Mecelle

Although Hanafism historically was, and remains, the largest school of legio-ritual thought (madhhab) in Islam by number of followers, it has not garnered as much attention in the occidental academe as it's lesser adhered to counterpart Sunni schools of thought.  Amongst contemporary Hanafis there is a debate, which recently emerged about what actually was the ‘true’ early Hanafi legal theory (usul al-fiqh) that was espoused by the eponymous Abu Hanifa (699-767 C.E). A pair of British Hanafis wrote Hanafi Principles of Testing Hadith to repudiate contemporaneous Hanafis who allegedly adopted hadith criticism methods from the Shafi’i school (Shukurov 2015). Meanwhile, the accused textualist Ḥanafīs said regarding the book Hanafi Principles of Testing Hadith, “The only thing worthwhile in the book is its binding and the quality of paper used” (Cheema 2016). These polemics are both engaging in ritual critique demonstrating not only the heterogeneity of Hanafism but also how a legio-ritual school in Islam is a series on continuing debates between various Muslim scholars. Hanafism emerged out of early debates between, the Ahl al-Hadith (AH) and the Ahl al-Ra`y (AR). Abu Hanifa, like his teachers, was from the Kufan camp of the AR. This historiographical secondary literature review aims to give a broad history of the madhhab from its inception to contemporary times with an emphasis on ritual theory, ritual practice, the various strains of Hanafi doctrine, and their genealogies. In the terms of ritual studies, ritual theory is the “myth,” or way of explaining why the ritual practice should take place (Dudgeon 2019, 90-92).

Osmanlı devletinde yemin geleneği, Türk İslam devletlerinde yaygın olan hükümdar yeminleri, Osmanlı padişahlarının kendi tebası ve ecnebi devlet hükümdarları ve tebasına ahitname suretiyle verdikleri imtiyazlar; Tanzimat döneminde padişah ve devlet memurlarına yemin ettirilmesi, II. Meşrutiyet döneminde Kanun-i Esasi'de yemin, Milli Mücadele döneminde yemin ve tahlif şartları.

The Mecelle represents the first official codification of the civil law in the Ottoman Empire. In the Bosnian Vilayet, as an integral part of the Ottoman Empire, the Mecella served for a decade as the source of substantive and procedural law for the newly formed regular and Sharia courts. However, the role of the Code changes after the occupation of Bosnia and Herzegovina in 1878. The paper focuses on the issues related to the role of the Ottoman civil code (the Mecelle) in post­Ottoman Bosnia and Herzegovina. The first segment of the paper reviews the general issues related to history, content, legal nature, and the role of Mecelle in the Ottoman legal system. The second segment of the paper discusses the issues concerning the implementation of Mecelle within the regular judiciary, while the third segment of the paper reviews the rules of Mecelle about the maraz­i­mevt (institute used to refute legal affairs concluded while being terminally ill), which are often found in the judicial practice. It was concluded that the Mecelle gave way to the Austrian Civil Code in the practice of regular courts, from which only certain specific legal relations and affairs unknown to the Austrian private law were exempted.

Keywords:  the Mecelle, Ottoman Civil Code, Austro­Hungarian, regular courts,  the Supreme Court of Bosnia and Herzegovina.

Mansurizade, Mecelle şerhinde yeni bir usul deneyerek her maddeyi külli kaidelere dayanarak açıklamaya çalışmıştır. Tatbikat-ı Mecelle adını verdiği bu şerhin ilk kısmını kitap olarak neşretmiştir. Eserin mukaddimesinde külli kaideler hakkında özet bir bilgi verildikten sonra Mecelle’de zikredilen herbir kaidenin meselelere tatbikine geçilmiştir.

This paper analyzes the rules of evidence as articulated in Indian Evidence Act (IEA) 1872 and the Ottoman Civil Code known as Al-Majallah al-Aḥkām al-Adaliyyah (Majallah). Both laws were enacted in the same era, i.e., 1870s, and have enjoyed a considerable influence. Their spatial proximity makes a case for their content analysis in a comparative manner. They have evolved similar rules in some areas, while differed on others. They are averse to hearsay evidence, and allow it occasionally. They follow comparable rules in the domains of admissions and presumptions. They recognize the concept of documentary evidence. Both laws are founded considerably differently in some important respects, such as, competency of witnesses, number of witnesses, and relevancy of facts and reliability of evidence. While specific number as well as gender of witnesses is prerequisite for proving civil cases in the Majallah, the IEA emphasizes on quality of evidence instead of quantity and gender of witnesses. The administration of oath to the parties is one of the grounds for decision under the Majallah, but it is conspicuously absent from the IEA. Despite introductory nature of this study, the paper enriches academically about the considerations and thoughts shaping two great legal traditions, i.e., Islamic law and common law, for discovery of truth in litigious matters.

İhtiyar'da, Hidaye'de, Muhalla'da, Mecelle'de ve Istılahatı Fıkhıyye Qamusu gibi kaynaklarda Gemi ile ilgili hükümler
İçindekiler                                                                                                    Sayfa
Giriş
A) Kurân’da Deniz Kavramı                                                                          1
B) Hz. Peygamber Zamanında Denizcilik                                                  2
I. Bölüm  Deniz Ticaret Hukuku Tarifi ve Tarihî Gelişimi                        3
A) Tarifi                                                                                                            3
B) Tarihi                                                                                                            5

II. Bölüm  Gemi Ve Gemi İle İlgili Ticarî Faaliyetlerin Hükmü                  6
A) Geminin Hukukî Mahiyeti                                                                        6
B) Donatan ve Kaptan                                                                                  7
C) Mecelle’de Deniz Ticareti İle İlgili Maddeler                                          8
D) Istılâhât-ı Fıkhıyye Kâmusu’nda Deniz Ticareti İle İlgili Maddeler    11

    III. Bölüm      Konu İle İlgili Kavramlar
A) Müşterek Avarya                                                                                      12
B) Çatma                                                                                                        14
C) Deniz Sigortaları                                                                                      15
D) Rehin Hakkı                                                                                            15
E) Deniz Ödüncü                                                                                          16

Sonuç                                                                                                              16

ÖZET

'Bir memlekette kanunlar, çok dar bir zümrenin anlayabileceği karışık ve muğlâk problemler halinde değil, vazıh, sarih ve halk tarafından kolay ve hele hukukçular tarafından tam anlaşılır bir halde olmalıdır. Bu kolay anlaşılırlık yalnız lisan ve tarz-ı ifade bakımından değil, kaidelerin sadeliği ve hakiki ihtiyaçların ifadesi olması bakımından da temin edilmelidir ki, kanun kitlenin ihtiyacını karşılayabilsin, kitle kanunu sevsin ve her ikisi kaynaşsın. '1
Hıfzı Veldet Velidedeoğlu
Hukuk her zaman bizimledir. Sadece beşikten mezara değil, doğumun öncesinde ve mezarın ötesine. Hukukun asırların bilgi birikimini içerdiği ve bilginin güç olduğu göz önüne alındığında hukuki içeriğe ulaşmanın önemi yadsınamaz. Bu nedenle kodifikasyon2 (tedvin/ kanunlaştırma) yani yasaları herkes tarafından bilinir ve ulaşılır kılmak için sistematik metinler haline getirme çabasının tarihine göz atmak,  hukukun ve toplumların nasıl işlediğini ve değiştiğini görmek açısından önemlidir.  Bu makalemizde, dünya değişirken, geleneksel hukuku, zamanın gereklerine uyarlayarak hukuk normlarının, kolayca ulaşılabilir,  anlaşılabilir ve uygulanabilir olması için verilen mücadeleyi,  iki önemli tarihi şahsiyeti ve iki önemli eseri ön plana alarak inceleyeceğiz; Jüstinyen' in himayesinde kanunlaştırılan Corpus Iuris Civilis (CIC)  ve Ahmet Cevdet Paşa'nın öncülüğünde tedvin edilen Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye (Mecelle).  Gerek CIC gerek Mecelle,  hukukçulardan oluşan komisyonlar tarafından hazırlanmıştır. Ancak her iki eser de mevcudiyetlerini özellikle birer kişinin öncülüğüne ve iradesine borçludurlar. Bu nedenle iki eseri de anlamlandırabilmek için varlıklarını borçlu oldukları kişileri ve içinden çıktıkları zamanın ve toplumun şartlarını da  incelemek gereklidir.

ABSTRACT

In any country, laws should not be expressed as complicated and ambiguous problems that can be understood by only a very narrow group.  They should be clear and easily understood by the public and fully comprehended by lawyers. This easy comprehension should be ensured not only in terms of language and style, but also in terms of the simplicity of the rules and the satisfaction of the real needs. So that the law can meet the needs of the mass and it is  loved by the mass and  both can converge.
Hıfzı Veldet Velidedeoğlu

The law is always with us. Not only from the cradle to the grave, but before the birth and beyond the grave. Given the fact that law includes the accumulation of knowledge of centuries and knowledge is power,  the importance of reaching legal content cannot be denied.  Codification is the endeavour to make laws accessible and known  to all,  by organizing them in systematic texts. Therefore, it is important to look at its history of codification  in order to see how the law and societies operate  and change. In this article, we will examine the struggle to codify the traditional law, in order to bring it up to date to meet the requirements of changing times and also, to make it reachable, understandable and accessible for all. We shall look into two historical works: Corpus Iuris Civilis (canonised under the  patronage of  Emperor Justinian) and Mecelle (compiled under the leadership of Ahmet Cevdet Paşa). Although two works were realised by commissions, they were owed their existence to the will and leadership of one person; so it is important to know the times and personalities of the Emperor and Paşa, in order to understand and evaluate both texts.

The 1917 promulgation of a new Ottoman family law is recognized as a landmark moment in the history of Islamic law by scholars of women and gender in the Middle East. Yet the significance of the 1917 law in the struggle over religious jurisdiction, political power, and Ottoman sovereignty has been overlooked in the scholarship on both Ottoman legal reform and World War 1. Drawing on Ottoman Turkish, German, French, and English sources linking internal interpretations of the law and external reactions to its passage, we reinterpret adoption of the family law as a key moment in the geopolitics of World War 1. We demonstrate that passage of the law was a critical turning point in the wartime process of abrogating the capitulations and eliminating the last vestiges of legal extraterritoriality in the Ottoman Empire. The law is situated in its wartime political context and the geopolitical milieu of larger Europe to demonstrate that, although short-lived, the 1917 family law was a centerpiece of the wartime struggle to define extraterritorial rights of the Ottoman Empire, the Great Powers, and their protégés within the empire.

Özet Osmanlı Devleti'nde bugünkü manada kanun yapma faaliyetleri, Tanzimat Fermanı'ndan sonra başlamıştır. Bu dönem, devletin kötüye gidişini durdurmak için yapılan faaliyetlerin yoğun olduğu ve her alanda değişimin yaşandığı bir süreç olarak dikkat çekmektedir. Kanun oluşturma faaliyetleri arasında ilk kez medeni hukuk yapma faaliyetleri de bu döneme rast gelmektedir. Tanzimat Fermanı'nın ilanından sonra, yabancı devletler, Osmanlı Devleti'nin kendisine ait bir medenî hukukunun olmamasını, baskı aracı olarak kullanmışlardır. Ayrıca, yeni kurulmuş olan mahkemelerde de genel-geçer bir medenî hukuk eksikliği ortaya çıkmıştır. Ele alınan dönemde, Osmanlı Devleti'ndeki sıkıntıların bir nebze önüne geçmek ve toplumsal iyileşmeyi sağlamak amacıyla medeni hukuk oluşturma çabasına girilmiştir. Devlet adamları arasında, hukukun hazırlanmasına geçmeden önce, yeni hukukun yabancı bir devletin hukukunun örnek alınarak hazırlanması konusu (resepsiyonu) gündeme gelmiştir. Özellikle o dönemde Avrupa'da birçok ülkede uygulanan Fransız Hukuku olan Code Civile'in tercümesinin yapılıp Osmanlı medenî hukuku olarak uygulanması istenmiştir. Ancak bu düşüncede olan devlet adamlarının karşısına, Ahmed Cevdet Paşa'nın başını çektiği yerli ve dinî bir medenî hukuk oluşturulmasını isteyen grup çıkmıştır. Bu çalışmada, yabancı hukuk alımına (resepsiyon) karşı olan devlet adamlarının, Mecelle'yi hazırlaması süreci ve bu dönemde devlet adamları arasında yaşanan hizipleşme ele alınmıştır. Çalışmanın amacı, Osmanlı Devleti'nin sosyal ve siyasî olarak bir dönüşümden geçtiği bu dönemi iyi anlamak ve medeni hukuk oluşturma dönemini irdelemektir. Abstract Law making activities in the Ottoman

Şer’i ve örfi hukukun birlikte yürürlükte bulunduğu Osmanlı Devleti, Tanzimat ile birlikte hızlı bir Batılılaşma sürecine girmiş ve bu kapsamda başta Ticaret Kanunnamesi olmak üzere pek çok Batılı kanunu iç hukukuna
aktarmıştır. Bunların dışında yerli çabalarla oluşturulmuş Mecelle gibi bazı kanunlar da yürürlükte olmuştur. Batılı
devletler Mecelle’nin Muhtelit Mahkemelerde uygulanmasından rahatsız olmuşlar ve pek çok fırsatta bu rahatsızlıklarını dile getirmişlerdir. Çalışmada Batılı devletlerin bu rahatsızlıklarını konu edinen resmi belge incelenmiştir.
Bu bağlamda çalışmada öncelikle Osmanlı Hukuku’nun ilgili dönemdeki genel bir manzarasına yer verilmiş; ardından ilgili belgenin özeti kısaca aktarılmıştır. Bunu takiben Karma Ticaret Mahkemelerinde Mecelle’nin uygulanması meselesine değinilmiş, daha sonra da çalışma konusu belgede değinilen bazı temel hukuki sorunlara temas
edilmiştir. Belgede Mecelle’nin günün sosyal ve ticari koşullarına uygun olmadığından yakınılmış ve Mecelle’nin
tadili tavsiye edilmiştir. Ancak belgede zikredilen somut normlar tahlil edildiğinde, bu eleştirilerin sağlam temellere
dayanmadığı görülmektedir. Ayrıca örfi hukuk vasıtası ile farklı hukuk anlayışları, toplumsal ve ticari hayatta yaşanan gelişmeler normatif hale getirilmiştir. Keza belgeye imza atan ülkelerin kendi iç hukuklarında da Mecelle’ye
paralel hükümlere sahip olması, tenkitlerin bilimsel olmadığını ortaya koymaktadır. Çalışma, Batılı devletlerin, hukukumuzun gelişmesi konusunda rasyonel olmadıklarını ortaya koymaktadır.

ABSTRACT

In any country, laws should not be expressed as complicated and ambiguous problems that can be understood by only a very narrow group.  They should be clear and easily understood by the public and fully comprehended by the lawyers. This easy comprehension should be ensured not only in terms of language and style, but also in terms of the simplicity of the rules and the satisfaction of the real needs. So that the law can meet the needs of the mass and it is  loved by the mass and  both can converge.
Hıfzı Veldet Velidedeoğlu

The law is always with us. Not only from the cradle to the grave, but before  the birth and beyond death. Given the fact that law includes the accumulation of knowledge of centuries and knowledge is power,  the importance of reaching legal content cannot be denied.  Codification is the endeavour to make laws accessible and known  to all,  by organizing them in systematic texts. Therefore, it is important to look at its history of codification  in order to see how the law and societies operate  and change. In this article, we will examine the struggle to codify the traditional law, in order to bring it up to date to meet the requirements of changing times and also, to make it reachable, understandable and accessible for all. We shall look into two historical works: Corpus Iuris Civilis (canonized under the  patronage of  Emperor Justinian) and Mecelle (codified under the leadership of Ahmet Cevdet Paşa). Although the two works were realised by commissions, they were owed their existence to the will and leadership of one person; so it is important to know the times and personalities of the Emperor and Paşa, in order to understand and evaluate both texts.

The right of pre-emption is one of the issues jointly addressed by the legal systems. This right basically allows the transfer of the property of goods to another person, even if it is infrequent. This is a special feature of his situation. Clarification of this different situation will be possible with a comparative study. In addition, the right of pre-emption will be discussed in a comparative way through two legal systems (Islam and Turkish) which are valid in our country. In this frame, the Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye and the Turkish Civil Code with the final version will be followed closely. The article will first include relevant concepts, in particular the right of pre-emption. Later on, the reasons that give rise to the right and the relevant circumstances will be addressed. Provisions relating to the use of the right are the subject of the next chapter. Finally, the right of pre-emption will be specifically compared between the two legal systems.

Orijinal başlığı “Foreign Influences: The Reception of European Laws” olan bu makale; N. J. COULSON’un, A History of lslamic Law, 1990, Edinburg, isimli eserinin, “Islamic Law in Modern Times” adlı 149-162. sayfaları arasındaki 3. kısım XI. bölümün çevirisi ile Muhammed Ahmed Sirâc’ın Coulson’un eserinin Fî Târîhi’t-Teşrî’il-İslâmî (Beyrut 1992) adlı dipnot ilaveli Arapça tercümesinin ilgili bölümünün çevirisinden alıntılardan oluşmaktadır. Çeviride tarafımızca yapılan ilaveler Çeviri (Çev.) adıyla, Arapça tercüme notları da Mütercim olarak kaydedil- miştir.

The most parts of Majalla al-Ahkâm al-Adliyye, which is a law book written in the last century of the Ottoman Empire, are about the sections on the law of transactions. One of them is the bay' bi'l-wafâ contract, which has been developed within the Hanafi School of Law. Mehmed Said Bey, one of the jurists of the 19th century, states that there is a contradiction between the articles of bay' bi'l-wafâ mentioned in the Majalla's Ahkâmu'l-bay' bi'l-wafâ part. He explains these articles by evaluating them around the Hanafi School and prefers an opinion regarding their legal consequences. This treatise, which is considered as a critique of Majalla, was examined with respect to criticisms and amendments to Majalla. In addition, a general information about the theory of the bay' bi'l-wafa contract was presented and the opinions about the legal characteristics of the contract were evaluated. Finally, the treatise of the Ahkâmu'l-bey' bi'l-vefâ is analyzed and introduced in respect to the reason for the composition, its structure and sources.

Osmanlı'nın son dönemlerinde tedvin edilen Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye isimli hukuk kitabının büyük bölümü muâmelat bahisleriyle alakalıdır. Bunlardan bir tanesi de Hanefi mezhebinde teorisi gelişen bey' bi'l-vefâ akdidir. Son dönem hukukçularından Mehmed Said Bey Ahkâmu'l-bey' bi'l-vefâ risalesinde Mecelle'de zikredilen bey' bi'l-vefâ maddeleri arasında bir çelişki olduğunu belirtir. Bu maddeleri Hanefi mezhebi etrafında değerlendirerek açıklar ve hukuki neticesine dair bir görüş tercihinde bulunur. Bu çalışmada bir çeşit Mecelle eleştirisi olarak değerlendirilen söz konusu risale o dönemde kaleme alınmış Mecelle'ye yönelik eleştiri ve tadiller kapsamında incelenmiştir. Ayrıca Hanefi mezhebinde teşekkül eden bey' bi'l-vefâ akdinin teorisine dair genel bir bilgi sunulmuş ve akdin hukuki niteliği hakkında iddia edilen görüşler değerlendirilmiştir. Son olarak ise, Ahkâmu'l-bey' bi'l-vefâ risalesi müellifin eseri kaleme alış gerekçesi, yapısı, kaynaklar vd. birtakım başlıklar altında analiz edilerek esere dair genel bir bilgi sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Bey' bi'l-vefâ, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, Mehmed Said Bey, Mecelle Eleştirileri

Keywords: Bay' bi'l-wafa, Majalla-i Ahkâm-i Adliyye, Mehmed Said Bey, Critique of Majalla

Her hukuk sisteminde olduğu gibi İslam Osmanlı Hukuku ve buna bağlı
olarak Mecelle de zamanın geçmiş olmasını bir takım hukuki sonuçlara
bağlamıştır. Mecelle’nin 16 maddeden oluşan 14’üncü kitabının 2’inci
bölümü zamanaşımı hakkındadır. Mecelle’deki bu hükümler bize
zamanaşımının hak kazandırma fonksiyonuna sahip olmadığını, sadece
hakkın geri alınmasına engel olduğunu göstermektedir. Bu durumda davalı,
belirli bir usulde davacının hak sahibi olduğunu ikrar ederse, ‘zaman’ hukuki
bir sonuç doğurmayacaktır. Uygulamada dönemin idarecilerini meşgul eden
mesele, hazinenin alacağının zamanaşımına tabi olup olamayacağı konusu
olmuştur. Mecelle cemiyetinin bir nevi geçiş hükmü niteliğinde olan, ‘dava
kitabı’nın yürürlüğe girmesinden sonra hazinenin alacaklı olduğu davalarda
zamanaşımı hükümlerinin uygulanması gerektiği yönündeki görüşü ve bu
görüşün gereğinin yapılması ve ortaya çıkabilecek zarardan memurların
sorumlu tutulması gerektiği yönündeki irâde-i seniyye, Mecelle’deki
zamanaşımı hükümlerinin birçok kurum tarafından yorumlanmasına neden
olmuştur. Mecelle’nin 1660’ıncı maddesi alacak davalarının 15 seneden sonra
görülmeyeceğini hükme bağlamışken; 1675’inci maddesi kamu yararına ait
yerlerin davasında zamanaşımının geçerli olmadığını düzenlemiştir. Dönemin
Maliye Bakanlığı hukuk müşavirliği, hazinenin alacaklı olduğu davalarda
1675’inci maddenin uygulanabileceğini, bunun için Padişah iradesinin yeterli
olduğunu düşünmüş iken; Şûrâ-yı Devlet, bu alacakların da 1660’ıncı
maddeye tabi olduğunu aksi halde hazinenin borçlu olduğu davalarda da
zamanaşımının kalkabileceğini keza ‘medeni’ devletlerin de bu minvalde
uygulaması olduğu şeklinde yorum yapmıştır. Şeyhülislam’ın devletin
uğradığı zararı sorumlu memura rücu etmeninin maslahata uygun olduğu
görüşü, Şûrâ-yı Devlet tarafından da kabul görse de Bâb-ı âlî zararı memurlara
aksettirmemenin gayreti içinde yer almıştır. Çalışma ile Osmanlı idareci ve
hukukçularının, araştırma konusu vaka ile ilgili olarak Mecelle hükümlerinevakıf oldukları; Padişah’ın görüşünün aksine kararlar alınabildiği sonucuna
varılmıştır. Ayrıca Mecelle’nin zamanaşımı hususunda hukuk birliği
sağladığı ancak geçiş döneminin nispeten sancılı olduğu görülmektedir. Bu
çalışma, bir kez daha hukuk kuralın ideal ve veya ideale yakın olmasının,
hukuk sisteminin mükemmel işleyeceği garantisini veremeyeceğini ortaya
koymaktadır. Zira normlar uygularcılarıyla şekil almaktadır. Keza, mevzuat
değişikliği yapılması halinde geçiş dönemlerinde kuralı uygulayacak
personele eğitimin verilmesi ve geçiş hükümlerinin net olması gerektiği
çalışma ile bir kez daha ortaya konmuştur. Arşiv belgelerine dayanılarak
hazırlanan bu tebliğ, Mecelle hükümlerinin Osmanlı idarecileri ve kurumları
tarafından nasıl yorumlandığı ve ortaya çıkan sorunları nasıl çözümlediğini
göstermesi açısından farklılık arz etmektedir

Osmanlı Devleti’nin özellikle Tanzimat’tan itibaren çeşitli sahalarda içine düştüğü krizleri aşmak için köklü reformlar yaptığı gerçeği açıktır. Bu çerçevede “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye”nin hazırlanıp kanunlaştırılması hiç şüphesiz gerek Osmanlı hukuk tarihinin gerekse İslam hukuk tarihinin en önemli olaylarındandır. Mecelle esas itibariyle borçlar, kısmen eşya ve yargılama/usul hukuku konularını kapsaması nedeniyle tam ve eksiksiz bir medenî kanun mahiyetinde değildir. Özellikle Aile Hukuku alanına tekabül eden “Münâkehât ve Müfârakât” bahisleri ve buna dair kanun maddeleri Mecelle’de yer almamaktadır. Çalışmamıza esas teşkil eden eser işte tam da bu boşluğu doldurmak için kaleme alınmıştır. Kadri Paşa’nın (ö. 1888) “el-Ahkâmü’ş-şer’iyye fi’l-Ahvâli’ş-şahsiyye” isimli kanun taslağı mahiyetindeki kitabının tercüme ve şerhi mahiyetindeki eser, Dergüzînî’ nin ifadesine göre Aile Hukukuna dair derli toplu bir metin ihtiyacından doğmasının yanı sıra devrinin özellikle İslam Aile Hukuku ahkâmına yönelen eleştirilerine de cevap mahiyetindedir. Aile Hukuku Kararnamesi’nden yaklaşık yirmi yıl önce hazırlanması da eserin mahiyetinin tahlilinde yardımcı bir ipucudur. Dergüzînî, tercümenin yanı sıra şerh ve izahlarla nikah akdi, eşlerin sorumlulukları, boşama, neseb ve nafaka bahislerini anlaşılır kılma ve bu konulardaki eleştirilere cevap verme çabasındadır. Onun bu çabası, Kânun-i Esâsî’ye yaptığı dinî referanslı şerhle birlikte değerlendirildiğinde, özellikle klasik fıkıh literatüründe yer alan Aile Hukuku ahkâmının doğruluğunun ispatı ve söz konusu hükümlerin selîm insan fıtratına uygunluğunun savunusu olarak nitelendirilebilir. Bu çalışma esas itibariyle Dergüzînî’nin bu eserinin mahiyetini analiz ederken, aynı zamanda müellifin yaşadığı devrin, fıkıh ahkâmına dair ürettiği eleştiri konularının icmali portresini çıkarmak gayesini de gütmektedir. Bu çerçevede eserin başına eklenen sekiz adet takriz ve Dergüzînî’nin mukaddimesi yol gösterici bilgiler barındırmaktadır. Özellikle bürokrasi ve ilim çevreleriyle kurulan ilişkiler, gündemdeki tartışmalı ilmi meseleler bu takrizlerden anlaşılabilir. Takrizlerde, islam kadınının statüsüne ilişkin değerlendirmeler esnasında Feminizm hareketine de atıf yapılmıştır. Burada ele alınan yaklaşımlar Femi-nizm hareketinin tarihsel kökeni ve geçirdiği evrelere dair bilgilerle birleşti-rildiğinde, dönemin entelektüel hafızasıyla ilgili önemli sonuçlara ulaşılabilir. Hayatı hakkında bilgi bulunmayan Dergüzînî’nin kimlik ve statüsüne ilişkin tahliller de bu çalışmanın vazgeçilmez bir gereğidir.

Hanefi mezhebinin/ekolünün görüşlerinin benimsendiği Osmanlı özel hukukunda Tanzimat’tan sonra tedricen Cumhuriyet’xxten sonra ise, tamamen Kara Avrupası hukuk sistemine geçilmiştir. Çalışmamızda yeni sistemin kaynakları ile Mecelle’nin kaynakları genel hatlarıyla karşılaştırılmak istenmiştir. Mecelle’deki hükümler de sistemli bir akıl yürütme sonucu elde edilen hükümlerdir. Nitekim Kanun’xxa kaynak olan Hanef mezhebi, kendi döneminde, istihsan deliline başvurduğundan hüküm çıkarmada akla faza yer vermekle suçlanmıştı. Hükümlerin elde edilmesi sırasında uygulanan yöntemin nakle va nassa dayalı iki boyutu bulunduğundan, salt akla dayalı hukuk sistemlerinin yöntem ve ilkeleri ile bazı ortak noktalara sahip olmakla birlikte, her zaman uyumlu olmayabileceği, olmasının da beklenmemesi gerektiği kabul edilmelidir. Çalışmamızda insan aklının bir araç olarak muhakeme süreci boyunca nasıl çalıştığı, çalışma ilkeleri ve deliillerden sonuçlara varma mekanizması araştırılmış, bu bağlamda ta’lil (tümdengelim), istikra (tümevarım) ve temsil (analoji) yöntemlerine ulaşılmıştır. Sonuçta akıl (mantık) bilimsel bir araçtır. Hukukta deney ve gözlem bulunmadığından örnek olaylar, meseleler ve uyuşmazlıklar önemlidir. Aklın, hangi delillerden hareket ederek hangi yollarla, hangi sonuçlara vardığı araştırılmalıdır.  Fıkıh usulü ve ilk müçtehitlerin asli kaynaklardan hüküm çıkarma yolları konumuzla bağlantılıdır. Asli kaynaklar, bir konuda Yaratıcı’nın iradesinin bulunup bulunmadığını ve durumunu tespit açısından önemli iken, burada hüküm bulamayan hukukçu kendi reyi ile içtihat etmeli bu sırada aklın algılama (idrak) yollarını kullanmalıydı. Ardından hükmün somut olaya uygulanma aşaması gelmektedir. Sonuç olarak her iki hukuk sistemi arasında, hukukta mantık ve yorum farkları olduğu görülür. Bu konu, Mecelle’deki hükümler bağlamında kısmen örneklerle ortaya konulmaya çalışılmıştır.