Stella Alekou

The reception of ancient Cyprus in the Western world has not received much attention in scholarship, despite the fact that significant literary and extra-literary evidence presented by European intellectuals and artists explicitly or implicitly refers to the history of Cyprus, as well as to the myths and art produced on it or inspired by its landscape. This is a neglect that this volume wishes to address, by re-establishing the literary thread of the representation of ancient Cyprus beyond generic, spatial and temporal limits, and by thus shedding light on its depiction throughout the centuries, from the ancient Roman to the Western world up until modern times. The volume’s central thesis is that a number of Cypriot traditions constitute a unique example of intercultural and multi-level fusions of diverse European civilizations. By investigating the various and often contradictory ways in which Cyprus was represented in Latin literature and beyond, the volume treats its multifaceted reception as a vastly complex matter, and suggests that even though the island has always been an outlier, it has often been explored in literature as an intellectual landscape and a precious pathway between at times conflictual yet compatible worlds.

European Renaissance led to a renewal of the philhellenic movement, which almost split into several national traditions. The different ways in which antiquity was received in Italy, England, France and Germany created a wide spectrum of images and ideals of classical antiquity. However, during the Greek struggle for independence (1821–28) these different receptions regained a common focus.

This volume focuses on this development of reunification of the different traditions in order to re-establish a strong political movement. Why is the “Greek fire” (H. Heine) so different from the support of other independence movements at this time? We will examine the concepts of philhellenism, its origins and dynamics, which brought about a European identity – as Shelley says in 1821 “We all are Greeks”.

Cet ouvrage se penche sur la rhétorique de la mémoire dans la lettre ovidienne de Médée. Notre cheminement offre l’avantage d’une lecture différenciée de l’art rhétorique et poétique dans l’Héroïde XII : suscitant une réflexion fructueuse sur les relations conflictuelles entre les différents instants intertextuels et génériques du mythos, cette lecture invite à envisager l’épître comme la riposte féminine à la tradition littéraire. L’examen de la dispositio, l’inuentio, l’actio, la memoria et l’elocutio montrera que ce texte met en cause les anciennes postures de la sorcière barbare, dans une reprise renouvelée du mythe qui confère à son statut de femme une nuance profondément humaine. Écriture de fictionalité et de vraisemblance, mais aussi source de pouvoir et de mobilisation de l’action, la lettre mnémonique de Médée permettra d’apercevoir non plus l’image de la femme criminelle, mais celle, récompensée et certes mémorable, de la femina iamque poeta.

This chapter focuses on the mythological account of Cypriot Pygmalion and his statue, to investigate the literary evolution of the myth in British literary works, and to present the role of the statue motif in the literary representation of the female exemplum. Section I sheds light on the petrification motif in Ovid’s Metamorphoses Book 10, in order to identify the narrative correspondences between the Cypriot myths delivered by Orpheus in the Underworld. Sections II and III examine the reprise of Pygmalion’s myth in English Later Medieval and Renaissance literature and, in particular, in the works of Gower, Caxton, Pettie, Marston and Morris, to identify the religious and socio-cultural shifts in the statue’s undergone transformation. Section IV discusses the adaption of the Ovidian myth into a modern setting in Carol Ann Duffy’s “Pygmalion’s Bride”, a poem which acts as a literary response to the statue’s timeless submission to gender stereotypes. This study is completed with a re-investigation of Pygmalion’s account in the Metamorphoses, to shed light on the intersection of Ovidian sexuality and geography as one that coincides with the historical annexation of the Cypriot landscape.

Η παρούσα εργασία εξετάζει εκ νέου τον μύθο της Μήδειας στο πλασματικό, αυτοβιογραφικό γράμμα που η ηρωίδα απευθύνει στον Ιάσονα, στη συλλογή Epistulae του Οβιδίου. Στο επίκεντρο της μελέτης βρίσκονται δύο επεισόδια που εισβάλλουν στον φυσικό και κειμενικό χώρο της επιστολογράφου και καλούν τον αναγνώστη να επανεξετάσει το λογοτεχνικό της πορτρέτο: ένα θαλάσσιο ταξίδι και μία γαμήλια πομπή. Κατά την υιοθέτηση του μοτίβου του ταξιδιού, ο ποιητής στρέφει αρχικά το βλέμμα του αναγνώστη προς τον εκρωμαϊσμό της Αργοναυτικής ‘εισβολής’ στην Κολχίδα, ενώ ολοκληρώνει την εξιστόρηση του μύθου ενισχύοντας την πρωτοτυπία του με ένα επεισόδιο που αποτελεί οβιδιανή καινοτομία: την τελετή γάμου του Ιάσονα με την Κρέουσα. Η μελέτη επικεντρώνεται στην οβιδιανή αναδιαμόρφωση του πορτρέτου της Μήδειας μέσα από τη σύμπραξη ιστορίας και μύθου καθώς και νομικής και λογοτεχνίας που επιτρέπει
στην ηρωίδα να απαντήσει με χρήση νομικών επιχειρημάτων στη λογοτεχνική παράδοση που την καταδίκασε και στον Οβίδιο να ασκήσει συγκεκαλυμμένα κριτική σε ένα πολιτικό καθεστώς που, όπως και στην περίπτωση της εξόριστης Μήδειας, θα τον έχει καταδικάσει σε relegatio.

In this study, the discussion focuses on the ambivalent employment of legal language in Ovid’s account of Arachne and Minerva, a ‘female’ narrative which is evocative of courtroom rhetoric. I argue that the artistic competition is presented as an actio within the perspective of the Augustan legal landscape, in my attempt to show that the tapestries allude to a trial setting, a legal-like spectacle in which art serves as a legal tool. By giving voice to legally powerless persons, the Ovidian account reflects the injustice of the Augustan legal system but also registers a silenced indictment. The literary appropriation of juridical and extra-juridical concepts, such as clementia, generates new meanings and offers new interpretations of the episode and the work as a whole. Whether the ambivalent resolution of the ecphrastic ‘trial’ foreshadows this poet’s legally ambiguous punishment remains uncertain, but it unquestionably proves that, inescapably bound to historical developments, the legal matters revisited in the Ovidian ‘Minerva and Arachne’ account attest to the dynamic character of the law in Latin literature.

This article does not discuss the intertextual allusions to Ovidian epistolography in Pliny's letters, but puts forward the claim that women in both Ovid's and Pliny's letters are part of a female literary culture that implicitly clashes with the conventional gender patterns of what constitutes a female exemplum and a female anti-exemplum. This article presents Pliny's letters as both prescriptive and descriptive, and argues that the texts extol as well as advocate specific patterns of behavior, including that of the ideal wife. The examination of the Plinian text is enriched with a parallel reading of Ovid's letters in the Heroïdes, in which fictional women appear as “enabled” to rewrite their pseudo-biographies, even though these are composed and “edited” by a male poet. In reexamining Ovid's unconventional female mythological constructions vis-à-vis the Plinian perception of distinguished women of Roman history, the reader is eventually encouraged to reconsider some well-established views on Pliny's social, cultural, and political “conservatism.”

Notwithstanding the focalization in Ovid's Heroides on love, one may also identify a consistent emphasis on death, as the letters grow to become a literary refuge for women who experience loss as well as physical and social isolation. Death plays a decisive role in the portrayal of the female writers as sympathetic victims. The fictionalization of death acts as a means of persuasion also for the poet, who situates his text against the background of Augustan politics. Writing about the art of death enables Ovid to implicitly defend the artists who had been defeated and violently silenced by power and renders his work an indispensable rhetorical tool for their literary survival.

Current scholarship appears to validate the view that Ovid’s Heroides are mere elegiac letters that disclose the “feminine” perspective on love; there has been, thus, relatively little research on possible political, legal and socio-cultural evidence of the poet’s era in the collection. With focus on Letter 12, this paper will attempt to address this neglect and will put forward the claim that Medea’s “otherness” lies in the Ovidian romanisation of her account. As will be argued, the text alludes to Rome’s expansive conquests, to the politics of wedding arrangements, to the female stereotypes of Augustan propaganda and, finally, to women’s victimisation in specific Latin literary works. The paper offers an intertextual reading between Ovid’s Letter and Ennius’ and Accius’ relevant tragedies, as well as Virgil’s Aeneid, with additional focus on Plutarch’s Life of Antony and Horace’s Ode to Cleopatra. The aim is to shed light on the interplay between the portrayals of four powerful women, namely, Medea, Dido, Ariadne and Cleopatra. These associations enable the intersection between myth and history, but also between law, politics and literature. It will be finally demonstrated that Medea in Letter 12 is depicted as the representative of a genus of powerful historical and historicised feminae whose literary “otherness” is, in fact, a fundamentally political issue.

Roman satire presents strong Hellenic evidence of often-ambiguous nature, and suggests contradicting interpretations of the reception of the Greek. By re-contextualising Greek vocabulary and myth in realistic Roman terms, the satirists seem to implicitly express proud control of the language and familiarity with literary tradition, all the while demonstrating their linguistic skills. However, the study of the works of Juvenal, Lucilius, Persius and Petronius will lend support to the assumption that quotations, borrowings and allusions imply a disapproval of Roman Philhellenism and aim rather provocatively to mockery and contemp. Lucilius’ Graecisms on his presentation of women, Persius’ conception of (un-)Roman style, Juvenal’s position on the ‘Greek problem’ and Petronius’ illustration of philhellenic ecphraseis will be read as ‘bilingual’ connotations that may as well bear a humorous effect but can additionally be read as a hostile and offensive practice. The often abusive, sarcastic, rude and vulgar use of Greek in Roman satire confirms the implied limits to its acceptability and underlines the firmly declared denial of Hellenophilia. On the other hand, pretentious, dishonest and opportunistic are the three traits that can summarize the exaggerated and often incorrect appropriation of what is Greek, as well as what seems to be the target of sarcasm and parody, in a ‘Roman’ genre that encourages subversive readings of literary tradition and favours, paradoxically, ‘politically inappropriate’ fusions of cultural identities.

The present paper will put forward the claim that Medea’s fictive epistle to Jason in Ovid’s Heroine XII may be read as a legal riposte to literary tradition and shed new light on the heroine’s condemned profile as a woman, as a wife and as a mother. The findings will lend support to the assumption that Medea’s ultimate message to the Argonaut reveals a realistic illustration of women’s position in Roman law and society that encourages an alternative reading of the heroine’s criminal status. Ovid’s version of Medea’s story will be therefore regarded as the Roman female writer’s final attempt to legalize her criminal actions, so that her apologetic monologue, stressed in the feminine sphere of the epistle, will eventually be registered, remembered and echoed as a legally justified ultimatum.

Το παρόν άρθρο επικεντρώνεται στην ανάλυση του νομικού λόγου στην Επιστολή 12 του Οβιδίου και στόχο έχει να αναδείξει τις μεθόδους νομιμοποίησης μιας σειράς εγκληματικών πράξεων που συνδέονται με την πολυσυζητημένη μυθολογική φιγούρα της Μήδειας. Η ιστορία της ηρωίδας, έτσι όπως αναπλάθεται στο έργο του Οβιδίου σε κείμενο υπό τη μορφή ενός προσωπικού γράμματος με υποθετικό παραλήπτη τον Ιάσονα, παρουσιάζει έντονα νομικού περιεχομένου στοιχεία τα οποία δεν έχουν, παραδόξως, τύχει ενδελεχούς ανάλυσης. Ο συχνά υπαινικτικός νομικός λόγος που υιοθετεί η ποιητικά κατασκευασμένη Μήδεια στο αυτοβιογραφικό της κείμενο παρουσιάζει ενδιαφέρον αφού λειτουργεί ευεργετικά για τη στιγματισμένη από τη λογοτεχνική παράδοση γυναίκα παιδοκτόνο.

Η σύμπραξη μέσα από το ελεγειακό δίστιχο λογοτεχνίας και δικαίου επιτρέπει στην persona του Οβιδίου να απαντήσει σε προγενέστερες λογοτεχνικές πηγές μέσα από μία εναλλακτική εκδοχή του μύθου, εκφρασμένη σε έντονα ρητορικό λόγο και διατυπωμένη κατά τα λεκτικά πρότυπα του Ρωμαϊκού Δικαίου. Οικογενειακό Δίκαιο, ζητήματα ιδιοκτησίας, η έννοια της δικαιοσύνης, της χάρης και της ανταπόδοσης διεισδύουν στον κατά τα φαινόμενα γυναικείο λόγο προς υπεράσπιση της θέσης της γυναίκας στην αρχαιότητα. Η έμφυλη αντιπαράθεση είναι και φυλετική: ο ξένος, ο εξόριστος, ο ‘άλλος’ ορίζεται ως ο εχθρός, σε μία διακειμενικά λογοτεχνική σύγκρουση με αισθητή τη χροιά ιστορικότητας και αληθοφάνειας. Οι Αυγούστειοι νόμοι και οι πατριαρχικές αξίες της εποχής του Οβιδίου αναθεωρούνται σε μια διάθεση αμφισβήτησης που ενεργοποιεί μηχανισμούς αποκωδικοποίησης του κατασκευασμένου ποιητικού λόγου.

Ο εντοπισμός του νομικού λόγου του ενταγμένου σε διαφοροποιημένο ειδολογικό και εννοιολογικό πλαίσιο στοχεύει σε μια υπόθεση ερμηνείας διαφόρων πτυχών δικαιοσύνης, έτσι όπως απεικονίζονται όχι μόνο στο δημόσιο κείμενο του Ρωμαϊκού Δικαίου αλλά κυρίως έτσι όπως διαμορφώνονται στο προσωπικό, εσωτερικευμένο και ‘οικείο’ ύφος της ελεγειακής επιστολής. Η γυναίκα / βάρβαρη /εγκληματίας θα εξεταστεί ως συγγραφέας και ως αναγνώστης που σχολιάζει το νόμο κατά την πιο καίρια στιγμή στη ζωή της Μήδειας: λίγο μόνο πριν διαπράξει το στυγερό έγκλημα της παιδοκτονίας. Οι συναισθηματικά χρωματισμένες ψυχοσωματικές της αντιδράσεις θα μελετηθούν σε σχέση με τον ψυχρό λόγο της περί γάμου, διαζυγίου, προίκας και μοιχείας. Η εισήγηση θα επιχειρήσει να αποδείξει, τέλος, πως η έκκληση της ηρωίδας για αποκατάσταση της χαμένης ρωμαϊκής αξίας της fides μέσα από τη νομικά πολυσήμαντη χειρονομία της manus iniectio απαντά στη λογοτεχνική παράδοση πως αν ο νόμος είναι αδιαμφισβήτητα ανδρικός, ο λόγος περί νόμου δύναται παρ’ όλα αυτά να τεθεί προς υπεράσπιση της περιθωριοποιημένης και περιφρονημένης γυναίκας, η οποία αποκτά, χάρη στον Οβίδιο, φωνή.

This paper examines the reception of misogynistic tropes in the Greek-Cypriot Press during the first decades of the 19th century, through a comparative study of women’s portrayal in 19th century Europe and ancient Greek and Latin literature. The analysis focuses on both ‘scientific’ and ‘metaphysical’ evidence that consign women to the convenient role of the ‘Other’. Philosophical and sociopolitical readings of the given periods with regard to female inferiority, on matters such as the size of the female brain and the alleged animalistic and materialistic nature of women, not only associate them with negative female stereotypes, but also subordinate them as powerless, incapacitated ‘males’ and, eventually and inevitably, inhuman. In a paradoxically reversed power relationship, however, in which both mythological and theological beliefs coincide, women are also sketched as fearsome dominae and demonized enemies of the victimized genus of men. This paper will demonstrate that the silenced outsider’s multifaceted and artificial construction as the ‘Other’, both in Greco-Roman antiquity and 19th century Europe and Cyprus, serves man’s intention to feminize his most unsurpassed fear: the risk of power loss as a consequence of a potential reversal of roles, in which the male ego becomes – or still is – (the reflection of) his female alter.

Η πρόσληψη της γυναικείας υπόστασης στην Αρχαία Ελληνική και Λατινική Γραμματεία αποκαλύπτει έναν έμφυλο προσδιορισμό του πολιτισμού και επιδεικνύει μια ενίοτε κρυπτή και συχνά εχθρικά χρωματισμένη κατασκευή της γυναίκας ως του «Άλλου», «δεύτερου» , «κατώτερου» φύλου. Θεματολογικά και ειδολογικά ποικιλόμορφες, οι αρχαίες κειμενικές υφάνσεις της πάλης των δύο φύλων ενθαρρύνουν μια δεύτερη, συγκριτική ανάγνωση του αντιγυναικείου γραπτού λόγου, σύμφωνα με την οποία ο μισογυνικός ιός του μυθολογικού παρελθόντος φαίνεται να αγγίζει, απομυθοποιημένος πια, την πραγματικότητα της Ευρώπης του 19ου αιώνα. Το διαχρονικό ζήτημα της έμφυλης διαφοράς αποκαλύπτει, τοιουτοτρόπως, μια πολυσύνθετη ερμηνευτική στη βάση ενός διακειμενικού ταξιδιού από τον αρχαίο μύθο μέχρι τις μεταμυθολογικές μορφοποιήσεις της Νεότερης Φιλοσοφίας, που δεν αφήνει ανεπηρέαστο το νησί της Παφίας θεάς. Η υφολογική εξέταση του ελληνόφωνου κυπριακού γραπτού λόγου θα ενισχύσει την υπόθεση πως το φαινόμενο του μισογυνισμού μεταφράζεται στον ευρύτερο κειμενικό χωροχρόνο ως προέκταση των κοινωνικοπολιτικών δομών ιεραρχίας στις κατά φύλα σχέσεις. Θα διαφανεί, τέλος, η απεικόνιση, σπανίως άδηλη και κυρίως πρόδηλη, μιας φαινομενικά αέναης μισογυνικής πραγματικότητας που αναπαράγει και μονιμοποιεί τη γυναικεία υποτέλεια ως σταθερή «αξία» στη βάση μιας πότε επιστημονικής και πότε μεταφυσικής «επένδυσης», ενώ περιορίζει εσκεμμένα και αποξενώνει χρησιμοθηρικά τη γυναίκα στον εχθρικό ρόλο του Άλλου.

Η εν λόγω εισήγηση επικεντρώνεται στη λογοτεχνική εξελικτική πορεία ενός εισαγωγικού μοτίβου, του πρώτου ταξιδιού της Αργώς με στόχο να αποδείξει πως οι διακειμενικοί υπαινιγμοί στους Έννιο, Άκκιο, Κάτουλλο και Ευριπίδη όχι μόνο είναι υπαρκτοί στην Ηρωίδα 12 του Οβιδίου, αλλά είναι άμεσα συνυφασμένοι με την μεταλογοτεχνική μνήμη και την κειμενική όραση, έννοιες πολυ-υπογραμμισμένες στο γράμμα της Μήδειας.
Όταν στην Μήδεια του Εννίου η τροφός ατενίζει μέσα σε 9 τρίμετρους την Αργώ, το απόσπασμα αντικατοπτρίζει τους 8 πρώτους στίχους της Μήδειας του Ευριπίδη, ενώ αποκλίσεις, καινοτομίες και σημεία εκρωμαϊσμού από το κείμενο του Εννίου προσαρμόζονται διορθωτικά στον Κάτουλλο: στο Carmen 64 ο αναγνώστης διακρίνει σε μια έκφραση, μαζί με την Αριάδνη, τη Doppelgänger Μήδειά της, σε ένα εκτός χρόνου και χώρου λαβύρινθο. Στον Άκκιο ένας τσοπάνης, μπροστά στη θέα του ‘θαλάσσιου περίεργου φαινομένου’, επανακτά τον έλεγχο της συνείδησής του και μας οδηγεί, μέσα από τη συντακτική αταξία, στην οπτική τάξη.
Η δωδέκατή Ηρωίδα του Οβιδίου αξιοποιεί έντεχνα μια πλούσια σειρά εννοιών που παραπέμπουν στην αίσθηση της όρασης, λίγο πριν αυτή τη χάσει, μπροστά στη θέα του ήρωα. Το κειμενικό θέαμα καλεί και προκαλεί τον αναγνώστη να το ερμηνεύσει όταν η Μήδεια μεταμορφώνεται από τον ποιητή σε ηρωίδα που θυμάται τις προηγούμενες εκδοχές του μύθου της και τις σχολιάζει ως συγγραφέας.

Η ιστορία του μύθου ελληνιστικής προελεύσεως του Ακοντίου και της Κυδίππης, έτσι όπως διαμορφώνεται στις Ηρωίδες του Οβιδίου υπό τη μορφή επιστολών, αποτελεί το τελευταίο τμήμα της επιστολικής συλλογής. Στο ύφος μιας δικανικής controversia, η ιστορία εμπλουτίζεται με αναφορές σε αρχαίους ρωμαϊκούς νόμους, μέσα από μια έντεχνα κατασκευασμένη ρητορική αρχιτεκτονική που καλεί τον αναγνώστη να αναθεωρήσει την αρχική persona των ηρώων της. Άραγε, ο ποιητής απελευθερώνει την Κυδίππη από το παραδοσιακό της status ή την αιχμαλωτίζει σ’ αυτό; Η απάντηση βρίσκεται στα κειμενικά παιχνίδια και στο νομικό λόγο, ο οποίος διεισδύει καθοριστικά στην αριστοτεχνική προσωπογραφία της ηρωίδας που, μεταμορφωμένη  σε ποιητική τελειότητα, αποκτά επιτέλους στον Οβίδιο φωνή.

Ερωτικές αμφισημίες στις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου

Οι Μεταμορφώσεις του Οβιδίου παρουσιάσουν «σώματα που άλλαξαν τη θωριά τους», αποκαλύπτοντας τη διττή φύση των ανθρώπων, των ζώων, των φαινομένων και των πραγμάτων – η αμφίσημη απεικόνισή τους αποτελεί το ορόσημο του έργου. Η απεικόνιση του έρωτα είναι και αυτή, στην οβιδιανή κειμενική της σάρκα, αντιφατική, παραπλανητικά δυσνόητη και επικίνδυνα πολύσημη. Δύο μεγάλοι καλλιτέχνες των Μεταμορφώσεων, η Αράχνη, και ο Πυγμαλίωνας, αξιοποιούν την τέχνη τους, η πρώτη σε υφαντό και ο τελευταίος σε γλυπτό, για να μας διδάξουν ακριβώς ποιες είναι οι συνέπειες μιας τέτοιας ασάφειας, ως οβιδιανοί ποιητές που πότε μιμούνται και πότε αναθεωρούν το έργο του δημιουργού τους. Πώς ένα ταλαντούχο και υπεροπτικό κορίτσι από τη Λυδία και ένας μισογύνης γλύπτης από την Πάφο περιπλέκουν και διασκευάζουν την οβιδιανή αφήγηση, η πρώτη σε υφαντό και ο τελευταίος σε άγαλμα; Πώς συνδέονται οι δύο εκφράσεις, το κατεστραμμένο κομψοτέχνημα της Αράχνης με το άγαλμα του Πυγμαλίωνα που αποκτά σάρκα και οστά; Με ποιους τρόπους, ποιες εικόνες και ποια ορολογία ο ποιητής φαίνεται να εκθειάζει τον έρωτα ενώ εκθέτει τον βιασμό; Η εν λόγω ανακοίνωση στόχο έχει να αποδείξει πως η ιστορία του αγάλματος που ακολουθεί την ιστορία της Αράχνης αποτελεί prequel του επεισοδίου της θνητής υφάντριας. Εξετάζοντας «τι δεν είναι αγάπη» στο έργο του ερωτικού ποιητή, θα θέσουμε επιπλέον στο μικροσκόπιο θέματα διαχρονικά, για να εντοπίσουμε τις απαρχές ενός σύγχρονου, πολυεπίπεδου προβλήματος στη μυθολογική του διάσταση, έτσι όπως το πραγματεύεται στις Μεταμορφώσεις του ο Οβίδιος – αυτό της σεξουαλικής κακοποίησης, της γυναικείας (α)ορατότητας και της πολιτικής διάστασης των κατά τα φύλα σχέσεων.

Η εισήγηση θα επικεντρωθεί στην ανάλυση του νομικού λόγου στην Επιστολή 12 του Οβιδίου και στόχο έχει να αναδείξει τις μεθόδους νομιμοποίησης μιας σειράς εγκληματικών πράξεων που συνδέονται με την πολυσυζητημένη μυθολογική μορφή της Μήδειας. Η σύμπραξη μέσα από το ελεγειακό δίστιχο λογοτεχνίας και δικαίου επιτρέπει στην ηρωίδα του Οβιδίου να απαντήσει σε προγενέστερες λογοτεχνικές πηγές μέσα από μία εναλλακτική εκδοχή του μύθου. Ο νομικός λόγος που υιοθετεί η ποιητικά κατασκευασμένη Μήδεια στο ψευδο-αυτοβιογραφικό της κείμενο λειτουργεί ευεργετικά για τη στιγματισμένη από τη λογοτεχνική παράδοση γυναίκα παιδοκτόνο. Το κείμενο της ηρωίδας, έτσι όπως αναπλάθεται στο έργο του Οβιδίου σε κείμενο υπό τη μορφή ενός προσωπικού γράμματος με υποθετικό παραλήπτη τον Ιάσονα, δεν περιορίζεται στην αφήγηση μιας ιστορία αγάπης, αλλά εξετάζει, αναθεωρεί και σχολιάζει κριτικά νομικά ζητήματα, που οι σύγχρονοι αναγνώστες του Οβιδίου καλούνται να επεξεργαστούν εκ νέου. Η επιστολή της Μήδειας ενσαρκώνει τις αρετές μιας αγόρευσης υπεράσπισης και θέτει υπό αμφισβήτηση ρωμαϊκές ηθικές αρχές, σπρώχνοντας τα ερμηνευτικά όρια και του μοντέρνου αναγνώστη, που καλείται να επανεξετάσει τη θέση της γυναίκας στην αρχαία Ρώμη.

I intend to examine the passages of ritualistic content in Ovid’s single and double Heroides which present the manus as means of persuasion. This study will focus on the rituals of weddings, funerals, suicides, engagements, offerings and sacrifices, and will put forward the claim that the Ovidian text explores these rituals by recontextualising them within a Romanized lacing. The focalization on the manus then becomes symptomatic of an innovative and polyphonic interaction between forensic oratory and epistolary literature, pointing to a partial dissociation of the fictitious letters from their intertextual foundations. By placing these texts in context, the reader is invited to pay attention to a considerable number of opposing pairs –such as the paradoxically echoed illustrations between wedding and funerary ceremonies and the conflictual equivocalness between ritualistic (Greek) and legal (Roman) vocabulary. The image of the hand is thus disclosed as the means to convince, to legitimize, to claim, to reward and to re-write the stories of the ‘writers’ of these epistles. This intertextual and extratextual reading will extend to the performative interpretation of the gesture, as actio also lies within the scope of oratory and drama, but also emerges in court speech and power discourse, elements that eventually overshadow the pseudo-religious and ritualistic context in which the ‘heroines’’ writing process is situated, and by which they are finally emancipated.

This paper will examine the notion of literary, rhetorical and legal memory in Pliny’s epistles with regard to the illustration of female exempla. The interpretative tools of intertextual analysis will be used with focus on one of Pliny’s Augustan models in particular: Ovid, the author of two epistolary collections, namely, the Heroides and the Epistulae ex Ponto. At a time when the boundaries between prose and poetry are considerably less rigid and the genre of epistolography is still of a fluid nature, the Ovidian works, a part of the Plinian readers’ mental encyclopaedia, seem to be both a valuable source of intertextual memory and a generic exemplum. A careful reading of clusters of letters in Pliny’s collection and Ovid’s Heroides will demonstrate the dynamics of a literary exchange that has been constantly overshadowed and that could provide modest answers to some of the most prominent debates on Plinian literature. 
Even though recent scholarship on Pliny has shifted its focus from the social and historical context of the epistles to its author’s self-representation, this paper will not isolate the text from its extra-textual reality; it will not treat the collection as a self-sufficient literary artefact nor will it draw extensive attention to its authoritative consciousness. Furthermore, despite the current scholarly emphasis on gendered readings of Plinian letters, it is not the aim of this piece of work to shed light on Pliny’s view on gender equality. Indeed, the author mentions over thirty women by name, addresses letters to seven of them and refers to more that forty other female individuals that remain anonymous, but such a focus seems here rather misleading, as it guides our reading towards mere speculations of an ambiguous nature that are deemed to remain unfounded.
In Pliny’s literary project, cultural redefinitions of female exempla and renegotiations of their stylistic representations are the result of critical re-readings of his poetic precedents. Ovidian poetics offers both a canon of style and a polemical target source that activates a network of allusions. The paradoxical resonances invite the Plinian reader to collaboratively participate in the hermeneutics of the text, by identifying the author’s ironic distance as deliberate and by regarding Pliny not only as an orator but also as “actor”, a historical person who discusses contemporary facts through allusion to past remembrances and reconstructs accordingly female portraits of his time through imagines that are well established in the readers’ intertextual memory. The paper will strive to identity both the fictionality in Pliny’s “real” illustration of women and the historicity in Ovid’s mythological female representations, in order to identity the limits of poetic “vraisemblance”, rhetorical memoria and legal recontextualisation of esthetics.
In reading Ovid to further understand Pliny, one may dare to no longer see the Ovidian Heroines as mere love letters but to finally situate them in their historical context; most importantly, the reconstruction of the Plinian “heroines” as mnemonic and memorable illustrations may contribute to the reception of Pliny’s work as a literary exemplum, to be finally rewarded as genuine.

Η παρούσα εισήγηση θα επικεντρωθεί στην ανάλυση του νομικού λόγου στην Επιστολή 12 του Οβιδίου και στόχο έχει να αναδείξει τις μεθόδους νομιμοποίησης μιας σειράς εγκληματικών πράξεων που συνδέονται με την πολυσυζητημένη μυθολογική φιγούρα της Μήδειας. Η ιστορία της ηρωίδας, έτσι όπως αναπλάθεται στο έργο του Οβιδίου σε κείμενο υπό τη μορφή ενός προσωπικού γράμματος με υποθετικό παραλήπτη τον Ιάσονα, παρουσιάζει έντονα νομικού περιεχομένου στοιχεία τα οποία δεν έχουν, παραδόξως, τύχει ενδελεχούς ανάλυσης. Ο συχνά υπαινικτικός νομικός λόγος που υιοθετεί η ποιητικά κατασκευασμένη Μήδεια στο αυτοβιογραφικό της κείμενο παρουσιάζει ενδιαφέρον αφού λειτουργεί ευεργετικά για τη στιγματισμένη από τη λογοτεχνική παράδοση γυναίκα παιδοκτόνο.

Η σύμπραξη μέσα από το ελεγειακό δίστιχο λογοτεχνίας και δικαίου επιτρέπει στην persona του Οβιδίου να απαντήσει σε προγενέστερες λογοτεχνικές πηγές μέσα από μία εναλλακτική εκδοχή του μύθου, εκφρασμένη σε έντονα ρητορικό λόγο και διατυπωμένη κατά τα λεκτικά πρότυπα του Ρωμαϊκού Δικαίου. Οικογενειακό Δίκαιο, ζητήματα ιδιοκτησίας, η έννοια της δικαιοσύνης, της χάρης και της ανταπόδοσης διεισδύουν στον κατά τα φαινόμενα γυναικείο λόγο προς υπεράσπιση της θέσης της γυναίκας στην αρχαιότητα. Η έμφυλη αντιπαράθεση είναι και φυλετική: ο ξένος, ο εξόριστος, ο ‘άλλος’ ορίζεται ως ο εχθρός, σε μία διακειμενικά λογοτεχνική σύγκρουση με αισθητή τη χροιά ιστορικότητας και αληθοφάνειας. Οι Αυγούστειοι νόμοι και οι πατριαρχικές αξίες της εποχής του Οβιδίου αναθεωρούνται σε μια διάθεση αμφισβήτησης που ενεργοποιεί μηχανισμούς αποκωδικοποίησης του κατασκευασμένου ποιητικού λόγου.

Ο εντοπισμός του νομικού λόγου του ενταγμένου σε διαφοροποιημένο ειδολογικό και εννοιολογικό πλαίσιο στοχεύει σε μια υπόθεση ερμηνείας διαφόρων πτυχών δικαιοσύνης, έτσι όπως απεικονίζονται όχι μόνο στο δημόσιο κείμενο του Ρωμαϊκού Δικαίου αλλά κυρίως έτσι όπως διαμορφώνονται στο προσωπικό, εσωτερικευμένο και ‘οικείο’ ύφος της ελεγειακής επιστολής. Η γυναίκα / βάρβαρη /εγκληματίας θα εξεταστεί ως συγγραφέας και ως αναγνώστης που σχολιάζει το νόμο κατά την πιο καίρια στιγμή στη ζωή της Μήδειας: λίγο μόνο πριν διαπράξει το στυγερό έγκλημα της παιδοκτονίας. Οι συναισθηματικά χρωματισμένες ψυχοσωματικές της αντιδράσεις θα μελετηθούν σε σχέση με τον ψυχρό λόγο της περί γάμου, διαζυγίου, προίκας και μοιχείας. Η εισήγηση θα επιχειρήσει να αποδείξει, τέλος, πως η έκκληση της ηρωίδας για αποκατάσταση της χαμένης ρωμαϊκής αξίας της fides μέσα από τη νομικά πολυσήμαντη χειρονομία της manus iniectio απαντά στη λογοτεχνική παράδοση πως αν ο νόμος είναι αδιαμφισβήτητα ανδρικός, ο λόγος περί νόμου δύναται παρ’ όλα αυτά να τεθεί προς υπεράσπιση της περιθωριοποιημένης και περιφρονημένης γυναίκας, η οποία αποκτά, χάρη στον Οβίδιο, φωνή.

The study of written evidence on gender conflict in the 19th century, both in Europe and in the Greek-speaking Cypriot Press, will demonstrate that European and Cypriot misogyny has its roots in ancient and democratic Athens: this is when women were first deliberately alienated and conveniently limited in the useful role or the ‘other’, i.e. the greedy wife or even the dangerous witch. This talk aims to shed new light on the European and Cypriot reception of female representation in Ancient Greek and Latin Literature as a consequence of the masculine ‘feminization’ of fear. We will focus, in particular, on the gendered definitions and hostile construction of what is often seen in ancient mythology and philosophy as the ‘inferior’ sex, in order to finally illustrate and attempt to explain the various gynaecophobic reflections of antiquity in the European reality and Cypriot press.

Στην παρούσα εισήγηση θα διαφανεί πως η δωδέκατη Ηρωίδα του Οβιδίου ανακαλεί στον λόγο της την querela της Αριάδνης, όπως αυτή μεταφέρεται από τη γαμήλια κλίνη της Θέτιδος (Carmen 64) ως κωδικοποιημένη ἔκφρασις στην επιστολή 10. Κεντρική θέση στην ανάλυση δίδεται στην αποκρυπτογράφηση της ποιητικής περιγραφής των δύο επιστολών, η οποία αναδεικνύει μια τρίπτυχη αρχιτεκτονική δομή από εγκιβωτισμένα μοτίβα που διεισδύουν στην εσωτερική έκφραση της Μήδειας και ανασκευάζονται. Η συγκριτική εξέταση μιας σειράς ακουστικών εικόνων θα ενισχύσει τοιουτοτρόπως την υπόθεση πως η κειμενική κραυγή της Αριάδνης προσλαμβάνεται από τη μεταμορφωμένη σε poeta Μήδεια δημιουργικά ως διακειμενική ηχώ μιας αντικατοπτρισμένης ανάμνησης. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στον τραγικό μονόλογο της εξόριστης γυναικείας φιγούρας, ο οποίος παρατείνεται με την κακοφωνία της γαμήλιας πομπής, επιτρέποντας στον λόγο της να καταγραφεί και ίσως να εισακουστεί ως αληθής, ενώ ενεργοποιεί απομυθοποιητικά τη χειρονομία μιας «άηχης» manus iniectio. Και αν η λεξιλογική ανάλυση των κειμένων υπονοεί πως η ένωση της Αριάδνης με τον Θησέα αποτελεί περισσότερο ένα προσωπικό της πόθο παρά ένα νομικά κατοχυρωμένο γεγονός, η διαλεκτική πάντως σχέση των δύο ηρωίδων ενθαρρύνει μια μερική τουλάχιστον νομιμοποίηση του στάτους της και δικαιώνει ενδεχομένως το αίτημα για τιμωρία του ενόχου. Θα εξεταστεί, τέλος, κατά πόσον η μίμηση λειτουργεί και για την ηρωίδα της δωδέκατης επιστολής λυτρωτικά, αφού η συνταύτισή της με την Αριάδνη την απομακρύνει από τα εγκλήματα του διακειμενικού παρελθόντος, ενθαρρύνοντας εναλλακτικά πορτραίτα στην κατά τα άλλα καταδικασμένη από τη λογοτεχνική παράδοση φιγούρα της.

Η ιστορία της Μήδειας, έτσι όπως αναπλάθεται στις Ηρωίδες του Οβιδίου σε κείμενο υπό τη μορφή μιας προσωπικής επιστολής (Επιστολή 12) με υποθετικό παραλήπτη τον Ιάσονα, παρουσιάζει έντονα νομικού περιεχομένου στοιχεία τα οποία δεν έχουν, παραδόξως, τύχει ενδελεχούς ανάλυσης. Ο δικανικός αν και συχνά υπαινιχτικός λόγος που υιοθετεί η ποιητικά κατασκευασμένη Μήδεια χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, όχι μόνο ως προς τη νομιμοποίηση του στάτους της ως γυναίκας η οποία έχει στιγματιστεί από τη λογοτεχνική παράδοση ως παιδοκτόνος, αλλά κυρίως ως προς τη δικαίωση της γυναικείας φιγούρας στην αντίληψη των αναγνωστών του Οβιδίου. Μέσα από μια υπόδειξη αμφισβήτησης των πατριαρχικών αξιών, τα δικαιώματα και η θέση της γυναίκας αναφορικά με θέματα οικογενειακού δικαίου και ιδιοκτησίας τίθενται στην κρίση μας κάτω από μια νέα οπτική, προτείνοντας εναλλακτικά την αποκωδικοποίηση μιας ρητορικής στην οποία το φύλο επιβάλλεται στην κατασκευή του γραπτού λόγου, καθορίζοντας την ερμηνεία του. Η αληθοφανής μυθοπλασία που απορρέει μέσα από το μνημονικό λόγο της δωδέκατης ηρωίδας όταν η ίδια ανακαλεί το μυθολογικό της παρελθόν, μας καλεί να της αναγνωρίσουμε το δικαίωμα υπεράσπισής της σε μια ποιητική δίκη που στήθηκε προμελετημένα και κατ' επανάληψη από άντρες τραγικούς και ήρωες εναντίον της, κατά την πιο κρίσιμη στιγμή της αυτοβιογραφίας της: λίγο πριν εκτελέσει το μοιραίο έγκλημα της παιδοκτονίας. Η τελική αθώωση ή ενοχοποίηση της Μήδειας ποσώς μας ενδιαφέρει. Η απεικόνισή της στο πρώιμο αυτό έργο του ποιητή μας επιτρέπει να συνυπάρξουμε ως θεατές στη μεταμόρφωσή της από αμφιλεγόμενη, πολυσυζητημένη και καταδικαστέα στο λογοτεχνικό κοινό φιγούρα σε κατήγορο υπεράσπισης και μάρτυρα κατηγορίας μιας υπόθεσης που αφορά τις ηρωίδες του Οβιδίου στο σύνολό τους. Όντως, οι ισορροπίες δυνάμεων ανάμεσα στα δύο φύλα αλλάζουν ριζικά και ανεπανόρθωτα, μέσα από μια διαδραστική πολυφωνία έτσι όπως αναδύεται κατά τη συγγραφική έκφραση περιθωριοποιημένων γυναικών που, χάρη στην πρωτότυπη «γυναικεία» ποιητική του Οβιδίου, αποκτούν επιτέλους στη λογοτεχνική παράδοση φωνή.

Nicosia, University of Cyprus (UCY)
Friday 13 November 2015 (starting time: 16:00) - Sunday 15 November (14:30)
Room 105, Building 3, New University Campus

Conception: Stella Alekou (UCY), Martin Vöhler (UCY), Miltos Pechlivanos (Freie Universität Berlin, Germany)

Language: English

European Renaissance led to a renewal of the philhellenic movement, which almost split into several national traditions. The different ways in which antiquity was received in Italy, England, France and Germany created a wide spectrum of images and ideals of classical antiquity. However, during the Greek struggle for independence (1821–28) these different receptions regained a common focus.
The conference will concentrate on this development of reunification of the different traditions in order to re-establish a strong political movement. Why is the “Greek fire” (H. Heine) so different from the support of other independence movements at this time? The discussion will examine the concepts of philhellenism, its origins and dynamics, which brought about a European identity – as Shelley says in 1821 “We all are Greeks”.

Dans une perspective toute à la fois poétique, rhétorique et juridique, ainsi que générique et intertextuelle, cette étude propose une réflexion sur la mémoire et la parole de l’héroïne ovidienne. Une lettre simple (Médée, Héroïde XII) et une lettre double (Acontius et Cydippe, Héroïdes XX-XXI) sont au cœur de notre recherche. Médée et Cydippe allient le souvenir de l’instant à la parole intime et nous invitent à illustrer la représentation de la femme qui surgit au sein de l’art poétique du pathos, puis à affirmer la légitimation de son statut juridique dans une vraisemblance historique, et à apercevoir, dans un dernier temps, son émancipation, conquise dans une diversité dialogique et tensionnelle des genres et des textes. Les interférences textuelles avec les modèles fondateurs sont bien répertoriées, dans le cadre d’une allusion propre à faire apparaître une réécriture métaphorique de la réflexivité, dans un entrecroisement des instants que favorise particulièrement la figure d’Ariane catullienne (Carmen LXIV). Menée dans cet esprit, l’étude de la réminiscence littéraire est effectuée dans un travail des mots et des notions, pour la recherche d’une véritable mimésis poétique. Cette lecture aboutit à dégager la valeur autoréflexive de l’image du texte : mémoire ingénieuse et parole polysémique participent à un jeu savant où la figure féminine et la poiésis composée sont, à vrai dire, inséparables. Là réside encore l’originalité ovidienne : entre le souvenir de l’écrit et le futur de la lecture se situe la parole mnémonique, défense et message ultime de la femme ovidienne, ainsi récompensée.

In this paper, the discussion centres on the portrayal of the female traveller in Ovid’s Heroides 10, 12 and 21. Notwithstanding the predominance of travelling narratives in the collection, most letters tend to focus on the description of the heroes’ journeys as passively attested by the abandoned puellae, whereas the epistles of Ariadne, Medea and Cydippe explicitly address the issue of travelling as – also – a feminine activity. The examination of the travel motif will encourage us to review critically the wellestablished and quite restricted perception of women in Ovid’s Heroides as mere elegiac puellae in love. The paper will tackle the recontextualisation of the travel metaphor from the text of two exiled women to Cydippe’s final words – possibly written during Ovid’s relegatio –, to examine the poet’s plea for survival and commemoration.