Anadolu'da Neolitik Dönem

Anadolu’da Neolitik Dönem bulgularının ilk kez ortaya çıkışı, J. Mellaart’ın 1957-1960 yıllarında yapmış olduğu Hacılar Kazısı ile gerçekleşmiştir. İlerleyen yıllarda, Pisidya/Göller Bölgesi’nde gerçekleştirilen araştırmalar ve devam eden kazılar neticesinde, söz konusu bölgenin Çanak-Çömlekli Neolitik Dönem boyunca yoğun olarak iskân edildiğini anlaşılsa da, bu sürecin öncesine tarihlenen arkeolojik veriler son derece sınırlıdır. Hacılar şimdilik, söz konusu bölge-nin, Akeramik Neolitik tabakalar içeren tek kazısı konumundadır. Bu sebeple de bölgede yerleşik hayatın başlangıcı yaklaşık olarak MÖ 8000’lere kadar geri gitmektedir. Ancak, Pisidya/Göller Bölgesi’nde uzun yıllardır araştırma ve kazılar yapan Duru, Hacılar Nekropol aramaları çalışmalarında elde ettiği arkeolojik veriler neticesinde, Mellaart’ın oluşturduğu stratigrafiye dayanan kronolojik düzeni yeniden ele alarak yorumlamıştır. Hacılar’ın özellikle Akeramik Neolitik Dönem tabakalarının tarihlendirilmesi halen birçok araştırmacı tarafından tartışmalı olup söz konusu tabaka-lar, bu çalışma ile mevcut arkeolojik veriler ışığında ve yeni bir bakış açısıyla değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu değer-lendirme sırasında, bölgede ve Anadolu yarımadasında Hacılar’ın kazılmasından yıllar sonra ortaya çıkan ve Neolitik Dönem ile ilgili bilgilerimizi baştan kurgulayan pek çok yerleşmenin verilerinden de faydalanılmıştır.

Neolitik Dönem’de prehistorik yaşamın birçok alanında radikal değişim ve dönüşümler gerçekleşmiştir. Bunlardan en önemlisi belki de besin üretiminde büyük değişikliklere yol açan tahılların evcilleştirilmesidir. Bu değişim döneminde yulaf lapası gibi tahıl temelli yiyecekler ve sulu yemeklerin hazırlanmasına başlanmış dolayısıyla yemek yiyebilmek için kaşıklara ihtiyaç duyulmuştur. Bütün dünyada yaygın olarak ele geçen arkeolojik buluntulardan biri olan kaşıklar Anadolu’daki Neolitik yerleşimlerin birçoğunda açığa çıkarılmıştır.

Elinizdeki kitap Anadolu Neolitiğinde kaşıkların kullanımı, bölgesel dağılımı ve yoğunluğunu incelemeyi amaçlamaktadır. Tipolojik bir perspektifle kaşıkların uzun bir zaman dilimi içerisindeki gelişimi ve kültürel konteksti üzerine odaklanmaktadır.

Pisidya / Göller Bölgesi’nde, Neolitik Dönem’e ait mimari ve çanak çömlek gelişimi bölgede kazıları tamamlanmış olan, Hacılar, Bademağacı, Kuruçay ve Höyücek yerleşmelerinden bilinmektedir. Söz konusu bu yerleşmelerden elde edilen arkeolojik veriler, Neolitik Dönem’de Pisidya / Göller Bölgesi’ne ait mimari ve çanak çömlek gelişimini ayrıntılarıyla aydınlatmakta olup Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Neolitikleşme sürecindeki yerinin belirlenebilmesi açısından da önem arz etmektedir. Bu çalışmanın öncelikli amaçları arasında, Neolitik Dönem’de, söz konusu bölgenin, komşu ve uzak bölgeler arası iletişimin yönünün ve varlığının saptanması yer almaktadır. Bu bağlamda, söz konusu bu kazılardan elde edilen veriler, bölgenin Neolitik Dönemi’ne ait kültürel yapısı ve çağdaş yerleşmelerle kurduğu ilişki ağının anlaşılması açısından önemli ipuçları sunmaktadır. Kazılardan elde edilen veriler, bölge için ortak bir dil kullanabilmek amacıyla, özellikle çanak çömlek mal ve form gruplarında yeniden değerlendirme yapılmasını gerekli kılmıştır. Bu bağlamda, çalışmada, yerleşmelere ait çanak çömlek buluntuları tekrar isimlendirilmiştir. Özellikle, Hacılar’daki kronoloji problemi ile Höyücek’in Tapınak ve Kutsal Alanlar Dönemi’ndeki tartışmalı olan kullanım amacına yönelik de, arkeolojik veriler ışığında yeni öneriler sunularak farklı bir bakış açısı yakalanmaya çalışılmıştır.

Amik plain and Syria lowland merges under the roof of Dark Faced Ware Culture. Explored primarily in Yümüktepe the stonewares whose surfaces are either burnished or not are the materials that marks the era mentioned. The stonewares that are the basic and easy discoveries of Archeology science, include lots of messages about the society in which they were produced. The actions about the beginning of food production, transportation, storage and usage are themselves main issues of Archeology and Social Antrophology. No doubt, eating habits are learned in early ages and once they are learned they don’t change for long. Foods and eating ceremonies related to the foods are integrative parts of culture. While talking about a society and the people’s identity in that society, the cuisine culture provides useful data bases.

The DFM culture which is approached according to this attitude will be explained with the production details and fornation charachteristics of of the stonewares that gave the name of this culture. Then by examining all the food production, transportation and consumption experiences of this society “which produced these stonewares” the answers that the stonewares gave us will be transmitted. It will be tried to build the cultural identity of DFM producers in neolithic time. It is understood that the cuisine culture was gathered around a various and effective symbolism in neolithic time. It can be accepted that the status in Neolithic time in “which symbolic behaviors were intense” were also in Cilicia DFM culture. The details like the kind of foods that consumpted, the foods serviced, the vessels and items used or the sitting order while eaitng  present us clues about the culture in terms of individuals and their residental areas.
It is understood that more meticulous types of the stonewares that we mentioned were used in important meetings, in family groups or in dinners during which symbolic conveyences were made. These attentive vessels remarks with their polished surfaces and their proprietary small compass. Nevertheless, it is understood that unburnished and simpler types were produced to be used for ordinary and large scale dinners.
This study “which is based on Cilicia originated settlement datas” will be finalized by being promoted with the datas that were derived from other settlements.

Neolitik yaşam biçiminin dağılımı ve yayılımını anlamak son yüzyılın önemli araştırma
konularından birisidir. Araştırmalar, başlangıçta ‘çekirdek’ bölgenin dışında tutulan
Anadolu’nun, yerleşik yaşama ve yiyecek üretimciliğine geçiş süreçlerinde kilit rollerden
birini oynadığını göstermiştir. Bu makalede ele alınan Düzkışla Höyüğü 2019 yılında
Uşak Protohistorik Dönem Yüzey Araştırmaları Projesi (UPDAP) çalışmalarında tespit
edilmiş olup İç Batı Anadolu Neolitik Çağıyla ilgili çeşitli bilgiler vermektedir. Alandan
elde edilen zengin buluntu topluluğu, bölgelerarası karşılaştırmalar yapmaya ve
prehistorik dönemlerde bölgenin çevre kültürlerle olan ilişkileriyle ilgili çıkarımlara ulaşılmasına imkân tanımaktadır. Kıyı Ege, Göller Yöresi, İç Anadolu ve Kuzeybatı Anadolu’nun tam kesişme noktasında yer alan Uşak, Neolitik Dönemde Anadolu’nun farklı bölgeleri arasındaki iletişim ve etkileşim ağlarının oluşmasında ve gelişmesinde önemli bir rol oynamış olmalıdır. Kapsamlı değerlendirilen Geç Neolitik- Erken Kalkolitik Çağ Düzkışla Höyük buluntuları, erken çiftçi yaşam biçiminin yerel karakterini ve bölgeler arası kültürel ilişkilerin boyutunu göstermesi açısından önemlidir.

......Diğer yandan, ölüm ve bunu takip eden cenaze ve gömü uygulamaları, özellikle küçük ölçekli topluluklarda topluluğun ya da en azından ölenin yakın çevresinin günlük yaşamını kesintiye uğratan ve gündelik uygulamaların dışına taşan bir takım ritüel uygulamalar olarak karşımıza çıkmaktadır (Fogelin, 2007). Ölü gömme uygulamaları belirli çerçevelerle belirlenmiş, toplumsal onay mekanizmaları ile tanınmış ritüeller olarak toplumsal değerlerin yeniden üretildiği, meşrulaştırıldığı/yeniden teyit edildiği mizansenler olarak görülebileceği gibi, aynı zamanda insan bilinçli eyleminin bir parçası olarak, insan müdahalesine açık (Bell, 1997; Kuijt, 1996) ve diğer kültürel yapılanmalar gibi çeşitli nedenlerle değişime açık bir yapıya sahiptir. Gömü ritüellerin insan bilinçli eyleminin bir parçası olarak ele alınışı, bu davranış biçimini sosyokültürel diğer alt sistemlerle etkileşimi yok saymamakta aksine insan topluluklarının sosyokültürel tarihsel bağlamını da kapsayacak şekilde bu uygulamaların devamlılığı, çeşitliliği ve değişiminde etkili olan etkenler kümesini genişletmektedir. Bu nedenle bu incelemede ölüm uygulamaları, insan gruplarının birbirleriyle ve ölüleri ile kurdukları ilişkiler bağlamında, tarihsel arka plana sahip, belli ilkeler çerçevesinde uygulanan, belli kişiler veya grupların yönlendirmesine açık ölümle ilişkili ritüelleri de kapsamaktadır. Bu noktada ritüel’i (ayini) kısaca tanımlamak yerine Bell’in (1997) işaret ettiği çerçeveden yararlanmak ise mantıklıdır. Bell, ritüel ve/veya ritüel benzeri etkinlikleri; belirli kurallarla yönetilen, günlük olanlardan farklı konuşma ve eylem biçimlerine sahip olan, anakronik ve arkaik yapıda geleneksellik barındıran, tekrar eden örüntüleri olan ve değişmezlik sergileyen, sıklıkla kutsallık atfedilmiş sembollere gönderme yapan kamusal temsilleri içerir (1997, ss.138-169)......