Cemal Kaşıkçı

Suudi Arabistan’ın son yıllarda gittikçe artan kültürel iş birliklerinin arkasında büyük çoğunlukla Misk Vakfını görmek mümkündür.  Veliaht Prens Muhammed bin Selman, Suudi Arabistan’ı “Arap ve İslam âleminin kalbi, bir yatırım cenneti” haline getirme gayretiyle Körfez ülkelerindeki diğer dikta rejimlerinin izinden giderek kültür-sanat alanında önemli atılımlarda bulunmaktadır. Bu hedef doğrultusunda Prens, 2011 yılında “insan ruhunu geliştirmek maksadıyla” Misk Vakfı’nı kurdu. Ardından 2017’de, Suudi sanatçı Ahmet Mater yönetiminde Misk Sanat Enstitüsü kuruldu. Web sitesindeki açıklamaya göre Enstitü’nün kuruluş amacı, “Suudi Arabistan’da sanat üretimini teşvik etmek, Suudi ve Arap sanatının değer görmesini sağlamak ve uluslararası kültürel diplomasi ve alışverişin önünü açmak.”
Prens’in Misk Vakfı ekseninde gelişen kültürel diplomasi girişimleri, yaşanan trajik bir olay sonucunda 2018’de büyük sekteye uğramıştır. Washington Post yazarı Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı evlilik işlemleri için Suudi Arabistan Başkonsolosluğu’na gitmiş ve bir daha kendisinden haber alınamamıştı.  Konsoloslukta yapılan aramanın da dahil olduğu süreçten sonra, Suudi Arabistan yönetimi,  İstanbul Başkonsolosluğu'na girdikten sonra haber alınamayan Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı'nın "konsolosluk binasında yaşanan arbede sonucunda öldüğünü" itiraf etti.  Tüm bu olanlardan sonra dünya gözünü “olağan şüpheli” olan Veliaht Prens Muhammed bin Selman üzerine dikti.
Bu skandalın kriminal boyutu ülkeler arası ticaretten, diplomasiye kadar birçok alanda yankıları ortaya çıktı. Birçok müze ve sanat kurumu bu cinayete ve arkasındakilere ilişkin bir tutum geliştirdi.
Peki yumuşak güç, kültürel diplomasi neleri başarabilir? Müzelerin ışıltılı sergileri ya da avangart sanatçıların iddialı tabloları arkasında neleri gizleyebilir?
Kültürel diplomasinin, amacı dışında bir paravan olarak kullanılması halinde ortaya çıkan sonuçları, Cemal Kaşıkçı olayından, Irak’ın ABD tarafından işgaline kadar, Ortadoğu coğrafyası üzerinde yaşanan örnekleri ile ele almaya çalışacaktır.

Dergide Röportaj: “Hariri’yi Esir Alan Kaşıkçı’ya Ne Yapmaz?”, röp.: Emeti Saruhan, Gerçek Hayat, sayı 939 (22-25 Ekim 2018).

Prof. Mehmet Ali Büyükkara Suudi Arabistan'ın veliaht prensi Muhammed bin Selman'ın pervasız ve cüretkar davranışlarının yeni olmadığını belirterek Lübnan başbakanı Hariri'nin esir alınıp istifa ettirilmesinin ardında da MBS'nin olduğunu söylüyor. Büyükkara, Kaşıkçı cinayeti için " Hariri'yi tutuklama iradesini gösteren bu ekibin böyle bir adım atması beni hiç şaşırtmadı. Onu yapan bunu da rahatlıkla yapar " diyor. Çağdaş İslamî akım ve hareketler konusunda uzman olan, Suudi Arabistan'ı yakından tanıyan ve takip eden, Şehir Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mehmet Ali Büyükkara ile Kaşıkçı cinayetini konuştuk. Cinayetin Suud'un akil insanlarını çok rahatsız ettiğini söyleyen Mehmet Ali Büyükkara, eskisinden daha fazla bir veliahtlık değişimi ihtimali gördüğünü ifade ediyor. Veliaht prens Muhammed bin Selman'ın pervasız ve cüretkar davranışlarının Amerika'yı da rahatsız ettiğinin altını çizen Büyükkara, Selman taraftarlarının bile kendisiyle bir mesafe koyacağını belirtiyor.

Geleceği yapmak” her zaman bir devlet projesidir. Herhangi bir ülkede askeri güçlerin yardımı olmadan gerçekleştirilemez. Örneğin, Türkiye'de “Balyoz” ve “Ergenekon” davalarında subaylar ve generallerin yargılanması, hükümetin dış politikada hızlı hareket etmesini sağlamıştır. Bu davalar yalancı tanıklar ve sahte kanıtlarla sürdürülmesine rağmen, AKP iktidarı ve Erdoğan, bu davaların siyasi sonuçlarından yararlanmıştır.

The disappearance of Journalist Jamal Khashoggi at the Consulate General of Saudi Arabia in Istanbul, shows that we are facing a new “making future” event unfolding. In these events, there is always two common variable; the evidence is false and witnesses are liar. Saudi Arabia's officials are always covering up. While the Turkish Government and Turkish media are showing the viewer only the misleading evidence. This time, unlike the previous ones, there may be a purpose of covering an event that had occurred before. Those who want to solve the event can approach the truth if they follow the Turkish fiancée of the journalist. In my opinion, Khashoggi did not die and began his new life in one of the South American states.

Dünya Suudi Arabistan rejimine muhalif olarak bilinen aynı zamanda Washington Post Gazetesi'nde köşe yazıları yapan Cemal Kaşıkçı Hatice Cengiz adındaki bir Türk kadınla evlenebilmek için çeşitli evrakları almak için 2 Ekim 2018 günü girdiği Suudi Arabistan İstanbul Konsolosluğu'ndan bir daha çıkmamıştı. Birkaç gün sonra bizzat Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından Kaşıkçı'nın vahşi bir cinayete kurban gittiği açıklandı. Bu arada Suudi Arabistan'dan 15 kişilik bir katiller ekibi silah ve cinayette kullanacakları araç gereç ile gelmiş, konsolosluğa girmiş, işlerini bitirmiş, sonra da ellerini kollarını sallayarak uçağa binip ülkelerine dönmüşlerdi.

Suudi Arabistan yönetimi itiraf etmeye hazır olmasa da Kaşıkçı cinayeti nedeniyle ciddi anlamda başı dertte. Cemal Kaşıkçı'nın katledilmesi sonrası gelen tutarsız açıklamalar; Veliaht Prens Muhammed b. Selman'ın Riyad'daki, Suudiler'in ise iç ve dış politikadaki etkisini giderek zayıflatıyor. Cinayet sonrası Riyad'ın tavırları, bölgede yeni bir tehlikeyi de beraberinde getirmiş vaziyette. Bu gidişle Riyad, ABD için bölgenin yeni İran'ı olmaya yolunda hızla ilerliyor. Cinayet sonrası ABD-Suudi Arabistan ilişkilerinin geleceğine dair kısa bir tahminden sonra esas konu olan Kaşıkçı cinayetinin, Suudi Arabistan-Türkiye-İran ilişkilerine olası yansımalarına değinmekte fayda var. Zira Cemal Kaşıkçı, İran'ın bölgeye yönelik politikalarını en yüksek perdeden eleştiren bir gazeteci olarak Tahran tarafından ilgi ile takip edilmekteydi. Suudi gazeteci bugüne kadar katıldığı programlar ve kaleme aldığı yazılarda İran'ın Irak'tan başlayarak Yemen'e kadar uzanan bölgedeki hâkimiyetinin, " bölgedeki mazlum halkların yanında olma " söyleminden öte " Şii yayılmacılığı " esasına dayandığını ifade etmekteydi. Kaşıkçı cinayetinin meydana geldiği dönemden beri İran basını olayı büyük bir ilgi ve dikkatle takip etti. Basında yer alan analizlerde, Kaşıkçı'nın bugüne dek İran aleyhine dile getirdiği söylemlere yer verilerek Riyad yönetiminin, kendisini savunanlara bile müsamaha gösterememesine dikkat çekti. Özellikle muhafazakâr basının menfur cinayetle ilgili yaptığı haber ve analizlerde " keşke Kaşıkçı yaşasaydı da gerçek dostunun Riyad değil Tahran olduğunu görseydi " tarzında yorumlarda bulunuldu. İran basınının olaya gösterdiği ilginin aksine siyasi kanatta büyük bir sessizlik hâkimdi. Tahran Yönetimi, 2 Ekim'de yaşanan olaya yorum yapmak için 24 Ekim'e kadar bekledi. Nükleer anlaşmanın bozularak İran'ın yeni bir yaptırım kararı ile karşı karşıya olduğu bir dönemde Tahran, olayı ABD karşıtlığı üzerinden yorumladı. Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, konu ile ilgili yaptığı açıklamada " ABD'nin bilgisi ve onayı olmadan hiçbir ülkenin böyle bir cinayete cesaret edemeyeceğini " ifade etti. İranlı yetkililer, Ruhani'den işaret almışçasına açıklamalar yaptı. Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, cinayetle ile ilgili bir mesaj paylaştı. İranlı Bakan mesajında; ABD'nin dikkatleri İstanbul ve Yemen'deki Suudi barbarlığından kaçırmak istediğini belirtti. Taliban'ı desteklediği iddiasıyla İran'a yaptırım uyguladığı için ABD'yi eleştiren Zarif: " ABD'nin aynı Taliban'la hâlâ görüşmeler yaptığı ve ABD uydularının Taliban'ı yıllardır desteklediği görmezden geliniyor. " ifadesini kullandı. Tahran konuyu yakından ve büyük bir ilgiyle; fakat sessizce takip etmeye devam ediyor. Cinayet taraflı tarafsız herkesin tepkisini alsa da Riyad'ın bu konudaki " beceriksizliği " Tahran'ın bölgedeki elini güçlendirdi ve önünü açtı. Ayrıca Tahran, cinayetin hemen başında olaya dâhil olup da cinayetin büyük bir vahşet olduğuna dair " gerçeğe " zarar vermek istemedi ve sessiz kalmayı tercih etti. 2 Ekim'den itibaren İran basınında çıkan yazı ve yorumlarda, İran'ın olayla alakalı neden sessiz kaldığına dair bazı yorum ve tahminlerde bulunuldu. Tahran'ın sessizliğinin en önemli nedeni, Riyad'ın gaddarlığının tüm dünya kamuoyu tarafından anlaşılmasına katkı sağlamaktı. Bu sakinlikle, Riyad'ın olaydan sıyrılmaya çalışmasının önüne geçilmiş oldu. Tahran'daki siyasi akla göre, başta ABD olmak üzere Batılı devletler, İran'ın açıklamaları