Çingeneler

Yüzyıllardan bu yana Anadolu’da yaşayan Romanlar (Çingeneler) tüm dünyada olduğu gibi Kocaeli’de de çok zorlu bir hayat ve/veya geçim savaşı vermektedir. Makro düşünüldüğünde toplumlar içinde en uyumlu halk olarak, mikro bazda düşünüldüğünde ise dominant kültür tarafından bir sorun, uyumsuz ve marjinal topluluk olarak adlandırılmaktadırlar.
Romanların yaşam felsefelerini doğru bir şekilde bilmek ve anlamak onların sosyal yapısını ortaya çıkarmak için yararlı olacaktır. Çünkü yaşam felsefesi sosyal yapı içerisinde yer alan kültürü de etkilemektedir. Yerel veya merkezi idarelerin uyguladığı eğitim, sağlık, ulaşım, vb. icraatların Çingeneler tarafından tam olarak benimsenmemesi veya öneminin kavranamaması idarecilerin sadece tek taraflı bir bakış açısıyla planlama yapmalarından kaynaklanmaktadır. Kültürü oluşturan parametrelerin bilimsel olarak ortaya konulamamasıyla ortaya çıkan sonuçlar da Çingeneler için yaşamı sadece hayatta kalma mücadelesi eşiğine getirmektedir.
Renkli bir kültüre sahip olan Romanlar hayat felsefeleri ışığında gelecek kaygısını fazla taşımaksızın kültürlerine sahip çıkmaya çalışmaktalar. Bir topluluğun sosyal dokusunu oluşturan en önemli faktörler sosyo-ekonomik yapı ve sosyo-kültürel yapıdır. Bu bağlamda Türkiye’nin yoğun göç bölgesi olarak nitelenen Kocaeli’de İzmit sınırları içinde yaşayan Roman halkının (belirlenen örneklem doğrultusunda) sosyo-ekonomik ve aile yapıları incelenmiştir. Bu çalışmada, ayrıca, İzmit’teki Romanların yaşadığı zorlukları aşmaları için incelenen başlıklar açısından bakarak çözüm önerileri de sunulmaktadır.

Çingenelerin kökeninin nereden geldiğine dair çeşitli görüşler olmasına rağmen Çingenelerin Hindistan’dan geldiği genel kabul gören bir görüştür. Çingenelerin, Hindistan’ı ne zaman ve neden terk ettikleri konusunda ise herhangi bir görüş birliği yoktur. Hindistan’dan göçler yoluyla dünyaya yayılan Çingenelerin Rusya’ya gelişi ise farklı dönemlerde gerçekleşen göç dalgalarıyla olmuştur. İlk göç dalgası 15. ve 17. yüzyıllar arasında Balkanlar üzerinden, ikinci göç dalgası ise 18. yüzyılda Almanya ve Polonya üzerinden gerçekleşmiştir. Rus İmparatorluğu’nun genişlemesiyle birlikte, farklı ülkelerden gelen Çingeneler de imparatorluk sınırları içerisinde yaşamaya başlamıştır.
“Vatansız halk” ya da “buçuk millet” olarak adlandırılan Çingeneler renkli yaşamları, farklı kültürleri, yaşam tarzları, gelenekleri ve inançlarıyla sosyologlar ve tarihçilerin yanı sıra yazarların ve şairlerin de ilgisini çekmiştir. 19. yüzyıldan itibaren de hem Rus hem de dünya edebiyatında Çingene temasına olan ilginin artmaya başladığı görülmüştür. Rus edebiyatının kurucusu ve Rus edebiyat dilinin yaratıcısı olarak kabul edilen Aleksandr Sergeyeviç Puşkin (1799-1837) de çalışmalarında Çingene temasına yer vermiştir. Bu bağlamda bu çalışmanın amacı da Puşkin’in “Çingeneler” (Tsıganı) adlı poemasının ışığında Çingenelerin dünyasını, onların yaşam tarzını, geleneklerini ve inançlarını ele almaktır.
Anahtar Kelimeler: Aleksandr Sergeyeviç Puşkin, Çingeneler, Rus edebiyatı, 19. yüzyıl Rus edebiyatı

Abstract
It is generally an accepted opinion that Gypsies came from India although there are various opinions on where the origins of Gypsies came from. There is no consensus on when and why the Gypsies left India. The Gypsies that spread from India to the world through migrations, came to Russia with migration waves in different periods. The first migration wave took a place between the 15th and 17th centuries over Balkans while the second migration wave took a place between the 18th century over Germany and Poland. Gypsies coming from different countries began to live within emperian boundaries with the spread of the Russian Empire.
Gypsies who are named “stateless people” or “half nation”, have attracted the attention of sociologists and historians as well as writers and poets with their colorful lives, different cultures, life styles, traditions and beliefs. It is seen that interest in Gypsy theme has begun to increase both in Russian  and  world  literature  since  the  19th  century.  The  Russian  writer  Alexander  Sergeyevich Pushkin (1799-1837) who is considered to be the founder of Russian literature and the creator of Russian literary language, included Gypsy theme in his works. In this context, the aim of this study is to examine the world of Gypsies, their life style, traditions and beliefs in the light of Alexander Sergeyevich Pushkin’s “The Gypsies” (Tsıganı).
Keywords: Alexander Sergeyevich Pushkin, The Gypsies, Russian literature, 19th century Russian literature

Bu araştırmada, Roman yoğunluklu mahallelerde, mesleki eğitim faaliyetlerini sürdüren önemli bir kurum olan SODAM (Sosyal Dayanışma Merkezi)’ların, Roman kadınlarına yönelik sunmuş olduğu etkinliklerin düzeyi ölçülmeye çalışılmıştır. SODAM’ların, Roman kadınların işgücüne katılımları konusunda ne kadar destekleyici olabileceği ve sunulan hizmetler doğrultusunda kursiyerlerin kurs bittikten sonra iş piyasası sürecine kolay bir şekilde dâhil olup olmadıklarının tespiti yanında ayrıca iş piyasasına girişte karşılaştıkları olumlu durumlar ve önlerine çıkan bir takım olumsuz engeller dizisi belirlenerek araştırma süresince elde edilen veri sonuçları ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Araştırma Kırklareli ili Merkez-Babaeski-Lüleburgaz ilçelerinde yapılmıştır. Bu ilçelerde bulunan SODAM’ların sağlamış olduğu mesleki eğitim kurslarından hali hazırda yararlananlar ve kurumdan sertifikalarını alıp şu anda çalışmakta olan 18 yaş ve üzeri toplam 25 Roman kadının oluşturduğu örneklem üzerinden nicel (anket) ve nitel (derinlemesine mülakat) yöntemlerin birlikte kullanıldığı bir araştırma yapılmıştır.

Roman müzisyenlerin, ‘göçebelik’ ya da ‘gezginlik’ ile açıklanabilecek özelliklerine de bağlı olarak, bir müziğin yer değiştirmesinde; farklı müziksel bağlamlara uyarlanacak biçimde dönüştürülmesinde; yeni biçim ve biçemlerinin ortaya çıkmasında; tarihsel süreç içinde korunması ve sonraki kuşaklara aktarılmasında; ve yeni toplumsal ve kültürel dönüşümlere uygun biçimde yeniden formüle edilmesinde oynadıkları başat kültürel roller belki de en iyi biçimde ‘kültürel aracılık’ kavramı ile açıklanabilir. Bu makale, bir müziği ya da müziksel unsuru farklı bir müziksel bağlama uyarlanacak biçimde nasıl dönüştürdüklerinden hareketle Edirneli profesyonel Roman müzisyenlerin Kırkpınar Yağlı Güreşleri sırasındaki ‘kültürel aracılıkla’ ilişkili davranışlarına ışık tutmayı amaçlar. Bunun için, Kırkpınar Yağlı Güreşleri sırasında seslendirilen bir güreş havası örneğinin analizi yapılır.

"Bu çalışma, gündelik yaşam ve yoksulluk kavramlarının etkileşimini ve yoksulluğun gündelik yaşama nasıl yansıdığını incelemektedir. Yoksulluğun sadece ekonomik bir sonuç olmadığını ve yoksulluğa dair çözümlerin gündelik yaşamdaki ayrıntılarda saklı olduğunu savunan çalışmada, yoksulluk yaklaşımlarının üzerinde durulmuş ve yoksulluk sorununa bakarken aslında sadece yoksul alanlar üzerinden bir araştırmanın yetersiz olduğu düşüncesi savunulmuştur. Bu nedenle, toplumun yoksulluğa bakışı farklı gözler üzerinden değerlendirmeye alınmıştır.

Çalışmada, öncelikle yoksulluk kavramı üzerinde durulmuş, dünyada yoksulluğun tarihi özetlenmeye ve ardından da Türkiye'de ve dünyadaki yoksulluğun boyutları ortaya konmaya çalışılmıştır. İkinci olarak ise Lefebvre, Heller ve De Certau üzerinden bir gündelik yaşam okuması gerçekleştirilmiş ve gündelik yaşamın yoksullukla olan ilişkisi açıklanmaya çalışılmıştır.

Gündelik yaşam ve yoksulluk arasındaki ilişkiyi ortaya koymak için yapılan bu çalışmanın ardından, iki kavramın etkileşimi Sulukule özelinde incelemiştir. Sulukule'nin konumuna, tarihine ve kırılma noktalarına değindikten sonra, bunların 2006'da gündeme gelen yenileme projesini ne kadar etkilediği üzerinde durulmuştur. Sulukule'deki yoksulluk farklı çalışmaların verileri ile ortaya konmuş, bu yoksulluk hallerinin süreç içinde nasıl bir hal aldığı izlenmeye çalışılmıştır. Ardından da gündelik yaşam üzerinden yoksulluğun nasıl anlaşılır kılınabileceği, “fotoğraf” gündelik yaşama dair bir belge olarak kullanılarak göstermek istenmiştir.

Çalışma boyunca, tepeden inme kararların kente nasıl yaralar açtığı, bir müdahale öncesinde yaşayanların kültürünün, sorunlarının ve isteklerinin ortaya konmasının gerekliliği, kentte fırsatların eşit dağıtılmasının önemi üzerinde durulmuştur. Bu önemli noktalar ve gereklilikler uygulanmadığı takdirde gerçekleştirilen projelerin her zaman eleştirileceği, eşitsizliklere ve dolaylı olarak “yoksulluğa” sebep olacağı ve bu yoksulluk halini sürekli kılacağı, Sulukule özelinde ortaya konmaya çalışılmıştır."

Yeni Türk Edebiyatı tarihi incelendiğinde sayısı otuzu aşan öykü ve romanda Çingenelerin konu edildiği görülür. Edebi metnin içinde doğduğu toplumun yerleşik algılarını yansıtması bağlamında, Çingeneleri konu alan eserlerin toplu halde incelenmesi Türk toplumunun Çingenelere olan bakış açısı hakkında ipuçları verecektir. Bu çalışmada, Osmanlı coğrafyasının hemen her bölgesinde kendilerine yer bulan Çingenelerin Türk toplumu ile ilişkileri ve kültürel kimlikleri bağlamında modern Türk anlatılarındaki görünümleri değerlendirilecektir.

Şair, kendi döneminin ve toplumunun adamı olması dolayısıyla ister istemez kendi sosyal çevresini şiirlerine yanısıtır. Bu nedenle bütün divanlarda toplumsal konularla ilgili malzeme bulunabileceğini söyleyebiliriz; ancak bazı divanlarda sözkonusu malzemeler diğer divanlara nisbetle oldukça fazladır. Tırsî Divanı bunlardan biridir.

18. yüzyıl şairlerinden Tırsî, toplumsal çevresini, günlük yaşamı ve o dönemin kültürünü yansıtan pek çok beyit yazmıştır. Giyim kuşamdan yemeklere, müzikten mesleklere pek çok konuya değinmiştir. Bu konulardan biri de çingenelerdir.

Şair, sosyal çevresinde şahit olduğu olaylardan ve toplumun algılarından yola çıkarak zihninde bir çingene imgesi oluşturmuş ve bunu şiirlerine alaycı ve esprili bir üslupla yansıtmıştır. Ona göre çingeneler, orucu kuru ekmekle tutacak kadar fakirdir; hamamdan peştamalı çalacak kadar hırsız ve güvenilmezdir. Çadırlarda yaşarlar, bakla falı bakarlar. Alışverişte sahtekardırlar, kavgada ise korkaktırlar. Ağızları bozuktur, sefil bir hayat yaşarlar.

Bildirimizde amacımız, sosyal meselelerin divan şiirine nasıl yansıdığını Tırsî Divanı örneğinde ve çingeneler konusu çerçevesinde göstermektir. İncelememiz, Tırsî Divanı’nda çingane, çingan, çingene ve kıptî kelimelerini tarayarak ulaştığımız 19 beyit üzerinde olacaktır. Bulgularımızı altı başlıkta inceleyeceğiz: 1) Fakirlik, 2) Falcılık, 3) Güvenilmezlik, 4) Korkaklık, 5) Tırsî’nin Çingeneliği, 6) Diğer.

Bu metnin öncelikli amacı Balkanlar, Anadolu ve Mezopotamya’da yaşayan farklı peripatetik ve geç-peripatetik topluluklarla ilgili çeşitli çalışmalar yürüten sivil toplum kuruluşu ya da demokratik kitle örgütü temsilcilerine, aktivistlere, insan hakları gözlemcilerine, kamu kurum ve kuruluşlarına, kısacası bu alanda iddia sahibi olan herkese çalışmalarında yararlanabilecekleri genel bir kavramsal çerçeve ve işlevsel bir bilgi seti sunmaktır. Bu amaca mümkün olduğunca dolaysız ve güvenceli bir biçimde ulaşabilmek kaygısıyla argümanlar birbirini izleyen ve tamamlayan maddeler halinde ortaya konulmuştur.

Türkiye’deki Çingene ya da yaygın ve resmi kullanımda “Roman”
adıyla tanımlanan gruplara ilişkin çalışmaların tarihçesi oldukça
yeni olmasına rağmen farklı çalışmalara da ihtiyaç duyulmaktadır.
Nitekim söz konusu ihtiyaç çerçevesinde bu grubun kim olduğu
kadar hangi kültürel özellikler çerçevesinde ele alınıp değerlendirileceği hususu, oldukça önemli bir sorunsal ve tartışma alanıdır.
Tarihsel açıdan bakıldığında, Çingene olarak adlandırılan grupların Hindistan’dan Avrupa’ya kadar geniş bir coğrafya içerisinde
bulunduğu ve tarihi eserlerde yer aldığı görülmektedir.

Çingeneler dünyanın değişik bölgelerinde dağınık halde yaşayan ve çoğu durumda birlikte yaşadıkları toplumlardan ayrışan etnik bir gruptur. Bu ayrışma Çingenelerin inançları ve yaşam tarzlarından doğan tercihlerin sonucu olabildiği gibi, bugün pek çok ülkede olduğu gibi çoğunluk durumundaki diğer toplulukların Çingenelerle aralarına koydukları sosyal sınırların bir tezahürüdür. Başta Balkanlar olmak üzere, bütün dünyada yoğun biçimde yaşadıkları bölgelerde Çingenelere yönelik toplumsal eşitsizlik ve ayrımcılık uygulamalarının zaman zaman tırmandığı, Çingenelerin yaşadıkları toplumlarda ikinci sınıf vatandaş muamelesine maruz kaldıkları görülmektedir. Tarihselleşmiş ve kökleşmiş toplumsal önyargıların sonucu olarak değerlendirilebilecek olumsuz bir bakışın neden olduğu bu toplumsal hiyerarşi, Çingenelerin yaşadıkları toplumların adeta hafızasına kazınmıştır. Atasözlerinden, deyimlere, fıkralardan şarkı sözlerine kadar nüfuz etmiş bu negatif imajın, hayatın ayrılmaz bir parçası olan edebiyata yansımaları da kaçınılmazdır. Avrupa edebiyatında olduğu gibi, Türk edebiyatında da Çingene karakterlerin büyük bir kısmının karanlık ve güvenilmez kişiler oldukları görülmektedir. Baskın kültürün Çingenelere yönelik toplumsal bakışının bir yansıması olarak değerlendirilebilecek bu durum, ‘aşağı’ konumda olanın edebi eserlerde ötekileştirilmesine kadar varan örnekler sunmaktadır. Bu makalede Çingenelerin toplumsal imajına yer veren Osman Cemal Kaygılı’nın Çingeneler (1939), Şevket Bilgisel’in Çingene Serdar (1948), Erdoğan Yeğ’in Çingene Kızı İsmina (1957) ve Hasan Kıyafet’in Çingene Çocuğu (1974) ve Kemalettin Tuğcu’nun Çingene Kızı (1991) adlı eserleri, yukarıdaki tespitler ışığında, toplumsal eşitlik kavramı üzerinden incelenmiştir.

Özet
Kendini tanımlama biçimi olarak görülen öteki, tarihsel bağlamda bakıldığında farklı olanı anlatma biçimi olarak kullanılmaktadır. Öteki olana bakış, stereotip, damgalama, ön yargı, ötekileştirme ve dışlama şeklinde gerçekleşmektedir. İnsanlık tarihinden bu yana pek çok ötekileştirme türü ortaya çıkmış, bireyler kendilerini tanımlamak için "öteki/ötekiler" belirlemişlerdir. Çalışmada etnosentrik ötekileştirmeye maruz kalan Çingeneler ele alınmıştır. Göçebe bir topluluk olarak yaşayan Çingeneler, gittikleri her ülkede ötekileştirilmiş, pek çok dışlayıcı tanımlama ile karşı karşıya kalmışlardır. Bu çalışmanın amacı, Çingenelerin yaşamış olduğu ötekileştirme problemlerine tarihsel bir izlek çerçevesinde incelemek ve bir sanat dalı olan sinemanın, Çingeneler gibi dışlanmış kişilere daha fazla eğilmesi gerektiğini vurgulamaktır. Çalışmanın amacına yönelik ise yönetmenliğini Tony Gatlif'in yapmış olduğu Korkoro (Özgürlük, Tony Gatlif, 2010) filmi ele alınmıştır. Yönetmen, filmde gerçek bir Çingene ailesinin yaşamış olduğu travmatik olayları anlatmaktadır. Korkoro filmi, çalışma ile doğrudan örtüştüğü için seçilmiştir. Film çözümlemesi Derrida'nın dekonstrüktif okuması üzerinden yapılmıştır. Okuma gerçekleştirilirken New Mexico Literacy Project'in belirlemiş olduğu 5 soru üzerinden film analiz edilmiştir. Batılı filmlerin hepsi tek tek incelenmese de genel bağlamda bakıldığında, Çingene kökenli olmayan yönetmenlerin Çingenelerin ötekileştirilme sorununa çok fazla eğilmedikleri açık bir şekilde görülmektedir. Bu nedenle gerek literatür çalışmasında, gerekse film incelemesinde Batılı yönetmenlerin Çingenelerin ötekileştirilmesi konusunda daha fazla film yapılması gerektiği sonucuna varılmıştır.

ÖZET
Firuze Engin, son dönemin önemli yazarlarından biridir. Özellikle tiyatro hususunda çalışmaları olan yazar, Hıdırellez ve Cambazın Cenazesi oyunlarıyla dikkatleri çeker. Hıdrellez, 2013-2015 yılları arasında İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları‟nda; Cambazın Cenazesi adlı oyun ise 2014-2016 yılları arasında İkinci Kat Tiyatro‟da sahnelenir. Bu oyunla 2015 Afife Tiyatro Ödülleri‟nde Cevat Fehmi Başkut Özel Ödülü‟nü kazanan Engin, tiyatro yazarlığı dışında, yönetmenlik ve oyunculuk gibi görevler de üstlenir.
Hıdrellez‟in konusu yazarın doğduğu şehir Edirne‟de geçer. Meriç Nehri kıyısında yaşayan Çingenelerin hayatlarından kesitler sunan oyun, bir aşk öyküsü etrafında cereyan eder. Kargakapı Mahallesi‟nde geçen oyunda yaşam, Çingeneler için yoksulluk ve çaresizliğin etrafında şekillenir. Bir gün mahalleye sığınma amaçlı gelen Ender‟le Seyyal arasında başlayan yakınlaşma iki farklı kültür arasındaki bir çatışmayı da ortaya çıkarır.
Biz bu çalışmada, yazarın Hıdrellez oyununu yapısal olarak inceledikten sonra Çingenelerin yaşamından bazı izler aktaracağız.
Anahtar Kelimeler: Hıdırellez, Firuze Engin, Türk Tiyatrosu, Gelenek, Çingeneler, Edirne.

ÖZET
Türk edebiyatında roman, tiyatro, öykü, anı gibi türlerde eser kaleme almış olan Osman Cemal Kaygılı, eserlerinde, yakından gözlemleme şansına sahip olduğu ‘kenar mahalle insanları’nı gerçekçi bir tarzda yansıtır. Servet-i Fünun, Fecr-i Âti, Cumhuriyet dönemlerinde yoğunlaşan Batı edebiyatı ve zevki yerine; Türk halk sanatına ve folkloruna yönelen yazar, çağdaşlarından ayrı bir yol tutar. 1939’da neşrettiği Çingeneler, Cumhuriyet Halk Partisi roman yarışmasından derece alır (1942). Eserde İstanbul çevresindeki Çingeneler’in yaşayışları konu edilir. Bir Çingene kadınına âşık olan İrfan, iki yılı aşan bir zaman diliminde Çingeneler arasında bulunur. Osman Cemal’in de anlatıcı-yazar olarak yer aldığı romanda, Çingenelerin kimliği, yaşayışları, gelenek ve görenekleri, düğünleri, v.s. gibi hususlar renkli ve gerçekçi bir üslupla anlatılır.
Anahtar Kelimeler: Türk romanı, Çingeneler, kimlik, Kaygılı, Türk folkloru

ABSTRACT
Osman Cemal Kaygılı is a versatile author who wrote novels, plays, stories and diaries. In his works he deals with poor and hopeless people whom he personally and closely knows. Instead of the dominant Western literary tradition during Servet-i Fünun, Fecr-i Ati and Cumhuriyet Periods, he created his own language and style and treated subjects like Turkish public art and folklore. He was awarded a literary prize by Cumhuriyet Halk Partisi in a novel writing competition with his novel Çingeneler.  In the novel, İrfan falls in love with a gypsy and lives with gypsies for two years.  The narrator, who is the author himself, describes the the identity problem of the gypsies, their traditions, marriage ceremonies with a realistic language and style.

Key Words: Turkish novel, gypsy, identity, Kaygılı, Turkish folk.