(PDF) A Group of Roman Strigilai in the Ephesus Museum

Özet: Doğu-İon Sanatı'nın Geç Arkaik dönem eserleri üzerinde yapılan çalışmalar göstermektedir ki Arkaik dönem içinde bütün doğu Grek bölgelerinde geçerli bir dönem stili bulunsa da farklı sanat merkezlerinde bölgesel özellikler açık bir şekilde görülmektedir. Bununla birlikte Anadolu'da Geç Arkaik dönemde İon heykeltıraşlık okullarının etkisi açık bir şekilde görülür. Doğu-Grek Anadolu kültür çevresinin merkezi konumdaki Milet şehrinin Persler tarafından tahrip edilmesi İon Sanatı'nın da sonunu getirmiştir. Buna karşın Milet kaynaklı heykeltraşlık okulları Doğu-Grek dünyasının Propontis, Thasos, Trakya, Makedonya ve Pontus gibi kuzey alanlarında varlığını sürdürmüştür. Sinop stelleri İon heykeltıraşlık okullarının etkisinin çok açık bir şekilde görüldüğü örnekler olup Atika'daki mezar steli geleneğinin aynı zamanda Anadolu'daki Grek bölgelerinde, özellikle Milet kolonisi olan Sinop varlığını devam ettirdiğinin en önemli kanıtlardır. Çalışmaya konu olan stellerde bu etkilerin en iyi şekilde izlendiği örneklerden biridir. Bu kapsamda steller benzerleriyle karşılaştırılarak, üzerindeki figürlerin stilistik ve tipolojik incelemelerinden yola çıkarak, tarihlendirmeye çalışılmıştır. Makale Geliş Tarihi: / Makale Kabul Tarihi: Bu makale Turnitin programında kontrol edildi. This article was checked by Turnitin. Bu makale ANARSAN sempozyumunda sunulmuş aynı başlıklı bildirinin tam metnidir. * Çalışmaya konu olan mezar stelleri Sinop Müze Müdürlüğü'nün 17.11.2014 tarih ve 1491 sayılı izni gerçekleştirilmiştir. Gerekli çalışma iznini veren başta Sayın Müze Müdürü Hüseyin VURAL beyin şahsında tüm müze çalışanlarına en içten teşekkürlerimi sunarım.

Imparatorlar I. Iustinianos ve II. Iustinos donemleri sikke sistemi, birimler ve birbirleri ile olan iliskilerinden bahsetmeden once, bu donemlerin ekonomik ve politik durumlarindan bahsetmeyi tercih ettim. Her ne kadar imparator I. Iustinianos doneminde Nika isyani ve 200 yildan fazla suren korkunc veba salgini gibi bazi yikici olaylar gerceklesmis olsa bile, Bizans tarihinde Bizans’in ‘Ilk Altin Cagi’ olarak hatirlanmistir. Yurttaslik Yasasi Derlemesi olan Corpus Iuris Civilis kanunu hukuken kabul edilmis ve 532-37 yillari arasinda Aya Sofya insa edilmistir. Imparator I. Iustinianos donemi sikke sisteminde yer alan altin ve bakir sikke birimlerinden donemi cercevesinde bahsedilmistir. Yani sira, birimler ve darphaneler arasindaki iliskiler kisaca hatirlatilmistir. Bunlara ek olarak, Hiristiyan inanci ve ideoloji etkisi ile sikke sistemine getirilen ikonografik degisiklikler de ortaya cikmistir. Her ne kadar, Roma imparatorluk portre sanati, yaklasik olarak daima profil portreler y...

Bu çalışmanın konusunu, Samsun Müzesine kazı, satın alma ve müsadere yolu ile kazandırılmış 23 adet pişmiş toprak unguentarium oluşturmaktadır. Antik dünyanın önemli seramik gruplarından birini oluşturan unguentariumlar, içeriğinde bulunan kokulu yağlar, parfümler, merhemler vb. maddelerden dolayı günlük yaşam alanlarında sıklıkla kullanıldığı bilinmektedir. Sadece günlük kullanım alanlarıyla sınırlı kalmayan unguentariumlar kutsal alanlara sunu ve mezar hediyesi olarak farklı amaçlarla da kullanılmıştır. Unguentariumlar literatürde Fusiform (İğ Form) ve Bulbous (Torba Form) form olarak iki ayrı tipte tanınmaktadır. Samsun müzesi envanterinde Hellenistik ve Roma dönemlerini kapsayan her iki form tipine ait eserler bulunmaktadır. Bu çalışma ile iki form tipine ait unguentariumların biçim grupları, tipolojik gelişimi ve kronolojik dağılımı ortaya konulmaya çalışılmıştır.

ISSN 1301 7667 MERSİN ÜNİVERSİTESİ KILIKIA ARKEOLOJİSİNİ ARAŞTIRMA MERKEZİ MERSIN UNIVERSITY PUBLICATIONS OF THE RESEARCH CENTER OF CILICIAN ARCHAEOLOGY KAAM YAYINLARI O LBA XXV (Ayrıbasım / Offprint) MERSİN 2017 KAAM YAYINLARI OLBA XXV © 2017 Mersin Üniversitesi/Türkiye ISSN 1301 7667 Yayıncı Sertifika No: 14641 OLBA dergisi; ARTS & HUMANITIES CITATION INDEX, EBSCO, PROQUEST ve TÜBİTAK-ULAKBİM Sosyal Bilimler Veri Tabanlarında taranmaktadır. Alman Arkeoloji Enstitüsü’nün (DAI) Kısaltmalar Dizini’nde ‘OLBA’ şeklinde yer almaktadır. OLBA dergsi hakemlidir. Makalelerdeki görüş, düşünce ve bilimsel değerlendirmelerin yasal sorumluluğu yazarlara aittir. The articles are evaluated by referees. The legal responsibility of the ideas, opinions and scientific evaluations are carried by the author. OLBA dergisi, Mayıs ayında olmak üzere, yılda bir kez basılmaktadır. Published each year in May. KAAM’ın izni olmadan OLBA’nın hiçbir bölümü kopya edilemez. Alıntı yapılması durumunda dipnot ile referans gösterilmelidir. It is not allowed to copy any section of OLBA without the permit of the Mersin University (Research Center for Cilician Archaeology / Journal OLBA) OLBA dergisinde makalesi yayımlanan her yazar, makalesinin baskı olarak ve elektronik ortamda yayımlanmasını kabul etmiş ve telif haklarını OLBA dergisine devretmiş sayılır. Each author whose article is published in OLBA shall be considered to have accepted the article to be published in print version and electronically and thus have transferred the copyrights to the Mersin University (Research Center for Cilician Archaeology / Journal OLBA) OLBA’ya gönderilen makaleler aşağıdaki web adresinde ve bu cildin giriş sayfalarında belirtilen formatlara uygun olduğu taktirde basılacaktır. Articles should be written according the formats mentioned in the following web address. Redaktion: Yrd. Doç. Dr. Deniz Kaplan OLBA’nın yeni sayılarında yayınlanması istenen makaleler için yazışma adresi: Correspondance addresses for sending articles to following volumes of OLBA: Prof. Dr. Serra Durugönül Mersin Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü Çiftlikköy Kampüsü, 33342 Mersin - TURKEY Diğer İletişim Adresleri Other Correspondance Addresses Tel: 00.90.324.361 00 01 (10 Lines) 4730 / 4734 Fax: 00.90.324.361 00 46 web mail: www.kaam.mersin.edu.tr www.olba.mersin.edu.tr e-mail: sdurugonul@gmail.com Baskı / Printed by Matsis Matbaa Hizmetleri Tevfikbey Mahallesi Dr. Ali Demir Caddesi No: 51 34290 Sefaköy / İstanbul Tel: 0212 624 21 11 www.matbaasistemleri.com Sertifika No: 20706 Zero Prod. Ltd. Tel: 00.90.212.244 75 21 Fax: 00.90.244 32 09 info@zerobooksonline.com www.zerobooksonline.com/eng MERSİN ÜNİVERSİTESİ KILIKIA ARKEOLOJİSİNİ ARAŞTIRMA MERKEZİ (KAAM) YAYINLARI-XXV MERSIN UNIVERSITY PUBLICATIONS OF THE RESEARCH CENTER OF CILICIAN ARCHAEOLOGY (KAAM)-XXV Editörler Serra DURUGÖNÜL Murat DURUKAN Gunnar BRANDS Deniz KAPLAN OLBA Bilim Kurulu Prof. Dr. Mehmet ÖZDOĞAN Prof. Dr. Fikri KULAKOĞLU Prof. Dr. Serra DURUGÖNÜL Prof. Dr. Marion MEYER Prof. Dr. Susan ROTROFF Prof. Dr. Kutalmış GÖRKAY Prof. Dr. İ. Hakan MERT Prof. Dr. Eda AKYÜREK-ŞAHİN Prof. Dr. Yelda OLCAY-UÇKAN MERSİN 2017 Vefat Eden Meslektaşlarımızı Saygı ile Anıyoruz… Prof. Dr. Güven ARSEBÜK Prof. Dr. Arzu ÖZTÜRK Dr.-Ing. Martin BACHMANN İçindekiler / Contents K. Serdar Girginer – Murat Durukan Mersin/Gülnar Akyapı Mağarası’nda Bulunan Prehistorik Mağara Resimleri .......... 1 A. Tuba Ökse Yukarı Dicle Havzası’nda Akkad Dönemi’ne Tarihlenen Bir Yapı: Salat Tepe II A: 6 ....................................................................................................................................................................... 17 Atakan Akçay A Late Uruk-Early Bronze Age Transitional Period Cemetery in the Upper Tigris Region: Aşağı Salat ............................................................................................................................ 49 Elif Ünlü Tell Tayinat Yerleşiminde Geç Tunç – Erken Demir Çağı Geçiş Dönemi Seramikleri Üzerinden Amik Ovası’nda Görülen Yerel Devamlılıklar ve Doğu Akdeniz Bağlantıları .............................................................................................................................................. 91 Bülent Kızılduman Kıbrıs’ta Kaleburnu-Kral Tepesi/Galinoporni-Vasili’de Dikkate Değer Bir Geç Tunç Çağı Yapısı ......................................................................................................................................................... 113 Aynur Özfırat Melekli-Kültepe (Iğdır) Höyüğü, Urartu Kalesi ve Columbarium: Ağrı Dağı’nın Kuzey Eteğindeki Minuahinili (Karakoyunlu) Kenti ................................. 161 İbrahim Hakan Mert Kap Monodendri Poseidon (Enipeus) Altarı: Bir Altar mı Yoksa Deniz Feneri mi? ................................................................................................................ 183 Tuna Akçay Sikke Buluntuları Işığında Olba’daki Pers ve Makedon Varlığı Üzerine Düşünceler ..................................................................................................................................................................................... 211 Hüseyin Köker Komama Gümüş Sikkeleri ............................................................................................................................................ 227 Mustafa Şahin – Murat Akın Nikaia’dan Musa Heykeli: Polyhymnia .......................................................................................................... 241 VI İçindekiler / Contents Münteha Dinç – Serra Durugönül Sculptural Workshop(s) of Lydia in the Light of Sculptures from Philadelphia and Thyateira ........................................................................................................................................ 251 Hüseyin Metin Hellenistic Mouldmade Bowl Moulds from Kremna ......................................................................... Gonca Cankardeş-Şenol – Erkan Alkaç – Mai Abdelgawad The Results of Clay Analysis of Stamped Amphora Handles of Miletus and Rhodian Peraea in Alexandria (Egypt) Taylan Doğan – Kahraman Yağız Efes Müzesi’nde Korunan Roma Dönemine Ait Bir Grup Strigilis 271 ...................... 297 ................................... 317 Murat Durukan Yeni Veriler Işığında Mallos, Magarsos ve Antiokheia ad Pyramos Problemi ...... 345 Ahmet Mörel Dağlık Kilikia Bölgesi’nde Bir Kırsal Yerleşimin Gelişimi: Çatıören Örneği ....... 381 Şener Yıldırım Dating Dispute Over the Cross-in-Square Church in the Episcopal Palace in Side ........................................................................................................................................................................... 421 MERSİN ÜNİVERSİTESİ KILIKIA ARKEOLOJİSİNİ ARAŞTIRMA MERKEZİ BİLİMSEL SÜRELİ YAYINI ‘OLBA’ Kapsam Olba süreli yayını Mayıs ayında olmak üzere yılda bir kez basılır. Yayınlanması istenilen makalelerin en geç her yıl Kasım ayında gönderilmiş olması gerekmektedir. 1998 yılından bu yana basılan Olba; Küçükasya, Akdeniz bölgesi ve Ortadoğu’ya ilişkin orijinal sonuçlar içeren Antropoloji, Prehistorya, Protohistorya, Klasik Arkeoloji, Klasik Filoloji (ve Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri), Eskiçağ Tarihi, Nümizmatik ve Erken Hıristiyanlık Arkeolojisi alanlarında yazılmış makaleleri kapsamaktadır. Yayın İlkeleri 1. a. Makaleler, Word ortamında yazılmış olmalıdır. b. Metin 10 punto; özet, dipnot, katalog ve bibliyografya 9 punto olmak üzere, Times New Roman (PC ve Macintosh) harf karakteri kullanılmalıdır. c. Dipnotlar her sayfanın altına verilmeli ve makalenin başından sonuna kadar sayısal süreklilik izlemelidir. d. Metin içinde bulunan ara başlıklarda, küçük harf kullanılmalı ve koyu (bold) yazılmalıdır. Bunun dışındaki seçenekler (tümünün büyük harf yazılması, alt çizgi ya da italik) kullanılmamalıdır. 2. Noktalama (tireler) işaretlerinde dikkat edilecek hususlar: a. Metin içinde her cümlenin ortasındaki virgülden ve sonundaki noktadan sonra bir tab boşluk bırakılmalıdır. b. Cümle içinde veya cümle sonunda yer alan dipnot numaralarının herbirisi noktalama (nokta veya virgül) işaretlerinden önce yer almalıdır. c. Metin içinde yer alan “fig.” ibareleri, küçük harf ile ve parantez içinde verilmeli; fig. ibaresinin noktasından sonra bir tab boşluk bırakılmalı (fig. 3); ikiden fazla ardışık figür belirtiliyorsa iki rakam arasına boşluksuz kısa tire konulmalı (fig. 2-4). Ardışık değilse, sayılar arasına nokta ve bir tab boşluk bırakılmalıdır (fig. 2. 5). VIII Kapsam / Yayın İlkeleri d. Ayrıca bibliyografya ve kısaltmalar kısmında bir yazar, iki soyadı taşıyorsa soyadları arasında boşluk bırakmaksızın kısa tire kullanılmalıdır (DentzerFeydy); bir makale birden fazla yazarlı ise her yazardan sonra bir boşluk, ardından uzun tire ve yine boşluktan sonra diğer yazarın soyadı gelmelidir (Hagel – Tomaschitz). 3. “Bibliyografya ve Kısaltmalar” bölümü makalenin sonunda yer almalı, dipnotlarda kullanılan kısaltmalar, burada açıklanmalıdır. Dipnotlarda kullanılan kaynaklar kısaltma olarak verilmeli, kısaltmalarda yazar soyadı, yayın tarihi, sayfa (ve varsa levha ya da resim) sıralamasına sadık kalınmalıdır. Sadece bir kez kullanılan yayınlar için bile aynı kurala uyulmalıdır. Bibliyografya (kitaplar için): Richter 1977 Richter, G., Greek Art, NewYork. Bibliyografya (Makaleler için): Corsten 1995 Corsten, Th., “Inschriften aus dem Museum von Denizli”, Ege Üniversitesi Arkeoloji Dergisi III, 215-224, lev. LIV-LVII. Dipnot (kitaplar için) Richter 1977, 162, res. 217. Dipnot (Makaleler için) Oppenheim 1973, 9, lev.1. Diğer Kısaltmalar age. adı geçen eser ay. aynı yazar vd. ve devamı yak. yaklaşık v.d. ve diğerleri y.dn. yukarı dipnot dn. dipnot a.dn. aşağı dipnot bk. Bakınız 4. Tüm resim, çizim ve haritalar için sadece “fig.” kısaltması kullanılmalı ve figürlerin numaralandırılmasında süreklilik olmalıdır. (Levha, Resim, Çizim, Şekil, Harita ya da bir başka ifade veya kısaltma kesinlikle kullanılmamalıdır). Kapsam / Yayın İlkeleri IX 5. Word dökümanına gömülü olarak gönderilen figürler kullanılmamaktadır. Figürlerin mutlaka sayfada kullanılması gereken büyüklükte ve en az 300 pixel/inch çözünürlükte, photoshop tif veya jpeg formatında gönderilmesi gerekmektedir. Adobe illustrator programında çalışılmış çizimler Adobe illustrator formatında da gönderilebilir. Farklı vektörel programlarda çalışılan çizimler photoshop formatına çevrilemiyorsa pdf olarak gönderilebilir. Bu formatların dışındaki formatlarda gönderilmiş figürler kabul edilmeyecektir. 6. Figürler CD’ye yüklenmelidir ve ayrıca figür düzenlemesi örneği (layout) PDF olarak yapılarak burada yer almalıdır. 7. Bir başka kaynaktan alıntı yapılan figürlerin sorumluluğu yazara aittir, bu sebeple kaynak belirtilmelidir. 8. Makale metninin sonunda figürler listesi yer almalıdır. 9. Metin yukarıda belirtilen formatlara uygun olmak kaydıyla 20 sayfayı geçmemelidir. Figürlerin toplamı 10 adet civarında olmalıdır. 10. Makaleler Türkçe, İngilizce veya Almanca yazılabilir. Türkçe yazılan makalelerde yaklaşık 500 kelimelik Türkçe ve İngilizce yada Almanca özet kesinlikle bulunmalıdır. İngilizce veya Almanca yazılan makalelerde ise en az 500 kelimelik Türkçe ve İngilizce veya Almanca özet bulunmalıdır. Makalenin her iki dilde de başlığı gönderilmeldir. 11. Özetin altında, Türkçe ve İngilizce veya Almanca olmak üzere altı anahtar kelime verilmelidir. 12. Metnin word ve pdf formatlarında kaydı ile figürlerin kopyalandığı iki adet CD (biri yedek) ile birlikte bir orijinal ve bir kopya olmak üzere metin ve figür çıktısı gönderilmelidir. 13. Makale içinde kullanılan özel fontlar da CD’ye yüklenerek yollanmalıdır. MERSIN UNIVERSITY ‘RESEARCH CENTER OF CILICIAN ARCHAEOLOGY’ JOURNAL ‘OLBA’ Scope Olba is printed once a year in May. Deadline for sending papers is November of each year. The Journal ‘Olba’, being published since 1998 by the ‘Research Center of Cilician Archeology’ of the Mersin University (Turkey), includes original studies done on antropology, prehistory, protohistory, classical archaeology, classical philology (and ancient languages and cultures), ancient history, numismatics and early christian archeology of Asia Minor, the Mediterranean region and the Near East. Publishing Principles 1. a. Articles should be written in Word programs. b. The text should be written in 10 puntos; the abstract, footnotes, catalogue and bibliography in 9 puntos ‘Times New Roman’ (for PC and for Macintosh). c. Footnotes should take place at the bottom of the page in continous numbering. d. Titles within the article should be written in small letters and be marked as bold. Other choises (big letters, underline or italic) should not be used. 2. Punctuation (hyphen) Marks: a. One space should be given after the comma in the sentence and after the dot at the end of the sentence. b. The footnote numbering within the sentence in the text, should take place before the comma in the sentence or before the dot at the end of the sentence. c. The indication fig.: * It should be set in brackets and one space should be given after the dot (fig. 3); Scope / Publishing Principles XI * If many figures in sequence are to be indicated, a short hyphen without space between the beginning and last numbers should be placed (fig. 2-4); if these are not in sequence, a dot and space should be given between the numbers (fig. 2. 5). d) In the bibliography and abbreviations, if the author has two family names, a short hyphen without leaving space should be used (Dentzer-Feydy); if the article is written by two or more authors, after each author a space, a long hyphen and again a space should be left before the family name of the next author (Hagel – Tomaschitz). 3. The ‘Bibliography’ and ‘Abbreviations’ should take part at the end of the article. The ‘Abbrevations’ used in the footnotes should be explained in the ‘Bibliography’ part. The bibliography used in the footnotes should take place as abbreviations and the following order within the abbreviations should be kept: Name of writer, year of publishment, page (and if used, number of the illustration). This rule should be applied even if a publishment is used only once. Bibliography (for books): Richter 1977 Richter, G., Greek Art, NewYork. Bibliography (for articles): Corsten 1995 Corsten, Th., “Inschriften aus dem Museum von Denizli”, Ege Üniversitesi Arkeoloji Dergisi III, 215-224, pl. LIV-LVII. Footnotes (for books): Richter 1977, 162, fig. 217. Footnotes (for articles): Oppenheim 1973, 9, pl.1. Miscellaneous Abbreviations: op. cit. in the work already cited idem an auther that has just been mentioned ff following pages et al. and others n. footnote see see infra see below supra see above XII Scope / Publishing Principles 4. For all photographies, drawings and maps only the abbreviation ‘fig.’ should be used in continous numbering (remarks such as Plate, Picture, Drawing, Map or any other word or abbreviaton should not be used). 5. Figures, embedded in Word documents can not be used. Figures have to be in the length in which they will be used in the page, being at least 300 pixel/ inch, in photoshop tif or jpeg format. Drawings in adobe illustrator can be sent in this format. Drawings in other vectoral programs can be sent in pdf if they can’t be converted to photoshop. Figures sent in other formats will not be accepted. 6. Figures should be loaded to a CD and a layout of them as PDF should also be undertaken. 7. Photographs, drawings or maps taken from other publications are in the responsibility of the writers; so the sources have to be mentioned. 8. A list of figures should take part at the end of the article. 9. The text should be within the remarked formats not more than 20 pages, the drawing and photograps 10 in number. 10. Papers may be written in Turkish, English or German. Papers written in Turkish must include an abstract of 500 words in Turkish and English or German. It will be appreciated if papers written in English or German would include a summary of 500 words in Turkish and in English or German. The title of the article should be sent in two languages. 11. Six keywords should be remarked, following the abstract in Turkish and English or German. 12. The text in word and pdf formats as well as the figures should be loaded in two different CD’s; furthermore should be sent, twice the printed version of the text and figures. 13. Special fonts should be loaded to the CD. OLBA XXV, 2017 EFES MÜZESİ’NDE KORUNAN ROMA DÖNEMİNE AİT BİR GRUP STRİGİLİS Taylan DOĞAN – Kahraman YAĞIZ * ABSTRACT A Group of Roman Strigilai in the Ephesus Museum The subject of this article is on six strigilai, of which one is made of iron, one of copper and four worked as bronze. All are preserved in the Ephessos Museum and were purchased in different times. Five of them are intact, apart from one example represented only with its spoon part. They have different measures, the shortest one being 15 cm and the longest one 28.6 cm. These measurements are parallel to other strigilis findings. The handle form of the strigilis play an important role in the chronological order from the 5th century BC to the 1st century BC. Handles seem to gradually become quadrangle within the centuries. With the 1st century BC the development of the quadragle handle form seems to be finished. The only change in strigilis belonging to the first century AD is the concave bow on the egdes of the handles and the narrow handle gap. This determination is important for a terminus for the strigilis. This develepment continues from the 1st century AD to the end of the Roman Period. In the Roman period the handle is not the determinant factor in the dating of the strigilis anymore, as it was substituted by the general typology of the strigilis. In the pre Roman Period there is a kind of attachment between the handle of the strigilis and the spoon. However in the Ephesos examples which were analysed typologically, it is observed that none of them have this attachement and that the handle is directly adhered to the spoon. It can be determined that there are three different types. These types are grouped in terms of technical features and differences between handle and spoon. According to Kotera-Feyer’s classification the analysis on Ephesos examples show that they can be grouped as the ones with “Vertical Form” and four of them as the “Reverse S Form”. Kotera-Feyer’s “Reverse S Form” has the same typological features with Bonis’s “Pannonia Type”. “Pannonia” and “Reverse S Form” types of strigilai are parallel with the Anatolian one when we consider the forms of the Ephesian examples. * Arş. Gör. Taylan Doğan, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Kötekli/Muğla/Türkiye. E-posta: dgntaylan@gmail.com Yrd. Doç. Dr. Kahraman Yğız, Adıyaman Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Altınşehir/Adıyaman/Türkiye. E-posta: kyagiz@adiyaman.edu.tr 318 Taylan Doğan – Kahraman Yağız However their ornaments are different. This fact indicates that one of the subordinate group of these strigilai could have been produced in Anatolia. The suggested date for the “Reverse S Form” strigilai by Kotela-Feyer is 1st century AD. However with the enlightment of the Laodikeian examples the suggested date by Kotela-Feyer can be receeded to the Augustian Period. Four of the mentioned strigilai have ornaments on their handles and spoons. In one example the ornament is applied only to the handle. The majority of the ornaments are floral and geometric. Only one example is represented with a temple and a snake, within geometrical and floral motives on the spoon part. Linear and plantal ornaments, geometrical ornaments, star, architectural designs and figurative scenes are represented only on one strigilis alltogether, thus it is a unique example. The snake and star motives on the strigilis must have been related with the Dioskorai and the represantation of a temple can be related with the religious tends of the items owner. The examples from the Ephesus Museum are dated according their decorations and by using Feyer`s method. Accordingly, the “Reverse S” formed examples are dated to the 2nd century AD and the “Vertical” formed Strigilai to the 1st century AD. Keywords: Ephesos Museum, Strigilis, Roman Period, Chronology, Typology, Ornament. ÖZET Efes Müzesi’ne farklı tarihlerde satın alma yoluyla kazandırılan bir demir, bir bakır ve dört bronzdan oluşan toplam altı strigilis, bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Strigilislerden beşi tam veya tama yakın korunmuşken biri sadece kaşık bölümünden oluşmaktadır. Farklı uzunluklara sahip Efes örneklerinin en kısası 15 cm olarak ölçülürken, en uzunu 28, 6 cm olarak ölçülmüştür. Bu ölçüler, genel olarak diğer strigilis buluntularının uzunluklarıyla paralellik göstermektedir. Strigilislerin kronolojik gelişiminde önemli bir rol oynayan kulp formlarında MÖ 5. yüzyıldan MÖ 1. yüzyıla kadar ovalden dörtgene doğru bir gelişim süreci gözlenir. MÖ 1. yüzyıl ile birlikte kulbun ön kısmından arka kısmına geçiş 90 derece ile sağlanır ve böylece dörtgen kulba doğru olan gelişim süreci tamamlanmış olur. MS 1. yüzyıla ait strigilislerin kulplarında görülen yegâne değişiklik ise kulp kenarlarının içe doğru bükülmesi ve kulp aralığının daralmasıdır. Bu tespit, kulp kenarı içe doğru kıvrılmış strigilisler için terminus oluşturması açısından önem teşkil eder. MS 1. yüzyıl ile birlikte bu sürecin Roma Dönemi sonuna kadar devam ettiği görülmüştür. Roma Dönemi strigilislerinin tarihlendirilmesinde belirleyici öğe artık kulp olmaktan çıkmış, bunun yerini genel strigilis tipolojisi almıştır. Roma Dönemi öncesinde strigilis kulbunu arka kısımda kaşığa bağlayan bir eklenti bulunmaktadır. Ancak tipolojik açıdan incelediğimiz Efes örneklerinin hiçbirinde söz konusu eklentinin olmadığı, kulbun direk olarak kaşığa bağlandığı tespit edilmiştir. Konu üzerine yaptığımız literatür araştırmaları da Roma Dönemi’nde istisnai örnekler olmakla birlikte, bu tespitimizi desteklemektedir. Yine örneklerimiz üzerinde yapılan incelemeler sonucunda kronolojik bir gelişimden ziyade yapım tekniğine dayanan ve kulptan kaşık bölümüne geçişlerdeki farklılıklar göz önünde bulundurularak üç farklı tip belirlenmiştir. Efes örnekleri üzerinde yapılan incelemeler, iki örneğin Kotera-Feyer’in oluşturduğu strigilis sınıflamasına göre “Dikey Form” kategorisinde, dört örneğin ise “Ters Efes Müzesi’nde Korunan Roma Dönemine Ait Bir Grup Strigilis 319 Çevrilmiş S Profilli Form” kategorisinde değerlendirilmesi gerektiğini göstermiştir. Kotera_Feyer’in “Ters Çevrilmiş “S” Formu, Bónis’in, “Pannonia Tipi” olarak adlandırdığı strigilisler ile aynı forma sahiptir. Pannonia veya Ters Çevrilmiş “S” formundaki strigilisler Efes örnekleri özelinde Anadolu örnekleri ile form olarak tamamen paralel olmalarına karşın, bezeme sistemi açısından oldukça farklı oldukları tespit edilmiştir. Bu tespit, beraberinde bu tipin bir alt grubunun Anadolu’da üretilmiş olabileceklerini göstermesi açısından önem taşımaktadır. Yine “Ters Çevrilmiş S Profilli Tip”in başlangıç tarihi olarak Kotera-Feyer’in önerdiği MS 1. yüzyılın sonu tarihini, Laodikeia’dan ele geçen bir örnek ışığında biraz daha erkene Augustus Dönemi’ne (MÖ 27-MS 14) çekmek mümkün görünmektedir. Söz konusu strigilislerden dördü bezemeli olup, bezemeler strigilislerin kulp ve kaşık bölümlerinde yer almaktadır. Bunlardan sadece bir örnekte bezeme kulp bölümünde bulunmaktadır. Bezemelerin geneli bitkisel ve geometrik öğelerden oluşurken, bir örnekte tapınak içinde tasvir edilmiş bir yılan figürü ile birlikte bitkisel ve geometrik motifler de yer almaktadır. Çizgisel ve bitkisel bezemeler, geometrik desenler, yıldız motifleri, mimari tasarımlar ve figüratif sahneler gibi oldukça çeşitli bezeme öğelerini üzerinde barındıran bu strigilis ünik bir örnek olarak karşımıza çıkmaktadır. Strigilis üzerinde betimlenen yılan ve yıldız motiflerinin Dioskurlar ile bağlantılı olması ve tapınağın da yine bu sahnede yer alması, strigilis sahibinin dini eğilimlerinin bir yansıması olarak sunulabilir. Efes Müzesi’nde korunan bu örneklerin tarihlendirilmesi gerek Kotera-Feyer’in oluşturduğu tipoloji gerekse benzer örnekler dikkate alınarak yapılmıştır. Buna göre; örneklerimizden “Ters Çevrilmiş S Profilli Form” kategorisine dâhil edilenler MS 2. yüzyıla, “Dikey Form” kategorisinde ele alınanlar ise MS 1. yüzyıla ait olmalıdır. Anahtar Kelimeler: Efes Müzesi, Strigilis, Roma Dönemi, Kronoloji, Tipoloji, Bezeme. Anadolu strigilisleri üzerinde yaptığımız ön araştırmalara ve bunun yanı sıra müze çalışanları, kazı başkanları ve çalışanlarıyla yaptığımız görüşmeler sonucunda birçok müze ve kazı deposunda çok sayıda strigilisin bulunduğu bilgisini elde etmiş bulunmaktayız1. Binin üzerinde strigilis ele geçmiş olmasına rağmen 1 Anadolu’da strigilislerin ele geçtiği bazı merkezler ve yayın bilgileri: Allianoi için bk. Yaraş 2001, 470; Yaraş v.d. 2007, 73; Antandros için bk. Polat 2002, 26; Polat – Polat 2003, 457; Polat v. d. 2007, 465-466; Doğan 2015, 141 vd; Arykanda için bk. Oransay 2006, 27, 78, 82-83, 177-178; Assos için bk. Comstock – Vermeule 1971, 427, no. 616; Stupperich 1992, 14, abb. 4, 18, abb. 9; Stupperich 1993, 17, abb. 7, 19, abb. 9, 23; Stupperich 1996, 13, 16, 18; Utili 1999, 137 abb. XIX, 138 abb. XX; Attaleia Nekropolü için bk. Tosun – Yalçınsoy 2010, 148; Akman – Tosun 2012, 54, 56: Bolu İli, Merkez İlçe, Tabalar Mahallesi 8 Pafta, 118 Ada, 32 Parseldeki Kurtarma Kazısı için bk. Güneş 2008, 77-78; Dardanos Tümülüsü için bk. Sevinç - Treister 2003, fig. 90, 91, 94; Didyma için bk. Tuchelt 1988, 30; Kotera-Feyer 1993, 113; Edincik Levhalı Mezarları için bk. Yalman 1990, res. 26; Elaussa Sebaste için bk. Schneider 2004, 183; Ainos için bk. Başaran 2005, 412; Ephesos için bk. Kotera-Feyer 1993, 113; Halikarnassos için bk. Pedersen 1999, 308; İdyma için bk. Gürbüzer 2006, 82, 83, 95, kat. no, 89, 90, lev. 27; İzmir İDÇ Liman Kurtarma Kazısı için bk. Küçükgüney – Tunç-Altun 2008, 63; İzmir Batı Liman 1205 Parsel Kuratrma Kazısı için bk. Konak Tarakçı – Selçuk 2012, 188, 189; Juliopolis Nekropolü için bk. Arslan v. d. 2012, 320 Taylan Doğan – Kahraman Yağız strigilisler hakkında detaylı bilgi veren bir yayın yapılmamış, genellikle ya kazı sonuçları kapsamında sadece sayı verilerek geçiştirilmiş ya da kazı bantlarında bir paragraflık bilgiyle okuyucuya sunulmuştur. Bu kısa bilgiler dışında, bugüne dek ne yazık ki sadece iki makale yayınlanmıştır. Bunlardan ilki D. Baykan tarafından yayınlanan “Antik Çağ’da Strigilisin Ecza Amaçlı Kullanımı: Veriler ve Kanıt” isimli çalışmadır2. Antik çağ yazarlarınca sık bir biçimde dile getirilen strigilisin tıp amaçlı kullanıldığı bilgisi, bu makale ile Allianoi’den ele geçen dört örnek ışığında arkeolojik kanıtlarla da desteklenmiş ve bilim dünyasına tanıtılmıştır. İkinci yayın ise bu çalışmanın birinci yazarı olan T. Doğan tarafından yayınlanan “Antandros Ölü Gömme Geleneğinde Strigilis: Tipolojik ve Kronolojik Gözlemler” isimli çalışmadır3. Bu çalışmada ise Antandros özelinde strigilisin ölü gömme geleneğindeki yeri, tipolojileri ve kronolojik gelişimleri üzerinde durulmuştur. Antandros örnekleri üzerine yapılan bu çalışma ile MÖ 5. yüzyıldan MÖ 1. yüzyıla kadar strigilislerin kronoloji gelişimi takip edilebilmiş, ancak Roma Dönemi’ne ait strigilislerin kentte ele geçmeyişi nedeniyle kronolojik gelişim zincirinin Roma halkası eksik kalmıştır. Çalışmamızın temel amacı, Efes örnekleri ışığında Anadolu strigilisleriyle ilgili yayın eksikliğini gidermek, strigilis kronolojisinin eksik halkası olan Roma Dönemi strigilislerinin kronolojik gelişimlerini ve tipolojilerini tespit etmek ve son olarak, Kotera-Feyer’in, “Ters Çevrilmiş S Profili Form”, Bónis’in ise “Pannonia” olarak isimlendirdikleri tipin Anadolu üretimi veya en azından bu 176, res. 12; Kaunos için bk. Öğün 1983, 240; Karaçallı Nekropolü için bk. Çokay-Kepçe 2006, 74, kat. no. MT6: Kelenderis için bk. Zoroğlu 1990, 307; Zoroğlu – Arslan 1998, 458-459; Klazomenai için bk. De Ridder 1915, pl. 73. no. 1578; Kyme için bk. Uçankuş 1980, 148; Atıcı – Karakaş 2013, 236-237; Labranda için bk. Karlsson v.d. 2012, 199; Laodikeia için bk. Şimşek 2007, 111; Şimşek 2011, 168, lev. 134, 722-730; Lara-Fener Mahallesi 1975 Sokak, 5745 Ada, 15 Parsel Mezar Kurtarma Kazısı için bk. Tosun 2008, 91; Limyra için bk. Borchhardt 1999, 84; Miletos için bk. İslam – Aslan 2014, 387, 388; Mylasa için bk. Kızıl 2009, res. 153; Myrina için bk. Pottier v.d. 1887, 201, Fig. 20; Nif (Olympos) için bk. Tulunay 2011, 411; Baykan 2015; figs. 3; Parion için bk. Başaran – Tavukçu 2006, 614-618; Tavukçu 2006, 163, d n.1066; Kasapoğlu 2008, 77; Patara için bk. Işık 1996, 194; Işık 1998, 164-165; Işık 2001, 398-399; Işık 2003, 91;Şahin 2010, 38 vd; Pergamon için bk. Yaraş 2004, abb. 11; Gaitzsch 2005, taf. 73.8; Perge için bk. Abbasoğlu – Özdibay 2009, 487; Pınarkent Nekropolü için bk. Karabay – Günaydın 2013, 78, 84; Pompeipolis için bk. Summerer v.d. 2010, 27; Priene için bk. Kotera-Feyer 1993, 113; Samsun İli, İlkadım İlçesi, Dikilitaş Sokak Yeraltı Odaları Kurtarma Kazısı için bk. Endoğru – Ünan 2011, 205; Sardes için bk. Kotera-Feyer 1993, 113; Selçuk Üniversitesi Arkeoloji Bölümü için bk. Akarsu v. d. 2011, res. 12; Selmanlı Tümülüsü için bk. Bal 2013, 343; Smyrna için bk. De Ridder 1915, nr. 1579; Tekirdağ/Karaevlialtı için bk. Atik – Işın 2005, 51; Tekirdağ Naip Tümülüsü için bk. Delemen 2004, 88, res. 84-86; Teos için bk. Kadıoğlu v.d. 2012, 450; Tripolis için bk. Duman – Baysal 2015, 641; Troia için bk. Korfmann 2005, 165. Ayrıca Adana Arkeoloji Müzesi, Adıyaman Müzesi, Anamur Müzesi, Antalya Müzesi, Aydın Müzesi, Burdur Müzesi, Efes Müzesi, Erimtan Müzesi, Eskişehir Müzesi, Fethiye Müzesi, İstanbul Arkeoloji Müzeleri, Bolu Müzesi, Hierapolis Arkeoloji Müzesi gibi birçok müzede strigilisler bulunmaktadır. 2 Baykan 2010, 141 vd. 3 Doğan 2015, 141 vd. Efes Müzesi’nde Korunan Roma Dönemine Ait Bir Grup Strigilis 321 tipe ait bir grubun Anadolu’da da üretilmiş olabileceğine ilişkin önerimizi bilim dünyasına sunmaktır. Efes Müzesi’nde Korunan Roma Dönemi’ne Ait Bir Grup Strigilis4 Efes Müzesi’nde korunan ve çalışma konumuzu oluşturan strigilislerden biri demir (1 no’lu strigilis), biri bakır (5. no’lu strigilis) ve dördü bronzdan (2, 3, 4 ve 6 no’lu strigilisler) yapılmıştır. Strigilis yapımında kullanılan malzemenin seçiminde, üretici veya talep eden bireyin tercihi mutlaka belirleyici olmalıydı. Ancak burada maden endüstrisinin gelişimi de önemli bir rol oynamış olmalıdır. Kullanılan malzemenin strigilis fiyatına da yansıdığı düşünüldüğünde arzın talebe göre şekillendiği kuşkusuz unutulmamalıdır. İstisnai örnekler her zaman olmakla birlikte en erken strigilislerin gümüş veya bronzdan yapıldıkları, Yunan Dünyası’nda demir endüstrisinin gelişmesiyle birlikte MÖ 4. yüzyıldan itibaren demirin yoğun olarak tercih edildiği görülmektedir. Hatta Hellenistik Dönem’de kullanılan strigilislerin çoğunun demirden yapıldığı tespit edilmiştir5. Hellenistik Dönem’de strigilis yapımında neredeyse kullanımı ortadan kalkan bronzun, gerek literatür üzerinden yaptığımız incelemeler gerekse Efes örnekleri ışığında Roma Dönemi’nde tekrar yoğun bir biçimde kullanım gördüğünü belirtmemiz mümkün görünmektedir. Efes Müzesi’nde bulunan örneklerin farklı uzunluklara sahip olduğu gözlemlenmiştir. Bu örneklerden en kısası 15 cm olarak ölçülürken, en uzunu 28, 6 cm olarak ölçülmüştür. Bu ölçüler, genel olarak diğer strigilis buluntularının uzunluklarıyla paralellik göstermektedir. Strigilis kronolojisinin oluşturulmasında kulpların yuvarlak bir formdan dörtgen bir forma doğru geçirdikleri gelişim büyük bir öneme sahip olup, bu gelişimi MÖ 5. yüzyıldan MÖ 1. yüzyıla kadar takip etmek mümkündür6. Strigilis kulbunun dörtgen yapıya doğru evrilme sürecinin milattan sonraki süreçte de devam edip etmediğini tespit etmek amacıyla Efes örneklerinin kulpları üzerinde yapılan incelemeler, form yapılarında kronolojik bir gelişimin olmadığını göstermiştir. Kulbu korunan dört örneğin de strigilis kulp gelişiminin son halkası olan dörtgen bir yapı sergilediği görülmüştür. Ancak burada değinilmesi gereken önemli bir husus kulp kenarlarının içe doğru bükülmesi ve kulp açıklığının daraltılmasıdır. 4 Konumuzu oluşturan strigilisleri belgelememize izin veren Efes Müze Müdürlüğü’ne, yardımseverlikleri ve uygun çalışma alanı sağladıkları için müze uzmanlarından Lale Pancar ile Veysel Dağ’a teşekkür etmeyi bir borç biliriz. 5 Kotera-Feyer 1993, 84, 89; Amore 2005, 114; Antandros Nekropolisi’nde ele geçen ve kesin olarak tarihlendirilen bronz strigilisler’in MÖ 5. yüzyılda %86 ve MÖ 4. yüzyıla %14 oldukları, demir strigilislerin ise MÖ 5. yüzyılda, %30, MÖ 4. yüzyılda %70 ve Hellenistik Dönem’de ise %100 oranında oldukları tespit edilmiştir. Bk. Doğan 2012, grafik 4. 6 Doğan 2015, 161-163, tab. 1. 322 Taylan Doğan – Kahraman Yağız Diğer merkezlerde ele geçen ve yayınlanan örnekler7 üzerinde yaptığımız literatür araştırmalarıyla bu tekniğin ilk defa Augustus Dönemi (MÖ 27-MS 14)’nde kullanılmış olabileceği ve zamanla kulbun ön ve arka kısımlarının birleşerek bir sapa dönüştüğü sonucuna ulaşmış bulunmaktayız. Augustus Dönemi’yle birlikte kronolojik gelişim zincirini tamamlayan kulpların yerini strigilisin genel formuna dayanan farklı tiplerin ortaya çıktığını görebilmekteyiz. Efes Müzesi’nde korunan ve aşağıda detaylı bir şekilde ele alınan strigilislerin genel yapılarıyla Kotera-Feyer’in sınıflandırmasına göre “Ters Çevrilmiş S Profilli Form” ile “Dikey Form” kategorisine yakın oldukları belirlenmiştir. Bunun dışında, tipolojik açıdan yaptığımız incelemeler sonucunda kulptan kaşık kısmına geçişte üç farklı tipin varlığı da dikkatten kaçmamıştır. Bunlar: Tip 1: Bu tipte bir birinden bağımsız olarak şekillendirilen sap ve kaşık daha sonra birleştirilmiştir. Sap kaşık başlangıç yerinde “˦” biçiminde açılan yuvaya oturtulmuştur. Böylelikle ön ve arka kısımlarda saptan kaşığa geçiş kademeli olarak verilmiştir. Çalışmamızda 1 no’lu strigilis bu tip altında değerlendirilmiştir (fig. 1). Tip 2: Bu tipte ise kuptan kaşığa geçiş eğimli ve yumuşaktır. 2-4 no’lu strigilislerde geçiş yumuşak ve eğimli olarak sağlanmıştır. 5 no’lu strigilisin ön kısımda kulptan kaşığa geçiş kısmı her ne kadar korunamamış olsa da kaşık başlangıç yerinin kulp ile aynı aksta yer alması, kulptan kaşığa geçişin eğimli ve yumuşak olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla 5 no’lu strigilisi de bu tip içerisinde değerlendirmek yanlış olmasa gerektir (fig. 2-5). Tip 3: Bu tip strigiliste kulptan kaşığa geçişin dış bükey bir yiv ile sağlandığı görülmektedir. 6 no’lu örneğin, kulbun kaşık ile birleşme yerinin küçük bir kısmı korunmuş olmasına rağmen, kulptan kaşığa geçişin dış bükey bir yiv ile sağlandığı açıkça gözlemlenmektedir (fig. 6). Ters Çevrilmiş “S” Profilli Form Kategorisinde Yer Alan Strigilisler Kotera-Feyer tarafından “Ters Çevrilmiş S Form” olarak tanımlanan bu tip, Bónis tarafından “Pannonia Tipi” olarak tanımlanmıştır. Kotera-Feyer bu tip için genel bir tanımlama yapmış ve nedenini belirtmemekle beraber, Bónis tarafından “Pannonia Tipi” olarak isimlendirdiği strigilisleri bir alt grup olarak ele almıştır. Kotera-Feyer bu tipin, MS 1. yüzyılın sonunda görülmeye başladığını, MS 200 civarında çeşitli varyasyonlarıyla yoğun bir biçimde yaygınlaştığını ve MS 3. yüzyılda doruk noktasına ulaştığını bize aktarmaktadır8. Ancak bu 7 Şahin 2010, 95, B3, 98, B11, B12; Şimşek 2011, 168, lev. 134, 729, kat. no. 455, 719, 720. 8 Kotera-Feyer 1993, 141. Efes Müzesi’nde Korunan Roma Dönemine Ait Bir Grup Strigilis 323 tipin üretim merkezlerine ilişkin bir öneride bulunmamaktadır. Kotera-Feyer’in MS 1. yüzyılın sonunda görülmeye başladığını belirttiği bu tipin ortaya çıkış tarihini Laodikeia’da ele geçen bir örnek ışığında9 biraz daha erkene, Augustus Dönemi (MÖ 27-MS 14)’ne çekmemiz mümkün görünmektedir. Bónis’in, Pannonia Tipi olarak isimlendirdiği bu strigilislerin üzerinde genellikle gemi, kantharos, yunus ve balık motifleri bulunmaktadır10. Bónis, Pannonia Tipi için üretim yeri olarak Balkanlar veya Pontus’u göstermekle birlikte, Trakya’da da benzer örneklerin varlığından bahsetmektedir11. Bölgede ele geçtiği merkezler arasında Brigetio12, Romanya ve Bulgaristan territoryumu13, Trakya14, Bucium15, Vajta16 gibi birçok merkezi saymak mümkündür. Gerek Kotera-Feyer’in “Ters Çevrilmiş S Form”u gerekse Bónis’in, “Pannonia Tipi” üzerinde yaptığımız incelemeler form açısından ikisinin de benzer olduğunu göstermiştir. Bu durum Kotera-Feyer’in nedenini açıklamadığı ayrımın bezeme sistemine dayalı olabileceği düşüncesini uyandırmıştır. Nitekim Efes örnekleri başta olmak üzere Anadolu’dan ele geçen diğer strigilisler ile Pannonia örnekleri arasında yaptığımız karşılaştırmalar bu düşüncemizi haklı çıkarmıştır. Anadolu’da Roma Dönemi’ne ait strigilislerin ele geçtiği hemen hemen her yerleşimde bu strigilis tipi ile karşılaşmak mümkündür. Form olarak Pannonia örnekleriyle tamamen paralel olan Anadolu örnekleri bezeme açısından farklı bir sisteme sahiptir. Anadolu örneklerinin kulp ve kaşık bölümlerinde neredeyse her zaman bitkisel bezemeler bulunmaktadır. Bu bezemeler strigilislerin kulp ve kaşık bölümlerinin dış yüzünde yer alan çeşitli bitkisel bezemeler ve dalgalı çizgiler şeklindedir. Kulp üzerinde genellikle dövme tekniğiyle yapılmış spiraller, kalp biçimli yapraklarla süslenmiş dalgalı çizgiler veya sadece dalgalı çizgilerden oluşan bir kombinasyonun olduğu görülmektedir. Kaşık üzerinde ise kaşığın dış kısmında orta kısmı biraz geçecek kadar uzun yine dövme tekniğiyle yapılan dalgalı çizgiler bulunmaktadır. Bazı durumlarda bu dalgalı çizgilerin başlangıç ve bitiş kısımlarının birer kalp motifi ile sonlandırıldığı da görülmektedir. Anadolu’da kazılar sonucu ortaya çıkarılan strigilisler ile ilgili yayınların çok az olması, bu strigilis tipinin üretim merkezini veya merkezlerini belirlemede 9 Şimşek 2011, 168, lev. 134, 729, kat. no. 455. 10 Bónis 1968, 52. 11 Bónis 1968, 57. 12 Gui – Cociş 2014, pl. V. 13 Vagalinski 1993, 27. 14 Vagalinski 1995, 435, fig. 33. 15 Bassi – Buonopane 2011, 422, 423, fig. 8, 9. 16 Bónis 1968, 43. 324 Taylan Doğan – Kahraman Yağız zorluk çıkarmaktadır. Bu tipin Anadolu’da ele geçtiği merkezler Assos17, Parion18, Klazomenai19, Laodikeia20, Hierapolis21, Stratonikeia22 ve Juliopolis23tir. Bunların dışında satın alma yoluyla Fethiye Müzesi24, Aydın Müzesi25, Burdur Müzesi26 ve çalışma konumuzu oluşturan Efes Müzesi’ndeki gibi çeşitli müzelere kazandırılan bu tip strigilislerin varlığı bilinmektedir. Ağırlıklı olarak Batı Anadolu’da ele geçtikleri görülen Anadolu örnekleri ve Pannonia örnekleri sayısal verilerle karşılaştırıldığında Anadolu’nun Pannonia’ya göre ezici bir üstünlüğünün olduğu dikkat çekmektedir. Anadolu ve Pannonia dışında bu tipe nadir olarak rastlanmaktadır. Delphi27, Xanten28, Berlin Staatliche Müzesi29 ve Viyana Sanat Tarihi Müzesi’nde30 bu tipe ait birer ve Stein’den31 iki örnek bilinmektedir. Analizler yapılmadığı veya üzerinde mühür barındırmadıkları sürece bunların nerede üretilmiş olabileceği konusunda kesin bir yargıya varmamız mümkün değildir. Ancak Anadolu örneklerinin sayısal olarak çokluğu, neredeyse her yerleşimde ele geçmesi ve bezeme sisteminin Pannonia’dan farklı olarak kendine özgü oluşu Anadolu’da bu tipi üreten bir veya birden çok farklı atölyenin varlığına işaret etmektedir. Nitekim Pannonia’da ele geçen iki strigilis Pannonia’ya Anadolu’dan strigilis ihraç edildiğini düşünmemize olanak sağlamaktadır. Bucium (Romanya’da) ve Vajta (Macaristan’da)’dan ele geçen bu iki strigilis üzerinde Tarsuslu iki strigilis ustasının ismi yazılmıştır. Bucium örneğinin üzerinde “Tarsuslu Teodoro yaptı” ibaresi yer alırken32, Vajta örneğinin üzerinde “Efendim Rufus Tarsuslu ustadır” ibaresi bulunmaktadır33. Sonuç olarak, farklı bezeme sistemlerine sahip olmaları nedeniyle Pannonia’da aynı tipi üreten farklı şubelerin 17 Comstock – Vermeule 1971, 427, no. 616. 18 Başaran – Kasapoğlu 2013: şek. 8. M120. 19 De Ridder 1915, pl. 73. no. 1578. 20 Şimşek 2011, 168, lev. 134, 728. 21 Hierapolis Müzesi’nde sergide yer almaktadır. 22 Müze Env. No: 2773, 3.32-80 ve 4. 32.80. 23 Arslan v. d. 2012: res. 12. 24 Müze Env. No: 2123. 25 Şimdi sergide bulunmaktadır. 26 Müze Env. No: 219.18.73. 27 Homolle 1908, 108, fig. 360. 28 Bridger – Kraus 2000,72, res. 22.4. 29 Kotera-Feyer 1993, abb 42. 30 Kotera-Feyer 1993, abb 43. 31 Bogaers 1958-1959, afb. 15-16. 32 Bassi – Buonopane 2011, 422, 423, fig. 8, 9. 33 Bónis 1968, 43. Efes Müzesi’nde Korunan Roma Dönemine Ait Bir Grup Strigilis 325 olabileceği unutulmamakla birlikte, Pergamon34 ve Tarsus35 atölyelerinin kesin olarak belirlenmiş olması Anadolu’nun strigilis üretiminde önemli bir yere sahip olduğuna ilişkin kanıtlardır. 1. No’lu Strigilis (Müze Env. No: 1/19/83) fig. 1 Demirden yapılan strigilis, kaşığın uç kısmındaki küçük bir eksiklik dışında tam olarak korunmuştur. Toplam uzunluğu 23,4 cm olan strigilisin kulp ölçüleri uzunluk 10,7 cm, genişliği cepheden 1,2 cm, profilden 1,0 cm’dir. Kaşık ölçüleri ise uzunluk 12,7 cm, genişlik 2,4 cm, derinlik 0,8 cm şeklindedir. Ters Çevrilmiş S Profilli Form kategorisinde yer alan strigilis, aynı zamanda kuptan kaşığa geçiş şekline göre de Tip 1 içinde yer alır. Strigilisin sapı kareye yakın bir kesite sahiptir. Sap, kaşık başlangıç yerinde “˦” biçiminde açılan yuvaya oturtulmuştur. Böylelikle ön ve arka kısımlarda saptan kaşığa geçiş kademeli olarak verilmiştir. Ön kısımda kaşık başlangıç yeri yarım daire biçiminde şekillendirilmiştir. Kaşığın başlangıç ve bitiş kısımları oldukça dar verilirken, orta kısmı geniş bir hazneye sahiptir. Kaşık kısmı genel itibariyle derin bir yapıya sahip değildir. Strigilisin bezeme anlayışına bakıldığında ise bitkisel ve dalgalı çizgilerden oluşan bezemenin kulp bölümünde yer aldığı görülür. Bezeme alanını sınırlayan yatay kısa kazıma çizgiler dışında bezemelerin tamamı çekiç dövme tekniğiyle yapılmıştır. Kulbun arka kısmında merkezde dik bir düz çizgi ve bunun iki yanında birer dalgalı çizgi motifi yer alır. Bu bezeme şeması alttan ve üstten kısa yatay kazıma dörder çizgiden oluşan ince bantlarla sınırlanmıştır. Kulbun profil kısmında bir birine bağlı ardışık spirallerden oluşan bir bezeme bulunmaktadır. Kulbun ön kısmında ise bir sarmaşık motifi yer alır. Ancak sarmaşık motifinin dalları ucunda yaprak yerine iki nokta bulunmaktadır. 1 no’lu strigilisin yapımında her ne kadar farklı bir teknik kullanılmış ve farklı bir kulp yapısı gözlense de, form olarak Kotera-Feyer’in “Ters Çevrilmiş S Profilli Form” ile benzerlik gösterdiğinden strigilisi bu tipin altında değerlendirmek mümkündür. Oran sistemi olarak 1: 2-3 oranına sahiptir. Bu strigilisi diğerlerinden ayıran en temel fark, kulp yapısıdır. Burada kulp yerine çubuk biçiminde bir sap kullanılmıştır. Oldukça çeşitlilik gösteren, bu tarz saplara sahip strigilisler, genellikle duvara asmak için sapın bitiminde bir deliğe sahiptir. Ancak bizim örneğimizde herhangi bir delik bulunmamaktadır. Deliksiz benzer örnekler çoğunlukla Kotera-Feyer’in “Dikey Form” olarak belirttiği forma sahip oldukları gibi bunlar genellikle MÖ 1. yüzyıla tarihlenmişlerdir. Delikli olup ve bizim 34 Kotera-Feyer 1993, 68, 113; Bolla – Buonopane 2010, 429. 35 Vagalinski 1995, 437; Steinhart –Wirbelauer 2000, 261, d n. 22; Bolla – Buonopane 2010, 429. 326 Taylan Doğan – Kahraman Yağız örneğimizde olduğu gibi “Ters Çevrilmiş S Profilli Form” yapısına sahip strigilislerin ise MS 1. ve 2. yüzyıllara ait oldukları görülmektedir36. Roma Dönemi strigilis tarihlenmesinde strigilisin kulbu değil, genel strigilis tipinin dikkate alınması gerektiği için “Ters Çevrilmiş S Profilli Form” yapısına sahip strigilisler örneğimizi tarihlendirmemizde rol oynamıştır. 1 no’lu Strigilisin genel form yapısı dikkate alındığında en yakın örnek MS 200 civarına tarihlendirilen ve St. Severin’de ele geçen bir strigilistir37. Bu strigilis tipinin MS 200 civarında oldukça yaygınlaştığı ve yoğun bir biçimde kullanıldığı fikri38 de hesaba katıldığında, örneğimiz için önerilebilecek tarih MS 200 dolayları olmalıdır. 2. No’lu Strigilis (Müze Env. No: 28/48/80) fig. 2 Bronzdan yapılan strigilis, kaşık ucundaki çok az eksiklik dışında tam korunmuştur. Toplam uzunluğu 28,6 cm olan strigilisin kulp uzunluğu 11,0 cm’dir. Kulp genişliği hem cepheden hem de profilden 1, 6 cm’dir. Yatay kulp açıklığı 0, 8 cm, dikey kulp açıklığı ise 10,7 cm’dir. Strigilisin kaşık ölçüleri uzunluk 17, 6 cm, genişlik 2,2 cm, derinlik 1,0 cm şeklindedir. Kulp dörtgen bir yapıya sahiptir. Kulp açıklığı oldukça dar yapılmıştır. Kulbu oluşturan bronz plaka içe doğru çektirilerek kulp açıklığı daha da daraltılmıştır. Bu şekliyle parmaklar kulp açıklığından geçememekte, kulbu bir sap biçiminde kavrayabilmektedir. Gerek kulbun ön kısmından tepe kısmına geçiş, gerekse tepe kısmından arka kısma geçiş sert bir biçimde verilmiştir. Böylelikle kulbun tepesi düz bir form almıştır. Strigilisin arka kısmında, kulptan kaşığa geçiş keskin bir açıyla sağlanmıştır. Bu bölümde herhangi bir eklentiye ait iz bulunamamıştır. Kulptan kaşığa geçiş şekline göre Tip 2 içinde yer alan bu strigilisin ön kısmında, kulptan kaşığa geçiş eğimli ve yumuşak bir biçimde sağlanmıştır. Kaşık başlangıç kısmı yarım daireye yakın bir yapıya sahiptir. Genel itibari ile kulptan çok fazla geniş bir yapıya sahip olmayan kaşık, derin bir hazneye sahiptir. Strigilisin bezeme şemasına bakıldığında kulp ve kaşık bölümünde bitkisel ve dalgalı çizgilerden oluşan bezemelerin yer aldığı görülür. 1 no’lu strigiliste olduğu gibi bezemeler çekiç dövme tekniğiyle yapılmıştır. Bunlardan kulbun arka kısmındaki bezemenin merkezinde yer alan bitkisel motif, bir dalın sağından ve solundan çıkan yapraklardan oluşur. Motifin kaşığa bağlandığı nokta baklava dilimi şeklindedir. Bu motifi iki yandan birer dalgalı çizgi sınırlar. Dalgalı çizgilerin 36 Delikli, ters çevrilmiş “S” profilli formlar için bk. Fremersdorf 1926, 291, abb. 1, 10; Amandry v.d.1972, fig. 10; Delikli, dikey formlar için bk. Borell 1991, taf. 52, 140; Kotera-Feyer 1993, abb. 41; Bolla – Buonopane 2010, fig. 6; Deliksiz, dikey formlar için bk. Kakish 2015, fig. 2, 7. 37 Fremersdorf 1926, 291, abb. 1, 10. 38 Kotera-Feyer 1993, 141. Efes Müzesi’nde Korunan Roma Dönemine Ait Bir Grup Strigilis 327 kaşığa bağlandığı uç kısımları ise ok şeklindedir. Kaşık bölümünün dışında ise bir adet dalgalı çizgi motifi yer alır. Strigilisin genel uzunluğu, kulp uzunluğunun iki katından fazla olup, 1: 2-3 oranına sahiptir39. Form olarak bu örneğimizin çok sayıda benzerlerini görmek mümkündür. Hatta bu formun Roma Dönemi’nde çok yaygın bir biçimde kullanıldığını belirtmek yanlış olmasa gerektir. Strigilisin yakın benzerlerini Berlin Staatliche Müzesi40, Viyana Sanat Tarihi Müzesi41, Louvre Müzesi42, Boston Güzel Sanatlar Müzesi43, Brigetio44, Samothrace Nekropolisi45 ve Delphi46 gibi birçok yerde görmek mümkündür. Bunlardan Samothrace Nekropolisi’nde47 ele geçen örnek MS 2. yüzyılın ilk yarısından ortalarına kadar tarihlendirilirken, Brigetio48 örnekleri ise MS 2. yüzyılın sonu, 3. yüzyılın başına tarihlenmiştir. Benzer örneklerden yola çıkarak örneğimizin MS 2. yüzyıla ait olduğunu söylemek mümkündür. 3. No’lu Strigilis (Müze Env. No: 29/48/80) fig. 3 Bronzdan yapılan strigilis, kaşık bölümündeki bir kırık ve kaşık ucundaki eksiklik dışında tam korunmuştur. Strigilisin toplam uzunluğu 26,3 cm’dir. Kulp uzunluğu 11,0 cm, kulp genişliği hem cepheden hem de profilden 1,6 cm’dir. Kulp açıklığı yatay 0,8 cm, dikey 10,7 cm’dir. Strigilisin kaşık uzunluğu ise 15,3 cm, genişliği 2,2 cm ve derinliği 1,1 cm’dir. Kulptan kaşığa geçişi itibariyle yine Tip 2 içinde değerlendirilen bu strigilisin kulbu dörtgen bir yapıya sahiptir. Kulp açıklığı parmakların geçemeyeceği kadar dar yapılmıştır. Kulbu oluşturan bronz plaka içe doğru çektirilerek kulp açıklığı daha da daraltılmıştır. Bu nedenle kulp bir sap biçiminde tutulabilmektedir. 2 no’lu örnekte olduğu gibi hem kulbun ön kısmından tepe kısmına geçiş hem de tepe kısmından arka kısma geçiş sert bir biçimde verilmiştir. Bu da tepenin düz bir form almasına neden olmuştur. Arka kısımda kulptan kaşığa geçiş keskin bir açıyla sağlanmıştır. Bu bölümde herhangi bir eklentiye ait iz saptanamamıştır. Ön kısımda kulptan kaşığa geçiş eğimli ve yumuşak bir geçişle sağlanmıştır. Kaşık 39 Kotera-Feyer 1993, 14. 40 Kotera-Feyer 1993, abb. 42. 41 Kotera-Feyer 1993, abb. 43. 42 De Ridder 1915, pl. 73. no. 1578. 43 Comstock – Vermeule 1971, 427, no. 616. 44 Gui – Cociş 2014, pl. V. 45 Dusenbery 1998, 493, w12-7. 46 Homolle 1908, 108, fig. 360. 47 Dusenbery 1998, 493, w12-7. 48 Gui – Cociş 2014, pl. V. 328 Taylan Doğan – Kahraman Yağız başlangıç kısmı yarım daireye yakın bir biçim sergilemektedir. Kaşık, orta kısımda derin bir hazneye sahiptir. 3 no’lu strigilis, 2 no’lu örnekte olduğu gibi dövme tekniğiyle yapılmış bitkisel ve dalgalı çizgilerle bezeli olup, bezeme kulbun arka kısmı ile kaşığın dış yüzünde yer almaktadır. Kulbun üstündeki ana bezeme kalp şeklinde yaprakla başlayan ve yine kalp yaprakla sonlanan bir dalgalı çizgi motifidir. Bu motif üstten ve alttan yatay iki kazıma çizgiyle sınırlandırılmıştır. Kaşığın dış kısmında iki farklı bezeme bir arada kullanılmıştır. Bunlar bitkisel bir motif ile ona bağlanan tek sıra dalgalı çizgiden oluşan bir başka motif şeklindedir. Bitkisel bezemenin gövde bölümünde spiral biçimli dallar yer alır. Bu dallar ikişerli gruplar halinde dört sıra oluşturacak şekilde iki yana açılan toplam sekiz spiralden oluşur. Bitkisel bezemenin tepe noktasında ise kalp şeklinde bir yaprak yer alır. Bu yaprak aynı zamanda tek sıra dalgalı çizgiden oluşan ikinci bezemenin de başlangıç noktasını oluşturmaktadır. Dalgalı çizgiden oluşan ikinci bezeme, bu kalp şeklinde yapraktan çıkmakta ve kaşığın kavisli bölümünü geçerek kaşığın uç kısmında sonlanmaktadır. 2 no’lu strigilis ile aynı form ve orana sahip olan bu strigilisin sadece kaşık kısmı daha az korunmuştur. Benzer örnek ve tarih olarak 2 no’lu strigilisten herhangi bir farklılık göstermemektedir. Dolayısıyla 3 no’lu strigilis de MS 2. yüzyıla ait olmalıdır. 4. No’lu Strigilis (Müze Env. No: 2533) fig. 4 Bronzdan yapılan strigilis, kulp ve kaşık bölümündeki bazı kırıklar ile kaşık ucundaki küçük bir eksiklik dışında tam korunmuştur. Toplam uzunluğu 15,0 cm olan strigilisin kulp uzunluğu 6,0 cm’dir. Kulp genişliği cepheden 1,7 cm, profilden 1,8 cm’dir. Yatay kulp açıklığı 0,7 cm, dikey kulp açıklığı 6,1 cm’dir. Kaşık uzunluğu 9,0 cm, kaşık derinliği ise 0,9 cm’dir. Genel itibari ile oldukça küçük bir strigilistir. Kulp dörtgen bir yapıya sahiptir. Kulp açıklığı diğer örneklerde olduğu gibi oldukça dar yapılmış ve bir sap biçiminde kavranabilmektedir. Kulbu oluşturan bronz plaka içe doğru çektirilerek kulp açıklığı daha da daraltılmıştır. Gerek kulbun ön kısmından tepe kısmına geçiş gerekse tepe kısmında arka kısma geçiş sert bir biçimde verilmiştir. Böylelikle kulbun tepesi düz bir biçimde verilmiştir. Arka kısımda kulptan kaşığa geçiş keskin bir açıyla sağlanmıştır. Bu bölümde herhangi bir eklentiye ait iz bulunamamıştır. Kulptan kaşığa geçişi, Tip 2 özelliğini sergilemektedir. Derin bir yapıya sahip olan kaşığın başlangıç kısmı hafif yuvarlatılarak verilmiştir. Strigilis üzerinde herhangi bir bitkisel veya figüratif sahne yer almamaktadır. Ancak kulbun dış kısmında kulp başlangıç ve bitim yerlerinde ikişer adet iç bükey yiv yer almaktadır. Efes Müzesi’nde Korunan Roma Dönemine Ait Bir Grup Strigilis 329 Minyatür yapısı dışında 2 ve 3 no’lu strigilisler ile aynı forma sahiptir. Oran sistemi olarak diğer strigilisler de olduğu gibi bunda da 1: 2-3 oranı vardır. Strigilisin neredeyse aynısı Hierapolis49 ve Burdur50 Arkeoloji Müzeleri’nde yer almaktadır. Hierapolis ve Burdur örnekleri dışında en yakın paraleli Parion’dan ele geçmiştir51. Ancak MS 1. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilen Parion örneğinin yapımında demir malzemesi kullanılmıştır. Örneğimizin ait olduğu strigilis sınıfının MS 1. yüzyılda ortaya çıktığı, 2. yüzyılda popüler hale geldiği ve 3. yüzyılda doruk noktasına ulaştığı bilgisinden yola çıkarak ve aynı tipe sahip 1-3 no’lu strigilislerin de MS 2. yüzyıla ait olması, bu strigilisi de MS 2. yüzyıla tarihlendirmemize olanak sağlamıştır. Dikey Form Kategorisinde Yer Alan Strigilisler MÖ 1. yüzyılda farklı şekillerde karşımıza çıktığı ve daha sonraki süreçte yaygınlaştığı görülmektedir. Bu tipte, kaşığın uç noktası aşağı, yukarı ya da düz devam edebilirken, kulp, parmakların arasından geçebileceği kadar geniş açılı olmayıp, daha çok tutamak görevini görmektedir52. Bu forma Ürdün53, Romanya54, Anadolu55 gibi neredeyse antik dünyanın her yerinde rastlamak mümkündür. 5. No’lu Strigilis (Müze Env. No: 8/24/77) fig. 5 Bakırdan yapılan strigilisin kaşık ve kulp bölümlerinde kırık ve eksik parçalar bulunmaktadır. Toplam uzunluğu 24,6 cm’dir. Kulp uzunluğu 12,0 cm, kulp genişliği hem cepheden hem de profilden 2,4 cm’dir. Yatay kulp açıklığı 1,0 cm, dikey kulp açıklığı ise 11,0 cm’dir. Kaşık ölçüleri uzunluk 12,6 cm, genişlik 9 cm, derinlik 1,6 cm şeklindedir. Tip 2 içinde değerlendirilen bu strigiliste kulp dörtgen bir yapıya sahiptir. Kulp açıklığı oldukça dar yapılmıştır. Kulbu oluşturan plaka içe doğru çektirilerek kulp açıklığı daha da daraltılmıştır. Kulbun arka kısmından tepe kısmına geçiş keskin bir açıyla sağlanmıştır. Kulp tepesi düz verilmiştir. Kulbun ön kısmı korunmamakla birlikte tepe kısmından ön kısma geçiş kısmı çok az korunmuş ve bu haliyle geçişin keskin bir açıyla verildiği görülmektedir. Arka kısımda kulptan kaşığa geçiş keskin bir açıyla sağlanmıştır. Bu bölümde herhangi bir eklentiye ait iz bulunamamıştır. Ön kısımda kulptan kaşığa geçiş kısmı korunamamış ancak 49 Sergide yer almaktadır. 50 Müze Env. No: 219.18.73 51 Başaran – Kasapoğlu 2013: şek. 8. M120. 52 Kotera-Feyer 1993, 141. 53 Kakish 2015, fig. 2-4. 54 Bassi – Buonopane 2011, fig. 9 55 Yalman 1990, 410, res. 26. 330 Taylan Doğan – Kahraman Yağız başlangıç yerinde kulp ile aynı aksta yer alması eğimli ve yumuşak bir geçişe sahip olduğunu göstermektedir. Kaşık başlangıç kısmı yarım daireye yakın bir biçim sergilemektedir. Kaşık oldukça geniş ve derin bir yapıya sahiptir. Diğer örneklere göre oldukça zengin bir bezemeye sahip olan strigilisin kaşık dış yüzüne ve kulbun arka kısmına kazıma ve çekiç dövme tekniği ile bitkisel ve figüratif tasvirler yapılmıştır. Kulbun arka kısmı tamamen bitkisel motiflerle bezenmiştir. Bu motifler kulbun üst kısmında kazıma çizgilerle oluşturulmuş iki ince bant, kaşığa bağlandığı noktada ise bir ince bant ile sınırlanmıştır. Bantların içinde dalgalı çizgilerden oluşan bezeme yer alır. Bu dalgalı çizgiler ardışık küçük noktalardan oluşur. Kulpta ana benzeme yine çekiç dövme tekniği ile yapılmış bir birine bağlı ardışık spiral motiflerinden oluşur. Üç sıra halindeki dikey spiral motiflerden merkezde yer alanı, sağ ve solunda yer alan spirallere göre daha büyük boyutludur. Spiral motiflerinin her üçünün başlangıç ve bitiş noktalarında kalp şeklindeki birer sarmaşık yaprağı yer alır. Merkezde yer alan spiral dizisinin hem başlangıç hem de bitiş bölümünde bulunan sarmaşık yapraklarının iki yanında toplam dört adet merkezi noktalı rozet yer alır. Strigilisin kaşık bölümünde ise hem figüratif hem de bitkisel bezemelerin bir arada kullanıldığı iki farklı bezeme yer alır. Bunlardan biri kaşığın kulba bağlandığı alt bölümde, diğeri kaşığın kavisli üst kısmında bulunur. Kaşığın alt bölümünde içinde yılan figürünün yer aldığı bir Korinth tapınağı tasvir edilmiştir. Ancak bu betimleme bilindik Korinth tapınaklarından biraz farklıdır. Tapınak, iki basamaklı bir krepidomaya sahiptir. Krepidomada volütlü kaideler üzerinde yükselen iki sütun yer alır. Gövdesi verev şekilde yivlendirilmiş sütunların bilezik kısmında birer İon volütü yer alır. Korinth başlıkları ise bu volütlerin üzerine yerleştirilmiştir. Tapınak Korinth başlıklarından çıkan kemerli bir üst yapıya sahiptir. Bu kemerli yapı dıştan tepe noktasına doğru üçgen bir yapıya bürünür ve tepe noktasında palmetten oluşan bir akroter yer alır. Yine tepe noktasında akroterin hemen altından iki yana uzanan birer phallos bulunur. Üçgen şeklindeki alınlığın ortasında ise iç içe dairelerden oluşan bir bezeme yer almaktadır. Tapınağın kemerli üst yapısı iki bölmelidir. Yarım daire şeklindeki kemer kısmı içte kalmaktadır. Kemerin dışında yer alan ikinci bölüm, yukarıda da belirtildiği gibi, tepeye doğru üçgen bir alınlık oluşturacak şekilde daralır. Kemerli bölümün üzerinde sağa ve sola dönük hilal dizileri, kemerin dışındaki ikinci bölüm üzerinde ise dikey çizgilerden oluşan bezeme yer alır. Ayrıca Korinth sütunlarının üstünde, kemerli yapının bağlantı noktalarının dışında, birer bitkisel motif yer almaktadır. Tapınağın iç kısmında ise ağzı açık, başı sağa dönük bir yılan tasviri bulunur. Yılanın sağında ve solunda ikişer yıldız motifi betimlenmiştir. Kazıma tekniğinde yapılmış bu yıldızların çizgi şeklinde altı kolu bulunmaktadır. Kaşık kısmında birinci ve ikinci bezeme alanları arasında bağımsız bir şekilde duran birer kalp yaprak tapınağın tepe akroterinin iki yanında yer alır. Efes Müzesi’nde Korunan Roma Dönemine Ait Bir Grup Strigilis 331 Kaşık kısmının ikinci bezeme alanı yukarıda da belirtildiği gibi, kaşığın kavisli bölümü üzerinde yer alır. Bezemenin merkezinde kazıma tekniğinde yapılmış iki dikey çizgi, altta iki kısa paralel çizgi üzerine bağlanır. Bunun iki yanında uçları kalp yaprakla sonlanan birbirine bağlı spiraller yer alır. Bu kalp yapraklarla sonlanan iki motifin de iki yanında uçları ok şeklinde dalgalı çizgiler bulunur. Merkezdeki bu bezeme şeması sağdan ve soldan yine kazıma tekniğinde yapılmış birer dikey çizgi sınırlar. Dikey çizgilerin altında iki kısa paralel çizgi daha yer alır. Ancak merkezde yer alan dikey çizgilerin aksine bu kısa çizgilerle bağlanmazlar. Kaşık kısmında yer alan son bezeme öğesi iki bölümlüdür. Kaşığı her iki kenardan sınırlayan bu bezeme şeması ikinci bezeme alanı boyunca birbirine bağlı ardışık spiraller şeklindeyken, tapınak tasviri bulunan birinci bezeme alanında merkezi noktalı bir birine bağlı baklava dilimlerinden oluşan banda bağlanır. Bezeme sistemine bağlı olarak strigilisimizi diğer strigilislerden özgün kılan iki özelliğe burada değinmek yerinde olacaktır. Birincisi, birbirinden oldukça farklı bezeme öğelerinin bir arada verilmesi iken, ikinci strigilis sahibinin dini inancına ilişkin bize bilgi sunmasıdır. Yukarıda detaylı bir biçimde tanımlanan bezeme öğelerine bakıldığında strigilis üzerinde basit dalgalı çizgiler, bitkisel motifler, geometrik desenler, yıldızlar, mimari tasarım ve figüratif sahnelerin bir arada kullanıldığı görülmektedir. Strigilis üzerinde neredeyse boş yer bırakılmayacak derecede oldukça birbirinden farklı bezeme öğelerinin yapıldığına şahit olmaktayız. Gerek literatür gerekse müze araştırmalarımıza dayanarak bu derece zengin ve birbirinden farklı bezeme öğelerini üzerinde barındıran bir strigilisin varlığına ulaşabilmiş değiliz. İstisnai örnekleri olmakla birlikte, strigilis üzerine betimlenen sahnelere bakıldığında bunların genellikle her kesime hitap edebilecek bezeme veya figüratif sahneler oldukları görülmektedir. Ancak yukarıda da belirtildiği üzere, örneğimizin üzerinde bir tapınağın girişinde, sağında ve solunda ikişer yıldızın bulunduğu bir yılan yer almaktadır. Yıldız ve yılanın Dioskurlar ile bağlantılı olduğu56 ve tapınağın da içinde yer aldığı bu üçleme doğal olarak strigilis sahibinin bu inanca sahip olabileceğini düşündürtmektedir. Strigilisin genel uzunluğu, kulp uzunluğunun iki katından biraz fazla olup, Kotera-Feyer’in oranlama sistemine göre 1: 2-3 oranına sahiptir. Dikey forma sahip olan bu strigilis tipinin MÖ 1. yüzyılda farklı şekillerde karşımıza çıktığı ve daha sonraki süreçte yaygınlaştığı görülmektedir57. Kulp ve kaşık kısmında görülen bu farklılıklar Roma Dönemi strigilislerini birbirinden ayırt etmemizi sağlamaktadır. Kaşığın uç noktası aşağı, yukarı ya da düz devam edebilmektedir. Bu formda kulp, parmakların arasından geçebileceği kadar geniş açılı değil, daha çok tutamak görevini görmektedir. Örneğimiz ile form ve bezeme açısından birebir 56 Tosun 2015, 4-5. 57 Kotera-Feyer 1993, 141. 332 Taylan Doğan – Kahraman Yağız örtüşen bir örnek bulunmamakla birlikte kulp, kaşık ve genel yapısı dikkate alınarak benzerleri bulunabilmiştir58. Benzer örneklere bakıldığında MS 1. yüzyıldan MS 4. yüzyıla kadar geniş bir zaman diliminin kullanıldığı, hatta Roma Dönemi olarak geçiştirilen örneklerin de olduğu görülmüştür. Her durumda gerek “Dikey Form” yapısı, gerek benzer örnekler ve gerekse kulp kenarlarının içe doğru kıvrılması 5 no’lu strigilisin Augustus Dönemi’nden daha erken olamayacağını göstermektedir. MÖ 1. yüzyılda ortaya çıkan bu formun MS 1. yüzyılda yaygınlaştığı, yine aynı yüzyılda kaşığın arka kısmına bezeme yapma geleneğinin başlaması nedeniyle ve Zetinbağı örneğinden hareketle 5 no’lu strigilisi MS 1. yüzyıla tarihlemek mümkündür. 6. No’lu Strigilis (Müze Env. No: 13/90/92) fig. 6 Strigilisin kaşık bölümüdür. Uç kısmı korunamayan kaşığın toplamda 3/2’si korunmuştur. Bronzdan yapılmış strigilisin korunan uzunluğu 12,0 cm, genişliği 3,4 cm, derinliği ise 1,7 cm’dir. Oldukça ince bir levhadan kesilmiştir. Derin bir yapıya sahip olan kaşığın üst kısmında bir adet delik bulunmaktadır. Kaşığın başlangıç yeri yarım daire biçiminde şekillendirilmiştir. Strigilisin ön kısmında, kulptan kaşığa geçiş dış bükey bir yiv ile sağlanmıştır. Bunun dışında kaşığın üzerinde herhangi bir bezeme öğesine rastlanmamıştır. Gerek çalışma konusu oluşturan strigilislerden gerekse yaptığımız literatür araştırmasında bu örnek kadar ince cidarlı bir strigilise rastlanmamıştır. Sadece kaşık bölümü korunmuş olması itibariyle kesin olmamakla birlikte kaşığın yapısından yola çıkarak Feyer’in sınıflandırmasına göre bu strigilis parçasını “Dikey Form” kategorisinde değerlendirmek mümkündür. Dikey form kategorisinde değerlendirilen strigilislerin en erken örneklerinin MÖ 1. yüzyıla ait olmaları, bu strigilisin de MÖ 1. yüzyıldan daha erkene gidemeyeceğini göstermektedir. Buna kaşın gerek strigilisin sadece kaşık bölümün korunmuş olması, gerekse benzer bir örneğinin bulunamamış olmasından dolayı 6 no’lu strigilisin üst zaman sınırına yönelik her hangi bir öneride bulunmak mümkün olamamıştır. Ancak bir tarihleme kriteri olmamakla birlikte yaptığımız araştırmalar neticesinde, MÖ 1. yüzyıla ait bu kadar ince cidarlı bir örnek bulunamamış, böylesine ince cidarlı örneklerin 5 no’lu örnekte olduğu gibi çoğunlukla MS 1. yüzyıla ait oldukları görülmüştür. Dolayısıyla kesin olmamakla birlikte söz konusu örneğimiz için önerebileceğimiz tarih MS 1. yüzyıldır. 58 Richter – Litt 1915, 296, no. 859, 860; Wiseman – Mano-Zissi 1972, pl. 87, fig. 28; Maaß 1979, 70, no. 42;Yalman 1990, 410, res. 26; Sevinç – Treister 2003, pl. 11 fig. 90; Bolla – Buonopane 2010, fig. 4, 5; Bassi – Buonopane 2011, fig. 9; Kakish 2015, fig. 2-4. Efes Müzesi’nde Korunan Roma Dönemine Ait Bir Grup Strigilis 333 Sonuç ve Değerlendirme Çalışma konumuzu oluşturan altı adet strigilis Efes Müzesi’ne çeşitli tarihlerde satın alma yoluyla kazandırılmıştır. Bu strigilislerden beşi (1-5 no’lu örnekler) tama yakın korunurken, biri (6 no’lu örnek) strigilisin kaşık bölümünden oluşmaktadır. Strigilislerin yapıldığı malzemeye bakıldığında çeşitlilik arz ettiği görülmektedir. Biri demir, biri bakır ve dört tanesinin ise bronzdan yapıldığını görmekteyiz. Bu durum erken dönemlerin aksine Roma Dönemi strigilislerinde belirli bir malzemenin tercih edilmediğini göstermesi açısından oldukça önem teşkil etmektedir. Strigilislerin boyutlarına bakıldığında ise ortalama 15 ile 28 cm arasında değiştikleri görülse de 15 cm uzunluğunda olan 4 no’lu strigilisin minyatür oluşu gözden kaçmamaktadır. Bu örneğimizin minyatür yapısı, Peleponessos’da olduğu gibi59 bir çocuk veya bebek mezarından ele geçtiği fikrini uyandırsa da, vücudun belirli bölgelerini temizlemek için bilinçli olarak bu boyutta üretilmiş olabileceği de göz ardı edilmemelidir. 4 no’lu örneğe rağmen ölçü bakımından örneklerimizin genel anlamda strigilis uzunluklarıyla paralellik arz ettikleri belirlenmiştir. Strigilislerin kulpları üzerinde yaptığımız incelemeler sonucunda kronolojik bir gelişimin olmadığı yargısına varılmış, farklı tiplerin olduğu görülmüştür. Bu durum Yunan strigilislerinin kulplarında görülen kronolojik gelişimin, Roma Dönemi’nde yaşanmadığını göstermesi açısında anlamlıdır. Bununla birlikte bu çalışma ile strigilis kulpları üzerine tespit ettiğimiz önemli bir husus kulp kenarlarının içe doğru bükülmesidir. Diğer merkezlerde ele geçen ve yayınlanan strigilisler üzerinde yaptığımız incelemeler sonucunda kulp kenarlarının içe doğru bükülmesi tekniğinin ilk defa Augustus Dönemi’yle birlikte kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu saptama ile kronolojik gelişimi biraz daha ileriye MS erken 1. yüzyıla taşımak mümkün olmuştur. Ancak yukarıda da belirtildiği üzere strigilis kulbunun yuvarlak yapıdan dörtgen yapıya geçiş sürecinde herhangi bir gelişimin yaşanmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Çalışma konumuzu oluşturan ve kulba sahip 1-5 no’lu strigilislerden 2-5 no’lu örneklerin klasik formdaki dörtgen kulplara sahip olduğu ve 1 no’lu strigilisin ise kareye yakın bir profil veren sap olduğu görülmüştür. Klasik tipteki kulplara sahip bütün örneklerin kulp tepesinin düz verildiği, yani kulbun ön kısmından tepe noktasına geçişin metalin bükülmesinin verdiği eğim dışında neredeyse 90 dereceyle sağlandığı görülmektedir. Ayrıca kulplar üzerinde yapılan incelemeler sonucundan varılan bir diğer sonuç ise kulpların cephe ve profil genişlik ölçülerinin neredeyse eşit olduğudur. 1 no’lu örnekte cephenden 1,2 cm, profilden 1,0 cm, 2 ve 3 no’lu strigilsilerde hem cepheden hem de profilden 1,6 cm, 4 no’lu örnekte cepheden 1, 7 cm, profilden 1, 8 cm, 5 no’lu 59 Kotera-Feyer 1993, 101. 334 Taylan Doğan – Kahraman Yağız örnekte ise hem cepheden hem de profilden 2,4 cm olarak ölçülmüştür. Olasılıkla bu eşitlik, elin strigilis kulbunu rahat bir biçimde kavramasını sağlamaya yöneliktir. Oluşturulan bu dörtgen yapı, kulp açıklığının daralmasını ve böylelikle kulbun kulp olmaktan ziyade sap işlevini almasını da beraberinde getirmiştir. Çalışma konumuzu oluşturan strigilisler üzerinde yaptığımız incelemeler sonucunda tespit ettiğimiz önemli bir husus strigilisin eklenti bölümünün kullanılmamış olmasıdır. Efes Müzesi örnekleri ışığında yaptığımız literatür araştırmalarıyla, strigilis kulbunun bükülerek arka kısımda kaşığa bağlantıyı sağladığı bölümün Roma Dönemi öncesine ait strigilislerin hepsinde (istisnai örnekleri ileride çıkabileceği unutulmamakla birlikte) kullanıldığı sonucuna ulaşmış bulunmaktayız. Ancak Roma Dönemi örneklerinde Efes örneklerinde olduğu gibi neredeyse hiçbir zaman kullanılmadığı görülmektedir. Tipolojik açıdan yaptığımız incelemeler sonucunda genel form itibariyle iki tip, detaylarda ise üç farklı tip belirlenmiştir. Genel form itibariyle ele alınan örneklerden 1-4 no’lu strigilisler Kotera-Feyer’in belirlediği “Ters Çevrilmiş S Profilli Form” kategorisine girmektedir. Örneklerden 5 no’lu strigilis yine KoteraFeyer’in belirlediği “Dikey Form” kategorisine girmektedir. 6 no’lu strigilis ise sadece kaşık bölümünden oluşması ve benzer bir örneğinin bulunmayışı nedeniyle şüpheleri beraberinde getirmiştir. Ancak kulp başlangıç yerinin çok az da olsa korunmuş olması sayesinde “Ters Çevrilmiş S Profilli Form” kategorisinde olmadığını açıkça göstermekte ve formu “Dikey Form” kategorisine yaklaştırmaktadır. Dolayısıyla kulp-kaşık birleşim yerinden yola çıkarak söz konusu 6 no’lu strigilis de “Dikey Form” kategorisine dâhil edilmiştir. Kotera-Feyer, belirlediği bu form yapılarının tarihsel olarak bitiş sınırlarını belirtmese de başlangıç ve kabaca yaygın oldukları yüzyılları belirtmiştir. Konu üzerine yaptığımız kapsamlı çalışmalar Kotera-Feyer’in tespitlerini çoğunlukla teyit etmekle beraber, “Ters Çevrilmiş S Profilli Form”un başlangıç tarihini güncellememiz gerektiğini göstermiştir. Bilindiği üzere yeni buluntuların ortaya çıkması ile daha önce sunulan öneriler de değişebilmektedir. Nitekim bu çalışma ile Kotera-Feyer’in “Ters Çevrilmiş S Profilli Form”un başlangıç tarihi için önerdiği MS 1. yüzyıl sonunu, Laodikeia’dan ele geçen bir örnek ışığında biraz daha erkene, Augustus Dönemi (MÖ 27-MS 14)’ne çekmek mümkün olmuştur. Kotera-Feyer’in belirttiği yüzyıllar ve benzer örnekler dikkate alındığında “Ters Çevrilmiş S Profilli Form” kategorisine dâhil ettiğimiz 1-4 no’lu strigilisler MS 2. yüzyıla, “Dikey Form” kategorisinde ele aldığımız 5 ve 6 no’lu strigilisler ise MS 1. yüzyıla ait olmalıdır. Tipolojik açıdan örneklerimiz üzerinde yaptığımız incelemeler sonucunda hepsinin kaşık başlangıç kısmının yarım daireye yakın bir formda biçimlendirildiği görülmüştür. Ancak kulptan kaşık kısmına geçişte üç farklı tipin varlığı Efes Müzesi’nde Korunan Roma Dönemine Ait Bir Grup Strigilis 335 belirlenmiştir. Birinci tipte (1 no’lu strigilis), birbirinden bağımsız olarak üretilen ancak sonradan birleştirilen strigilis sapından kaşığa geçiş kademeli verilerek “˦” biçiminde sağlanmakta, ikinci tipte (2-5 no’lu strigilisler) kulptan kaşığa geçiş eğimli ve yumuşaktır. Üçüncü tipte (6 no’lu strigilis) ise kulptan kaşığa geçiş dış bükey bir yiv ile sağlanmaktadır. Detaylardan hareketle saptadığımız bu farklılıklar kronolojik bir gelişimi temsil etmemekte, strigilisin yapım tekniğiyle ilişkili bir durumdur. Efes Müzesi’nde bulunan strigilislerin bezemeli örneklerinde bezemeler standart bir biçim ortaya koymakta ve bezemelerin kulpta ön, arka ve yanlarına, kaşığın ise dış kısmına yapıldıkları görülmektedir. Bu örnekler üzerinde kişi veya atölyeye işaret eden her hangi bir yazıt veya mühür izine rastlanmamıştır. Ancak genel itibariyle 5 no’lu strigiliste olduğu gibi oldukça zengin süslemelere sahip ünik bir örnek de bulunmaktadır. Çalışma konumuzu oluşturan örneklerden 1, 2, 3 ve 5 no’lu strigilislerin birbirinden farklı bezemelere sahip olduğu, ancak kullanılan teknik açısından standart bir uygulamanın varlığı tespit edilmiştir. Her dört örnekte de dövme tekniği kullanılarak bezemeler yapılmıştır. “Ters Çevrilmiş S Profilli Form” kategorisinde ele alınan 1-3 no’lu strigilisler bitkisel bezemelere sahipken, “Dikey Form” kategorisinde ele alınan 5 no’lu strigiliste ise yalnızca bitkisel unsurlar betimlenmemiş aynı zamanda bir yılan ve bir mimari yapı da betimlenmiştir. “Ters Çevrilmiş S Profilli Form” kategorisindeki bezemeli 1-3 no’lu örneklerden klasik tipteki kulba sahip 2 ve 3 no’lu strigilislerin hem kulp hem de kaşığın dış kısmında bitkisel bezemeler mevcut iken, sap biçimindeki kulba sahip 1 no’lu strigiliste ise sadece sap bölümünde bezemeler yer almaktadır. Bezeme açısından en dikkat çeken örnek 5 no’lu strigilistir. Strigilisin kulbu üzerinde başlangıç ve bitiş kısımları kalp biçimindeki sarmaşık yapraklarıyla biten üç sıra halinde ardışık spiral motif yer almaktadır. Kaşığın dışında bitkisel ve geometrik desenlerin dışında bilindik Korinth tapınaklarından biraz daha farklı bir düzen arz eden bir tapınak ve tapınağa ait iki sütun arasında kazıma ile yapılan dört adet yıldız ile çevrelenmiş ağzı açık bir yılan betimi bulunmaktadır. Bütün bu bezemeler ile oldukça estetik bir görünüm kazanan strigilis olasılıkla özel bir sipariş üzerine yapılmış olmalıdır. Ancak üzerinde strigilis sahibini veya atölyeye işaret edecek herhangi bir bezeme veya damga bulunmamakla beraber, yılan ve yıldız motiflerinin Dioskurlar ile bağlantılı olması strigilis sahibinin dini inancına dair kanıt oluşturması açısından anlamlıdır. Örneklerimizin dördünü (1-4 no’lu strigilisler) Kotera-Feyer tarafından “Ters Çevrilmiş S Form” veya Bónis tarafından “Pannonia Tipi” olarak isimlendirilen tip içinde değerlendirmek mümkündür. Ancak form açısından gerek KoteraFeyer’in “Ters Çevrilmiş S Form”u gerek Bónis’in “Pannonia Tipi” gerekse Efes 336 Taylan Doğan – Kahraman Yağız örnekleri arasında her hangi bir farklılığın olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Efes örnekleri ışığında yaptığımız literatür ve müze araştırmaları bu tipin Anadolu’da oldukça yoğun bir biçimde ele geçtiğini ortaya koymuştur. Kotera-Feyer’in bu tip ile ilgili sunduğu örneklerin azlığından dolayı Anadolu örnekleri ile Pannonia örnekleri arasında karşılaştırmalar yapılmış ve Anadolu ile Pannonia örneklerinin form açısından benzer olmalarına karşın bezeme açısından oldukça farklı oldukları görülmüştür. Pannonia örneklerinde genellikle gemi, kantharos, yunus ve balık motifleri gibi su veya Dionysos ile ilişkili betimler yer alırken, Anadolu örnekleri üzerinde bitkisel veya çizgisel bezemelerin hakim olduğu belirlenmiştir. Ayrıca Pannonia’da ele geçen iki strigilis üzerinde Tarsuslu iki strigilis ustasının isminin yer alması Pannonia’nın Anadolu’dan strigilis ithal etmiş olabileceğini düşündürmüştür. Ancak ulaşabildiğimiz Anadolu örneklerinde Pannonia’da görülen bezeme öğelerinin yer almayışı bu tipin farklı bir varyasyonunun orada üretilmiş olabileceğini de düşündürmektedir. Bu durum, en azından bitkisel bezemeye sahip olanların Anadolu’da üretilmiş olabileceklerini önermemize olanak sağlamaktadır. Elbette ki bu tip üzerine analizler yapılmadığı, atölyelere işaret eden damga veya yazıtlara sahip strigilisler bulunmadığı sürece bu tespitimiz bir öneriden öteye geçmeyecektir. Bibliyografya ve Kısaltmalar Abbasoğlu – Özdibay 2009 Abbasoğlu, H. – Özdibay, A., “Perge Kazı ve Onarım Çalışmaları 2007 Yılı Raporu”, KST 30/2, 483-502. Akman – Tosun 2012 Akarsu v.d. 2011 Akman, A. – Tosun, A., “Attaleia Nekropolü (Eski Doğu Garajı Halk Pazarı Mevkii) Kurtarma Kazısı 2010 Yılı Çalışmaları”, MKKS 20, 47-70. Akarsu, S. – Akarsu, B. M. – Tırpan, A. A., Roma Dönemi’nden Ortaçağ’a Tıp Aletleri”, Lokman Hekim Journal 2011; 1 (3), 13-17. Akat-İslam – Aslan 2014 Akat-İslam, H. – Aslan, A., “Milet Nekropolü, Değirmentepe Mevkii Kazı Çalışmaları (2012-2013)”, MKKS 23, 377-396. Amandry v.d. 1972 Amore 2005 Arslan v. d. 2012 Atik – Işın 2005 Amandry, P. – Grandjean, Y. – Holtzmann, B. – Maffre, J.J. – Rougemont, G., “Collection de l’Ecole française d’Athenes”, BCH 96, 5-115. Amore, M. G., Settlement and Burial in Apollonia and Its Area (Albania), Torino Universitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Torino Arslan, M. – Metin, M. – Cinemre, O. – Çelik, T. – Türkmen, M., “Juliopolis Nekropolü 2010 Yılı Kazı Çalışmaları”, MKKS 20, 177-214. Atik, N. – Işın, M. A.,“Tekirdağ/Karaevlialtı 2000, 2002, 2004 Yılları Kazı Çalışmaları”, KST 27/1, 47-59. Efes Müzesi’nde Korunan Roma Dönemine Ait Bir Grup Strigilis Bal 2013 Barış 2011 Başaran 2005 337 Bal, N., “Selmanlı Tümülüsü Kurtarma Kazısı”, MKKS 22, 337-348. Barış, Ş., Bolu Müzesi Bizans Dönemi Eserleri, Selçuk Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya. Başaran, S., “Enez (Ainos) 2004 Yılı Kazı, Onarım ve Koruma Çalışmaları”, KST 27/2, 409-421. Başaran – Kasapoğlu 2013 Başaran, C. – Kasapoğlu, H., “Parion Kazısı Metal Buluntuları”, III. ODTÜ Arkeometri Çalıştayı - Türkiye Arkeolojisinde Metal: Arkeolojik ve Arkeometrik Çalışmalar (ed. P. Ayter – Ş. Demirci – A. M. Özer) , Ankara, 2013, 126-140. Başaran – Tavukçu 2006 Başaran, C. – Tavukçu, A. Y., “Parion Kazısı 2005”, KST 28/1 609-629. Baykan 2015 Baykan 2010 Baykan, D., “Metal Finds from Nif-Olympus”, Resent Studies on the Arvhaeology of Anatolia (ed. E. Laflı – S. Patacı), 41-48. Baykan, D., “Antik Çağ’da Strigilisin Ecza Amaçlı Kullanımı: Veriler ve Kanıt”, Colloquium Anatolicum IX, 141-153. Bassi – Buonopane 2011 Bassi, C. – Buonopane, A., “Un deposito di bronzi dallo scavo archeologico di un edificio di età romana a Trento, via Zanella”, Tra Protostoria e Storia. Studi in Onore di Loredana Capui, Roma, 413-429. Bogaers 1958-1959 Bogaers, J. E., “Enn Romeins askist uit Stein”, BABesch 34, 197-209. Bolla – Buonopane 2010 Bolla, M. – Buonopane, A., “Strigili Del Museo Archeologico Di Verona”, AquilNost LXXXI, 413-444. Bónis 1968 Borchhardt 1999 Borell 1991 Bridger – Kraus 2000 Bónis, É. B., “Emaillierte Palästra-Geräte aus Brigetio”, FolA 19, 25-58. Borchhardt, J., “Bericht der Grabungskampagne in Limyra 1998”, KST 21/2, 83-91. Borell, B., Statuetten, Gefasse und Andere Gegenstande aus Metal, Im Anhang Grabfunde aus dem Tessin, Mainz am Rhein, German. Bridger, C. – Kraus, K., “Römische Gräber in Xanten, Viktorstraße 21”, BJb 200, 2000, 25-81. Comstock – Vermeule 1971 Comstock, M. – Vermeule, C., Greek, Etruscan and Roman bronzes in the Museum of Fine Arts[catalogue], Boston. Delemen 2004 De Ridder 1915 Doğan 2012 Delemen, İ., Tekirdağ Naip Tümülüsü, İstanbul. De Ridder, A., Les Bronzes Antiques du Louvre, Ernest Leroux, Paris. Doğan, T., Antandros Nekropolisi’nde Ele Geçen Strigilis Buluntuları, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla. 338 Doğan 2015 Duman – Baysal 2014 Dusenbery 1998 Endoğru – Ünan 2011 Fremersdorf 1926 Gaitzsch 2005 Gui – Cociş 2014 Güneş 2008 Gürbüzer 2006 Homolle 1908 Taylan Doğan – Kahraman Yağız Doğan, T., “Antandros Ölü Gömme Geleneğinde Strigilis: Tipolojik ve Kronolojik Gözlemeler”, TÜBA-AR 18, 141-165. Duman, B. – Baysal, H. H., “Tripolis 2. Sezon Kazı ve Restorasyon Raporu: 2013”, KST 36/2, 633-650. Dusenbery, E. B., The Nekropoleis, Samothrace, 11, Princeton. Endoğru, M. – Ünan, S. “Samsun İli, İlkadım İlçesi, Dikilitaş Sokak Yeraltı Mezar Odaları Kurtarma Kazısı”, MKKS 19, 203-216. Fremersdorf, F., “Weitere Ausgrabungen unter dem Kreuzgang von St. Severin in Köln”, BJb 131, 290-325. Gaitzsch, W., Eisenfunde aus Pergamon: Geräte, Werkzeuge und Waffen. Pergamenische Forschungen 14, Berlin. Gui, M. – Cociş, S., “Millefiori Inlaid Hilts, Strigil Handles, or What?”, Ephemeris Napocensis XXIV, 257–276. Güneş, M.Y., “Bolu İli, Merkez İlçe, Tabalar Mahallesi 8 Pafta, 118 Ada, 32 Parseldeki Kurtarma Kazısı 2005”, MKKS 17, 75-89. Gürbüzer, M., İdyma’daki Hellenistik Dönem Oda Mezarı, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla. Homolle, T., Fouilles de Delphes, Paris. Işık 1996 Işık, F., “Patara 95”, KST 18/2, 191-219. Işık 2001 Işık, F., “Patara 2000”, KST 23/1, 397-413. Işık 1998 Işık 2003 Kadıoğlu v.d. 2012 Kakish 2015 Işık, F., “Patara 1997”, KST 20/2, 159-179. Işık, F., “Patara 2002”, KST 25/1, 87-103. Kadıoğlu, M. – Adak, M. – Özbil, C. – Yalçın, D. Ö. – Polat, Y., 2010 Yılı Teos Kazı Raporu (İlk Sezon)”, KST 33/3, 429-460. Kakish, R., “A Strigil from Roman Jordan: Evidence for Personal Care (Case Study)”, MAA 2/15, 63-70. Karabay – Çamoğlu Günaydın 2013 Karabay, N. – Çamoğlu Günaydın, B., “Pınarkent Nekropol Alanı Kurtarma Kazısı 2011”, MKKS 21, 73-94. Karlsson v.d. 2012 Kasapoğlu 2008 Kızıl Karlsson, L. – Bild, J. – Henry, O., “Labraunda 2010”, KST 33/3, 191-208. Kasapoğlu, H., Parion Nekropolü 2006 Yılı Seramik Buluntuları, Atatürk Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum. Kızıl, A., “1990-2005 Yılları Arasında Milas’da Kurtarma Kazıları Yapılan Mezarlar ve Buluntuları Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Die Karer und die Anderen (ed. F. Rumscheid), Internationales Kolloquium an der Freien Universitat Berlin 13. bis 15. oktober 2005, 359-377. Konak-Tarakçı – Selçuk 2013 Konak-Tarakçı, S. – Selçuk, T., “Batı Liman 1205 Parsel Kurtarma Kazısı 2011”, MüzeKKS 21, 185-198. Efes Müzesi’nde Korunan Roma Dönemine Ait Bir Grup Strigilis Korfmann 2005 Kotera-Feyer 1993 339 Korfmann Manfred Osman, “2004 Yılı Troia Kazı Sonuçları”, KST 27/2, 161-175. Kotera-Feyer, E., Die Strigilis, Peter Lag, Berlin. Küçükgüney – Tunç Altun 2008 Küçükgüney, Z. – Tunç Altun, A. P., “İDÇ Liman Kurtarma Kazısı (İzmir İli, Aliağa İlçesi, Çakmaklı Köyü, Kendirci Mevkii, 613 ve 68 Parsellere ait)”, MKKS 17, 53-75. Maaß 1979 Oransay 2006 Öğün 1983 Pedersen 1999 Polat 2002 Polat – Polat 2003 Polat v.d. 2007 Pottier v.d. 1887 Richter – Litt 1915 Sevinç – Treister 2003 Schneider 2004 Stupperich 1992 Maaß, M., Griechische und römische Bronzewerke der Antikensammlungen, München. Oransay, A. B. S., Arykanda Antik Kentinde 1971-2002 Kazı Sezonlarında Ele Geçen Madeni Buluntular ve Madencilik Faliyetleri, Ankara Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara. Öğün, B., “Kaunos Kazıları”, KST 5, 239-241. Pedersen, P., “Investigations and Excavations in Hallikarnassos in 1998”, KST 21/2, 305-315. Polat, G., “Antandros 2001 Yılı Kazıları”, KST 24/2, 21-31. Polat, G. – Polat, Y., “Antandros 2002 Yılı Kazıları”, KST 25/2, 453-462. Polat, G. – Polat, Y. – Yağız, K. – Küçük, T. – Zunal, O., “Antandros 2006 Yılı Kazıları”, KST 29/2, 455-477. Pottier, E. – Reinach, S. – Veyries, A., La Nécropole de Myrina, Paris. Richter, G. M., Litt, D., Greek, Etruscan and Roman Bronzes, The Gilliss, New York. Sevinç Nurten, Treister Mikhail, “Metalwork From The Dardanos Tumulus”, Studia Troica 13, 215-260. Schneider, E. E., “Excavation and Resarch ad Elaussa Sebaste: The 2003 Campaign” KST 26/2, 181-193. Stupperich, R., “Zweiter Vorbericht über die Grabung in der WesttorNekrople von Assos im Sommer 1990”, AMS 5, 1-33. Steinhart – Wirbelauer 2000 Steinhart, M. – Wirbelauer, E., “Par Peisistratou. Epigraphische Zeugnisse zur Geschichtenden Schenkens”, Chiron 30, 255-289. Stupperich 1993 Stupperich 1996 Summerer v.d. 2010 Şahin 2010 Stupperich, R., “Dritter Vorbericht über die Grabung in der WesttorNekrople von Assos in Sommer 1991”, AMS 10, 1-36. Stupperich, R., “Vierter Vorbericht über die Grabung in der WesttorNekrople von Assos in Sommer 1992”, AMS 21, 1-33. Summerer, L. – Remy, B. – Barat, C. – Dalaison, J. – Delrieux, F., “2008 Pompeiopolis Yüzey Araştırması”, AST 27/1, 25-36 . Şahin, F., Patara Metal Buluntuları, Akdeniz Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya. 340 Şimşek 2007 Şimşek 2011 Tavukçu 2006 Tosun 2008 Tosun 2015 Tosun – Yalçınsoy 2010 Tuchelt 1988 Tulunay 2011 Taylan Doğan – Kahraman Yağız Şimşek, C., “2006 Laodikeia Yılı Antik Kenti Kazıları”, KST 29/3, 99-123. Şimşek, C., Laodikeia Nekropolü (2004-2010 Yılları), Laodikeia Çalışmaları, İstanbul. Tavukçu, Z., Parion Nekropolü 2005 Yıllı Buluntuları, Atatürk Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum. Tosun, A., “Lara-Fener Mahallesi 1975 Sokak, 5745 Ada, 15 Parsel Mezar Kurtarma Kazısı”, MKKS 17, 89-103. Tosun, M., “Fethiye Müzesi’ndeki Dioskurlar ve Tanrıça Tasvirli Adak Stellerinin İkonografik, Epigrafik ve Tipolojik Özellikleri”, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 1, 1-29. Tosun, A. – Yalçınsoy, H., “Doğu Garajı-Halk Pazarı MevkiiAttaleia Doğu Nekropolü Kurtarma Kazısı 2008 Yılı Çalışmaları”, MKKS 18, 135-158. Tuchelt, K., “Bericht Uber Die Arbeiten Der Didyma-Grabung’ 1987”, KST 10, 29-37. Tulunay, E. T., “Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi:2009 Yılı Kazısı”, KST 32/3, 405-423. Uçankuş 1980 Uçankuş, H. T., “Kyme Kurtarma Kazısı 1979”, KST 2, 139-149. Vagalinski 1993 Vagalinski, L.,”Strigiles de l’époque romaine sur le territoire de la Bulgarie contemporaine (in bulgarian)”, ArheologijaSofia XXXV/ 2, 22-35. Utili 1999 Vagalinski 1995 Utili, F., Die archaische Nekropole von Assos, AMS 31, Bonn. Vagalinski, L. F., “Roman Bronze Strigils and Rings for them Thrace”, Acta of the 12th International Congress on Ancient Bronzes, Nijmegen 1992 (Nijmegen 1995), S. T. A. M. Mols – A. M. Gerharti-Witteveen – H. Kars – A. Koster – W. J. Th. Peters – W. J. H. Willems (eds), 435-443. Wiseman – Mano-Zissi 1972 Wiseman, J. – Mano-Zissi, D., “Excavations at Stobi, 1971”, AJA 76/4, 407-424. Yalman 1990 Yaraş 2001 Yaraş 2004 Yaraş v. d. 2007 Zoroğlu 1990 Zoroğlu – Arslan 1998 Yalman, B., “Edincik-Zeytinbağı Levhalı Mezarları ve Buluntuları”, TürkTKB 10/1, 397-413. Yaraş, A., “2000 Yılı Allanoi Kazısı”, KST 23/1, 463-478. Yaraş, A., “Die >>Koca Koru Tepe<< - Nekropole bei Bergama”, IstMitt 54, 227-242. Yaraş, A. – Baykan, D. – Karaca, E., “2006 Yılı Alionai Kazısı”, KST 29/2, 71-85. Zoroğlu, L., “Kelenderis 1989 Yıllı Kazısı”, KST 12/2, 301-323. Zoroğlu, L. – Arslan, N., “Kelenderis 1997 Yılı Kazı Çalışmaları”, KST 20/2, 457-463. Efes Müzesi’nde Korunan Roma Dönemine Ait Bir Grup Strigilis Fig. 1 1 no’lu Strigilis. Fig. 2 2 no’lu Strigilis. 341 342 Taylan Doğan – Kahraman Yağız Fig. 3 3 no’lu Strigilis. Fig. 4 4 no’lu Strigilis. Efes Müzesi’nde Korunan Roma Dönemine Ait Bir Grup Strigilis Fig. 5 5 no’lu Strigilis. Fig. 6 6 no’lu Strigilis. 343

RELATED PAPERS

RELATED TOPICS

Log In

A Group of Roman Strigilai in the Ephesus Museum

A Group of Roman Strigilai in the Ephesus Museum

Related Papers

RELATED PAPERS

RELATED TOPICS