Neolitik Dönem

Güneybatı Asya’da Çanak Çömleksiz Neolitik olarak adlandırılan dönem yerleşik yaşam biçiminin yaygınlaşması, bitkilerin kültüre alınması ve hayvanların evcilleştirmesi gibi insanlık tarihini etkileyecek anahtar değişimlerin yaşandığı, yaklaşık üç bin yıl süren bir zaman dilimidir. Orta Anadolu, bu dönemde çevresindeki bölgelerden bazı kültürel nitelikler bakımından farklı bir görüntü sunmaktadır. Orta Anadolu’da yer alan ve çalışmanın konusunu oluşturan Aşıklı Höyük yerleşmesi, tam olarak bu döneme denk gelen bir zamanda iskan edilmiştir. Aşıklı Höyük yerleşmesi, MÖ 9. bin yılın ikinci yarısında başlayan ve 8. bin yılın sonlarına doğru uzanan yaklaşık bin yıllık döneme (MÖ kal. 8.400-7.300) tarihlenmektedir. Yerleşme, konar-göçer yaşamdan yerleşik hayata ve avcı-toplayıcılıktan besin üretimine geçiş süreçlerine dair önemli kanıtlar sunmaktadır. Aşıklı Höyük, arkeolojik kanıtlara göre söz konusu zaman diliminde Güneydoğu Anadolu, Suriye ve Levant bölgeleri arasında gerçekleştiği bilinen ve obsidyen alış verişi, paylaşılan sembolik repertuvar gibi geniş bir bölgede rastlanan kültürel izlerle tanımlanan bölgeler arası etkileşim ağlarının içine dahil değildir.

Bu tez çalışmasında Aşıklı Höyük yerleşmesinde 1989-2015 yılları arasında yürütülen arkeolojik kazılarda açığa çıkarılan küçük buluntulardan biley taşları, kemer toka ve kancaları, figürinler, obje ve tokenler ve işlenmiş kemik, taş ve killer seçilmiştir. Söz konusu buluntu gruplarının hammadde ve tipolojik özellikleri zamansal ve mekansal açıdan incelenmiş ve tespit edilen devamlılık ve değişimler yerleşmenin sağladığı diğer arkeolojik bulgular göz önünde bulundurularak tartışılmıştır. Bezeme, yeni buluntu tipleri ve hammaddelerin ortaya çıkışı artan topluluklar arası etkileşimlerin kanıtları olarak ele alınmıştır. Aşıklı Höyük ve çağdaşları arasındaki alış veriş, göç ve diğer topluluklar arası etkileşimlerin incelenen buluntu gruplarının niteliklerinde zaman içerisinde, özellikle yerleşmenin sonlarına doğru yaşanan değişimlerde etkisi olmuş olabilir.

Neolitik Devrim ile birlikte insanlar yerleşik yaşama geçince, bitki ve hayvanları ehlileştirip, üretime dayalı yeni bir yaşam biçimine geçtiler. Bu yeni yaşam biçimi beraberinde sosyal, siyasal ve ideolojik değişimler de başlattı ve günümüzdeki mülkiyet odaklı, hiyerarşik toplumun temelleri atıldı. Böylece M.Ö. 4. binyıl sonlarında ortaya çıkacak olan yazının bulunmasında büyük önem teşkil eden mühürler ve tokenler ortaya çıktı.
Önasya’da yapılan araştırmalar, ilk mühürlerin Büyük Mezopotamya’nın kuzeyinde (Güney Anadolu ve Kuzey Suriye) ortaya çıktığını göstermektedir. İlk kentlerin ortaya çıkması ve artı ürünün oluşması mühürlerin Anadolu, Mezopotamya ve Mısır’a yayılmasına neden oldu. Mühürler, yayıldıkları ülkelerdeki insanlarca kabul görüldü ve kendi üsluplarınca mühür betimlediler. Mühürler kullanıldıkları dönemler boyunca farklı sanatsal özellikler gösterdiğinden, bazı tipolojik çıkarımların yapılmasını mümkün olmuştur.
Mühürler daha sonra, Anadolu ve Mezopotamya arasında yapılacak olan organize ticarette,    Anadolu’da yazının henüz gelmediği bir dönemde ürünlerin yönetilip, kaydının tutulup ve muhasebesinin yapılabilmesini sağlayacaktı.

Arkeoastronomi geçmiş kültürlerin gökyüzünü nasıl yorumladıklarını inceler.  Bu çalışmanın amacı arkoeastronominin, arkeoloji biliminin çok önemli bir parçası olduğunu ve arkeologları neden ilgilendirmesi gerektiğini Mezopotamya özelinde ortaya koymaktır. Tezin ilk bölümünde astronomi, arkeoastronomi ve temel kavramlar hakkında bilgi vermek ve gelişim sürecinin anlaşılmasına yardımcı olmak amaçlanmaktadır. İkinci bölümde ise Paleolitik Dönem’e ait astronomi ile ilgili en eski uygulamalar incelenmektedir. Çünkü bu süreç bize astronomi biliminin ulaşacağı noktalar konusunun anlaşılmasına yardımcı olacaktır. Üçüncü bölümde de tezminin ana konusu olan Mezopotamya bölgesindeki uygarlıkların astronomi ile ilgili uygulamaları kronolojik olarak incelenmiştir.Ekler kısmında ise Neolitik Dönem’e ait en önemli keşif olan Göbekli Tepe’nin, astronomi ile ilgili bir tapınak alanı olması üzerine yapılan varsayımlar ele alınmıştır. Bu eklemenin 2019’un Göbekli Tepe yılı ilan edilmesi nedeniyle anlamlı olacağına inanıyorum.

Anadolu, gerek coğrafi özelliklerinden gerekse tarihi varlığından dolayı geçmişten günümüze kadar her ülkenin bilim insanlarının dikkatini çekmiş ve bu nedenle yapılan araştırmaların odak noktası haline gelmiştir. İlk insanın mağara yaşantısından başlayarak birçok uygarlığa ev sahipliği yapması ve uygarlık tarihi açısından Anadolu, bilinen en zengin coğrafyadır. Tarihöncesi uygarlığında, Epipaleolotik-Mezolitik Çağ'dan sonra gelen, Pleistosen'den Holosen Dönemine geçişle birlikte oluşan yeni iklim şartlarına ve onun oluşturduğu çevreye uyum sağlayan insanoğlunun besin üretime geçtiği ilk döneme Neolitik Dönem adı verilmiştir. Neolitik Dönem, insanlık tarihinde besin toplayıcılığından üreticiliğine doğru çok büyük değişikliklerin yaşandığı bir dönemdir. Bu dönemdeki taş alet kültürü; genellikle yontularak ya da soyularak değil de bilenerek veya cilalanarak yapılan taş aletlerden oluşan bir kültürü temsil etmesini nedeniyle, ilkel bir dönem olarak bilim dünyası tarafından kabul edilmiştir 1 .

Information about the lifestyles of ancient cultures, their daily activities, religious beliefs, close or long distance trade relations, or cultural interactions come from their products. Ancient material productions can be briefly mentioned by examples such as stone tools, pottery, and secular or religious buildings. Thanks to excavations or socio-cultural surveys, we are able to make comments on the ancient societies' materials. Wall paintings, motifs or scenes on pottery provide us important information about the lifestyles or religious beliefs of ancient cultures. The aim of this thesis is to give information about the motifs on  Halaf pottery, which belongs to the Late Neolithic period and spread over a wide area in Northern Mesopotamia. First, the socio-cultural structure of the Halaf culture will be examined. It will turn to animal motifs, human motifs or narrative scenes on Halaf pottery for the information about Halaf culture that it presents to us. It also examines the role of dancing figures and feasting in the Halaf culture.

Keywords: Halaf Culture, Halaf Iconography, Halaf Painted Pottery, Late Neolithic Society.

Yazıdan önceki kültürlerin yaşan tarzları, günlük aktiviteleri, dini inanışları, yakın veya uzak mesafe ticari ilişkileri veya kültürel etkileşimleri hakkındaki bilgiler o dönem kültürlerinin ürettiği ürünlerden gelmektedir. Üretilen malzemeler kısaca: taş aletler, çanak-çömlekler, gündelik veya dini amaçlı yapılar ve benzeri şeyler örnek olarak söylenebilir. Kazılar veya sosyo-kültürel araştırmalar sayesinde geçmiş dönemlere ait toplumların ürettiği malzemeler veya toplumlar hakkında yorumlar yapabilmekteyiz. Duvar resimleri, çanak-çömlekler üzerindeki motifler veya sahneler bizlere eski kültürlerin yaşam tarzları veya dini inanışları hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Bu tezin amacı, Kuzey Mezopotamya'da geniş bir alana yayılan Geç Neolitik döneme ait Halaf kültürüne ait üretilen kaplar üzerindeki motifler veya sahneler hakkında bilgi vermektir. İlk önce Halaf kültürünün sosyo-kültürel yapısı incelenecektir. Daha sonra Halaf kültürüne ait kapların özerinde olan hayvan motifleri, insan motifleri veya bir olayı anlatan sahnelerin bize Halaf kültürü hakkında ne tür bilgi sunulacağı araştırılacaktır.  Ayrıca dans eden figürlerin ve şölenin/ziyafetin Halaf kültürü için ne anlam taşıdığını incelemektir.
Anahtar Kelimeler: Geç Neolitik Kültürü, Halaf Boyalı Kapları, Halaf İkonografisi, Halaf Kültürü.

Çalışma, ilkel insanın yaşamındaki dinamiklerin ne olduğunu görmeye çalışarak, kentlerin neden ortaya çıktığını anlamayı amaçlamıştır. İlkel insanın yaşayış şekli üzerine yapılan bu arayış daha önce birçok kez yapılmıştır. En ön plana çıkanı ise 18 yy. aydınlanma filozofları tarafından yapılan, toplum sözleşmesi fikrini oluşturdukları doğa durumu kurgusudur. Ancak ilkel insana dair bu algıysa günümüzde ciddi değişime uğramıştır. Aydınlanma filozoflarının akıl yürütme yoluyla ortaya çıkardığı kurgu yerini evrimsel biyoloji, arkeoloji, antropoloji, primatoloji gibi farklı bilimsel dayanaklar doğrultusunda oluşturulan kurgulara bırakmıştır. Bu çalışmada ise ilkel insanın toplumsal yapısının primatlara benzerken kent insanının toplumsal yapısının karıncalara benzetilmesi ayrımı sorgulanmıştır. İlkel insandan kent insanına, başka bir deyişle, primatlardan karıncalara olan serüvende, diğer primatlardan farklı olarak oluşan simgesel düşüncenin nasıl bir kırılma yarattığı gösterilmeye çalışılmıştır. Simgesel düşünceyle birlikte artık insan, insanı ve çevresini, benliğin ve nesnel dünyanın ötesinde temsiller üzerinden algılamaya başlamıştır. Gerçek, yerini temsilin doldurulmasını bekleyen bir boşluk halini almıştır. Simgesel düşünce mitlerin, efsanelerin, dinlerin, tam teşekküllü lisanın oluşmasını sağlamıştır. Kentlerin oluşum süreci ise, bu çalışma doğrultusunda, simgesel düşüncenin oluşturduğu temsiliyette, doğanın yerini insanın alması sonucu gerçekleşen bir mutasyondur. Başka bir değişle kültürün doğanın üzerine yerleşmesi sonucunda kentler oluşmuştur. Merkeze insanı alan düşünce yapısı mekânla etkileşiminde gayri doğal bir hal almasını sağlamıştır. Bu noktada ise niş inşası teorisi devreye girmektedir. Yani, canlıların çevre şartlarını kendi gereksinimlerine göre düzenlemesi. İnsanın doğayla olan bütüncül bağının çözülmesi ve algısında yaşadığı bu değişim, niş inşası sürecini insan tabanında, çevreden kopuk ve insanı temsil edecek şekilde oluşturmasını sağlamıştır. Sonuçta doğa artık kozmik ritmin, düzenin temsili değildir. Düzen yaratıcısı insandır. Kentlerde var olan “gayri doğal” kitlesel bağlılığın temeli kültürel yapıdır ve yine bu kültürel yapı mekânda, radikal değişimlere bizi itendir. Günümüz kentleri, niş üzerine niş inşa etmemizi sağlayan simgesel düşüncenin sadece ürünüdür. Kentlerin oluşumunda altyapıyı oluşturan ana etken, insanın fiziksel ihtiyaçları değildir. Ana etken, bilinen şekliyle, Göbekli Tepe ile başlayan ve Çatalhöyük başta olmak üzere birçok neolitik yerleşimde de etkilerini görebildiğimiz, kültürel altyapı, ritüellerin ve insanın temsilinin yaşadığı değişimdir.

İnsanlık tarihinin başlangıç noktasının tam olarak bilinmemesine
rağmen ortaya konulan insan eseri ürünler ile yaşanmış kültürler bizlere
bazı ipuçları vermektedir. Yaşam alanları, yemek kültürleri, inanışları ve
giyim kültürleri gibi birtakım bilgilerin araştırmalar sonucunda ortaya
çıkarılan eserler aracılığıyla öğrenilmesi mümkündür. Bu konuda
özellikle mağara veya kaya resimleri, ana tanrıça figürinleri önemli
referans kaynakları arasında yer almaktadır. Dünyanın çeşitli
bölgelerinde ele geçmiş sayısız eser ile günden güne açığa çıkan yeni
bulgular tarihi referansların daha bilinçli bir biçimde sorgulanarak
dönemle ilgili belirsizliklerin ortadan kalmasında önemli bir adım teşkil
etmektedir. Geçmişe uzanan kültürel yolculukta medeniyetlerin giyim ve
kuşam biçimlerine mağara ve kaya resimleri ile ele geçirilen figürinler
üzerinden tanıklık edilen birtakım araştırmalar, zorlu yaşam koşullarına
karşın insanoğlunun doğaya karşı verdiği mücadeleyle yaşamda kalma
savaşının somut göstergelerine ışık tutmaktadır. Temelde çıplak derisini
örtmek için geliştirdiği yöntemlerle yaşamının ve soyunun devam
etmesine olanak sağlayan ilkel dönem insanları, bu öğretilerini zihinsel
yetenekleri sayesinde geleneksel sistemlerle birleştirip gelecek kuşaklara
aktarmasını başarmıştır. Çalışmada İşlevsel ve günlük kullanımının
dışında çeşitli ritüellerin de bir parçası olarak sembolik bir değerle
donanan giysilerin Paleolitik ve Neolitik dönem buluntu örnekleri
üzerinden incelenerek ortaya konulması amaçlanmıştır. Buluntuları
oluşturan temel materyaller arasında ana tanrıça figürinleri, gömülerden
elde edilen giysi ve donatı parçaları ile mağara duvar resimleri yer
almaktadır.
STRUCTURED ABSTRACT
Humanity, who probably provided their need of dressing in
Paleolithic and Mezolithic ages with the animal leathers that they hunted,
soon started to use both the raw materials of the dresses they wore and
the technology that allows them to process that materials. Especially
changing climatic conditions must have directed humans to wear more
suitable dresses. After the formation of primitive village conditions and
changeover to manufacturing, humans started to tame the animals that
they hunted before. Particularly after taming the sheeps, some weaving
must have been made with the wools of these animals and the need of
dressing must have started to be resolved in this way.
In the studies carried out on the examples obtained from the
published materials regarding the Neolithic Age, beginning from the
Palaeolithic Age, the first stages of the clothing culture, a process that
runs through history from the ice age to today, were studied on. The
studies generally revealed the findings about the clothing style of mother
goddess figures and sculpture of both eras. At the same time, examples
of weaving found on funerary chambers along with the cutters, piercers,
and bızs (a tool used for piercing) made of bones, horns or stones found in the caves from Palaeolithic Age and similar findings of the Neolithic
Age strongly support our knowledge about the clothing culture of these
two eras. It is possible to state that this process first began for the
purpose of being protected from the cold and then turned out into a
psychological action with the coverage of the reproductive organs. In
some examples mother goddesses were found to be naked, where some
others were half clothed either on the upper or lower body, and some
others had varying styles of head-dresses. Their symbolic indications
have not changed, though they varied typologically.
The history of clothing which began by benefiting from the fur of
wild animals also sets an example of the first battles fought by the
humans against nature. Both improving their ability to hunt wild animals
day by day and managing to stand out before difficult weather conditions
are among the first attainments of humanity.
This symbol of fertility is more glorified with humans adopting the
agricultural life after the cave life. As the symbol of fertility and
reproduction, the woman has always maintained this characteristic,
which turned out to be sacral. She became the main theme of ritual
ceremonies, which led to differences in ceremony clothes. These
differences may be extended to tattoos made on many parts of the body,
different materials worn on the body or on the clothes, and head wrapping
styles along with the qualification and quantification of the clothes.
Men remained in the background in these terms. Therefore, no
information was found about these two eras suggesting that males are
sacred. However, the daily activities of men such as hunting were drawn
on the walls of the caves and houses. In some depictions where the
individuals in a clan were drawn together, women appear to be different
from men with their clothes. As this is the situation, it would be better to
tell about the clothing culture based on women, rather than men.
Looking at the found pieces, it might be said that the images and
figures of mother goddess were generally made steatopic with exaggerated
body measurements, as the symbol of fertility. The girdles wrapped on
the wrists and hips of mother goddesses, headwear on their heads, hair
braids, etc. are the indicators of the importance of fertility and
reproduction for the society.
Another remarkable thing in the Palaeolithic Age is the depiction of
mixed creatures as humans and animals, which are considered to be
shamanic clothes worn in ritual ceremonies. Within this context, the
depictions on the walls of the cave Les Trois Freres in France are quite
interesting. These pictures showing creatures that wore headwear in the
form of a deer and bull head, with human bodies and feet of a different
living thing drive us to suspicion about the convention of clothing in the
ritual ceremonies of the era. Likewise, another depiction in the Lascaux
Cave in France which shows a human with a face like the head of a bird
is also considered to be drawn with a similar purpose. The pictures show
that not all the members of the clan wore in this way. When the animals
known to be sacred in that era, especially benefited as food by the
humans, were being drawn on the walls of the caves, they were depicted
in a hunting scene. The animal cult is as valued as the mother goddess
cult. In the examples found in Latmos from the Palaeolithic Era, it was
seen that the women’s clothes had a remarkable style. Women’s clothes
with the part down the waist covered with an apron-like dress also had
geometric shaped weaving designs. They were also depicted in a different
way than men with steatopic features.
The hunter man found in Çatalhöyük is one of the clearest
depictions of the Neolithic era. The scene depicts the hunter in a hide of
a wild animal like a leopard that covers below his waist. The revolution
of agriculture of the Neolithic era stands for the development line of
societies and is a milestone for humanity. Therefore, a number of
innovation and variation came into human’s life with the Neolithic era,
such as food, shelter, obtaining new products out of variable raw
materials, burying the dead, and daily life. With the beginning of
agriculture, foodstuffs such as wheat were grown and the carnivorous
society turned into an herbivorous society. However, it is possible to say
that this change was slower in clothing, as the most effective solution to
be protected from cold was still the hides of animals. Animal hides have
continued and continue to be an essential element of clothing, as needs
shape the production.
As the source of food and protection from cold, animals are a ring
of the chain that takes humanity to tomorrow and are irreplaceable.
Reproduction and fertility were identified with women and embodied with
depictions of mother goddess. When both concepts are taken together,
their importance for human being is understood well.
Human beings learned how to tame animals, as they wanted to
benefit from their flesh, milk, and skin further. They made life easier
thanks to their ability to use their brains more effectively than the other
beings. This process goes on today, as well. The purpose of keeping pace
with the ever-changing technology is in fact an indicator of human’s effort
to gain access to elements that make life easier. Any society that keeps
pace with the process faster is considered as a developed society, whereas
a slower society is considered as an underdeveloped society. Clothing
culture was carried from the Palaeolithic era to this day thanks to
technological innovations through this graphic of changes. The shift of
conventional weaving techniques to the hands of machines throughout
time is another accomplishment of the societies that have kept pace with
the process faster. However, any society that has not quitted its customs
would not be considered as underdeveloped in terms of clothing.

N. Karul, 2013 'Eskidünya'nın İlk Köyleri: Yerleşik Avcılar' Atlas Dergisi 2013, 240
Dicle Havzası’nın son avcıları, yerleşik yaşama ilk adımı atanlardı. Barınakları konuta dönüştürdüler, avcıların zengin inanç dünyasını evlerin içine taşıdılar. Onlar yabani hayvanların kafataslarını duvarlarına asıyor, ölülerini dağkeçisi motifleri ile süslü taş kaplarla, binlerce boncukla uğurlayarak evlerin altına gömüyorlardı.

Boncuklar, yaş, cinsiyet, grup aidiyeti gibi çeşitli kimliklerin ifade edildiği karmaşık bir iletişim sisteminin parçası olarak tarihöncesi topluluklar için çok katmanlı anlamlar taşımaktaydı. Bu çalışmada, Orta Anadolu’nun doğu- sunda, Volkanik Kapadokya bölgesinde yer alan Aşıklı Höyük yerleşmesinde (MÖ kal. 8350-7300) boncukların yaş ve cinsiyet kimliklerinin dışavurumundaki rolü ele alınmaya çalışılacaktır. Yerleşmenin yüzyıllara yayılan iskan süreci içerisinde topluluğun besin temini ve tüketimi pratiklerinde, teknolojik tercihlerinde, yerleşim düzeninde, mekan kullanımında ve sembolik davranışlarında aşamalı değişimler yaşanır. Bu değişimler ölü gömme davranışları ve Aşıklı bireylerinin birlikte gömüldüğü boncukların yapımında da karşımıza çıkmaktadır. Ön sonuçlar, bazı erişkin bireylerin çeşitli hammadde, form ve renkte boncuklarla gömüldüğünü göstermekteyken, tek boncuk ile gömülme uygulaması yalnızca kadın ve çocuklara özgüdür. Topluluğun yerleşik yaşamı yüzlerce yıl tecrübe edişinden sonra görülmeye başlayan bu değişimin anlaşılabilmesine yönelik ön çalışmalar yeni sorular doğurmaktadır: 1) Aşıklı Höyük’te farklı cinsiyet ve yaş gruplarından bireylerin birlikte gömüldüğü boncuklar arasında üretim zinciri bağlamında ne gibi benzerlik ve farklılıklar vardır? 2) Bu objeler bireyler tarafından yaşamları içerisinde kullanılmış veya doğrudan ölü gömme ritüeli için üretilmiş olabilir mi? Bu soruları cevap- landırmak amacıyla, boncuklar biyografik bir yaklaşımla çalışılmıştır. Bu yaklaşım, hammadde tanımlamaları, tekno-morfolojik analizler ve kullanım izi analizlerini içermektedir.

---

Personal ornaments carry interwoven meanings and are part of a complex system of communication where certain identities could be signified. This study aims to investigate the role that beads played in manifesting identities of age and gender at Aşıklı Höyük (8350-7300 cal BC) in east Central Anatolia. The bead assemblage from the site consists of stone, bone, tooth and shell beads. Throughout the hundreds of years of occupation at the site, the community underwent gradual changes in production, architecture, and symbolic behaviors. This is well illustrated in the incorporation of beads in the funerary sphere during the latest phases corresponding to the mid-8th millennium BC, as a new practice after hundreds of years of experiencing settled life at the site. Preliminary results indicate that some adults were buried with large number and varied colored beads whereas the use of single, green beads was confined to females and children. This brings forth certain questions: 1) Can we identify different manufacturing techniques applied to produce these items? 2) Were these items manufactured especially for a burial or were they previously worn? A biographic approach is adopted to analyze the beads found in funerary contexts at the site, including raw material characterization, techno-morphological studies, and use-wear analysis. In this article, these questions are explored supplemented by the preliminary results of the technological and use-wear analysis.

While research and fieldwork at the Pre-Pottery Neolithic (PPN) sites in Southeast Anatolia are still unfolding, this study focuses on the stone pillars found there as ritually charged elements within specially constructed buildings. This article compares and contrasts the structural, contextual, and compositional aspects of the stone pillars from the Euphrates and Tigris Basins dating back to the 10th and 9th millennia BCE. This contextual-comparative approach allows the production of quantitative and qualitative data on the yet unrecognized aspects of stone pillar tradition in the region. In a broader sense, this approach may inform archaeology of religion and cult as theoretical research agendas. Stone pillars provide ample information on the symbolism and ritual practices of the communities when assessed holistically with their archaeological contexts and symbolic features. The stone pillars identified in the Euphrates and Tigris regions represent two different traditions in terms of form, size, and depiction, which indicate that these two regions need to be viewed as two unique and separate yet connected entities. In Southeast Anatolia, all the cult buildings were found at special locations within the sites separate from the domestic architecture. All the buildings were used, re-used, and reorganized before they were buried. However, there are pronounced differences between the stone pillars in the Euphrates (mainly Urfa) Region and those in the Tigris Region. For instance, all the PPN Tigris stone pillars were left undecorated, except for a few circular marks on some of the Gusir Höyük pillars. The anthropomorphic pillars with human depictions were found only ABSTRACT The last 25 years witnessed an unprecedented increase in the theoretical and empirical research on the southeast Anatolian Pre-Pottery Neolithic (PPN) period, focusing on cult buildings and ritual symbolism. The cult structures, pillars, and relief motifs, which became the center of research in the region with the discovery of Nevali Çori and Göbeklitepe, engendered novel theoretical discussions within the archaeology of religion. The main subject of this study is the evaluation of the stone pillars-which became a tradition in the PPN period-in terms of their archaeological contexts. This paper discusses the pillars and details and depictions etched on them, while compiling numerical data on their assessed features. All the stone pillars unearthed so far in archaeological excavations and surveys have been re-evaluated and reinterpreted from a holistic approach by considering the archaeological contexts as well as their structural features and relief depictions. Stone pillars provide ample information on the symbolism and ritual practices of the communities when assessed with their archaeological contexts and symbolic features as a whole. The stone pillars identified in the Euphrates and Tigris regions represent two different traditions in terms of form, size, and depiction, which indicate that these two regions need to be viewed as two unique and separate yet connected entities. This difference is an indication of unique symbolic and ritual practices that refer to distinct ideological worlds. However, in both regions, the cult and special buildings were mostly located in a specially selected area of the settlements, separate from the domestic features and architecture. In addition, the practice of constant construction and reconstruction , the secondary use of pillars as architectural elements, and the subsequent burial of buildings when their use-life was completed are common characteristics observed in both regions. Masculine and wild faunal symbols typically characterize the pillars from the Euphrates Basin sites. The gradual shrinkage of pillar size and their subsequent disappearance at the Euphrates Basin sites may suggest that ideological and economical transformations were underway in Neolithic society.

Taş kaplara Epipaleolitik döneme kadar geriye giden bir kronolojik dizin içinde rastlanmaktadır. Farklı cinslerde taşlardan yapılan kaplara dair kronolojik ve tipolojik değerlendirmeler yapılmış olsa da özellikle erken dönem üretim teknikleri ile ilgili bilgiler azdır. Bu çalışmada Uşak Protohistorik Dönem Yüzey Araştırmaları Projesi (UPDAP) ile tespit edilmiş Ada Höyük ve mermer kap üretimine dair bulgular değerlendirilmiştir. Mermer kaplar, Yakındoğu'da birçok yerleşim ve kontekste ele geçmiştir. Genellikle buluntu kontekstlerine göre mezar hediyesi veya günlük kullanım objesi olarak tanımlanmışlardır. Bu makale, Ada Höyük'te bulunan mermer kapları tipolojik benzerlerinden hareketle göreli olarak tarihlendirmekte, ayrıca bu objelerin üretim teknolojisine ve zincirine ilişkin değerlendirmelerde bulunmayı hedeflemektedir.

Neolitik Dönem’de prehistorik yaşamın birçok alanında radikal değişim ve dönüşümler gerçekleşmiştir. Bunlardan en önemlisi belki de besin üretiminde büyük değişikliklere yol açan tahılların evcilleştirilmesidir. Bu değişim döneminde yulaf lapası gibi tahıl temelli yiyecekler ve sulu yemeklerin hazırlanmasına başlanmış dolayısıyla yemek yiyebilmek için kaşıklara ihtiyaç duyulmuştur. Bütün dünyada yaygın olarak ele geçen arkeolojik buluntulardan biri olan kaşıklar Anadolu’daki Neolitik yerleşimlerin birçoğunda açığa çıkarılmıştır.

Elinizdeki kitap Anadolu Neolitiğinde kaşıkların kullanımı, bölgesel dağılımı ve yoğunluğunu incelemeyi amaçlamaktadır. Tipolojik bir perspektifle kaşıkların uzun bir zaman dilimi içerisindeki gelişimi ve kültürel konteksti üzerine odaklanmaktadır.

The main focus of this paper is to attempt to reveal the agency of anthropomorphism seen in a series of artifacts from Ulucak dating to 6500-5700 BC. While the recent shift on object and subject paradigm suggested by Latour, Ingold and Miller provided the intellectual background of this paper, non-western personhood models by ethnographical studies will be applied during the analysis of the anthropocentric network at Neolithic Ulucak.

Güneybatı Asya’da erken Neolitik toplulukların yerleşikliğe geçiş süreci ve
yaşam biçimlerindeki değişimlerin, farklı bölgelerde özgün dinamiklerle yaşandığı
bilinmektedir. Orta Anadolu Bölgesi’nin doğusunda, Volkanik Kapadokya olarak
adlandırılan coğrafyada yer alan Aşıklı Höyük (MÖ 8350-7300) yerleşmesi de bölgenin
özgün Neolitikleşme sürecinin ve bu süreçte toplulukların dönüşen yaşam
biçimlerinin kesintisiz bir şekilde takip edilebildiği anahtar yerleşmelerden biridir.
Volkanik Kapadokya’nın en eski kerpiç mimari örneklerini veren Aşıklı, kerpiç
teknolojisinin kesintisiz olarak, yüzyıllarca aynı yerleşme özelinde takip edilmesini
sağlaması bakımından da ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Yerleşme sakinlerinin kerpiç ve
harç tariflerini nasıl hazırladığı ve bunun zaman içerisindeki değişimine odaklı
gerçekleştirilen bu tez çalışmasında, tarihöncesi yapı malzemeleri mikroarkeolojik bir
çerçevede incelenmiştir.
Aşıklı yerleşimcilerinin iskan geçmişi boyunca yapı malzemesi tercihindeki
ısrarcı tutumunun kerpiç ve harçlarda kullandıkları hammadde kaynağı, katkı ve
bağlayıcılar ile yapım teknolojisi bağlamında geçerli olmadığı, kerpiç ve harç
tariflerinin yerleşiklik sürecinde dönüştüğü, standartlaştığı ve belirli normlara
oturtulmuş olduğu anlaşılmaktadır. Yapılan kapsamlı analizler, yapı malzemeleri
reçetelerindeki zamansal değişim eğilimi ve temposunun, yerleşikliğe geçiş sürecinde
yaşanan sosyal, teknolojik, ekonomik, çevresel pek çok etken ve dönüşümlerle
karşılıklı bir ilişki içerisinde olduğunu, sakinlerin kerpiç teknolojisi konusunda
yüzyıllar içerisinde edindiği tecrübenin, yerleşik yaşamın kurulması ve devamlılığının
sağlanmasında etkin bir rol üstlendiğini önermektedir.

The transition to sedentism in Southwest Asia, and accompanying changes in
the life-styles of the early Neolithic communities appeared in due to diverse and
unique dynamics in different parts of this vast region. Aşıklı Höyük (8350-7300 BC), a
Pre-Pottery Neolithic site in the Volcanic Cappadocia region of Central Anatolia, is
one of the key sites where the region’s unique Neolithisation process and the
concomitant changes brought by this new way of life can be tracked continuously.
The site, providing the earliest examples of mud-brick architecture in Volcanic
Cappadocia, exhibits a particular case as the nature and transformation of mud-brick
technologies can be followed continuously for centuries within the same settlement.
In this thesis, with the core question of how the inhabitants of Aşıklı prepared mudbrick
and mortar recipes and how and why their recipes changed over time,
prehistoric building materials are studied with multiple complementary methods
deriving from a microarchaeological approach.
Aşıklı community strictly preferred mud-brick as the principal building
material throughout their occupation at the site; however, this strict behavior was not
true for their choices in raw material and sediment sources, preparation of tempers
and binders, and the production technologies they preferred. This tendency is
evidenced by the changes and standardization in recipes during the overall
occupation sequence. The comprehensive analyses performed within the scope of this
research suggest a mutual relationship between the rhythm of the diachronic changes
in building material recipes and the social, technological, economic, and
environmental changes occurred during the course of the transition to a fully
established sedentary way of life. It could thus be suggested that the centuries of
experience the Aşıklı community gained in mud-brick technologies played an active
role in establishing and sustaining settled life at the site.

Özet Arkeolojik kazı alanlarının korunup düzenlenerek topluma aktarılması ve topluma kazandırılmasını konu alan kültür mirası yönetimi, dünyada son yıllarda gelişen ve yaygınlaşan bir kavramdır. Koruma ve değerlendirme kapsamına, kazılmış veya kazılmamış arkeolojik yerleşmelerin tümü girmektedir. Her türlü arkeolojik yerleşme, ören yeri ve hatta anıtların korunarak değerlendirilmesinde zorluklar vardır. Bu zorluk, kazılarak ortaya çıkan tarih öncesi yerleşmelerde daha da fazla ve çok boyutludur. Tarihöncesi yerleşmelerde,-kullanılan malzemenin dayanıksızlığı,-yerleşmelerin çok tabakalı olması,-temsil edilen kültürün toplum tarafından algılanmasındaki güçlük,-temsil edilmek istenen kültürün coğrafyasının günümüzden farklı olması gibi pek çok açıdan zorlukları vardır ve her yerleşmenin korunması ve değerlendirilmesinde farklı çözümlerin uygulanması gerekmektedir. Tarihöncesi bir yerleşmenin hangi niteliği ile değerlendirileceği, bilimsel çalışma, koruma ve restorasyon, ilgili kurumlarla iletişim ve işbirliği, sergileme, düzenleme stratejilerinin belirlenmesi, ziyaretçilerle ilgili ihtiyaçların karşılanması, maddi kaynakların bulunması yapılacak uzun, orta ve kısa vadeli planlarla bütüncül olarak ele alınmalıdır. Günümüzde dünyada ve ülkemizde sürdürülen arkeolojik kazılarda, bu yaklaşımla sürdürülen projelerin sayısı hızla artmaktadır. Bu çalışmada Kırklareli'nde yer alan tarihöncesi bir höyük olan Aşağı Pınar'da 20 yıldır sürdürülen kazılar ve proje kapsamında düzenlenen sergileme alanlarında, kazılardan elde edilen bilginin ziyaretçilere aktarılmasında kullanılan yöntemler açıklanacaktır.

Binlerce yıl önce Orta Anadolu'da, Melendiz Irmağı'nın kıyısında yaşayan topluluklar, avcılık ve toplayıcılığa devam ederken, bir taraftan da tarıma ve hayvancılığa doğru yalnızca kendilerinin değil, kendilerinden sonraki kuşakların da yaşamını kökten değiştirecek adımlar atıyorlardı. Aksaray Aşıklı Höyük'te devam eden kazı ve araştırmalar, o ağır aksak atılan adımlara ve o dönem insanlarının yaşamına ışık tutmaya devam ediyor.

......Diğer yandan, ölüm ve bunu takip eden cenaze ve gömü uygulamaları, özellikle küçük ölçekli topluluklarda topluluğun ya da en azından ölenin yakın çevresinin günlük yaşamını kesintiye uğratan ve gündelik uygulamaların dışına taşan bir takım ritüel uygulamalar olarak karşımıza çıkmaktadır (Fogelin, 2007). Ölü gömme uygulamaları belirli çerçevelerle belirlenmiş, toplumsal onay mekanizmaları ile tanınmış ritüeller olarak toplumsal değerlerin yeniden üretildiği, meşrulaştırıldığı/yeniden teyit edildiği mizansenler olarak görülebileceği gibi, aynı zamanda insan bilinçli eyleminin bir parçası olarak, insan müdahalesine açık (Bell, 1997; Kuijt, 1996) ve diğer kültürel yapılanmalar gibi çeşitli nedenlerle değişime açık bir yapıya sahiptir. Gömü ritüellerin insan bilinçli eyleminin bir parçası olarak ele alınışı, bu davranış biçimini sosyokültürel diğer alt sistemlerle etkileşimi yok saymamakta aksine insan topluluklarının sosyokültürel tarihsel bağlamını da kapsayacak şekilde bu uygulamaların devamlılığı, çeşitliliği ve değişiminde etkili olan etkenler kümesini genişletmektedir. Bu nedenle bu incelemede ölüm uygulamaları, insan gruplarının birbirleriyle ve ölüleri ile kurdukları ilişkiler bağlamında, tarihsel arka plana sahip, belli ilkeler çerçevesinde uygulanan, belli kişiler veya grupların yönlendirmesine açık ölümle ilişkili ritüelleri de kapsamaktadır. Bu noktada ritüel’i (ayini) kısaca tanımlamak yerine Bell’in (1997) işaret ettiği çerçeveden yararlanmak ise mantıklıdır. Bell, ritüel ve/veya ritüel benzeri etkinlikleri; belirli kurallarla yönetilen, günlük olanlardan farklı konuşma ve eylem biçimlerine sahip olan, anakronik ve arkaik yapıda geleneksellik barındıran, tekrar eden örüntüleri olan ve değişmezlik sergileyen, sıklıkla kutsallık atfedilmiş sembollere gönderme yapan kamusal temsilleri içerir (1997, ss.138-169)......

Yürüme becerisini geliştiren insanoğlu ulaşım menzi-lini sürekli artırarak mobilize bir varlığa dönüşmüş ve bu sayede kültürel, ekonomik ve sosyal değişim yayılmış ve farklı toplumlar tarafından geliştirilen ve paylaşılan bir me-deniyet birikimi ortaya çıkmıştır. İnsanoğlu, göçmenlerin torunlarıdır. Göç fenomeni, insanlık tarihinin ayrılmaz bir parçasıdır. Göç, tarihi şekillendiren temel unsurlardan birisi olarak tarihte yerini almıştır.  Tarih, göç ile başlamış ve göç ile iç içe olma geleneğini sürdürmeye devam etmektedir. Tarımın, ticaretin, dinlerin vb. onlarca tarihsel dinamiğin yayılımında göç tetikleyici bir unsur olmuştur. Göç, evren-selliğin yolunu açmıştır.
Çalışmamızda pek çok farklı disiplin konusu tarafın-dan araştırılan göç konusunu tarihsel perspektif bağlamın-da tarih öncesi dönemde yer alan iki temel göç hareketini incelemeye çalıştık. İlk olarak 2 ile 1.5 milyon yıl önce Afrika çıkışlı “Büyük Göç” hareketini ve devamında 100.000 yıl önce Homo sapiens tarafından kuzey bölgelere kadar uza-nan göç hareketini inceledik. İncelediğimiz ikinci safha ise MÖ. 12.000’lerde Holosen Çağ’da yaşanan iklimsel değişik-likler sonucu oluşan bir dönemi kapsar. Bu dönem yerleşik, hayat, tarım ve hayvancılık gibi pek çok yeni adımın Mezo-potamya’da atıldığı bir dönemdir. Bu göç hareketi “Neolitik Göç” olarak tanımlanmış ve Mezopotamya’da temeli atılan yenilikler batıya taşınmıştır.

Özet: Nevşehir iline bağlı Kozaklı ve Hacıbektaş ilçelerinin sınır hattı boyunca yer alan Hasanlar ve Samsunhöyük, bölgenin tarih öncesi devirlerinin aydınlatılması konusunda oldukça önemli doneler sunmaktadır. Nevşehir ilinde gerçekleştirilen yüzey araştırmaları sonucunda tespit edilen bu iki höyük, Kızılırmak kavsi içerinde yer alması nedeni ile de oldukça önemlidir. A. Türker başkanlığında 2012 VE 2013 yıllarında gerçekleştirilen yüzey araştırmaları sırasında toplanan keramikler, bu çalışmanın ana temasını oluşturmaktadır.  Yüzeyden toplanan keramik örneklerine göre höyüklerin Neolitik Dönemden (?) itibaren iskân gördükleri anlaşılmaktadır. Höyük yüzeyinden toplanan keramik örneklerinin büyük bir çoğunluğun İÖ. 3. Bin yıl ile İÖ. 2. Bin yılın ilk yarısına ait olduğu saptanmıştır. Kızılırmak kavsi içerisinde yer alan bu iki höyük Erken Tunç Çağı ve Asur Ticaret Kolonileri Çağı boyunca bölgede artan ticarette önemli bir yer aldığı belki de bir nevi ticaret kervanları için istasyon görevi üslendiği düşünülebilir. Bölgenin tarih öncesi devirlerinin çok fazla araştırılmamış olması, höyükler üzerinde elde ettiğimiz verileri de oldukça önemli kılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Kapadokya, Samsunhöyük, Hasanlar, Neolitik, Erken Tunç Çağı.

Neolitikleşme sürecinin Anadolu’da ortaya çıkışıyla birlikte bitkilerin kültüre alınarak tarımsal anlamda gelişmelerin yaşandığını, hayvanların evcilleştirildiğini, nüfus, ekonomik, kültürel, sosyal, bilişsel ve davranışsal açıdan toplumsal dinamikteki birçok değişimi mimari yapılar ve küçük buluntular üzerinden öğrenebilmekteyiz. Bu tez çalışmasında, insan topluluklarının yaşam alanlarının belirlenmesi ve yaşam modellerinin şekillenmesinin anlaşılmasında, materyal kültür ögelerinin ne denli önemli bilgi kaynakları olduğuna değinilirken, çalışma kapsamında incelenen yerleşimlerdeki kazı yöntemlerine bakıldığında, genel yaklaşım açısından çöplerin ya da çöp yığınlarının adeta maddi kültür kalıntısı kapsamında ele alınmamış olduğu görülmüş ve bu konuda özellikle Türkiye arkeolojisinde önemli boşlukların olduğu anlaşılmıştır.
Sonuç olarak bu çalışmayla, çöplerin içeriklerinin ve atıldıkları yerlerin günümüzde olduğu gibi tarihöncesi dönemlerde de sözü edilen kültürel değişim ve dönüşüm dinamiklerine dair fikir edinebileceğimiz en önemli ipuçlarını taşıyan birimler olduğuna, aynı zamanda konu üzerinde önemli bir potansiyelin ortaya çıkarılmasına ve Türkiye arkeolojisinde sözü edilen boşluğun giderilmesinin önemine dikkat çekilmek istenmiştir.