Samizdat

Na tle krajobrazu polskiej opozycji demokratycznej, Ruch Wolność i Pokój jest zjawiskiem nieco zapomnianym. Na pewno pisze się o nim nieproporcjonalnie mało w stosunku do jego historycznego znaczenia. Co jednak ciekawe, pisze się o nim więcej za granicą niż w Polsce. Czemu tak jest?

Written Here, Published There offers a new perspective on the role of underground literature in the Cold War and challenges us to recognize gaps in the Iron Curtain. The book identifies a transnational undertaking that reinforced détente, dialogue, and cultural transfer, and thus counterbalanced the persistent belief in Europe’s irreversible division. It analyzes a cultural practice that attracted extensive attention during the Cold War but has largely been ignored in recent scholarship: tamizdat, or the unauthorized migration of underground literature across the Iron Curtain. Investigating the transfer of underground literature from the ‘Other Europe’ to Western Europe, the United States, and back illuminates the intertwined fabrics of Cold War literary cultures. Perceiving tamizdat as both a literary and a social phenomenon, the book focuses on how individuals participated in this border-crossing activity and used secretive channels to guarantee the free flow of literature. The image that emerges of this largely unknown cultural encounter transcends continuing perceptions of the artificial East-West divide, revealing that tamizdat contributed to the recreation of a transnational literary community.

В русском сегменте Интернета появился новый историко-филологический ресурс – Индекс «Художественная литература». Он объединил упоминания художественных
текстов в «Хронике текущих событий», известном самиздатском бюллетене московских интеллигентов (1968-1983). Индекс возник в результате научного партнерства
«Мемориала» и Оксфордского университета.

Az Inconnu csoport esetében a környezetvédelem így szorosan összekapcsolódott az államszocialista rendszer kritikájával, és elsősorban abból a szempontból vált fontossá, hogy olyan ügy volt, amin keresztül sikeresen, sokakat megmozgatva lehetett támadni a rezsimet.

This is my dissertation proposal which I submitted to the Department of History, CEU. I upload this material so that I can get comments and critics from other scholars who have similar interests. If there is any question, opinions and remarks, please do send me messages. I welcome any of them. It is about my on-going dissertation project, therefore please do not use for your citation, thank you.

W artykule omówiono wczesne związki George’a Orwella z Polską i Polakami, starając się zebrać różne perspektywy, konteksty i niekiedy mniej znane fakty. Z jednej strony skupiono się na podkreśleniu znacznego zainteresowania autora Polską oraz przybliżeniu jego stosunku do wybranych polskich zagadnień wyrażanego w publicystyce, którą czasem przysłaniają polskiemu czytelnikowi jego głośniejsze publikacje książkowe. Starano się również przedstawić jego osobiste związki z polską emigracją i zaangażowanie w jej problemy. Z drugiej strony zasygnalizowany został wizerunek Orwella wśród współczesnych mu Polaków oraz zarys jego wczesnej polskiej recepcji, zarówno z perspektywy emigracyjnej, jak i krajowej (oficjalnej), a także ich splotów.

Kultury alternatywne są postrzegane w tekście jako produkt uboczny procesów modernizacyjnych zachodnich społeczeństw, który jednak i jakby wbrew swojej marginalnej pozycji i niskiego status, odegrał bardzo istotną rolę w dopełnianiu procesów, które są jego źródłem. Kultury alternatywne zabezpieczyły bowiem system kapitalistyczny przed barierą wzrostu generowaną przez zbyt jednolitą strukturę potrzeb jednostek, system demokratyczny przed niebezpieczeństwami autokracji i przemocy, a kulturę przed skostnieniem. Ogromnie istotną rolę w tym procesie odegrały procesy konsumpcyjne, które zazwyczaj są traktowane jako jedno z podstawowych zagrożeń, z którymi próbują walczyć kultury alternatywne. W artykule staram się wykazywać, iż jest zupełnie inaczej. Konsumpcja bowiem stanowiła integralny element każdej z kultur alternatywnych. To poprzez dobra konsumpcyjne przedstawiciele tych ruchów komunikowali się z resztą społeczeństwa, to one wyrażały ich program i idee, zaś subwersywne używanie towarów było jedną z najbardziej skutecznych metod oporu wobec istniejących reguł życia społecznego. Efektem takiego działaniu- oporu wyrażanego poprzez konsumowanie- była nie tylko detotalizacja tego ostatniego procesu, ale też upolitycznienie codzienności, uświadomienie, iż zwykłe, prozaiczne, rutynowe działania są równie istotną manifestacją naszego światopoglądu, jak działania stricte polityczne. Pod wpływem aktywności kultur alternatywnych nie tylko więc uległa przeprogramowaniu logika jednego z najbardziej centralnych procesów społecznych: procesu wytwarzania i konsumowania dóbr, a wraz z nim i z konieczności całego system społecznego, ale też zwrócono uwagę na potencje polityczne drzemiące w sposobach używania przez nas towarów.

„Lengyel, magyar, két jó barát” – tartja az ismert mondás, amelyet 1981-ben még a Kontroll Csoport is megénekelt. Mégis, mára szinte feledésbe merült, hogy a hetvenes évek második felétől kezdve e hagyományos baráti viszonyt a két ország ellenzéki mozgalmai ápolták leginkább. A Kádár-korszak politikai és kulturális ellenzékére a legjelentősebb külső hatást a lengyelországi események gyakorolták, a magyar ellenzék csodálva tekintett a bátor lengyelekre.

Milyen tapasztalatokkal gazdagították a magyarok tevékenységét a lengyelek? Mikor és hogyan tanulta el tőlük a demokratikus ellenzék a szamizdatkészítés technikáit? Hogyan szerveztek balatoni tábort a szegény sorsú lengyel gyerekeknek? Milyen volt az 1980-ban megszülető Szolidaritás mozgalom magyarországi fogadtatása? Miért kezdett a Ludas Matyi című hetilap otromba lengyelvicceket közölni 1981-ben? Miként formálódtak a magyar ellenzék politikai céljai a lengyel katonai hatalomátvétel után? Mi volt a lengyelek számára az 1956-os magyar forradalom üzenete? És vajon milyen döntő lengyel hatások érték a rendszerváltás hajnalán megalakuló magyar politikai pártokat?

Mitrovits Miklós könyve a fellelhető dokumentumok, a korabeli magyar és lengyel szamizdat kiadványok és az egykori aktív résztvevőkkel készített interjúk segítségével mutatja be, milyen volt a magyar–lengyel ellenzéki kapcsolatok féllegális vagy illegális formája. A hiánypótló kötet nem csupán a magyar ellenzék történetét helyezi új megvilágításba, de a rendszerváltás folyamatának jobb megértésében is segítségünkre lehet.

This article provides the first sustained exploration of an important group of works by the Czech artist, Pavel Büchler. Büchler’s ‘small sculptures’, produced between 2006 and 2015, employ remarkably modest means to bear tellingly upon a wide range of cultural, political, and philosophical problems. The works are composed of simple, everyday found objects – a pencil stub, a coin, a cigarette lighter, a discarded paint tube – all of which are inscribed with language and with traces of their former use. Enigmatic and elliptical, these works draw their significance from the shared histories, cultural traditions and social experiences to which they make reference, serving to pose precise questions regarding the meanings of such collective formations, and their relationship to art’s particular kind of work.

Developing the idea of ‘compression’, a term borrowed from the analysis of poetry, the article elucidates the ways in which the ‘small sculptures’ open onto some of the most pressing problems for contemporary art: the relationship between art and aesthetic experience after the readymade and conceptualism; the transactions between visual art and literature, and particularly modern poetry; the problem of interpretation, its movements and its limits; and the tense relationship between artistic autonomy and political engagement.

The ‘small sculptures,’ four of which are engaged with closely here, constitute a critique of both the reliance of much contemporary art upon big budgets and spectacular effects, and of the insistence that art directly articulate statements of ideological commitment. Drawing upon theoretical resources developed by Georges Perec, Theodor Adorno and Václav Havel, for example, I articulate the ways in which Büchler’s works possess a strange kind of density, in the manner of a rebus or a riddle. They embody art’s capacity to speak otherwise and demonstrate how much can be done with what is apparently very little indeed.

Il nostro lavoro è incentrato su La rosa canina, una delle prime e più rappresentative raccolte poetiche della poetessa Ol’ga Sedakova, composta fra il 1976 e il 1978. Questo ciclo è forse il più complesso della scrittrice, tanto che la grande metaforicità delle immagini inserite nei testi ha valso alla poetessa la definizione di metarealista. Abbiamo suddiviso la nostra indagine in tre parti: nel primo capitolo è stato delineato il contesto storico e letterario in cui Sedakova trascorse la sua giovinezza, ripercorrendo lo stretto rapporto che ci fu tra il movimento di dissenso dagli anni Cinquanta agli anni Ottanta, il fenomeno del samizdat e i protagonisti della “Seconda cultura”; nel secondo capitolo abbiamo messo in luce la biografia e la poetica della scrittrice, presentata seguendo i differenti punti di vista esposti nell’ampia bibliografia critica pubblicata fino ad oggi. Infine, abbiamo incluso nel terzo capitolo l’analisi puntuale e la traduzione di un gruppo di dodici liriche del suddetto ciclo poetico denominate “leggende”, particolarmente rappresentative perché in esse la poetessa ha tracciato (in maniera poetica) l’itinerario che ogni uomo deve percorrere per ritornare al giardino dell’Eden, cioè alla casa del Padre, per ultimo sono state illustrate le strategie traduttive impiegate.

Суми: видавничо-виробниче підприємство «Мрія-1» ТОВ, 2012.– 300 с.

У збірнику подані документи, що висвітлюють історію протестних настроїв та проявів інокодумства комуністичному авторитарному режимові 
на території Сумщини, починаючи з часів хрущовської «відлиги» до періоду пізньої «перестройки». Документи стосуються найважливіших форм "антисовєтських проявів» – від випадкових розмов,розповсюдження листівок, дисидентства інтелігенції і до створення підпільних організацій.
Для дослідників історії національно-визвольного руху, краєзнавців, учителів,студентів, усіх, хто цікавиться новітньою історією України.

_Language Shattered_ is both a history of poetry from the People's Republic of China and a case study of the oeuvre of a leading Chinese poet.
  After the stifling orthodoxy of the 1950s and early 1960s, the terror of the Cultural Revolution (1966-1976) brought official Chinese literature to a total standstill. At the same time, disillusioned youths were more or less accidentally exposed to a varied body of foreign literature and began writing underground poetry. In the 1980s this poetry scene, now above ground, became one of pluriformity and proliferation in both official and unofficial circuits. The brutal suppression of the 1989 Protest Movement gave it an exile offshoot.
  The historical overview in Part I of this book is complemented in Part II by a discussion of Duoduo's poetry. Duoduo's career as a poet reflects the vicissitudes of Chinese Experimental poetry – and his beautiful, headstrong poems merit attention in themselves. They show that Chinese poetry is not just of interest as a chronicle of Chinese politics, but as literature in its own right.

Published in 1996 by CNWS at Leiden University

This study introduces the so far unknown samizdat selection of Deml‘s poems entitled Poslední Šlépěje (The Last Footprints, 1982), put together and published by Josef Veselý and Bohumil Macháček in the South Bohemian JITROcel samizdat edition of Jiří Dinda. This volume represents the first edition of Deml‘s late versified social commentaries and its challenges the established literary-historical view of Deml‘s last satirical poems which until now have been known from Jiří Kuběna‘s arrangement. The second and more extensive part of the study reviews the history of publication of Deml’s works as well as the research on Deml carried out in Czechoslovakia in the years 1948–1989, focussing primarily on semi-official publications and samizdat editions, including journal articles and papers published in proceedings.
//
Autorka stati nejprve představuje neznámý ediční počin Josefa Veselého a Bohumila Macháčka, svazek Poslední Šlépěje (1982), vydaný v jihočeské samizdatové edici Jiřího Dindy JITROcel, který shrnuje v prvním vydání Demlovy pozdní veršované společenské komentáře a reviduje dosavadní literárněhistorický pohled na konvolut Demlových posledních básní, známý doposud pouze z uspořádání Jiřího Kuběny. V rozsáhlejší druhé, přehledové části studie rekapituluje vydávání Demlova díla a demlovské bádání v letech 1948–1989 v tehdejším Československu s důrazem na polooficiální tisky a samizdatové edice včetně časopiseckých a sborníkových příspěvků.

Totalitný režim komunistického Československa obmedzoval ľudské práva a občianske slobody, preto boli akékoľvek formy nesúhlasu vnímané ako protištátne a hrozili za ne perzekúcie. Názoroví oponenti boli takto nútení prezentovať svoje názory vynaliezavým spôsobom. Tajnou ale efektívnou formou zdieľania cenzurovaných informácií a názorov sa stali samizdaty. Na ich vytváraní a rozširovaní sa podieľal disent. Prvým  samizdatovým časopisom, ktorý mal celoslovenskú pôsobnosť, bolo periodikum Náboženstvo a súčasnosť (NaS). Práve vďaka tomuto časopisu, vydávanému hlavne v prostredí Spoločenstva Fatima,  nastal v rokoch 1982 – 1988 rozmach samizdatu na Slovensku. Tlač a vydávanie tohto periodika zabezpečoval Rudolf Fiby, ktorý sa v roku 1985 stal aj jeho druhým neformálnym šéfredaktorom. Cieľom konferenčného príspevku je podrobná analýza a následná syntéza Fibyho samizdatovej činnosti. Pre čo najkomplexnejšie a najobjektívnejšie popísanie a  zhodnotenie vtedajších udalostí, sme sa na ne pokúsili pozrieť z viacerých perspektív, a to konkrétne z pohľadu samotnej osoby Rudolfa Fibyho prostredníctvom jeho tvrdení, ďalej jeho spolupracovníkov ale aj z pohľadu nepriateľských strán ako štátnej bezpečnosti či sovietskej komunistickej moci, ktorá svoj náhľad popísala vo svojich tajných dokumentoch.

The paper aims to reconstruct the importance of samizdat in the emergence of the theme of repression in the Soviet Union. Through the analysis of the different paths on which the “repressed word” reached the samizdat public, the author shows the procedure of creating conscience of the past (and present) in the field of human rights and Russian literature. Historical documents, memoirs of former Gulag prisoners, literary works of what is now defined as lagernaya literatura, poems and tales of repressed writers, live reports from the Gulags, documents related to the field of human rights: all these materials compose a grand canvas of the restitution of historical truth. This cultural fight for the “true word”, opposed to the “fake word” dictated by the power, was based on the efficiency of the eyewitness’ word. After presenting the “emersion of the true word” about repression, the author will consider a few critical points, and address a few questions still open on the topic, with the intention of re-opening a debate on some aspects related to the studies of Gulag literature.

This study focuses on describing the samizdat situation in the Tábor region while attempting to portray some of the sociocultural aspects of independent publishing activity on the “periphery”. Local examples of these phenomena (with such series as JITROcel, Anýz, Jiří Novotný and friends’ workshops, magazines such as Studánka, Akát and Obálka, as well as Jiřina Zemanová’s Prostor) are used to reveal the importance of the subculture (in this case the “tramping” or backpacking subculture) as a medium for alternative culture and the social networks and links which create these communities and which influence both distribution and reception among readers. Other characteristics of samizdat in the regions included its apolitical nature and the interconnections with the Prague samizdat centre. In addition to samizdat activity, the backpacking community in the Tábor region also arranged amateur music shows and independent exhibitions in unofficial premises such as private homes and chalets.
//
Studie se zaměřuje na popis samizdatové situace v regionu Táborska a současně se snaží postihnout některé sociokulturní aspekty nezávislé vydavatelské praxe na „periferii“. Na příkladu lokálních projevů (edice JITROcel, Anýz, dílna Jiřího Novotného a jeho přátel, časopisy Studánka, Akát a Obálka, Prostor Jiřiny Zemanové) se ukazuje významnost subkultury (v tomto případě trampské) jako nositelky alternativní kultury a sociálních sítí a vazeb, které tato společenství vytvářejí a které ovlivňují jak distribuci, tak například čtenářskou recepci. K dalším rysům samizdatu v regionech patřila jeho apolitičnost a provázanost se samizdatovým centrem – Prahou. Vedle samizdatové činnosti pořádala trampská komunita na Táborsku i amatérské hudební přehlídky nebo nezávislé výstavy v neoficiálních prostorách soukromých domů či chat.

В  статье анализируются отчеты об обсуждении романа В. Дудинцева «Не хлебом единым», состоявшемся 22 октября 1956 г. в ЦДЛ, и прежде всего передача в них речи К. Паустовского. Эта речь и ее интерпретации рассматриваются как один из важных эпизодов борьбы за возможность формировать общественное
мнение в  период середины октября  — конца ноября 1956 г. С этой точки зрения комментируются первые номера газеты «Московский литератор», стенограмма обсуждения
в редакции «Литературной газеты» не опубликованной в итоге рецензии Виктора Дорофеева на роман Дудинцева, публикации в «Литературной газете», номер стенгазеты мехмата МГУ «Литературный бюллетень». В статье показывается,
что в кругу, близком «Московскому литератору», речь шла о создании настоящей публицистики и воссоздании характерной для 1920-х гг. модели общественной литературной жизни с некоторым подобием общественного контроля за освещением литературных событий, а  публикация отчета о  выступлении Паустовского стала
одной из попыток приближения к так понятой публицистике. В этом контексте рассматриваются представления круга писателей, близких «Московскому литератору», о «документе» как о точно передающем сказанное материале.

The conceptual problem this article aims to research is how zines (of the Western or “the first world”) and music samizdat (of socialist countries or “the second world”) should be analysed. Thus far, they have been regarded as separate phenomena; however, do these two forms of underground literature differ so greatly that they should be analysed using different theoretical approaches? The subject of the paper, От Винта (Ot Vinta), is a Russian-language music samizdat from the Latvian Soviet Socialist Republic which was published in the late Soviet period. It came out in Riga between 1987 and 1991 and was closely connected to the local underground and semi-official rock scene. As Soviet music samizdat is an under-researched topic, and the Latvian one is practically unexplored, an important part of the paper is devoted to a description of this field and the context in which it appeared. The paper also explores the history of Ot Vinta, which is based primarily on original interviews, and an analysis of the content of the publication itself. Ot Vinta was the central magazine of the Riga Russian language underground music scene of its time and is closely linked to the unofficial rock music subculture of the whole Union of Soviet Socialist Republics, making it a very important historical source for this time and for this music. The final conclusion is that there are no significant differences between Soviet music samizdat and Western zines. There are differences in design, determined by the different means of production and reproduction, as well as by the poor circulation of information about Western underground zines until the late 1980s. There are also differences in the attitude of the state towards zines and samizdat. The political resistance of music samizdat, which until recently was the dominant thesis in samizdat research, is now being questioned. Such discussion is also taking place in zine research (and in the sociology of culture and taste in general), which is a further reason why research of these forms of alternative press in the two worlds of Christian civilization (the “first” and the “second”) should not be separated.

In the final issue of the clandestine Lidové noviny from December 1989, Václav Havel bid farewell to the newspaper’s samizdat era in his “Goodbye samizdat” editorial: “Goodbye samizdat Lidové noviny, goodbye conspiracies, goodbye interrogations! Hello printer, hello new readers, hello freedom!” A few months later the press began to report about an extraordinary project by the Liberated Samizdat Club and its promise to literally “return to samizdat” by self-publishing the first editions of previously unpublished books. All the participants were to work for free, and the size of the print run was to be determined by previous subscriptions. This “new” samizdat, as a revolt against the principles of market economics in the era of liberalisation and transformation, is at once a specific chapter in the post-Communist history of the Czechoslovak book market and a contribution to the history of samizdat and its continuities and discontinuities.

Haraszti Miklós pere a Kádár-korszak utolsó írópere volt 1973-ban. E tanulmány célja, hogy egy konkrét pert elemezve bemutassa, hogyan működött a kádári puha diktatúra egy szűk értelmiségi csoportra vonatkozóan, melyek voltak azon határai az értelmiségi létnek, ahol a diktatúra beavatkozott. Mi számított tűrtnek és elítélendőnek a korszak ideológiája szerint vezető szerepet betöltő munkásosztályról szóló irodalomban?