ULUSLARARASI GÖÇ

Karadeniz’de Yabancı Vapur Kumpanyaları ve Göç

19. Yüzyılda Karadeniz ve havzasında yaşanan siyasi ve askeri olaylar bu denizi bir mülteci ve göçmen denizine dönüştürdü. Bu hareketlilikteki en büyük payı yabancı vapur şirketleri aldı. Yüzyılın ikinci çeyreğinden itibaren Karadeniz sularında faaliyet göstermeye başlayan yabancı vapur kumpanyaları, toplumsal hareketlilikte en mühim kolaylaştırıcı unsur oldu. Yolcularının kamaralarda taşınabilmesine yönelik inşa edilen buharlı gemiler zamanla değişime uğradı. Artan göçler ve yolcu trafiği ihtiyacını karşılamak ve daha fazla gelir elde edebilmek için azami oranda güverte yolcusu taşınacak surette yeniden dizayn edildiler.
Mülteci ve göçmen taşıma rekabetinden daha fazla pay alabilmek amacıyla yabancı vapur acenteleri, göç komisyonu, simsarlar ve komisyoncular aralarında çıkar ilişkileri ağları tesis ettiler. Liman kentlerinden vapurlara binen bir mülteciyi göç yolunda, deniz tutması,
hastalıklar, karantinalar, açlık ve sefalete duçar olmak gibi meşakkatli bir süreç beklemekteydi. Kimi vapurlar mültecilerle beraber gemi hangarlarında küçük ve büyük baş hayvanlar taşıdılar. Çalışmada bu bağlamda yabancı vapur kumpanyalarının bir araç olarak göç üzerindeki etkileri ele alınacaktır.

"Kitabın İçeriği:
Yakın bir zamana kadar Türkiye yurtdışına göç veren bir ülke olarak bilinirdi. Ancak, 1980’li yıllarla başlayarak ve özellikle 1990 sonrasında uluslararası göç hareketleri içinde Türkiye hem göç alan hem de transit göç için kullanılan bir ülke konumuna gelmiştir. Yılda, 160,000 yabancı ülke vatandaşının oturma izni ile yaşadığı Türkiye’nin uluslararası göç rejimleri içerisindeki bu yeni konumunu daha çok düzensiz, kayıt dışı ya da kaçak göç diye adlandırdığımız göç türü içinde gelen göçmenlerin sayılarında gözlemlenen artışlar belirlemiştir. Sığınmacı ve mülteci hareketleri ise ülkeye yönelen göçün bir başka türüdür. Türkiye’nin göç alan ve transit ülke konumunun önümüzdeki yıllarda da etkinliğini sürdüreceği düşünülmektedir. Genelde bütün dünyada güvenilirliği ve geçerliliği olan uluslararası göç verileri toplamak zordur. Bu çerçevede Türkiye’deki uluslararası göç verileri de oldukça yetersizdir. Yurtdışından Türkiye’ye yönelen göçün nicelik ve niteliklerinin tespitinde karşılaşılan sorunları irdeleyen bu kitap çalışması, ilk olarak Türkiye’ye yönelen uluslararası göçün yine son yıllar içindeki görüntüsünün bir özetini yapmakta ve ülkedeki uluslararası göç veri toplama sistemlerini incelemektedir. Kitap, Türkiye’ye yönelen uluslararası göç hareketleri üzerine veri toplanması ve bu verilen niteliklerinin ve niceliklerinin konuyla ilgili tartışmalar ve araştırmalar ışığında değerlendirilmesini temel almaktadır.

Yazarlar Hakkında Bilgi:
Prof. Dr. Ahmet İçduygu, Koç Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü öğretim üyesidir. Uluslararası göç, insan hakları, sivil toplum, milliyetçilik, modernleşme ve globalleşme konularında çeşitli araştırma faaliyetleri bulunan İçduygu’nun bir çok yayınlanmış eseri bulunmaktadır. Eserlerinin bazıları International Migration, International Social Science Journal, Global Governance, Ethnic and Racial Studies, Human Rights Quarterly ve Doğu-Batı’da yayınlanmıştır. Araştırmaları bir çok kuruluş tarafından desteklenen İçduygu’nun “Yurtdışından Gelenlerin Nicelik ve Tespitinde Sorunlar” isimli çalışması Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu’nun katkılarıyla gerçekleştirilmiştir.

Yrd. Doç. Dr. Şule Toktaş, Işık Üniversitesi Uluslararası İlişkiler bölümü öğretim üyesidir. Uluslararası göç, vatandaşlık, kadın çalışmaları ve Türk siyasal hayatı ve kurumları üzerine yayınları bulunan Toktaş’ın bazı çalışmaları European Journal of Women Studies, International Migration, Muslim World ve Middle East Studies’de yayınlanmıştır. Bekar ve 1 çocuk annesidir."

Öz Uluslararası göç hem nedenleri açısından hem de sosyolojik ve politik sonuçları açısından dünya gün-demini belirlemeye devam etmektedir. Bölgeler arasındaki ekonomik farklılıklar, yoksulluk, iç savaş, si-yasal dönüşümler, ekolojik dengenin bozulması ve daha birçok faktör 21. yüzyılda birçok insanın göç etmesine neden olmuş ve gelecekte de bu olgunun dinamik kalacağı görünmektedir. Diğer taraftan ulus-lararası göçler hem göç veren hem de göç alan ülkeleri derinden etkilemektedir. Bununla birlikte göç ekonomi, politika, sosyal ve kültürel olmak üzere birçok alanı dönüştürmektedir. Dahası özellikle zo-runlu göç sürecinde en çok yerinden edinmiş kişilerin kendisi etkilenmektedir. Bu bağlamda uluslararası göç birçok açıdan farklı disiplinler tarafından incelenmesi gereken temel bir olgu olarak ön plana çık-maktadır. Özellikle yakın dönemde iç çatışmalar sonucu Suriye'den diğer ülkelere gerçekleşen kitlesel göçlerin nedenleri, göç süreci ve meydana getirdiği sosyolojik sonuçları bütün boyutlarıyla araştırılmayı teşvik etmektedir. Bu çalışmada Suriye göçünün göç süreci göç kuramları açısından analiz edilmeye çalışılmaktadır.

Türkiye 1980’lerden itibaren uluslararası göç sürecinde hem
hedef, hem de transit ülke konumundadır. Son yedi yıldır
Suriye’de meydana gelen olaylar nedeniyle Suriye’den Türkiye’ye
kitlesel bir mülteci göçü gerçekleşmiştir. Ancak Türkiye’de
mülteci statüsü, sadece Avrupa kökenli olan kişilere verildiğinden,
Avrupa ülkelerinden gelmeyen kişiler; “geçici koruma, ikincil
koruma ve şartlı mülteci” statüsü adı altında tanımlanmaktadır.
Türkiye’de Afganistan, Somali ve İran gibi ülkelerden gelen kişiler
“şartlı mülteci” olarak adlandırılırken, göçün kitlesel olma niteliği
bağlamında Suriye’den gelen 3,5 milyon kişi “geçici koruma
statüsü sahibi kişiler” olarak adlandırılmaktadır. Bu makalede
Türkiye’de mülteci çocuk emeğinin sosyolojik görünümleri
Şanlıurfa örneğinde ele alınmaktadır. Araştırmalar Türkiye’de
bulunan Suriyelilerin yaklaşık yarısının çocuk olduğunu ve bu
çocukların eğitim süreçlerinin dışında kalarak istihdamda yer
aldıklarını ortaya koymaktadır. Suriye sınırında yer alan Şanlıurfa
ise, İstanbul’dan sonra Türkiye’de Suriyeli mültecilerin en fazla
yaşadığı ikinci kent iken, Suriyeli sayısının nüfusa oranı
bakımından birinci sıradır. Saha araştırması 2018 yılı Ocak-Şubat
aylarında yapılan çalışma, sanayide ve hizmetler sektöründe
çalışan ve yaşları 15-17 arasında değişen toplam 20 Suriyeli
mülteci çocukla gerçekleştirilmiştir. Araştırmada derinlemesine
görüşmeler yoluyla mülteci çocuk işçiliğinin koşulları çocukların
gözünden anlaşılmaya çalışılmıştır. Suriyeli çocukların çocuk olma
ve çalışma arasındaki ilişkiyi nasıl anlamlandırdıkları ve çocuk
emeğinin savunmasız halleri tartışılmıştır.