etnisk reinsing

Sjølve omgrepet etnisk reinsing blei til som ein av fleire eufemismer for folkemord under den andre verdskrigen, men vart meir utbreidd som omgrep i norsk under oppløysinga av Jugoslavia på 1990-tallet, og særleg under og etter Bosniakrigen.

Etnisk reinsing kan skje ved strid mellom folkegrupper om makt og kontroll i ein region eller stat. Det kan skje der statsgrensene er «påtvinga utanfrå» eller er sterkt omstridde fordi det bur mange frå éi eller fleire folkegrupper på begge sider av statsgrenser.

Etnisk reinsing skjer òg der folkegrupper som ikkje kontrollerer staten, har svakt vern, eller der statar er truga av oppløysing. Det siste var tilfellet då restane av Det osmanske riket var i ferd med å gå i oppløysing under første verdskrigen, og då det gamle Jugoslavia gradvis gjekk i oppløysing etter at president Josip Broz Tito døydde i 1980. Etnisk reinsing kan òg utførast av ikkje-statlege grupper, som til dømes Den islamske staten (IS) i område i Midtausten, særleg mot den etno-religiøse, kurdiske minoriteten jesidiane.

Etnisk reinsing er ikkje ein eigen kategori i folkeretten, menneskerettane eller anna internasjonal rett og lovgjeving. Fleire av dei handlingane som ofte vert omtala som etnisk reinsing, som tvangsforflytningar og massedrap, vert likevel reikna som folkemord eller brotsverk mot menneskeslekta.

Frå kolonitida kjenner vi mellom anna massive folkemord i den belgiske kolonien Kongo. Det osmanske folkemordet på armenarane under første verdskrigen og det nazistiske folkemordet på jødar og andre under andre verdskrigen er andre døme. Eit nyare døme er folkemordet i Rwanda i 1994, på oppunder ein million tutsiar og moderate hutuar.

Fordrivinga av nordamerikanske urfolk til reservat, eller av palestinarar då Israel vart skipa (1948), kan òg reknast som etnisk reinsing. Det siste vert forsvart som nødvendig for å få ein særskilt jødisk stat, men kritisert som eit overgrep frå dei som meiner at palestinarane sine rettar ikkje skulle lide skade, slik Balfour-fråsegna (1917) lova.

Ein annan metode er avtalar om «folkebyte» mellom granneland. Det skjedde mellom Tyrkia og Hellas etter første verdskrigen. Ein gresk minoritet flytta frå Tyrkia, og ein tyrkisk minoritet flytta frå Hellas, etter avtale mellom statane. Restane av Det osmanske riket gjennomførte folkemord på mange hundre tusen frå den greske minoriteten under krigen, og greske troppar hadde massakrert tyrkarar.

• etnisk gruppe
• folkemord
• menneskerettsfråsegna