Nefs

Nefs kavramı İslam dininin temel kaynağı olan Kur’an-ı Kerim’de geçen önemli bir kavramdır. Kuran-ı Kerim’de geçen bu kavramı tasavvuf, kelam ve felsefe de farklı yönleriyle ele almış ve insanı tanımlamada ona farklı anlamlar yüklemişlerdir. Gerek Kur’an-ı Kerim’de gerekse bahsedilen ilim dallarında nefsin birbirinden çok farklı anlamları ifade edecek şekilde kullanıldığı görülmektedir.
Nefs kavramı, insanın mahiyetine dair açıklamalarda elzem olduğu gibi insan ile Allah arasındaki ilişkiyi açıklamada da anahtar kavramlardan birisidir. Bu yönüyle nefs kavramının din eğitimi açısından önemli bir kavram olduğunu söylemek mümkündür. Diğer taraftan tasavvufi gelenekte “nefis terbiyesi” olarak isimlendirilen anlayış nihayetinde bir “terbiye” konusu olduğu için din eğitiminin ilgi alanına girmektedir. Bu nedenle de din eğitimi disiplininin nefs kavramı hakkında kendi bakış açısını ortaya koyması önem arz etmektedir. Bunu elde etmenin yolu, kavrama yüklenen anlamların ve mertebelendirmelerin din eğitimi bakış açısıyla değerlendirilmesinden geçer.
Bu çalışmada nitel-analitik yöntem esas alınmıştır. Bu kapsamda öncelikle nefs kavramının sözlüklerdeki anlamları, Kur’an-ı Kerim’deki kullanımları verilmiştir. Bazı mutasavvıf ve düşünürlerin bu konudaki görüşleri ele alınmış ve nefisle ilgili yapılan mertebelendirmeye değinilmiştir. Son aşamada ise din eğitimi açısından nefs kavramına nasıl bir anlam çerçevesi çizilmesi gerektiği konusu tartışılmıştır.
İslam dininin temel kaynağı olan Kur’an-ı Kerim’de kavramın kimi zaman kötülüğü emreden olması, kimisinde huzura eren şeklinde nitelenmesi ve birbirine zıt anlamlarda kullanılması nefsin farklı tanımlanıp algılanmasına neden olmuştur. Kur’an’ı- Kerim’deki bu farklı kullanımlar nefsin net bir tanımının yapılamasına fırsat vermese de onun ne olduğuna dair bazı ipuçları vermesi açısından önemlidir.
Nefs kesret içinde vahdeti temsil eden insanoğlunun en güzel özetlerinden birisidir. Çünkü Kur’an'da hem süfli arzuların davetçisi olarak hem de "Ey mutmain olmuş nefis!" "Kendisi razı ve kendisinden razı olarak..." şeklinde rıza-i ilahiyi kazanmış bir varlık olarak hitaba mazhar olmaktadır. Bu da nefsin, insanın hem esfele-s safiline hem de alay-i illiyyine namzet bir varlık olma yönünü temsil ettiğini bize göstermektedir. Bu anlamda nefis insanın çok boyutlu, çok yönlü kabiliyet ve imkânlara sahip bir varlık olduğu gerçeğinin temsilidir.
Din eğitimi açısından insanın Allah’la ilişkisinin mahiyeti önemlidir. Bu bakımdan nefis kavramı din eğitimi açısından büyük öneme sahiptir. Bu kavramın ayrıntılı bir biçimde ele alınması gerekmektedir. Ancak bu yapılırken konu insanın kesret içindeki vahdet yapısını ortaya koyacak şekilde ve bir bütün olarak ele alınmak durumundadır.


Nafs is an important concept in the Qur'anic, the fundamental source of Islamic religion. This concept in Qur'an is treated differently in mysticism, kalam and philosophy and they have different meanings in describing human. It is seen that the nafs is used to express various meanings not only in the Qur’an but also in the branches of the sciences mentioned above.
The concept of self is one of the key concepts in explaining the relationship between man and God as it is essential in the explanations of the nature of man. In this sense, it is possible to say that the concept of nafs is a crucial concept in terms of religious education. On the other hand, the concept called "nafs training" in the mystical tradition is a part of religious education as it is the subject matter of ‘decency’.Therefore, it is significant that the discipline of religious education make a clear definition of the ‘nafs’ with its own perspective. The way to achieve this is through the understanding of the meanings of the concept and the evaluation of the steps of the religion in terms of religious education.
In this study, qualitative-analytical method is taken as basis. In this context, firstly the meanings of the concept of nafs in the dictionaries are given in the Qur'an. Then, the views of some scholars and thinkers in this regard have been evaluated and have been addressed in order to make a mystery. Finally, the question of what kind of frame of meaning should be drawn to the concept of soul in terms of religious education is discussed.
In the Qur'an, which is the main source of Islamic religion, the concept is sometimes ordered to be evil, some are described as being in the form of peace, and their use in the opposite sense leads to the different definition and perception of the nafs. These different uses in the Qur'an are important in terms of giving some clues as to what it is, although it does not allow for a clear description of the nafs.
It is one of the most beautiful summaries of human beings who represent welfare in the ness of discipline. Because both in the Qur'an as the invitation of the sweltering desires and as the "Oh, dear mutmain!" He has become a mazhar as a being who has earned his compassion as "accepting himself and pleading with himself". This shows us that the nafsin represents the direction of being a nominal entity to man's esfah-s safiline as well as mockery. In this sense, nafs is the symbol of a being with a multifaceted ability and possibilities.
In terms of religious education, the nature of man's relation to God is important. In this respect, the nafs concept has great importance in terms of religious education. This concept needs to be studied in detail. However, this should be handled as a whole, in order to reveal the structure of the human being in the discipline (uniqueness in the multitude).

İslamiyet, doğuşundan bugününe kadar birçok zorluklarla karşılaşmış ve karşılaşmaya da devam edecektir. Bu zorluklarla mücadele edip dinini yaşayabilmek de cihat kavramını doğurmuştur. Cihat her daim savaş yoluyla değil bilakis sabır ve hoşgörü ile olmuştur. Kişinin hayattaki en büyük engeli olan kendisi ile mücadelesi de en büyük cihattır. Kişi kendisini terbiye edemediğinde kontrolsüz bir güç olur. Bu kontrolsüz güç de her türlü yozlaşmaya açıktır. Kişi toplumu, toplum da insanlığı etkiler. Eğer iyi bir etkilenme olursa medeni, kötü bir etkilenme olursa yabani bir insanlık ortaya çıkar. Burada işin temelinde kişinin aydınlanmasını sağlayan şey, gayesini rıza-ı ilahi yapmaktır. Allah için yaşayan ve dünyadan vazgeçen bir birey ona ulaşmanın hayaliyle kendinden geçer. Dolayısıyla da artık günlük dünyevi problemler ortadan kalkar. Çünkü artık dünya işleri mevzu bahis değildir. Bu çalışmada da cihat kavramının Hz. Muhammed zamanında oluşum ve gelişiminin yanı sıra bu zamandaki cihadın anlayışına da değinilmeye çalışıldı. Savaşın ötesinde sabır ve hoşgörü ile asıl büyük cihadın nasıl olduğu ele alınmaya gayret gösterildi.

Adnan Oktar (Harun Yahya)

Dünyanın her neresine giderseniz gidin, genç yaşlı, kadın erkek demeden, karşınıza çıkan hemen her insanın çok yakından tanıdığı evrensel bir dil olduğunu görürsünüz. Belki de hayatları boyunca birbirlerini bir kez bile görmemiş olan bu kişiler, birbirlerinden kilometrelerce uzakta; farklı kültürlerin ve farklı inançların etkisi altında farklı yaşamlar sürmekte, farklı dillerde konuşmaktadırlar. Buna rağmen tümünün çok iyi bildiği, kimilerinin ise ihtiyaç duyduklarında kullandıkları ortak bir dil vardır: Bu dil, 'kötülüğün sessiz dili'dir...

Bu, insanlara, açıkça yapamadıkları çirkin davranışları, açıkça söyleyemedikleri kötü sözleri, gizli yollarla birbirlerine ifade etmelerini sağlayan sinsi bir dildir. Kimi insanlar içlerindeki kötülüğü açıkça ortaya koymaktan çoğu zaman çekinirler. Çünkü bu tarz davranışların açıkça yapılması, çevrelerindeki insanlardan tepki almalarına ve menfaatlerinin zedelenmesine neden olabilir. Gizliden gizliye yapıldığında ise, çok ince ve detaylı yöntemler kullanılmasından dolayı ispat edilme riskinin büyük ölçüde ortadan kalktığına inanırlar. Gerçekten de bu sessiz dil ile söylenmek istenenler çok açık bir şekilde anlaşılır ama içerdiği kötülüklere dair ortada delil bırakmaz ve bu sebeple de ispatı pek mümkün olmaz.

Tüm bunların akla getirdiği asıl önemli soru ise, bu kadar detaylı kurallara dayanan bir dili, dünyanın dört bir yanındaki farklı insanların nereden ve nasıl öğrendikleridir. Kuşkusuz onlara kötülüğün sessiz dilini öğreten, onları bu gizli dili kullanmaya teşvik eden biri vardır; kötülüğün liderliğini yapan bu varlık, insanlığa karşı amansız bir mücadele veren 'şeytan'dır.

Şeytan, insanlara bu dili öğretmek ve onları gizliden gizliye kötülüğün içine sürüklemek için Allah'a and içmiştir. Açıkça kabul ettiremeyeceği tavırları bu gizli dille yaptırır ve açıkça söyletemeyeceği kötü sözleri de yine bu gizli dille söyletir. İnsanları, içlerindeki kötülükleri yok etmek yerine, bunları gizliden gizliye yaşamaya yönlendirir. Oysa Allah "... çirkin-kötülüklerin açığına ve gizli olanına yaklaşmayın..." (Enam Suresi, 151) ayetiyle, insanları kötülüğün her türlüsünden menetmiştir.

Şeytanın bu tuzağına düşen kimi insanlar belki pek çok konuda açıkça kötülük yapmaktan sakınırlar ama bir yandan da şeytanın ahlakını benimser, onun diliyle konuşur ve onun istediği gibi bir yaşam sürerler. İsteklerine, amaçlarına bu gizli dilin kurallarını uygulayarak ulaşmaya çalışırlar. Güzel bir hayatı, mutluluğu, başarıyı, üstünlüğü, hep bu karanlık dilin yöntemlerini kullanarak elde edebileceklerine inanırlar. Oysa bu, şeytanın bir oyunudur; dolayısıyla insanlara mutluluk ve huzur getirmesi mümkün değildir. O, insanları ancak hüsrana ve zarara sürükler. Allah, "Ey insanlar, yeryüzünde olan şeyleri helal ve temiz olarak yiyin ve şeytanın adımlarını izlemeyin. Gerçekte o, sizin için apaçık bir düşmandır. O, size yalnızca, kötülüğü, çirkin-hayasızlığı ve Allah'a karşı bilmediğiniz şeyleri söylemenizi emreder." (Bakara Suresi, 168-169) ayetleriyle bu tehlikeye karşı insanları uyarmıştır.

Ancak kimi insanlar, kendilerine Kuran'ı rehber edinmemelerinden dolayı yüzyıllardır şeytanın bu tuzağına düşmekte, mutsuzluğa sürüklendikleri halde bu sistemi yaşamaktan ve kötülüğün dilini konuşmaktan vazgeçmemektedirler. Bunun en önemli nedenlerinden biri ise, bugüne kadar bu dilin sinsi yöntemlerinin deşifre edilmemiş olmasıdır. Dünya üzerinde bu dili konuşan binlerce insan olduğu halde, hiçbiri bundan söz etmemekte, kötülüğü deşifre etmemektedirler. Çünkü deşifre edilmemesi de, bu dilin en önemli prensiplerinden biridir. Şeytan ancak bu yolla kendi sinsi sistemini sürdürebilmekte, insanlar da sinsiliğe dayalı gizli kötülükleri yaşamayı ancak bu şekilde devam ettirebilmektedirler. Bu evrensel dilin gizli kalması, şeytanın peşi sıra giden birçok insanın, kötülükten sakınmamasına neden olmaktadır.

Dolayısıyla şeytanın sisteminin ve kötülüğün gizli dilinin tüm detaylarıyla açıkça ortaya konması son derece önemlidir. Bu durumda, tüm mücadelesi gizlilik ve sinsilik üzerine kurulu olan şeytan, deşifre olmuş yöntemleriyle insanlar üzerinde etkili olamayacaktır. O, insanları ancak sinsi metodlarıyla aldatabilmektedir; onlara beklemedikleri yerlerden, hiç ummadıkları konulardan yanaşmaktadır. Kullandığı metodların bu şekilde tüm insanlar tarafından bilinmesi, -Allah'ın dilemesiyle- onun oyunlarını etkisiz hale getirecektir.

Bunun yanı sıra, "Sizden; hayra çağıran, iyiliği (marufu) emreden ve kötülükten (münkerden) sakındıran bir topluluk bulunsun. Kurtuluşa erenler işte bunlardır." (Al-i İmran Suresi, 104) ayetiyle bildirildiği gibi, kötülüğü engellemek, kötülüğü destekleyen bir ahlakı ortadan kaldırmak müminler üzerinde bir sorumluluktur. Allah Kuran'da insanlara nefislerini kötülüklerden ne şekilde arındıracaklarını ve şeytanın kötülüğü savunan ahlakına ne şekilde karşı konulacağını bildirmiştir. Yeryüzündeki tüm kötülükleri ortadan kaldıracak çözüm Kuran ahlakının yaşanmasıdır.

Bu kitabın amacı, şeytanın kötülüğe çağıran ve gizlice kötülüğü yaşatan sistemini, kötülüğün sessiz dilini tüm detaylarıyla anlatmak, onun tuzaklarını bozacak çözümleri insanlara göstermektir. Diğer bir amaç da, "Günahın açıkta olanını da, gizlisini de terk edin. Çünkü günahı kazananlar, yüklenegeldikleri nedeniyle karşılık göreceklerdir." (Enam Suresi, 120) ayetiyle bildirildiği gibi kötülüğün gizlisinin de açığının da Allah Katında kişiyi sorumlu kılacağını hatırlatarak tüm insanları Kuran ahlakını yaşamaya davet etmektir.

Ruh/nefs konusu kelam, tasavvuf gibi alanların üzerinde durduğu önemli bir konu olup İslam Felsefesinin bu konuya yaklaşımının incelenmesi, varılan sonucun bireyin kendini anlama ve anlamlandırma noktasında işlevselliği açısından oldukça önemlidir. Felsefenin burhan metodunu
kullanması böyle önemli bir konuda evrensel bir mesaj verecek olması açısından merkeze alınmıştır. Nefs konusuna yaklaşımlarını Aristoteles’ten mülhem fizik temelli bir bakış açısı ile belirleyen Meşşâî
geleneğin yorumları ortaya konulup günümüzün nefs tartışmaları ile karşılaştırılmalı olarak ele alınarak modern anlamda bir birey oluşturabilmenin imkânı tartışmaya açılmak istenmektedir. Bu
bağlamda insanın hakikate ulaşmasında nefsin rolü, nefsin insan eylemlerine etkisi, birey toplum ilişkilerinde karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri müzakere edilecektir.

Bizim asrımızın müthiş gelişmelerine rağmen insanların manevi zayıflığı ve gerileyişinin en birinci sebebi, bilgi kirliliğidir. Bu kirlenmenin en birinci sonucu olarak bazı insanlar tam maddeci ve dünyacı oluyor; bazıları saf soyutu, manayı ve uhreviliği seçiyor. İnsanların çoğunluğu ise ortada nötr olarak durup ne yapacaklarını bilmiyorlar. Çünkü bu ortadireğin ilim kaynakları olan ve aşırı materyalizm ile aşırı zühdü dengelemeleri gereken mevcud dini ve ilmi kurumlar, dini de ilmi de kabul edilmeyecek şekilde gerçeklikten ve hakikatten o kadar kopuk ve absürt olarak anlatıyorlar ki; eğer insanlık büyük bir felaket veya kıyametle yüz yüze gelirse bunların yüzündendir, diyebiliriz.

Böyle bir felaketin önlenmesinin en birinci çaresi olarak; din ve ilim adamlarının soyut ve somut, madde ve mana, dünya ve ahiret aynıdırlar; sonsuz bir gerçekliğin iki farklı yüzüdürler, diye bilmeleri gerekir. Ve eğer insanlığın bu iki ana damarı birlik ve tevhid demek olan bu canlılığı elde edebilirlerse, insanlık yeniden yeryüzünün varisi olur; dünyanın ömrü uzar.

Biz burada bu birliği sağlayacak beş ayetin kısa tefsirini vereceğiz. Çağımızın en büyük müfessiri olan Bediüzzaman’dan da beş anahtar kavramı açıklayacağız.

İslâm felsefe geleneğinde birçok filozof tarafından ele alınıp tartışılan " cehâlet (cehl) sorunu " , bilgi teorisi kadar mantık, psikoloji ve ahlâk felsefesi gibi alanlarla da yakından irtibatlı önemli bir meseledir. Klasik dönem İslâm filozofları (felâsife) arasında – pek çok meselede olduğu gibi‐ bu mesele hakkında da en kapsamlı açıklamalarda bulunan filozofun İbn Sînâ (ö. 429/1037) olduğu söylenebilir. Bununla birlikte İbn Sînâ'nın cehâlet görüşünün bütüncül bir biçimde ortaya konulması, bugüne kadar İslâm felsefe tarihçileri tarafından ihmal edilmiş görünmektedir. Bu makale, İbn Sînâ'nın cehâlet görüşünü çeşitli boyutlarıyla ele almayı ve analiz etmeyi amaçlamakta ve onun bu meseleyle ilgili yaklaşımının bütüncül bir resmini ortaya koymayı hedeflemektedir.

Özet: Halvetiyye tarîkatının Şemsiyye kolunun kurucusu Şemseddîn-i Sivâsî, on altıncı yüzyılda Osmanlı Devleti döneminde Sivas bölgesinde yaşamış mutasavvıf ve şairdir. Mesnevî tarzında beşten fazla eser yazdığı için "hamse sahibi" olarak kabul edilmiştir. Farklı konularda manzum ve mensur çok sayıda eser yazmıştır. Şemseddîn-i Sivâsî, ferman ve hüccet üslubuyla yazdığı "Emr-i İlâhî ve Hüccet-i İlâhî" isimli risâlesinde bir insanın dünya hayatını ve nefsiyle olan mücadelesini, ilâhî emirlerin hevâya uymadan doğru anlaşılmasının önemini oldukça özlü bir biçimde sunmuştur. İnsanın nefsinin kötü emirlerinden kurtuluş mücadelesinde sunduğu çözümler günümüz insanının da dertlerine deva olabilecek niteliktedir. Bu çalışmada Şemseddîn-i Sivâsî'nin kısaca hayatı tanıtıldıktan sonra "Emr-i İlâhî ve Hüccet-i İlâhî" isimli risâlesi günümüz alfabesine aktarılacaktır. Risâlenin tahlili Osmanlı belgesi ferman ve hüccetle kıyaslanarak yapılacak, Sivâsî'nin bu risâlesinde yer alan tasavvufî görüşleri sunulacaktır. Abstract: Shamsaddīn Sivāsī, founder Shamsiyya branch of Khalwatiyya order, is sufi and poet, who lived in the region Sivas during the Ottoman Empire in the sixteenth century. He was accepted as "hams own" for which he wrote more than five work masnavi style. He wrote many works on different subjects in poems and prose. In his "Amr-i Ilāhī and Hujjat-i Ilāhī" named treatise written by edict style Shamsaddīn Sivāsī has presented quite succinctly worldly life of a man and the struggle with his nafs (soul) and the importance of correct understanding of the divine commandments without complying with hewā (bad desires). The solutions he offered in his treatise are also practical implementations for the contemporary problems of human beings in this century. In this study after introduced briefly in this life of Shamsaddīn Sivāsī, "Amr-i Ilāhī and Hujjat-i Ilāhī" named treatise will be transferred alphabet of today. Analysis of the treatise to be done by comparing the Ottoman document edict and hujjat, it will be presented Sivāsī's mystical views contained in this treatise.

ABSTRACT
Humanity has attempted to explain some apparent phenomena, by means of various extensions beyond their sensations since the periods when it directed its interest to research and thinking. One of the subjects of these explanations is the thought of "nafs / soul" that the person who seeks himself assumes it is immanent to him. Since ancient times, thinkers have sought to define the soul, some described/s it as the source of movement, while others have argued that it is the smallest constituent of existence. The soul, which is one of the subjects that has not lost its popularity among the Islamic philosophers due to the influence of their beliefs, is the key point of the system of Fârâbî who a system thinker is. Because the existents in the ontological system which Fârâbî categorizes as Celestial and Sublunary worlds, which continue to function in a mechanical system, affect each other cyclically within the framework of a kind of service-benefit relationship. In Fârâbî, who states that the ultimate goal is happiness, the soul of every individual in the sublunary world desires a spiritual life in which they will be purified from their material qualities towards the celestial world in order to attain happiness. Soul, in line with such desire revolts from mortal body and enters a new world. In this study, purpose of soul in the process of revolting from body will be examined within the Fârâbî’s philosophical context. This study focuses on progressing process of soul as the cause and result of social order as well as it is for individual soul. Hence, it will be tried to show that there is an ontological resemblance between individual life and social order.
Keywords: Soul, body, happiness, virtue, city.
ÖZ
İnsanlık, ilgisini araştırmaya ve düşünmeye yönelttiği dönemlerden itibaren, görünürde bulunan bazı olguları, duyumlarının ötesinde bulunan türlü uzantılar vasıtası ile açıklama girişiminde bulunmuştur. Bu açıklamalara konu olanlardan biri de kendini arayan insanın, kendisine içkin olduğunu varsaydığı “nefs/ruh” düşüncesidir. Eski çağlardan beri düşünürler bir şekilde nefsi tanımlama yoluna gitmiş kimisi nefsi hareketin kaynağı olarak nitelendirirken, kimisi de nefsin varlığın en küçük yapıtaşı olduğunu öne sürmüştür. İnançlarının etkisi ile olsa gerek, İslam filozofları arasında da popülaritesini yitirmeyen konulardan biri olan nefs, bir sistem düşünürü olan Fârâbî’nin, sisteminin kilit noktası mesabesindedir. Zira mekanik bir sistem içerisinde işleyişini sürdüren Fârâbî’nin Ay-üstü ve Ay-altı evren şeklinde kategorize ettiği ontolojik sisteminde bulunan varlıklar, bir tür hizmet-fayda ilişkisi çerçevesinde döngüsel olarak birbirlerini etkilerler. Nihaî gayenin mutluluk olduğunu belirten Fârâbî ’de, Ay-altı alemde bulunan her bireyin nefsi, mutluluğu elde etmek maksadıyla Ay-üstü aleme dönük olarak maddi niteliklerinden arınıp, asıl zevk alacağı ruhanî bir yaşamı arzular. Söz konusu arzu doğrultusunda nefs, maddi olandan mufârıklaşarak yepyeni bir alemin kapısını aralamak niyetindedir. Bu çalışmada Fârâbî’nin fikir dünyasında, nefsin bedeninden mufârıklaşma gayesi, araçları ve aşamaları incelenecektir. Nefsin bu değişim sürecinin, bireysel ruhun olduğu kadar toplumsal düzenin de temel nedeni ve sonucu olduğu irdelenecek ve böylece bireysel hayat ile toplumsal düzen arasında ontolojik bir paralellik olduğu gösterilmeye çalışılacaktır.
Anahtar sözcükler: Nefs, beden, mutluluk, erdem, şehir.