştır.
Özgür Uyanık Buenos Aires, Ağustos 2013-Ekim 2014

Bu çalışma, 1960'ların sonlarında Türkiye'nin siyasal ve toplumsal hayatında önemli bir yeri bulunan sosyalist öğrenci hareketinin, Fransa'daki Mayıs '68 ayaklanmasını başlatan öğrenci hareketinden farklı yönlerini ortaya koymayı hedefleyen bir karşılaştırma denemesidir. Bu iki ülkedeki öğrenci hareketlerinin tarihsel nedenleri ve hedefleri üzerinde durulduğunda görülmektedir ki, Türkiye'deki öğrenci hareketinde Fransa'daki öğrenci hareketinde olduğu gibi devlete ve topluma karşı kategorik bir karşıtlık yoktur. Fransız öğrenciler burjuva devletine ve tüketim toplumuna başkaldırırken, Türk öğrenciler ülkenin sorunlarını emperyalizme ve azgelişmişliğe bağlamaktadır. Ayrıca, Türk öğrenciler, Fransız öğrencilerden farklı olarak, yeni tanıştığı Marksist-Leninist teoriden beslenmekte, karşı-kültür akımları ve Marksizme eleştirel yaklaşan teorilerden etkilenmemekte, aksine bu tür yaklaşımlara karşı olumsuz bir tavır geliştirmektedir. Öğrenci hareketlerinin Fransa'da Mayıs '68 süresince hayatı felç eden genel grev ve Türkiye'de yeni gelişmekte olan işçi hareketiyle ilişkisi üzerinde de durulmuş ve Türkiye'de Fransa'daki kadar güçlü bir işçi hareketi bulunmadığı için öğrencilerin genç aydınlar olarak, kendilerini işçilere sınıf bilinci kazanmaları ve örgütlenmeleri için yardımcı olmakla yükümlü gördüğü ortaya konmuştur.

Ideolojiler  belirli bir dünya görüşünü yansıtıır. Ideoloji içinde yaşadığımız dünyanın, yani toplumsal gerçekliğin nasıl oluştuğunu bunun nereye gideceğini açıklamak ister. Toplumsal gerçeklik, her ideolojiye farklı görünür. Çünkü her ideoloji toplumsal gerçekliği açıklamak için belirli bir sebep-sonuç ekseni kurar. Bir düşünce dizgesinden beslenir ve
onun da ötesine geçerek, bir siyasal pozisyon, eylem planı, hatta yol haritası
çizer. Bu haritalar toplumsal gerçekliğin ne tür bağlantılarla örüldüğünü, bunların
do¤ğru mu yanllış mı olduklarını ve “en iyi yol”un hangisi olduğunu anlatır.19. ve
20. yüzyılda Türkiye’de hangi ideolojik çeşitlenmelerin oluştuğunu  görebilmek için Osmanlı mirasından başlamak önemlidir.

Internet tabanlı iletişim teknolojilerinin yerel, ulusal ve ulusötesi toplumsal hareketler tarafından giderek daha fazla kullanılır hale gelmesiyle ve buna bağlı olarak toplumsal hareketlerin iletişim, mobilizasyon ve protesto dinamiklerinde meydana gelen değişimlerle beraber, yeni Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) konusu toplumsal hareket çalışmalarının gündeminde önemli bir yer edinmeye başlamıştır. Küresel Adalet Hareketi, Arap Baharı ve Wall Street'i İşgal Et gibi toplumsal hareketler, geniş kitlelere ulaşmak, katılımcı ve destekçi sayısını arttırmak ve hedeflerine ulaşabilmek için yeni iletişim teknolojilerinden ağırlıklı olarak faydalanmıştır. Bu makalede, toplumsal hareket çalışmaları alanında geliştirilen kavram ve kuramlara dayanarak, yeni BİT ve toplumsal hareketler arasındaki ilişki incelenecektir. Bu bağlamda, yeni BİT'in kullanım amaçları, yarattığı fırsatlar, avantajları ve dezavantajları farklı toplumsal hareketlerden örnekler verilerek analiz edilecektir. Çalışmamız, yeni BİT'in zemin hazırladığı toplumsal değişimlerle birlikte, toplumsal hareketlerin oluşum, iletişim, mobilizasyon ve protesto dinamiklerinde de değişimler gerçekleştiğini iddia etmekte ve yeni BİT kullanımının toplumsal hareketlere etkilerini inceleyerek toplumsal hareketler literatürüne katkı yapmayı amaçlamaktadır.

Abstract With the increasing usage of Internet-based communication technologies by local, national and transnational social movements and the resultant changes in the communication, mobilization and protest dynamics of these movements, new Information and Communication Technologies (ICTs) have become the focus of much academic research in social movement studies. In order to publicize their demands, attract potential participants and realize their aims, social movements such as the Global Justice Movement, the Arab Spring, and the Occupy Wall Street have employed new communications technologies. Drawing on the conceptual and theoretical tools developed by social movement researchers, this study focuses on the relationship between new ICTs and social movements in terms of the opportunities they open up and their advantages and disadvantages, referring to different social movements from around the world. This study aims to make a contribution to the existing literature by uncovering the changing dynamics of mobilization, communication and protest of social movements as a result of the usage of new ICTs.

Siyasal açıdan, toplumsal hareketlerin tarihi, insanlık tarihine denk düşer denilse yeridir. Bu bağlamda, elinizdeki kitap, toplumsal hareketler siyasasının teori, oluşum ve dönüşümünü ele almakta ve bu konuda özgün katkılar sunmaktadır. Kitapta modern toplumsal hareketler, üç ayrı düzeyde ele alınmıştır. Bunlar, toplumsal hareketlerin; modernleşme, liberalleşme, küreselleşme ve demokrasi gibi mega trendlerin etkisinde şekillendiği tarihsel ve yapısal boyutu; kitle içindeki bireyin irrasyonel, istisnai ve histerik tarafına vurgu yapan psikolojik boyutu ve toplumsal hareketlerin sistemik muhalefetin bir aracı olabilmesiyle ilişkili olan siyasi boyutudur. Oluşum açısından bu üç boyut, hem birbirinden belli ölçülerde bağımsız, hem de birbirine mündemiç olan olgulardır. Toplumsal hareketlerin burada zikredilen üç boyutuna ilişkin olarak denilebilir ki, bireyi temel alan ve ona bir dizi haklar vaat eden modernizm ve kapitalizm, zamanla kendi eşitsizliklerini doğurarak, toplumsal gerginliklerin asli kaynağı haline gelmiştir. Zira modernite ve liberal demokrasi, vaat ettiği imkânları gerçekleştirecek bir düzen kurmayı başaramamıştır. Modernite sürecinde hayal kırıklığına uğrayan bireyler, sisteme yabancılaşmışlar; güvensizlik ve öfkeyle dolarak, mevcut düzene karşı, kendilerince, belli tepkiler geliştirmişlerdir. Bu tepkiler, esasında, abartılı özgürlük ve eşitlik vaatlerinin yarattığı hayal kırıklığından kaynaklı bir geri-tepme refleksidir  (backlash). Toplumsal hareketler, bu geri-tepme refleksinin sonucunda ortaya çıkan kolektif oluşumlardır. Modern dünyada nihilizm ve anarşizmin sınırlarında dolaşan bireyler, mevcut olan ile arzu edilen arasındaki yarılmalar neticesinde, kitlesel isyanların anaforuna kapılabilmişlerdir. Bu bağlamda, bu kitapta Batı medeniyetinin tarihsel ve yapısal süreçlerinin, bir yandan bireyleri atomize ederken; diğer yandan mikro kimlikler üzerinden toplumda parçalanma ve bölünmelere sebep olabildiğine dikkat çekilmektedir. Bu yönüyle, toplumsal hareketler, toplumsal gerilimlerin bir sonucu olduğu kadar, toplumsal huzursuzlukların kaynağına da dönüşebilmektedir. Sonuç itibariyle, toplumsal hareketler; sistemi dinamik tutan bir olgu olmakla birlikte, bazı durumlarda, salt bir tepkisellik unsuru olarak araçsal bir konuma da indirgenebilmektedirler.

Bu çalışmada, 20. Yüzyılın başlarında Türkiye’deki Osmanlı-sonrası siyasal atmosfere gençlerin düşünsel olarak ayak uydurma çabalarının bir örneği olan ve Konya’da yayınlanan Yeni Fikir adlı dergi ele alınmaktadır. Yeni Fikir dergisinin Türkiye düşünce tarihindeki etkisi büyük olmasa da, Türkiye’de düşünce tarihindeki kırılmaları yansıtması bakımından önemlidir.

Bu yazının amacı da “devrimci durum” belki de en önemli öznesinin, işçi sınıfının müdahil olma biçimini, yani direnişi, kapitalist üretim ilişkilerinin iki farklı dönemine, “altın çağ”a ve “neoliberal zamanlar”a odaklanarak ele almak. Yazı üç bölümden oluşacak. Birinci bölümde, “kapitalizmin altın çağı” olarak tanımlanan İkinci Dünya Savaşı ile 1970’lerin başı arasındaki zaman diliminde, uluslararası emek hareketinin durumu ele alınacak. İkinci bölüm, işçi sınıfının, kapitalizmin 1960’ların sonu 1970’lerin başı itibarıyla karşı karşıya kaldığı krizine verdiği yanıtı ele alacak. Üçüncü bölüm ise, kapitalizmin neoliberal döneminde işçi sınıfının ve direnişin değişen kompozisyonunu tartışacak. Bu bölüm, aynı zamanda 1990’ların sonlarından itibaren toplumsal muhalefetin önemli bileşenlerinden birisi olmanın yanında, emek çalışmaları alanının da önemli tartışma başlıklarından birisini oluşturan “sosyal hareketler”in sınıf pozisyonunu da tartışacak. Yazıda, “sosyal hareketler” olarak tanımlanan bu muhalefet dinamiklerinin açığa çıkışının ve yaygınlık kazanmasının sınıf ilişkilerinin ve kapitalist gelişme sürecinin dışında olmadığı, tersine, bu hareketlerin de sınıf hareketinin bir bileşeni olarak görülmesi gerektiği argümanı dile getirilecek.

In this study, the Gulf diaspora of India is examined with a social movement perspective. The aim of the study is to analyze how the Gulf diaspora was rebuilt during the Modi period. Arab countries in the Persian Gulf began to develop as a result of huge oil reserves and needed an intense workforce in the 1970s to have a modern state capacity. The required capacity of migrant workers was supplied from India, the Persian Gulf, and the South Asia axis and became one of the largest migration corridors in the world. Migrant workers have both stimulated the Gulf economies and become the backbone of the Indian economy. On the contrary, in the Modi period, with the new diaspora strategy, diaspora identity was rebuilt similar to a social movement. Political process theory and contentious theory have been used in attempts to analyze the rebuilding of diaspora identity. In recent years, social movement theory has also been used frequently in diaspora studies. In this study, a new model is proposed and the change in India's Gulf diaspora is examined in the context of macro, meso, and micro dynamics. In this context, diasporas as a social movement is first discussed theoretically. Subsequently, the emergence, development, and content of the Indian diaspora in the Gulf region is reviewed historically. In another section, how the diaspora was strategically rebuilt in the Modi era is discussed through the proposed model. In conclusion, the damage to diaspora politics caused by the new Covid-19 pandemic and the rising trends are evaluated.

ÖZET Küresel dünya ekonomisinin önemli yapı taşlarından olan çok uluslu şirketler ürünleri üretmek yerine bitmiş ürünleri almakta ve bunları markalaştırmaktadır. Üretim sürecinden kendilerini soyutlayan şirketler, tedarikçileri üzerinde belirledikleri özellikteki ürünleri hızlı ve ucuz bir şekilde üretmeleri için baskı uygulamaktadır. Üretim sürecinde şirketlerden gelen bu baskılarla birlikte; üçüncü dünya ülkelerinin yabancı yatırımı ülkelerine çekmek amacıyla diğer ülkelerin yanında daha cazip olanaklar sunabilmek için işçilerin haklarını göz ardı etmeleri sonucunda çalışma koşulları ve ücretleri konusunda dibe doğru bir yarış ortaya çıkmıştır. Bu şartlar altında var olan koşulların iyileştirilmesi adına düşük ücretle işçi çalıştıran iş yerlerine karşı çıkan hareket yeni iletişim teknolojilerini de işin içerisine katarak mücadeleye girişmiştir. Çalışma kapsamında hareketin çabalarında etkili olabilmek için kullandığı çevrim içi uygulamalar ele alınmaktadır.  Anahtar Kelimeler: Küreselleşme, İnternet, düşük ücretle işçi çalıştıran iş yerlerine karşı hareket, aktivizm, elektronik sivil itaatsizlik  ONLINE PRACTICES OF THE ANTI-SWEATSHOP MOVEMENT  ABSTRACT Multinational companies which are one of the important aspects of the global economy get the finished products and brand them instead of producing. Compaines who isolate themselves from the production process apply pressure on suppliers to produce products in a quick and inexpensive way. Besides this pressure from the companies in the production process,  third world countries offer more attractive opportunities by ignoring workers' rights in order to attract foreign investment into their countries alongside other countries. As a result of this situation a race to the bottom in wages and working conditions has emerged. In this race anti-sweatshop movement has arised and worked for the improvement of existing conditions by using new communication technologies. This article examines online tactics which have been employed by the anti-sweatshop movement to enhance of their impact in struggle.    Key words: Globalization, Internet, anti-sweatshop movement, activism, electronic civil disobedience

İnsanoğlunun bir araya gelerek üretmiş olduğu her bir davranış biçimi sosyolojik açıdan incelenmeye değer bir özellik barındırmaktadır. Özellikle 15 Temmuz günü meydana gelen halk hareketi ise çok daha farklı bir incelemeyi hak edecek kadar yoğun ve komplikedir. Sosyologlar sosyal hareketleri incelerken genelde klasik sınıflamalarla yetinmekteydiler. Ancak Türkiye’de tarih sahnesinde pek sık rastlanılamayacak olan ve analistleri de bir o kadar zorlayan günler yaşanmıştır.

İletişim ve toplumsal yapı arasındaki ilişki sosyal bilim literatürü içerisinde ilgi duyulan konuların başında gelmektedir. Bu çerçevede özellikle dijital-iletişim ve toplumsal değişme arasındaki ilişki özellikle dikkate değerdir.
Niklas Luhmann, iletişimi bir bilgi aktarım süreci olarak kavrayan davranışçı iletişim kuramlarının aksine, onu toplumsal yapıları varlığını sağlayan bir bilgi işleme süreci olarak kavramayı önermektedir. Böylece iletişimi nesnel toplumsal düzenin inşasının gerçekleştiği haddizatında bir olgu olarak kavramanın yolu açılmış olur. Bu sayede luhmann sosyolojisinde toplumun temel birim olarak kavranan iletişimle toplumsal yapı arasında bir ilişki de kurulmuş olur.
Söz konusu bu ilişki toplumsal yapının karmaşıklaşmasıyla ilişkilidir. Toplumsal yapılar karmaşıklaştıkça onu var edebilecek nitelikte bir iletişime ihtiyaç duyarlar. Farklı bir anlatımla toplumsal iletişim karmaşıklaştıkça toplumsal yapı da iletişimin özelliklerine paralel olarak karmaşıklaşır. Buradan hareketle iletişim ve toplumsal yapı arasındaki ilişkinin nedensel değil döngüsel bir karaktere sahi olduğu söylenebilir. Toplumun yapısına paralel olarak iletişim süreçlerinin de karmaşıklaştığı günümüz modern toplumlarında bilgi işleme işi olarak iletişim yeni yapılara ve araçlara sahip olmuştur ki online-iletişim (ve araçları) bunların başında gelmektedir.
Toplumsal iletişimin karmaşıklaşmasıyla yaşanan bu değişimden sosyal hareketler de payını almaktadır. Online-iletişimin geçerli olduğu günümüz toplumlarında iletişimin dengesiz, heterarşik ve hibrit yapısına paralel olarak sosyal hareketler de aşırı bireyselleşme ve sıradışı sosyal bağımsızlık özellikleri ile karakterize edilebilecek yeni bir yapıya kavuşmuştur. Buradan hareketle, 2013 Haziranında İstanbul Taksim Gezi Parkı merkezli yaşanan olayların tamda protesto hareketlerinin bu yeni formuna uygun bir örnek olay olarak gerçekleştiği savunulabilir.
Bu çalışma, öncelikle günümüz karmaşık toplumlarının formasyonunda yaşanan değişimleri, toplumu iletişimin kapsayıcı üst kavramı olarak ele alan luhmann sosyolojisi çerçevesinde ele alarak, bu bağlamda iletişim ve sosyal hareketler arasındaki ilişkiyi online-iletişim, hibritleşme, heterarşi, aşırı bireyselleşme ve sıradışı sosyal bağımsızlık gibi kavramlar çerçevesinde ele alarak ve konuyla ilgili literatür ve saha verilerinden hareketle açıklamayı hedeflemektedir.

İletişim ve toplumsal yapı arasındaki ilişki sosyal bilimsel ilginin odaklandığı konulardan biridir. Bu manada iletişim ve iletişim araçlarındaki değişimle toplumsal değişim arasında ne tür bir ilişkinin var olduğu temel sorulardandır. Özellikle online-iletişimin gelişmesiyle birlikte sosyal hareketlerde meydana gelen değişimler luhmanncı iletişim kavramından hareketle analiz edilmiştir. Buna göre, günümüzde var olan karmaşık toplumların yapısı tamda onu var eden iletişimin sıra dışı sosyal bağımsızlık ve aşırı bireyselleşme özellikleri ile karakterize edilen sosyal ve nesnel kopuş halinin bir neticesidir ve iletişimin bu dengesiz, heterarşik ve hibrit yapısına göre şekil almaktadır. Sosyal hareketler de söz konusu bu değişimin karakterine uygun bir şekil almaktadırlar.
Bu çalışma, öncelikle sosyal hareketler ve iletişim ara- sındaki ilişkiyi luhmann sosyolojisi bağlamında kurarak, bu bağlamda online-iletişimin sosyal hareketler üzerindeki etkisini online-iletişim, sosyal hareketler, hibritleşme, heterarşi gibi kavramları ele alarak ve konuyla ilgili literatür ve saha verileri üzerinden açıklamayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler: Online-İletişim, Sosyal Hareketler, Hibritleşme, Heterarşi.

Çerçeve uyumu olarak da adlandırılan, bireylerin çıkarlarını ve hedeflerini sosyal hareketlerin hedefleriyle ilişkilendirme durumu, Güney Azerbaycan Milli Hareketi'nin İran’da gelişmesi açısından önemli bir rol oynamaktadır. İran’da Azerbaycanlı bireyler tarafından düzenlenen sokak protestolarının yapısı, bu grubun bireylerini tehlikeye düşüren beklenmedik olayların meydana gelmesinden kaynaklı bir şikâyet sonrasında vuku bulduğunu gösterse de, bu olaylara Azerbaycanlı bireylerin İran’ın altıncı ve yedinci cumhurbaşkanlarının görev süresindeki tepkileri aynı olmamıştır. Bu bağlamda, bu tür Arızi şikâyetlerin , bireylerin toplumsal protestolara katılmasında bir sebep oluşturması bakımından gerekli olduğu ancak tümüyle yeterli olmadığı görülmektedir.  Güney Azerbaycan Milli Hareketi insanları ayaklandırmak için çerçeveler kullanmıştır ancak ülke yönetiminin çerçeveleri hareketin seferberlik gücünü azaltabilir. Cumhurbaşkanları Mahmud Ahmedinejad ve Hasan Ruhani'nin kullandığı farklı söylemler ve çerçeveler, protestoların ortaya çıkması ve yoğunluğunda farklılıklar meydana gelmesine neden olmuştur. Bu makale, çerçeve uyumu üzerinde yoğunlaşırken aynı zamanda otoriter bir devlette sosyal hareket dinamiklerini analiz etmek amacıyla siyasi fırsatları da göz önünde bulundurmayı hedeflemektedir. Arızi şikâyet-protesto modelinin, cumhurbaşkanlarının söylem ve çerçevelerinin ve de siyasi fırsatların analizi, protesto olgusunun yalnızca bir faktörle açıklanamayacağını ortaya koymaktadır. Bu makalede, çerçeve ve algılanan siyasi fırsatların elverişli olduğu hallerde, arızi sorunların İran'ın otoriter devletinde protestoya neden olduğu gösterilmeye çalışılacaktır. Bu sebeple görülmektedir ki, itiraz protestoları tek bir etkenin değil, etkileşimli faktörlerin sonucudur.