İbn Bacce

Müslüman filozofların felsefe tanımlarından birisi de, tahsilu’s-saade, yani mutluluğu elde etmektir. İnsanın biricik hedefi bu dünyada mutlu olmak ve erdemli bir ortam içinde yaşamaktır. Peki, erdemli olmayan bir ortamda yaşamak zorunda kalan kişi nasıl davranacaktır? Erdemli olmayı hedeflediği için yapılan yanlışlara da evet diyemeyeğine göre erdemli bir insan yahut filozof nasıl bir hayat tarzı seçmelidir ki mutlu olabilsin?  Aynı soruyu bir de “her türlü milli ve manevi değerin alt üst olduğu erdemsiz bir ortamda bile dingin ve mutlu bir hayatı koruyabilmek nasıl olacaktır? şeklinde de sorabiliriz.
Bu soruların cevaplarını felsefeyi küfür, kelamı/teolojiyi zındıklık, tasavvufu da şirk olarak gören radikal okumalar yerine bu üç disiplinin eş güdümlü eleştirel ve mukayeseli okumalarıyla yeni bir din dili oluşturmakla bulabiliriz. Bu noktada Batı’da ilk Müslüman filozof olan İbn Bacce’nin siyaset/ahlak felsefesindeki özgünlüğü bu soruları politik araştırmasının ana konusu yapmasından kaynaklanmaktadır. Elinizdeki eser, filozofun bu soruları müzakere ettiği Tedbiru’l-Mütevahhid adlı eserinin Arapça metni ve çevirisidir.
Bu eseri salt çeviri-metin olarak yayımlamak yerine yukarıdaki soru(n)lardan hareketle yazdığımız makaleleri de kitaba ilave ettik. Böylece  “okur”, Tedbiru’l-Mütevahhid’in Arapça orijinal metni ve çevirisiyle birlikte, buradan hareketle oluşturulmuş makalelerle İbn Bacce’nin Bireysel Yönetim tasavvurunun güncel sorunların çözümündeki yerini de görme ve test etme imkânı bulacaktır. Bu bağlamda ilk Türkçe telif makale Mevlüt Uyanık’ın İslam Felsefesinde  ‘Bireysel Yönetim’ ve ‘Bireysel Ahlak’ Tasavvuru -İbn Bacce’nin Kitâbü Tedbîri’l-Mütevahhid Bağlamında Bir Okuma- başlıklı makalesidir. İkinci Türkçe telif makale ise, Aygün Akyol’un Kitlelerin Tahakkümüne Karşı Bireysel Yönetim -Tedbiru’l-Mütevahhid Merkezli Bir İnceleme- başlıklı makalesidir.

Özet
Ortaçağ Endülüslü filozof İbn Bacce Yalnız İnsanın Yönetimi adlı eserinde toplumdan soyutlanan yalnız insanın nihai mutluluğuna ulaşabileceğini ileri sürer. Bu amacına ulaşması yolunda yalnız insanın ruhsal olarak yetkinleşmesi gerektiğini kabul eder. Bu noktada İbn Bacce, yalnız insanın kendini yönetimini "ruhun tıbbı" olarak takdim eder. İbn Bacce'den önce Stoacı düşüncede zaten felsefe, ruhun iyileştirilmesi olarak dikkate alınmıştır. Bu çalışmada İbn Bacce'nin yalnız insan kuramı, ataraksia kavramı bağlamında incelenecektir. Ayrıca yalnız insan, bu kavram bağlamında Stoacı bilge insan ile ilişkilendirilecektir. 

Anahtar Sözcükler: Yalnız İnsanın Yönetimi, ruhani formlar, ruhun tıbbı, ataraksia, Stoacılar, bilge 



Abstract
The Medieval Andalusian philosopher Ibn Bajjah in his Rule of The Solitary, asserts that the solitary man, whom isolated from  the society, able to reach his ultimate happiness. He accepts that the solitary man must be perfect spiritually on his way to  reach that goal. In this point Ibn Bajah presents self government of the solitary as a heal of the soul. Before Ibn Bajjah, philosophy has already been considered as a therapy of the soul in the Stoic thought. In this study Ibn Bajjah's solitary man will be discussed in the context of the concept of tranquility. Also the solitary man wil be linked with Stoic sage in the context of that concept. 

Keywords: Rule of the Solitary, the spiritual forms, heal of the soul, tranquility, Stoics, sage.

Nefsin bilgisine sahip olarak kendini geliştirme faaliyeti günümüz dünyasında toplumun yıkıcı ve dışlayıcı etkisi altında ezilen aydın için bireysel bir uğraş olup onu sıradanlaşmaktan ve anlaşılamamaktan kurtaracaktır. Toplumsal açıdan ise düşündüğü gibi eyleyemeyen, ikiyüzlü davranışların tehdidiyle karşı karşıya kalan sosyal insanın, yanlışa evet dememek adına yapmış olduğu bir çıkış yolu olarak ve bu soruna dair iç-dış tutarlılığı bozmadan, yanlışa düşmeden bir çözüm önerisi olarak sunulabilir. Bu mertebeye erişen insan, elde ettiği verilerle kendini toplumsal kaynaklı muhtemel tehlikelere karşı koruma konusunda avantajlı duruma geçecektir.

İbn Bâcce’nin “mütevahhid insan/filozof”un tedbiri ve faal akılla ittisal fikri öncelikle bireyin psiko-sosyal gelişimine katkıda bulunan bir teoridir. Toplumsal açıdan ise erdemsiz toplumun erdemli topluma dönüşüm sürecinde kargaşa çıkarmadan, sivil dönüşümün sağlam bir entelektüel altyapı ile şiddete bulaşmadan mümkün olabileceğine dair ortaya konulmuş en önemli teorilerden birisidir.

Ruh/nefs konusu kelam, tasavvuf gibi alanların üzerinde durduğu önemli bir konu olup İslam Felsefesinin bu konuya yaklaşımının incelenmesi, varılan sonucun bireyin kendini anlama ve anlamlandırma noktasında işlevselliği açısından oldukça önemlidir. Felsefenin burhan metodunu
kullanması böyle önemli bir konuda evrensel bir mesaj verecek olması açısından merkeze alınmıştır. Nefs konusuna yaklaşımlarını Aristoteles’ten mülhem fizik temelli bir bakış açısı ile belirleyen Meşşâî
geleneğin yorumları ortaya konulup günümüzün nefs tartışmaları ile karşılaştırılmalı olarak ele alınarak modern anlamda bir birey oluşturabilmenin imkânı tartışmaya açılmak istenmektedir. Bu
bağlamda insanın hakikate ulaşmasında nefsin rolü, nefsin insan eylemlerine etkisi, birey toplum ilişkilerinde karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri müzakere edilecektir.

ELEŞTİRİ KÜLTÜRÜ ve “ŞİRAZE”DEN ÇIKMAK ÜZERİNE
Mevlüt Uyanık – Aygün Akyol
Giriş:
Çorum İlahiyat Fakültesi İslam Felsefesi Tarihi Anabilim Dalı bünyesinde kronolojik okumalarımız yanı sıra “Felsefeyi Anadolu’da Yeniden Yurtlandırmak” projesi bağlamında sistematik okumalar da yapıyoruz. Türkistan - Türkiye irtibatının kültürel sürekliliği bağlamında Farabi’yi İslam Felsefesinin Kurucu filozofu olarak görüyoruz. Farabi ve İbn Sina’nın Doğu’da, İbn Rüşd, İbn Bacce ve İbn Tufeyl’in Batı’da (Endülüs) İslam felsefesini cihanşümul bir felsefe haline getirdiğini belirtiyor ve eserlerini özgün metinlerini tercümesiyle karşılıklı vererek tercüme ediyoruz. “Her tercüme temelde bir yorumdur”dan hareketle tahkir ve tezyif içermeyen eleştirileri de önemsiyoruz. 
Bu çerçevede Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde yenice İslam Felsefesi profesörü olmuş “profesyonel felsefeci!” M. F. Birgül’ün (Tercümelerden Çektiğimiz Izdırap: Tedbîru’l-Mütevahhid Örneği, Şiraze: sayı 1, 2020:44-47) yazısı gibi aklınca Molla Kasım pozlarına girip, tahkir ve tezyif edici bir şekilde ele alınan metinler var.  2021 Ocak ayının ilk günlerinde Facebook hesaplarımızdan birinde bir gönderinin altına yorum olarak ilk sayfası eklenince haberimiz oldu, dergiyi edindik bir de baktık ki, aynı derginin 2. Sayısında “örnek çeviri” diyerek mütercimi övmekten yorgun düştüğü yazının başlangıcında bizim uzun bir sessizliğe büründüğümüzü söylemiş.  Her iki yazıda ele alınan çevirilerinin başkaları tarafından yapılan tercümelerden ya hiç haberi yok, ya da….  https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=5048452108562124&id=259280630812653

Bu yazıda, normal bir makale üslubundan ziyade, 2500 yıldır insanlığı, Hıristiyanlığı ve İslamı etkileyen Yunan felsefesinin ve onu geniş bir şekilde izah eden İslam felsefesinin epistemolojik ilkelerinden bir nebze alıp anlamaya çalışacağız. Ve o ilkelerin günümüz bilgisi ile ne derece uygun olduğunu açıklayacağız.

Bilindiği gibi, Pisagor’un, Sokrat ve Eflatun’un son ve aşılmaz varisi Aristo’dur. Aristo’nun asıl varisleri başta İbn Sina olmak üzere İslam filozofları ve Hıristiyan Aquinolu Thomastır. Aristo’nun bu dev mirasını açıklamak ciltlerce kitap gerektirir. Bu ise bizim sınırlarımızı aşar. Fakat bu zengin ve antik düşünce dünyasının bir kısım epistemolojik anahtar kavramlarını kısa olarak izah etsek; hem tarihe hem felsefeye hem günümüz biliminin anlaşılmasına ışık tutacak 10-15 arkeolojik kazı yapmış olacağız.

** Bu makale Marifet ve Velayet - Allah'ı Bilmek ve Allah'a Yakınlık  kitabında yer almaktadır.

İbn Bâcce İslam felsefesinin ve Meşşâî geleneğin öne çıkan filozoflarındandır. Endülüs’ün önemli filozoflarından biri olan İbn Bâcce’nin düşünceleri İslam Felsefesinin yanında Batı aydınlanmasına da tesir etmiştir. Yaptığı Aristo yorumları nedeniyle Latincede Avenpace ve Avempace olarak bilinir. Tıp, felsefe, edebiyat, astronomi, matematik, tabiat ilimleri ve musiki alanında ciddi bir eğitimi olan İbn Bâcce, aynı zamanda hafız olup, İslami disiplinlerde uzmandır. Meşşâî geleneğe mensup olmakla birlikte kendine özgün fikirleri de olan İbn Bâcce, bir dönem Gırnata ve doğum yeri olan Sarakusta’da vezirlik yapmıştır. Talebesi İbn Tufeyl’in (ö. 581/1185) belirttiği üzere vezirlik ve saray tabipliği görevinden dolayı felsefi fikirlerini yazmakla yeterince ilgilenememiştir. Murabıtlar devletinde yöneticilik yaptığı sırada devlet ve halk arasındaki ilişkileri, gelenek ve görenekleri, diğer devletlerle olan irtibatı, üretim ve tüketim ilişkilerini gözlemlemiştir. Ayrıca hekim olduğu için insan ve yetilerini ayrıntılı analiz etmiştir. Görüşlerinden dolayı, kendisini dinsizlikle itham edenler arasında dönemin âlimlerinden Feth b. Hakan el-Kaysi (ö. 529/1135), meşhur tabip Ebü’l-Alâ İbn Zühr (ö. 470/1078), İbnü’s-Sîd el-Batalyevsî (ö. 521/1127) de vardı. Bundan dolayı İbn Bâcce’nin vefat nedeninin zehirlenme olduğu iddia edilmiştir.

In this study, contrary to classical or modern political philosophy, which is accepted to be good, happy and competent only in a political society, Ibn Bajjah claims that the philosopher/individual can be happy and competent on his own, "self-management of the individual" (based on the conceptualization of the rule of man alone). The possibility of transformation through the opposition of the nawabit to an unvirtuous political society will be discussed. Actually, the concept (nawabit) is negatively considered (especially in Al-Farabi) as an unvirtuous individual in a virtuous political society in the tradition of Islamic moral and political philosophy. However, the study is based on Ibn Bajjah's conceptualization of nawabit, which gives a positive meaning to the concept of "nawabit" in a degraded and distorted state. It aims to make an analysis on the praxis of how an unvirtuous political society can evolve with the opposition of the nawabit class. As a result, this study can make a theoretical contribution to the transformation of an unvirtuous state and society to the virtuous one that based on good, right, just and virtue through the analysis of the Ibn Bajjah's approach and conceptualizations, which are thought to have an exceptional place in classical political philosophy. In this context, a new opposition approach and theory can be built. Moreover, it is thought that it may seek a door towards the construction of its strategy.

Çıkış noktamız arkadaşı İbn el-İmam’ın ( tam adı Ebul Hasan Ali b. Abd el-Aziz  b.  El-İmam el-Ensâri, bkz.) İbn Bâcce’nin eserlerinden oluşan bir koleksiyonun önsözünde (onun hakkında) yazmış olduğu ve İbn El Useybia tarafından  da tekrar edilen,  İbn  Bâcce’nin  (felsefî  görüşlerinin)  ortaya konulmasıdır.

Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan b. Uzluğ el-Fârâbî et-Türkî (ö. 339/950) İslâm felsefesini metot, terminoloji ve problemler açısından temellendiren önemli bir Türk filozofudur.  İslam felsefe geleneğinin oluşmasında belirleyici bir role sahiptir. Fârâbî’den sonra İslam felsefesinin kurucu öğretisi olan Meşşâîlik ortaya çıkmıştır. Meşşâî geleneğin varlık, bilgi ve değer alanlarında sistematik ve bütüncül yorumları, Endülüs felsefi gelişimini doğrudan, Batı düşüncesini de Endülüs üzerinden dolaylı olarak etkileşmiştir. Bu manada Endülüslü İslam filozofları, Avrupalı filozofların Antik Yunan düşüncesini yeniden keşfetmelerinin önemli kanallardan birisidir.