[go: up one dir, main page]
Prijeđi na sadržaj

Novi Zeland

Uredi veze
Izvor: Wikipedija
Novi Zeland
New Zealand (engleski) / Aotearoa (maorski)
Himna: "God Defend New Zealand" • "God Save the King"
Glavni gradWellington
41°17′0″S, 174°27′0″E
Najveći gradAuckland
Službeni jeziciengleski (95.9%)
maorski (4.2%)
NZL znakovni jezik (0.6%)
VladaUnitarna parlamentarna ustavna monarhija
• Monarh
Charles III
Cindy Kiro
• Premijer
Christopher Luxon
LegislaturaParlament
(Predstavnički dom)
Nezavisnost 
od Ujedinjenog Kraljevstva
7. svibnja 1856.
• Dominion
26. rujna 1907.
25. studenog 1947.
10. prosinca 1947.
Površina
• Ukupno
268,021 km2 (75.)
• Vode (%)
1.6%
Stanovništvo
• Procjena za 2016.
4,697,880 (123.)
• Popis iz 2013.
4,242,048
• Gustoća
17.2 /km2 (205.)
BDP (PPP)procjena za 2016. 
• Ukupno
$173.2 mlrd.
• Per capita
$36,950
BDP (nominalni)procjena za 2016. 
• Ukupno
$169.9 mlrd.
• Per capita
$36,254
Gini (2014)33.0
srednji
HDI (2014)▲ 0.913
jako visok (9.)
Valutanovozelandski dolar (NZD)
Vremenska zonaUTC+12 (NZST)
• Ljeti (DST)
UTC+13 (NZDT)
Format datumadd/mm/gggg
Pozivni broj+64
Veb-domena.nz

Novi Zeland (engl. New Zealand, izgovor: [ˌnjuː ˈziːlənd]; maor. Aotearoa, izgovor: [aoˌteaˈroa]) je ostrvska država u jugozapadnom delu Tihog okeana. Sastoji se od dva velika ostrva ‒ Severnog i Južnog ‒ kao i većeg broja manjih ostrva. Zvanično ime države na maorskom je Aotearoa, što se često prevodi kao „Zemlja dugog belog oblaka“. Novi Zeland je geografski najizolovanija država na svetu. Najbliži sused, Australija, udaljena je 1.500 kilometara severozapadno od glavnih ostrva, preko Tasmanovog mora. Jedina značajnija kopnena masa ka jugu je Antarktik, ka severu su Nova Kaledonija, Fidži i Tonga.

Zbog svoje izolovanosti Novi Zeland je jedno od poslednje naseljenih mesta na planeti. Tokom ove izolacije razvijen je karakterističan diverzitet flore i faune. Najznačajniji je veliki broj jedinstvenih ptica, od kojih su mnoge izumrle dolaskom ljudi i sisara. Sa umerenom morskom klimom, zemljište je uglavnom pokriveno šumom. Raznovrsnu topografiju zemlje čine i oštri planinski vrhovi koji su rezultat tektonskog pomeranja tihookeanske i indo-australijske ploče.

Polinežani su naselili teritoriju današnjeg Novog Zelanda između 1250. i 1300. godine, pritom razvivši karakterističnu Maori kulturu. Prvi kontakt Evropljana je bio 1642. kada je do obala doplovio Abel Tasman. Pojava krompira i musketa je dovela do preokreta u maorskom načinu života, i kao posledica nastupili su međuplemenski Musketni ratovi. Britanska imperija i Maori su 1840. potpisali Ugovor iz Vajtangija kojim je Novi Zeland posao britanska kolonija, a Maori su dobili zaštitu od nadolazećih francuskih kolonizatora i samovolje kolonijalnih kompanija. Usledio je priliv velikog broj imigranata iz Evrope što je dovelo do brojnih sukoba i naposletku Novozelandskih ratova, posle kojih je došlo do masovne konfiskacije maorske imovine. Ekonomske krize su pratili periodi političke reforme, žene su dobile puno pravo glasa tokom devedesetih godina 19. veka, a od tridesetih godina 20. veka formirana je socijalna država blagostanja. Nakon Drugog svetskog rata, Novi Zeland se priključio ANZUS paktu zajedno sa SAD i Australijom, ali je ugovor kasnije suspendovan od strane SAD kada je Novi Zeland proglasio svoju teritoriju za slobodnu zonu od nukelarne energije i obnovljen je tek 2010. Novi Zeland je deo dogovora UKUSA o deljenju obaveštajnih podataka između država anglosfere — Ujedinjenog Kraljevstva, SAD, Kanade i Australije. Tokom pedesetih godina 20. veka životni standard je bio među najvišima na svetu ali je sedamdesetih godina nastupila recesija koja je dodatno pogoršana stanjem na tržištu nafte i ulaskom Velike Britanije u EEZ. Tokom osamdesetih godina izvršene su brojne ekonomske reforme poznate pod nazivom Rogernomics po Rodžeru Daglasu, ministru finansija, kada je ukinuta politika protekcionizma i uvedena slobodna trgovina. Tržišta za poljoprivredne proizvode sa Novog Zelanda su umnogome promenjena nakon sedamdesetih, pa je nekada najpopularniji izvozni proizvod vuna, zamenjena mlečnim i mesnim proizvodima a u skorije vreme i vinom.

Većina Novozelanđana je evropskog porekla. Najveća manjinska grupa su domoroci Maori, a osim njih brojni su doseljenici iz Azije i drugih država Polinezije. Engleski je najdominantiji jezik, dok maorski i novozelandski znakovni jezik imaju status zvaničnog jezika. Kulturu Novog Zelanda uglavnom čine elementi maorske i kulture ranih britanskih doseljenika. U ranom periodu evropskog doseljavanja slikarsku umetnost su uglavnom činili pejzaži i u manjoj meri portreti Maora. U skorije vreme su popularizovane klasične maorske umetnosti poput duboreza, pletenja i tetovaža. Mnogi umetnici danas kombinuju elemente maorskih i zapadnih tehnika u stvaranju jedinstvenih formi. Kultura Novog Zelanda je dodatno proširena globalizacijom i povećanom imigracijom sa ostrva u Pacifiku i iz Azije. Ranzolik pejzaž Novog Zelanda pruža mnoge mogućnosti za spoljne aktivnosti i korišćen je kao pozadina niza visokobudžetnih filmova.

Novi Zeland se sastoji od 11 regiona, 67 teritorijalnih uprava u svrhu lokalne samouprave ali uz manje ovlašćenja od nekadašnjih provincija. Na nacionalnom nivou vlast vrši kabinet ministara, predvođen premijerom. Šef države je kralj Charles III koga predstavlja generalni guverner. Kraljevstvo Novi Zeland čine još i Tokelau (zavisna teritorija), Kukova ostrva i Nijue (samoupravne teritorije u slobodnoj asocijaciji) i Rosova teritorija (teritorijalna pretenzija Novog Zelanda na Antarktik). Novi Zeland je članica međunarodnih organizacija OUN, APEK, Komonvelt, OESR, FPO i STO.

Etimologija

[uredi | uredi kod]
Detalj holandske karte koja prikazuje zapadnu obalu Novog Zelanda pod imenom Nova Zeelandia (J. Janssonius, 1657.)

Maori danas Novi Zeland nazivaju Aotearoa (što se prevodi kao „zemlja dugog belog oblaka“),[1] a ovaj naziv je u upotrebi i u novozelandskoj varijanti engleskog jezika. Ovaj naziv potiče od jednog naziva za Severno ostrvo na maorskom. Nepoznato je da li su Maori imali naziv za teritoriju cele države pre dolaska Evropljana.[2] Abel Tasman je 1642. primetio obalu Novog Zelanda i ovu zemlju nazvao Staten Landt, uveren da je u pitanju deo istoimenog južnog dela Južne Amerike.[3] Holandski kartografi su promenili ime ove zemlje u Nova Zeelandia 1645. godine, po provinciji Zeland.[4][5] Britanski istraživač Džejms Kuk koji ga je prvi oplovio, je prilagodio ovaj naziv engleskom jeziku i nazvao ga New Zealand, što je ime koje se i danas koristi.

Maori su imali više naziva za ova dva ostrva, uključujući Te Ika-a-Māui (riba Mauija) za Severno i Te Wai Pounamu (voda zelenog kamena) i Te Waka o Aoraki (kanu Aorakija) za Južno ostrvo.[6] Na prvobitnim evropskim mapama Južnim ostrvom je nazivano malo ostrvo Stjuart a sadašnje Južno ostrvo je nazivano Srednjim ostrvom.[7] Sadašnja podela potiče iz 1830. godine a od 1907. je standardna.[8] Geografski savet Novog Zelanda je 2009. godine otkrio da imena ostrva nikada nisu ozvaničena i trenutno postoje planovi da se to uradi.[9] Istovremeno se razmatraju budući zvanični nazivi na maorskom,[10] i najverovatnije je da će to biti Te Ika-a-Māui i Te Wai Pounamu.[11]

Geografija

[uredi | uredi kod]
Glavni članak: Geografija Novog Zelanda

Reljef

[uredi | uredi kod]
Novi Zeland iz satelita.

Novi Zeland čine dva glavna i veći broj manjih ostrva, koja se nalaze blizu centra takozvane Vodene hemisfere (nasuprot Kopnene čiji je centar u Francuskoj). Severno i Južno ostrvo razdvaja Kukov prolaz, širok 22 kilometra na najužoj tački.[12] Osim ova dva ostrva, pet najvećih naseljenih ostrva su Ostrvo Stjuart, Četem ostrvo, Ostrvo Veliki greben (u zalivu Hauraki), Ostrvo Durvil (u Marlboro moreuzu) i Ostrvo Vajheke (22 km od Oklanda).[13][14][15]

Novi Zeland je dugačak (preko 1600 kilometara duž severo-severoistočne ose) i uzak (na najširem delu 400 kilometara između obala)[16] sa približno 15.134 kilometara obale i ukupnom površinom od 268.021 kilometara.[17] Zbog udaljenih ostrva i duge obale, država je bogata morskim resursima. Ekskluzivna ekonomska zona je jedna od najvećih na svetu i više od 15 puta je veća od površine samog Novog Zelanda.[18]

Vulkan Maunt Taranaki na Severnom ostrvu

Južno ostrvo je najveća kopnena masa Novog Zelanda, i podeljena je uzdužno Južnim Alpima.[19] Na njima se nalazi više od 18 vrhova visine preko 3.000 metara, od kojih je najviši Maunt Kuk sa 3.754 metra što je i najviši vrh na celom Novom Zelandu. U podnožju Južnih Alpa nalazi se oblast Fjordlend sa dubokim fjordovima, od kojih je najpoznatiji Milford Saund.[20] Severno ostrvo ima manje planinskih venaca ali ima veliki broj vulkan a. Najaktivnija je vulkanska zona Taupo oko koje je formirana vulkanska visija koju obeležava najviši vrh Severnog ostrva, Maunt Ruapehu (2,797 metara). Na ovoj visiji nalazi se i najveće jezero na Novom Zelandu, Taupo[21] koje se nalazi u kalderi jednog od najvećih supervulkana.[22]

Raznovrsnost topografije, a verovatno i pojavu kao kopna, Novi Zeland duguje tektonskom pomeranju tihookeanske i indo-australijske ploče.[23] Novi Zeland je deo Zelandije, mikrokontinenta veličine polovine Australije, koji je postepeno potapan nakon odvajanja od Gondvane. Pre 25 miliona godina započela je orogeneza „Kajokura“. Dokaz ovoga danas je vidljiv na Južnim Alpima koji su nastali u sklopu kontinentalne kolizije duž Alpskog raseda. U drugim delovima granica ploča je obeležena subdukcijom jedne ploče ispod druge što je proizvelo Pujsegurov rov na jugu, Hikurangi rov na istoku i Kermadekov i Tonga rov na severu.[23][24]

Klima

[uredi | uredi kod]

Novi Zeland ima blagu i umerenu morsku klimu sa srednjim godišnjim temperaturama od 10 °C na jugu do 16 °C na severu.[25] Istorijski maksimum je zabeležen u mestu Rangiora i iznosio je 42,4 °C a istorijski minimum je zabeležen u mestu Renfarli i iznosio je −25.6 °C.[26] Klima se razlikuje između regiona, pa je tako na zapadnoj obali Južnog ostrva zastupljena izuzetno vlažna klima, u centralnim delovima vlada semiaridna klima a na samom severu suptropska klima.[27] Od sedam najvećih gradova, Krajstčerč je najsuvlji sa oko 640 mm padavina godišnje, a sa oko duplo više najvlažniji je Okland.[28] Okland, Velington i Krajstčerč imaju preko 2.000 sunčanih sati godišnje. Južni i jugozapadni delovi Južnog ostrva imaju hladniju i oblačniju klimu sa oko 1.400 do 1.600 sunčanih sati; severni i severoistočni delovi Južnog ostrva su najosunčaniji delovi i imaju u proseku 2.400 do 2.500 sunčanih sati.[29]

Biodiverzitet

[uredi | uredi kod]
Glavni članci: Flora Novog Zelanda i Fauna Novog Zelanda
Kivi je nacionalna ptica

Geografska izolacija Novog Zelanda od preko 80 miliona godina i ostrvska biogeografija je odgovorna za endemičnost vrsta flore i faune Novog Zelanda. Oni su nastali ili evolucijom živog sveta Gondvane ili preko vrsta koje su uspele da dođu do udaljenih obala Novog Zelanda preko vazduha ili mora.[30] Od svih vaskularnih biljaka, 82% su endemske vrste i čini ih 1.944 vrste u 65 rodova i u jednoj familiji.[31][32] Velike površine ostrva su pod šumama podokarpa i južne bukve. Podokarp je vrsta zimzelenog drveta – golosemenice i formira šume uglavnom u severnim delovima Novog Zelanda. Na krajnjem severu Severnog ostrva u ovim šumama raste kauri – džinovsko drvo koje naraste do 50 m u visinu. Šume južne bukve su zastupljene u južnijim predelima ostrva.[33] Za Severno ostrvo su karakteristična papratišta i šikare. U njima raste veći broj paprati (srebrnaste, drvene itd) i raznog žbunastog rastinja. Na Južnom ostrvu su velike planinske površine pod pašnjacima i niskim žbunovima.[34]

Srebrna paprat je nacionalna biljka
Žutooki pingvin naseljava jug Novog Zelanda
Pohutukava je endemska vrsta

Pre dolaska ljudi oko 80% površine Novog Zelanda je bilo pokriveno šumom, praktično cela teritorija osim planinskih vrhova, močvara, neplodnog zemljišta i vulkanskih područja.[35] Nakon dolaska ljudi dolazi do masovne deforestacije, posebno od požara nastalih nakon polinežanskog naseljavanja.[36] Ostatak šuma je posečen od strane Evropljana zarad stvaranja njiva, tako da danas površina pokrivena šumom iznosi 23%.[37]

Šumama su dominirale ptice a u nedostatku sisara, neke od vrsta poput kivija, kakapoa i takahea su evoluirale u neletačice.[38] Dolaskom ljudi dolazi i do pojave pacova, tvorova, raznih drugih glodara i sisara što je dovelo do izumiranja brojnih vrsta, uključujući i velike ptice kao što su moa i hastov orao.[39][40]

Druge endemske vrste čine reptili (tuatare, skinkovi i gekoni),[41] žabe (uključujući 4 vrste najstarijih i najprimitivnijih žaba na svetu, roda Leiopelma a to su hamiltonova, arčijeva, hohšteterova i maudska žaba), pauci (katipo), insekti (veta) i puževi.[42] Određene vrste poput ptica carića i gmizavaca tuatara su toliko jedinstvene da se smatraju za žive fosile. Jedini dokaz o postojanju sisara na Novom Zelandu su tri vrste slepih miševa (jedna izumrla a jedna od dve preostale je Chalinolobus tuberculatus) i fosil malog sisara veličine miša koji je pronađen 2006. i procenjen na 16 miliona godina starosti.[43][44] Morski sisari su brojni, polovina vrsta kitova, delfina i pliskavaca kao i foka živi u vodama Novog Zelanda.[45] Takođe uz obalu se može videti veliki broj morskih ptica, od čega je trećina endemskih vrsta.[46] Na Novom Zelandu se nalazi najveći broj vrsta pingvina, uključujući endemske vrste žutookog pingvina, malog pingvina, snerskog pingvina i fjordlandskog pingvina, od svih država na svetu.[47]

Od dolaska ljudi blizu polovine endemskih vrsta je izumrlo, uključujući 51 vrstu ptica (npr. huija), 3 vrste žaba, 3 vrste rečnih riba, 4 vrste biljaka i 1 vrstu slepog miša.[39] Preostale vrste su ugrožene i njihovo stanište je značajno smanjeno.[39] Ipak na Novom Zelandu su nastale neke od uspešnijih metoda očuvanja ugroženih vrsta poput zaštićenih ostrva, borbe protiv štetočina, premeštanja živog sveta, udomljavanja kao i ekološke obnove ostrva i drugih odabranih oblasti.[48][49][50]

Nacionalni parkovi

[uredi | uredi kod]
Mapa nacionalnih parkova Novog Zelanda

Na Novom Zelandu postoji četrnaest nacionalnih parkova:[51]

Nacionalni park Površina km² Utemeljen Lokacija Broj koliba Slika
Nacionalni park Te Urewera (izgubio status 2014.) 2,127 1954. 38°45′S 177°9′E / 38.750°S 177.150°E / -38.750; 177.150 29
Nacionalni park Tongariro*  &0000000000000796.000000796  1887. 39°12′S 175°35′E / 39.200°S 175.583°E / -39.200; 175.583 10
Nacionalni park Egmont  &0000000000000335.000000335  1900. 39°16′S 174°6′E / 39.267°S 174.100°E / -39.267; 174.100 8
Nacionalni park Whanganui  &0000000000000742.000000742  1986. 39°35′S 175°5′E / 39.583°S 175.083°E / -39.583; 175.083 5
Nacionalni park Abel Tasman  &0000000000000225.000000225  1942. 40°50′S 172°54′E / 40.833°S 172.900°E / -40.833; 172.900 7
Nacionalni park Kahurangi  &Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”..Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.4,520  1996. 41°15′S 172°7′E / 41.250°S 172.117°E / -41.250; 172.117 51
Nacionalni park Nelson Lakes  &Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”..Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.1,018  1956. 41°49′9″S 172°50′15″E / 41.81917°S 172.83750°E / -41.81917; 172.83750 20
Nacionalni park Paparoa  &0000000000000306.000000306  1987. 42°5′S 171°30′E / 42.083°S 171.500°E / -42.083; 171.500 0
Nacionalni park Arthur's Pass  &Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”..Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.1,144  1929. 42°57′S 171°34′E / 42.950°S 171.567°E / -42.950; 171.567 28
Nacionalni park Westland Tai Poutini*  &Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”..Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.1,175  1960. 43°23′S 170°11′E / 43.383°S 170.183°E / -43.383; 170.183 12
Nacionalni park Aoraki/Mount Cook*  &0000000000000707.000000707  1953. 43°44′S 170°6′E / 43.733°S 170.100°E / -43.733; 170.100 16
Nacionalni park Mount Aspiring*  &Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”..Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.3,555  1964. 44°23′S 168°44′E / 44.383°S 168.733°E / -44.383; 168.733 19
Nacionalni park Fiordland* &Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”..Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.12,519  1952. 45°25′S 167°43′E / 45.417°S 167.717°E / -45.417; 167.717 51
Nacionalni park Rakiura  &Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”..Greška u izrazu: Nije prepoznat interpunkcijski znak „,”.1,500  2002. 46°54′S 168°7′E / 46.900°S 168.117°E / -46.900; 168.117 24

* – dio Svjetske baštine.

Istorija

[uredi | uredi kod]
Glavni članak: Istorija Novog Zelanda

Novi Zeland je jedno od poslednjih naseljenih kopna na Zemlji. Radiougljenično datiranje, deforestacija i maorski mitohondrijski genom[52] sugerišu da je Novi Zeland prvi put naseljen od strane istočnih Polinežana između 1250. i 1300.[6][53] nakon serija dugih putovanja preko ostrva u južnom Pacifiku.[54] Tokom narednih vekova ti doseljenici su razvili zasebnu kulturu danas poznatu pod nazivom Maori. Stanovništvo je podeljeno na ivi (plemena) i hapu (podplemena), koja su imala raznolike odnose, od međusobne saradnje do sukoba. Grupa Maora je u jednom trenutku naselila Čatemska ostrva (koja su nazvali Rekohu, danas Varekauri), na samom jugu, gde su razvili sopstvenu kulturu koja se zove Moriori.[55][56] Populacija Moriori je bila desetkovana između 1835. i 1862, uglavnom zbog maorske invazije i porobljavanja, uz bolesti koje su doneli Evropljani. Do 1862. preživeo je svega 101 pripadnik ovog plemena a poslednji punokrvni Moriori je umro 1933. Danas se oko 1.000 stanovnika Novog Zelanda izjašnjava kao Moriori.[57]

Prvi Evropljani koji su došli do Novog Zelanda bili su Holanđanin Abel Tasman i njegova posada koji su doplovili do Novog Zelanda 1642.[58] Susret sa domorodačkim stanovništvom je bio neprijateljski, četiri člana posade su ubijena a jedan Maor je pogođen iz topa.[59] Evropljani nisu ponovo dolazili na Novi Zeland sve do 1769. kada je britanski istraživač Džejms Kuk oplovio i mapirao celu obalu.[58] Nakon Kuka, Novi Zeland su posećivali brojni brodovi koji su se bavili lovom na kitove i foke kao i trgovački brodovi. Trgovali su hranom, oruđem, oružjem i drugom robom u zamenu za drvo, hranu i vodu.[60] Pojava krompira i musketa su značajno izmenili maorsku poljoprivredu i ratništvo. Krompiri su obezbedili dovoljnu količinu hrane, što je omogućilo duže i održivije vojne akcije.[61] Kao posledica nastupili su međuplemenski Musketni ratovi, više od 600 bitaka između 1801. i 1840. u kojima je ubijeno 30-40.000 Maora.[62] Od ranog 19. veka hrišćanski misionari su počeli da naseljavaju Novi Zeland i kao rezultat njihovog rada većina maorskog stanovništva je prihvatila hrišćanstvo.[63] Maorsko stanovništvo je tokom 19. veka spalo na oko 40 procenata broja pre kontakta sa Evropljanima, a glavni faktor su bile nove bolesti dok su sukobi sa Evropljanima bili veoma retki.[64]

Fragment Vajtangi dogovora

Britanska vlada je 1832. postavila Džejmsa Basbija za namesnika na Novom Zelandu[65] a 1835, nakon najave Francuske da želi da kolonizuje Novi Zeland, labava konfederacija pod nazivom Ujedinjena plemena Novog Zelanda je dala proglas o nezavisnosti i obratila se britanskom kralju Vilijamu IV sa molbom za zaštitu.[65] Nemiri koji su usledili i prave nejasnoće o karakteru ove deklaracije o nezavisnosti su primorali britansko Ministarstvo kolonija da pošalje kapetana Vilijama Hobsona da uspostavi suverenitet britanske krune i da ispregovara dogovor sa Maorima.[66] U Zalivu ostrva je 6. februara 1840. potpisan Ugovor iz Vajtangija, jedan od najznačajnijih dokumenata iz istorije Novog Zelanda.[67] Kao odgovor na pokušaj kolonijalnih kompanija da osnuju nezavisnu naseobinu u Velingtonu[68] i pokušaja kolonizacije od strane Francuza u Akaroi[69] Hobson je 21. maja 1840. proglasio britanski suverenitet na teritoriji celog Novog Zelanda.[70] Nakon potpisivanja ugovora i proglašenja suvereniteta, broj imigranata, uglavnom iz Ujedinjenog Kraljevstva se povećava.[71]

Maori verovatno potiču od naroda koji su vršili seobu sa Tajvana u Melaneziju a odatle istočno ka Društvenim ostrvima. Nakon pauze od 70–265 godina, u novom talasu istraživanja otkrili su i naselili Novi Zeland.[72]

Novi Zeland je u prvom periodu bio deo kolonije Novi Južni Vels, ali ubrzo 1841. godine postaje zasebna krunska kolonija.[73] Autonomiju dobija 1852. godine a prvi saziv parlamenta je zasedao 1854. godine.[74] Dobija punu autonomiju po praktično svim unutrašnjim pitanjima 1856. godine.[74] Postojalo je strahovanje da bi Južno ostrvo moglo da oformi zaebnu koloniju, pa je premijer Alfred Domet doneo odluku da preseli glavni grad iz Oklanda (koji je bio glavni grad od 1841. a pre toga svega godinu dana to je bio Rasel, današnji Okijato) na lokaciju u Kukovom prolazu.[75] Odabran je Velington zbog luke i centralne pozicije a prva sednica parlamenta u novom glavnom gradu bila je 1865. godine. Kako je rastao broj imigranata dolazilo je do sukoba oko zemlje što je dovelo do Novozelandskih ratova tokom 1860ih i 1870ih i konfiskacije maorskih poseda.[76] Novi Zeland je postao prva zemlja koja je dala pravo glasa ženama[77] a 1894. je donet jedan od prvih zakona o obaveznoj arbitraži između poslodavaca i sindikata.[78]

Novi Zeland se proglasio za dominion Britanske imperije 1907. godine a punu nezavisnost u vidu krunske zemlje Komonvelta dobio je Vestminsterskim statutom koji je donet 1931, a službeno prihvaćen 1947. godine.[74] Novi Zeland je učestvovao u svetskim dešavanjima kao saveznik Britanske imperije tokom Prvog i Drugog svetskog rata[79] a bio je pogođen i Velikom krizom[80] Kriza je dovela do izbora prve laburističke vlade i uspostavljanja države blagostanja i protekcionističke privrede.[81] Nakon Drugog svetskog rata Novi Zeland ulazi u period rastućeg ekonomskog uspeha[82] a maorsko stanovništvo počinje da napušta sela i da se seli u gradove u potrazi za poslom.[83] Dolazi do razvoja maorskog protestnog pokreta koji kritikuje evrocentrizam i radi na većem priznanju maorske kulture i Ugovora iz Vajtangija.[84] Vajtangi tribunal je uspostavljen 1975. da bi se bavio kršenjem Ugovora a od 1985. ima mandat da se bavi i istorijskim pritužbama.[67] Vlada je postigla dovor o naknadi za kršenjee Ugovora sa mnogim plemenima ali tokom 2000ih dolazi do nesporazuma oko vlasništva nad primorskom zonom u zoni plime i oseke i okeanskog dna u sklopu Novog Zelanda jer Maori zahtevaju da ovaj prostor od važnosti za ribarstvo pripada njima.

Demografija

[uredi | uredi kod]
Glavni članak: Demografija Novog Zelanda

Novi Zeland ima oko 4,4 miliona žitelja.[85] Novi Zeland je većim delom urbana zemlja, sa 72 procenta stanovništva u jednoj od 16 gradskih zona, i 53 procenta u jednom od četiri najveća grada Oklandu, Krajstčerču, Velingtonu i Hamiltonu.[86] Gradovi Novog Zelanda su često visoko rangirani u istraživanjima o kvalitetu života. Okland se, po istraživanju konsultantske kuće Merser za 2010. godinu, nalazi na četvrtom mestu po kvalitetu života i standartu a Velington na dvanaestom mestu.[87]

Očekivana životna dob na Novom Zelandu 2008. je bila 82,4 godine za žene i 78,4 za muškarce.[88] Očekivana životna dob pri rođenju će po predviđanju biti povećana na 85 godina do 2050. godine a mortalitet novorođenčadi će opasti.[89] Očekuje se da 2050. godine Novi Zeland dostigne 5,3 miliona stanovnika a da prosečna starost bude povećana sa 36 na 43 godine, i da procenat starijih od 60 godina bude povećan sa 18 na 29 procenata.[89]


Najveći gradovi u Novom Zelandu
Procjena iz 2015.
Poredak Grad Regija Pop. Poredak Grad Regija Pop.
Auckland
Auckland
Wellington
Wellington 		1 Auckland Auckland 1,454,300 11 New Plymouth Taranaki 56,300 Christchurch
Christchurch
Hamilton
Hamilton
2 Wellington Wellington 398,300 12 Whangarei Northland 55,400
3 Christchurch Canterbury 381,800 13 Invercargill Southland 50,300
4 Hamilton Waikato 224,000 14 Kapiti Wellington 41,300
5 Tauranga Bay of Plenty 130,800 15 Whanganui Manawatu-Wanganui 39,400
6 Napier-Hastings Hawke's Bay 129,700 16 Gisborne Gisborne 35,700
7 Dunedin Otago 117,400 17 Blenheim Marlborough 30,600
8 Palmerston North Manawatu-Wanganui 83,500 18 Pukekohe Auckland 29,000
9 Nelson Nelson 64,800 19 Timaru Canterbury 28,500
10 Rotorua Bay of Plenty 56,800 20 Taupo Waikato 23,700

Etnička pripadnost i imigracija

[uredi | uredi kod]
Istorijat broja stanovnika Novog Zelanda (crno) i predviđeni rast (crveno)

Na popisu 2006. godine, 67,6% stanovništva se izjasnilo kao Evropljani a 14,6% kao Maori.[90] Druge važnije etničke grupe su Azijati (9,2%) i Pacifički narodi (6,9%) dok se 11,1% izjasnilo kao Novozelanđani a 1% je pripadalo nekoj drugoj etničkoj grupi.[91][92] Rezultati su dosta različiti u odnosu na raniji period, na popisu 1961. 92% se izjasnilo kao Evropljani a 7% kao Maori, dok su azijske i pacifičke manjine činile preostalih 1%.[93] Iako je zvaničan termin za stanovnika Novog Zelanda „Novozelanđanin“ (engl. New Zealander) neformalno se koristi izraz „Kivi“, kako međunarodno, tako i od strane lokalaca.[94] Maorska reč Pākehā označava Novozelanđane evropskog porekla, mada ova reč nije prihvaćena od strane svih,[95][96] a neki Maori je koriste za sve nepolinežane na Novom Zelandu.[97]

Maori su bili prvi ljudi na Novom Zelandu, a za njima su usledili prvi evropski doseljenici. Nakon perioda kolonizacije imigranti su bili uglavnom iz Britanije, Irske i Australije, zbog restriktivne politike slične politici Bele Australije.[98] Osim njih postojao je značajan broj imigranata Holanđana, Dalmatinaca[99] (koje su lokalni Maori nazivali Tarara zbog brzog govora[100][101]), Italijana i Nemaca kao i drugih evropskih imigranata koji su dolazili iz drugih kolonija u Australiji, Severnoj i Južnoj Americi i Južnoj Africi.[102] Nakon Velike krize promenjena je imigraciona politika što je dovelo do promene etničkog sastava. U periodu 2009. – 2010. određeno je da se izda 45–50.000 trajnih boravišnih dozvola, što je nešto više od jednog novog imigranta na svakih 100 stanovnika.[103] Ukupno je 23% stanovnika Novog Zelanda rođena u drugoj državi i većina njih živi u regionu Oklanda.[104] Većina je došla iz Ujedinjenog Kraljevstva i Irske (29%) ubrzano se povećava broj imigranata iz Istočne Azije, ponajviše iz Kine ali i iz Koreje, Tajvana, Japana i Hong Konga.[105] Broj stranih studenata je tako povećan nakon 1990ih i u 2002. godini 20.000 njih je studiralo na visokoškolskim ustanovama Novog Zelanda.[106]

Jezik

[uredi | uredi kod]

Engleski je dominantan jezik, i njime se služi 98% stanovništva.[107] Novozelandska varijanta engleskog je najsličnija australijskoj varijanti engleskog jezika i strancima je teško da razlikuju ova dva akcenta.[108] Najprepoznatljivija odlika novozelandskog engleskog je promena kratkih prednjih vokala - tvrdo „i“ koje zvuči kao glas šva (kao npr. „a“ u reči about), kratko „e“ koje zvuči kao kratko „i“ i kratko „a“ koje zvuči kao standardno kratko „e“.[109] Stoga strancima reči „bad“, „dead“, „fish“ i „chips“ zvuče kao „bed“, „did“, „fush“ i „chups“.

Nakon Drugog svetskog rata Maori su obeshrabrivani da koriste svoj jezik u školama i na radnim mestima i on je kao jezik zajednice opstajao samo u zabačenim krajevima.[110] U skorije vreme nastupio je proces revitalizacije,[111][112] maorski je proglašen za zvanični jezik 1987.[113] i govori ga 4,1% stanovnika.[107] Danas postoje škole na maorskom kao i dva kanala Maorske televizije.[114] Mnoga mesta imaju dvostruke nazive, na maorskom i engleskom. Prema podacima s početka 21. stoljeća maorskim u svakodnevnom životu kao materinskim jezikom govori oko 30 000 ljudi (4.2% od ukupnoga novozelandskog stanovništva), a 150 000 njime povremeno govori te ga razumije.[115][116] Posle engleskog i maorskog najrasprostranjeniji je samoanski koji sa po više od 40.000 ljudi prate francuski, hindi, jue i severni kineski.[107][117] Novozelandski znakovni jezik koristi oko 28.000 ljudi i postao je zvaničan jezik 2006. godine.[118]

Obrazovanje i veroispovest

[uredi | uredi kod]

Osnovno i srednje obrazovanje je obavezno za decu do 6 do 16 godina, dok većina u školu kreće sa 5 godina.[119] Postoji 13 razreda a javne škole su besplatne. Novi Zeland ima stopu pismenosti odraslih od 99 procenata,[120] dok polovina stanovništva od 15 do 29 godina ima neki vid višeg obrazovanja.[119] Postoji pet tipova visokoškolskih ustanova, univerziteti, koledži, politehničke škole, specijalistički koledži i „vanange“[121] (maorski univerziteti) kao i privatne visokoškolske obrazovne ustanove.[122] Fakultetsku diplomu ima 14,2 procenata stanovništva, 30,4 procenata ima neku vrstu višeg obrazovanja a 22,4 procenta nema nikakvo zvanje.[123]

Hrišćanstvo je glavna religija na Novom Zelandu. prema popisu 2006. 55,6 procenata stanovništva se izjasnilo kao Hrišćani, 34,7 procenata se izjasnilo da nema veroispovest a oko 4 procenta se izjasnilo prema nekoj drugoj religiji.[124] Glavni hrišćanske denominacije su anglikanizam, katolicizam, prezbiterijanizam i metodizam. Takođe postoji značajan broj pentekostalaca, baptista i pripadnika Crkve Isusa Hrista svetaca poslednjih dana kao i maroske crkve „Ratana“. Manjinske veroispovesti po popisu su hinduizam, budizam i islam.[117][125]

Privreda

[uredi | uredi kod]
Glavni članak: Privreda Novog Zelanda

Novi Zeland ima savrsenu, prosperiternu razvijenu tržišnu privredu sa bruto društvenim proizvodom (paritet kupovne moći) procenjenim na oko 28.250 američkih dolara po osobi.[126][127][128] Valuta na Novom Zelandu zove se novozelandski dolar ili često neformalno kao kivi dolar. Uz lokalne kovanice koristi se i na Kukovim ostrvima, Nijueu, Tokelauu i na Ostrvima Pitkern.[129] Novi Zeland se nalazi na petom mestu izveštaja UN o Indeksu humanog razvoja za 2011. godinu.[130]

Okland, poslovna zona slikana sa Rangitoto ostrva

Tokom istorije sirovinska industrija je imala važnu poziciju u privredi Novog Zelanda, uključujući lov na foke, kitolovstvo, novozelandski lan, zlato, kauri gumu i drvnu građu.[131] Sa razvojem hladnjača tokom 1880ih meso i mlečni proizvodi su izvoženi u Britaniju, što je bio osnov za jak ekonomski razvoj Novog Zelanda.[132] Velika potražnja za poljoprivrednim proizvodima u Ujedinjenom Kraljevstvu i u SAD je omogućila da životni standard na Novom Zelandu bude viši nego u Australiji i Zapadnoj Evropi tokom 1950ih i 1960ih.[133] Kada je Ujedinjeno Kraljevstvo pristupilo Evropskoj zajednici novozelandsko izvozno tržište se smanjilo,[134] što je zajedno sa naftnom krizom 1973. godine i energetskom krizom 1979. dovelo do ekonomske depresije.[135] Životni standard je opao u odnosu na Australiju i države zapadne Evrope a 1982. godine su lični prihodi Novozelanđana bili najniži od svih razvijenih zemalja za koje je Grupa Svetske banke radila procenu.[136] Nakon 1984. brojne vlade su sprovodile strukturne makroekonomske reforme (poznate kao engl. Rogernomics i engl. Ruthanasia) kada je protekcionistička privreda zamenjena liberalnom slobodnom privredom.[137][138]

Nezaposlenost je bila najviša 1991. i 1992. kada je bila iznad 10 procenata,[139] kao rezultat sloma berze 1987. godine, ali je do 2007. godine došlo do punog oporavka kada je nezaposlenost iznosila 3,4 procenta (što je Novi Zeland postavilo na peto mesto od dvadeset i sedam rangiranih država u sklopu istraživanja OESR).[140] Ipak svetska ekonomska kriza koja je usledila je dovela do recesije u pet uzastopnih kvartala što je najduža ekonomska depresija za 30 godina[141][142] i nezaposlenost je porasla na 7 procenata tokom 2009. godine.[143] Nezaposlenost među mladima je u junu 2011. iznosila 17,4 procenta.[144] Od 1970ih do danas Novi Zeland se suočava sa problemom „odliva mozgova“.[145][146] Oko četvrtine visoko kvalifikovanih radnika živi u inostranstvu, uglavnom u Australiji i Britaniji, što je najviša stopa među razvijenim državama.[147] Ipak postoji i suprotan proces „priliva mozgova“ kroz imigraciju stručnjaka iz Evrope i manje razvijenih država.[148][149]

Rudarstvo

[uredi | uredi kod]

Pre dolaska Evropljana Maori su se bavili vađenjem argilita.[150] Novi Zeland je bogat nalazištima uglja, srebra, rude gvožđa, krečnjaka i zlata. U svetu je rangiran na 22. mestu po proizvodnji rude gvožđa i 29. po proizvodnji zlata. Ukupna vrednost proizvodenih ruda na Novom Zelandu 2006. iznosila je 1,5 milijardi dolara (ne računajući naftu i gas). Najvažnije rude metala su zlato (10.62 tona), srebro (27.2 tone) i titanomagnetit gvozdenog peska (2,15 miliona tona). U izveštaju iz 2008. procenjuje se da su neiskorišćeni resursi od samo sedam osnovnih ruda (uključujući zlato, bakar, gvožđe i molibden) vredni oko 140 milijardi dolara.[151] Rudarstvo je jedna od značajnijih grana novozelandske privrede.[152] Prema proceni iz 2010. godine oko 4000 hektara, ili 0,016% teritorije Novog Zelanda je pokrivena rudnicima, uglavnom kamenolomima.[151]

Infrastruktura

[uredi | uredi kod]

Snabdevanje energijom potiče od nafte, gasa i uglja (69 procenata) i iz obnovljivih izvora energije, prvenstveno hidro i geotermalnih elektrana.[153] Saobraćajna mreža Novog Zelanda se sastoji od 93.805 kilometara puteva vrednih 23 milijarde dolara,[154] i 4.128 kilometara železničke pruge.[155] Većina gradova je povezana autobuskim linijama ali je dominantan vid prevoza privatni automobil.[156] Železnice su privatizovane 1993. godine ali su ponovo vraćene pod okrilje države 2004. godine.[157] Pruga se proteže celom dužinom države ali danas služi uglavnom za teretni a ne putnički transport.[158] Većina stranih posetilaca dolazi avionom,[159] preko nekog od sedam međunarodnih aerodroma (veze sa drugim državama osim Australije i Fidžija imaju aerodromi u Oklandu i Krajstčerču).[160] Nacionalna avio-kompanija je Er Novi Zeland. Pošta Novog Zelanda je imala monopol na telekomunikacije do 1989. kada je formirana kompanija „Telekom Novi Zeland“ koja je privatizovana 1990. godine.[161] Telekom u svom vlasništvu ima većinu telekomunikacione infrastrukture ali je povećana konkurencija drugih provajdera.[162]

Trgovina

[uredi | uredi kod]
Ekskluzivna ekonomska zona Novog Zelanda.

Privreda Novog Zelanda veoma zavisi od međunarodne trgovine,[163] posebno u oblasti poljoprivrednih proizvoda.[164] Izvoz čini visokih 24 procenta proizvodnje,[120] zbog čega je Novi Zeland osetljiv na međunarodne cene robe i na globalne ekonomske recesije. Glavne izvozne grane su poljoprivreda, cvećarstvo, ribolov, šumarstvo i rudarstvo koji čine oko polovine izvoza.[165] Glavni izvozni partneri su Australija, SAD, Japan, Kina i Ujedinjeno Kraljevstvo.[120] Od 7. aprila 2008. Novi Zeland i Kina su potpisnici ugovora o slobodnoj trgovini.[166][167] Uslužni sektor je najjača grana u privredi Novog Zelanda a za njim slede proizvodnja i građevinarstvo, a zatim poljoprivreda i vađenje sirovina.[120] Turizam igra važnu ulogu u novozelandskoj privredi, u 2010. je doprineo 15 milijardi dolara novozelandskom BDP i u ovoj oblasti je zaposleno 9,6 procenata radne snage.[168] Broj stranih turista se tokom 2010. povećao 3,1 posto[169] i očekuje se da će do 2015. beležiti godišnji rast 2,5 posto.[168]

Tokom 19. veka vuna je bila glavni izvozni artikal Novog Zelanda.[131] Sve do 1960ih vuna je činila trećinu izvoza,[131] ali je od tada njena cena u stalnom padu u odnosu na druge robe[170] i više nije isplativa za mnoge poljoprivrednike.[171] Nasuprot tome mlekarska industrija je u stalnom porastu, broj krava je dupliran u periodu između 1990. i 2007.[172] čime je ova grana dospela na prvo mesto po izvoznoj zaradi.[173] Mlečni proizvodi su 2009. iznosili 21 procenat (9,1 milijarda dolara) ukupnog robnog izvoza,[174] a najveća kompanija na Novom Zelandu, Fontera, kontroliše trećinu međunarodne trgovine mlečnim proizvodima.[175] Drugi poljoprivredni izvozni proizvodi su meso sa 13,2 procenta, vuna sa 6,3 procenta, voće sa 3,5 procenata i riba sa 3,3 procenta. Broj vinarija je takođe udvostručen,[176] što je dovelo do toga da vino 2007. godine prestigne vunu u izvozu.[177][178]

Politika

[uredi | uredi kod]
Glavni članak: Politika Novog Zelanda
Charles III
Dejm Cindi Kijero
Kralj Novog Zelanda i njegova predstavnica, generalna guvernerka

Vlada

[uredi | uredi kod]

Novi Zeland je ustavna monarhija i parlamentarna demokratija,[179] iako nema kodifikovan ustav.[180] Šef države je kralj Novog Zelanda Charles III.[181] Kralja predstavlja generalni guverner Novog Zelanda,[182] koga postavlja na predlog premijera Novog Zelanda.[183] Generalni guverner može da sprovodi krunske prerogative (kao što je razmatranje slučajeva nepravde ili postavljanje kabinetskih ministara, ambasadora i drugih ključnih javnih funkcionera)[184] i u retkim situacijama može koristiti rezervno pravo (da smeni premijera, raspusti parlament ili odbije da dâ kraljevski pristanak zakonu).[185] Ipak moći generalnog guvernera su ograničene ustavnim odredbama i ne može ih koristiti bez saglasnosti Kabineta.[185][186]

Parlament Novog Zelanda je zakonodavno telo i čine ga suveren (predstavlja ga generalni guverner) i Predstavnički dom.[186] Ranije je postojao i gornji dom Zakonodavni savet ali je ukinut 1950. godine.[186] Prevlast Predstavničkog doma nad suverenom je nastala u Engleskoj po Povelji o pravima iz 1689. koji je Novi Zeland ratifikovao kao zakon.[186] Predstavnički dom je demokratski izabrano telo, a vladu formira stranka ili koalicija sa najviše mesta.[186] Može biti formirana i manjinska vlada ukoliko se obezbedi podrška za glasanja o poverenju vladi i budžetu. Generalni guverner postavlja ministre po savetu premijera, koji je takođe vođa poslaničke grupe koja čini vlast.[187] Kabinet, koji čine ministri koje predvodi premijer, najviše je izvršno telo koje donosi najvažnije odluke i stvara državnu politiku.[188] Po konvenciji, članovi Kabineta su vezani kolektivnom odgovornošću za odluke koje donosi kabinet.[189]

Christopher Luxon, premijer Novog Zelanda od 2023.

Sudije i sudski službenici se imenuju nepolitički i pod strogim pravilima o doživotnom mandatu koja pomažu u održavanju ustavne nezavisnosti sudske vlasti.[180] Ovo teorijski omogućava pravosuđu da tumači pravo isključivo po zakonima koje je doneo parlament bez bilo kakvog drugog uticaja na njihove odluke.[190] Sudski komitet Tajnog saveta u Londonu je bio vrhovni sud sve do 2004. godine kada je formiran Vrhovni sud Novog Zelanda. Pravosudni sistem, kojim rukovodi glavni sudija (engl. Chief Justice)[191], čine Apelacioni sud, Visoki sud i podređeni sudovi.[180]

Vlada Novog Zelanda (tzv. košnica) i zgrade Parlamenta (desno) u Velingtonu

Gotovo svi izbori od 1853. do 1996. su održani po većinskom sistemu (stranka sa većinom glasova pobeđuje, nije potrebna apsolutna većina).[192] Od 1930. političkom scenom dominiraju dve stranke, Nacionalna i Laburistička.[192] Od 1996. u upotrebi je proporcionalni izborni sistem koji se zove kombinovano proporcionalno predstavljanje (engl. Mixed-member proportional representation).[180] Po ovom sistemu svako ima dva glasa, jedan za poslanika za sedamdeset izbornih jedinica (sedam je rezervisano za Maore),[193] a drugi za stranku kao listu. Preostalih 50 poslanika se bira upravo sa liste, uz neophodnost da partija osvoji makar jednu izbornu jedinicu ili pet procenata ukupno da bi imala pravo da uđe u parlament.[194] Između marta 2005. i 2006. Novi Zeland je bio jedina država na svetu u kojoj su sve najviše funkcije (šefa države, generalnog guvernera, predsednika vlade, predsednika parlamenta i predsednika vrhovnog suda) istovremeno držale žene.[195]

Spoljni odnosi i vojska

[uredi | uredi kod]
Glavni članci: Spoljni odnosi Novog Zelanda i Oružane snage Novog Zelanda

U ranom kolonijalnom periodu Novi Zeland je prepustio pitanja trgovine i spoljne politike britanskoj vladi.[196] Tokom Imperijskih konferencija 1923. i 1926. odlučeno je da se Novom Zelandu dozvoli sklapanje međunarodnih ugovora, a prvi takav ugovor je bio potpisan sa Japanom 1928. Bez obzira na nezavisnost, Novi Zeland je sledio politiku Ujedinjenog Kraljevstva, npr. kada je proglašen rat protiv Nemačke 3. septembra 1939. kada je tadašnji premijer Majkl Džozef Sevidž u odnosu na Britansku imperiju proglasio „gde ide ona, idemo i mi; gde ona stoji, stojimo i mi“.[197]

Maorski bataljon izvodi ratni ples haka u Egiptu 1941.

Novi Zeland je od 1951. u ANZUS paktu sa SAD i Australijom.[198] Uticaj SAD je ubrzo počeo da bledi zbog nesuglasica oko Vijetnamskog rata,[199] odbijanja SAD da se priključe osudi Francuske zbog potapanja Grinpis broda „Dugin ratnik“ u Oklandu,[200] neslaganja oko trgovinskih pitanja i na kraju proglašavanja Novog Zelanda za slobodnu zonu od nukelarne energije što je dovelo do toga da SAD bilateralno suspenduju pakt sve do 2010. godine.[201][202] Novi Zeland odžava bliske političke veze sa Australijom, na snazi su sporazum o slobodnoj trgovini (engl. Closer Economic Relations) i sporazum o slobodi kretanja (engl. Trans-Tasman Travel Arrangement) koji dozvoljava državljanima dve države da posećuju, žive i rade u drugoj bez ograničenja.[203] Trenutno oko 500.000 Novozelanđana živi u Australiji i oko 65.000 Australijanaca živi na Novom Zelandu.[203]

Novi Zeland održava prisutnost među tihookeanskim državama. Veliki deo humanitarne i druge pomoći sa Novog Zelanda ide upravo ovim državama, dok mnogi stanovnici ovih država odlaze na Novi Zeland radi zaposlenja.[204] Trajne migracije su određene pravilima 1970 Samoan Quota Scheme i 2002 Pacific Access Category koja dozvoljavaju da do 1.000 stanovnika Samoe i do 750 stanovnika drugih tihookeanskih država dobije trajno prebivalište na Novom Zelandu. Program za sezonske radnike je uveden 2007. godine i 2009. je 8.000 ostrvljana bilo zaposleno na taj način.[205] Novi Zeland aktivno učestvuje u radu organizacija Forum pacifičkih ostrva, Azijsko-tihookeanska ekonomska saradnja, Asocijacija nacija Jugoistočne Azije[203] a član je takođe i Ujedinjenih Nacija,[206] Komonvelta[207] i Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj.[208]

Pešadija iz 2. bataljona Oklandskog puka u bici na Somi, septembar 1916.

Oružane snage Novog Zelanda (engl. New Zealand Defence Force) se sastoji iz grane: Kraljevska mornarica Novog Zelanda (engl. Royal New Zealand Navy), Vojska Novog Zelanda (engl. New Zealand Army) i Kraljevska avijacija Novog Zelanda (engl. Royal New Zealand Air Force).[209] Odbrambene potrebe Novog Zelanda su skromne jer su procene da su šanse za spoljni napad male,[210] ali je ipak učestvovao u svetskim sukobima od kojih je najznačajnije učešće u Galipoljskoj operaciji, bici za Krit,[211] drugoj bici kod El Alamejna,[212] bici za Monte Kasino.[213] Galipoljska operacija je bila od izuzetne važnosti za izgradnju nacionalnog identiteta[214][215] i jačanje ANZAK (engl. Australian and New Zealand Army Corps) tradicije.[216] U Prvom svetskom ratu je poginulo oko 18.500 Novozelanđana a 41.000 je ranjena od oko 103.000 boraca na tadašnju populaciju od jednog miliona.[217] Novi Zeland je takođe odigrao ključnu ulogu u jedinoj bici u Južnoj Americi tokom Drugog svetskog rata, bici kod La Plate[218] kao i u bici za Britaniju.[219][220] Tokom rata SAD su imale oko 400.000 vojnika stacioniranih na Novom Zelandu.[221]

Pored oba svetska rata i rata u Vijetnamu, Novi Zeland je učestvovao i u Korejskom ratu, Drugom burskom ratu,[222] Pobuni u Malaji,[223] Zalivskom ratu i ratu u Avganistanu. Tokom rata u Iraku Novi Zeland je odbio učešće u direktnom sukobu već je na godinu dana poslao tim inženjera da pomažu u obnovi države. Novi Zeland je učestvovao i u mirotvoračkim misijama u Kiperu, Somaliji, Bosni i Hercegovini, na Sinaju, Angoli, Kambodži, na Iransko-iračkoj granici, na Bugenvilu, na Istočnom Timoru i na Solomonskim ostrvima.[224]

Lokalna samouprava i spoljne teritorije

[uredi | uredi kod]
Glavni članci: Kraljevstvo Novi Zeland i Administrativna podela Novog Zelanda
p • r • u
Administrativna podjela Kraljevstva Novog Zelanda
Suverene države  Novi Zeland      Cookovi Otoci  Niue
Regije 11 neunitarnih regija 5 unitarnih regija Otoci Chatham   Vanjski otoci izvan ostalih jedinica
(Kermadecovi otoci, Manawatawhi i Subantarktička otočja) 		Rossov teritorij  Tokelau 15 otoka 14 sela
Teritorijalne jedinice 13 gradova i 53 distrikta
Bilješke Neki distrikti se nalaze u više regija Kombinacija regionalnih i teritorijalnih ovlasti u jednoj Posebna teritorijalna jedinica Vanjski otoci Solander čine dio regije Southland Novozelandski teritorij na Arktiku Nesamoupravni teritorij Novog Zelanda Države u slobodnoj vezi s Novim Zelandom
Kraljevstvo Novi Zeland

Rani evropski doseljenici su Novi Zeland podelili na provincije sa određenim nivoom autonomije.[225] Zbog finansijskog pritiska i želje da se konsoliduju železnice, obrazovanje, prodaja zemlje i druge politike vlasti, vlast je centralizovana i provincije su ukinute 1876. godine.[226] Kao rezultat toga Novi Zeland nema posebno predstavljene podnacionalne entitete. Sećanje na provincije održavaju regionalni praznici i sportska rivalstva.[227][228]

Od 1876. godine, razne vrste lokalnih samouprava su vršile vlast na lokalnom nivou po odlukama centralne vlade.[225][229] Vlada je 1989. iz tadašnjih 249 opština izvršila reorganizaciju lokalne samouprave u sadašnji sistem 11 regiona (engl. Region) kojim upravljaju regionalni saveti i 67 teritorijalnih uprava.[230][231] Uloga regionalnih saveta je da regulišu „prirodno okruženje sa posebnim naglaskom na upravljanje resursima“,[230] dok su teritorijalne uprave nadležne za pitanja vodovoda i kanalizacije, lokalnih puteva, izdavanja građevinskih dozvola i raznih lokalnih pitanja.[232]

Kraljevstvo Novi Zeland je jedna od 16 krunskih zemalja Komonvelta[233][234] i obuhvata Novi Zeland, Tokelau (zavisna teritorija), Kukova ostrva i Nijue (samoupravne teritorije u slobodnoj asocijaciji) i Rosova teritorija (teritorijalna pretenzija Novog Zelanda na Antarktik).[234] Parlament Novog Zelanda ne može da donosi zakone za Kukova ostrva i Nijue, ali uz njihov pristanak može da ih predstavlja u pitanjima spoljne politike i odbrane.[235][236] Tokelau je po definiciji UN nedekolonizovana teritorija i nesamoupravna teritorija (engl. non-self-governing territory) koja koristi zastavu i himnu Novog Zelanda ali njom upravlja savet staraca, sa svakog od tri atola po jedan.[237][238] Rosova teritorija je teritorijalna pretenzija Novog Zelanda na Antarktik gde se nalazi istraživačka stanica Skotova baza.[239] Zakonodavstvo Novog Zelanda po pitanjima državljanstva tretira sve zemlje kraljevstva jednako ukoliko su rođeni pre 2006. a za one rođene nakon te godine postoje određeni uslovi.[240]

Kultura

[uredi | uredi kod]

Rani Maori su adaptirali kulturu istočne Polinezije, u skladu sa izazovima u vezi sa većim i raznovrsnijim okruženjem, iz čega na kraju razvijaju sopstvenu specifičnu kulturu. Društvena organizacija je bila u velikoj meri komunalna sa porodicama (whanau), pod-plemenima (hapu) i plemenima (iwi) kojima je rukovodio poglavica (rangatira) čija pozicija je bila predmet saglasnosti zajednice.[241] Britanski i irski imigranti su doneli aspekte svoje kulture na Novi Zeland i takođe su uticali na maorsku kulturu,[242][243] posebno uvođenjem Hrišćanstva.[244] Međutim, Maori i dalje smatraju svoju lojalnost plemenskim grupama kao vitalni deo svog identiteta, a maorske rodbinske uloge liče na one iz drugih polinežanskih naroda.[245] U skorije vreme američka, australijska, azijska i druge evropske kulture su izvršile uticaj na Novom Zelandu. Nemaorske polinežanske kulture su takođe očigledne, kao npr. festival „Pasifika“, najveći polinežanski festival na svetu koji se održava u Oklandu.

U velikoj meri ruralni život u ranom Novom Zelandu je doprineo tome da Novozelanđani imaju ugled robusnih i vrednih majstora.[246] Tada se očekivala skromnost a svi uspešni ljudi su bili izloženi kritici.[247] Novi Zeland tada nije bio država intelektualaca.[248] Maorska kultura je takođe suzbijana sve do kasnih 1960ih.[110] Tada je započeo proces urbanizacije a visoko obrazovanje je postalo dostupno širem krugu ljudi.[249] Iako danas većina stanovništva živi u gradovima dobar deo novozelandske umetnosti, književnosti, kinematografije i humora ima ruralne teme.

Umetnost

[uredi | uredi kod]

Kao deo oživljavanja maorske kulture, tradicionalni zanati poput rezbarenja i tkanja su šire rasprostranjeni a maorski umetnici su sve brojniji i uticajniji.[250] Većina maorskih rezbarija prikazuju ljudske figure, uglavnom sa tri prsta i sa glavom koja je prikazana prirodno i sa puno detalja ili groteskno.[251] Šare na površini se sastoje od spirala, brazda zaseka i ribljih krljušti radi dekoracije rezbarija.[252] Izražena maorska arhitektura se sastojala od rezbarenih kuća za sastajanje (wharenui) koje odlikuju simboličke rezbarije i ilustracije. Inicijalno ove zgrade su osmišljene da se stalno obnavljaju, menjaju i adaptiraju prema različitim potrebama.[253]

Maori su dekorisali belo drvo na zgradama, kanuima i kenotafima koristeći crvenu (mešavina okera i ajkuline masti) i crnu (od čađi) boju i crtali su slike ptica, reptila i drugo na zidovima pećina.[254] Maorske tetovaže (moko) su crtane mešavinom obojene čađi i gume a ucrtavane su uz pomoć koštanog dleta.[255] Prve evropske slike i fotografije su prikazivale pejzaže, ali nisu bile osmišljene kao umetnost već radi prikazivanja Novog Zelanda.[256] Portreti Maora su takođe bili uobičajeni a umetnici su ih prikazivali kao „plemenite divljake“, egzotičnu lepotu ili prijateljski nastrojene starosedeoce.[256] Izolacija Novog Zelanda je doprinela razvoju osobene lokalne umetnosti.[257] Tokom 1960ih i 70ih mnogi umetnici su stvarali jedinstvene forme kombinijući maroske i zapadne tehnike.[258] Postepeno su novozelandska umetnost i zanat dostigli šire međunarodno priznanje a posebno su bili zapaženi nastupi na Bijenalu u Veneciji 2001. i na izložbi u Njujorku 2004.[250][259]

Maorski ogrtači su pravljeni od lana i ukrašeni su crnim, crvenim i belim oblicima.[260] Od lokalnog žada se prave minđuše i ogrlice, a najpoznatiji je oblik „hei-tiki“, izobličena ljudska figura koja sedi prekrštenih nogu sa glavom pomerenom u stranu.[261] Evropljani su doneli i svoj smisao za modu i do 1950ih većina ljudi se posebno oblačila za društvene događaje.[262] Od tada su standardi oblačenja promenjeni i novozelandska moda se ocenjeuje kao neformalna, praktična i bez sjaja.[263][264] Ipak, lokalna modna industrija je doživela veliki rast od 2000, a izvoz je dupliran i broj proizvođača je povećan sa nekoliko na oko 50 poznatih firmi, od kojih su neke postale priznate i na međunarodnom nivou.[264]

Književnost

[uredi | uredi kod]

Maori su brzo prihvatili ideju o zapisivanju kao načinu deljenja ideja, i mnoge njihove priče i pesme su tada zapisane.[265] Većina ranih knjiga na engleskom je poticala iz Britanije, i tek 1950ih lokalni pisci dobijaju na značaju.[266] Iako pod uticajem globalnih trendova (modernizam) i situacija (Velika kriza) pisci su od 1930ih počeli da razvijaju priče koje su bile fokusirane na njihove doživljaje na Novom Zelandu. Tokom ovog perioda, književnost se pomerila iz izveštačkog stila ka više akademskim težnjama.[267] Učešće u svetskim ratovima je dalo nekim od pisaca novu perspektivu na novozelandsku kulturu a nakon rata ekspanzija univerziteta je dovela do procvata lokalne književnosti.[268]

Zabava

[uredi | uredi kod]

Osnovni muzički pravci na Novom Zelandu su bluz, džez, kantri, rokenrol i hip hop sa lokalnim elementima.[269] Maori su razvili sopstveno pojanje i pesme na osnovi drevnih korena iz jugositočne Azije koje ima setan prizvuk.[270] Flaute i trube su korišćene kao lokalni instrumenti[271] ili za signalizaciju tokom rata i u posebnim prilikama.[272] Rani doseljenici su doneli svoju muziku, duvačke grupe i horove, a prve muzičke turneje su organizovane 1860ih.[273][274] Grupe sastavljene od gajdaša i perkusionista, su bile izuzetno popularne tokom ranog 20. veka.[275] Muzička industrija je počela da se razvija 1940ih a mnogi novozelandski muzičari su ostvarili uspeh u Britaniji i SAD.[269] Neki umetnici izdaju pesme na maorskom jeziku a muzičko-scenska umetnost „kapa haka“ je ponovo zaživela.[276] Novozelandske muzičke nagrade se dodeljuju svake godine od strane „RIANZ-a“ počev od 1965. pod nazivom „Loxene Golden Disc Awards“ u organizaciji kompanije „Rekit i Kolman“.[277] „RIANZ“ takođe objavljuje zvaničnu top-listu.[278]

Radio je na Novi Zeland stigao 1920. godine a televizija 1960.[279] Broj novozelandskih filmova je posebno porastao 1970ih.[280] Novozelandska filmska komisija je od 1978. počela da pomaže lokalne filmske stvaraoce a mnogi od filmova su doživeli međunarodni uspeh. Deregulacija tokom 1980ih je doprinela naglom povećanju broja radio i TV stanica.[280] Novozelandska televizija uglavnom emituje emisije američke i britanske proizvodnje uz veliki broj australijskih i lokalnih produkcija. Pejzaži Novog Zelanda, kompaktnost države i državni podsticaji[281] su doprineli da se neki od visokobudžetnih filmova poput trilogije Gospodar prstenova, novozelandskog režisera Pitera Džeksona, snimaju na Novom Zelandu.[282] Medijskom industrijom Novog Zelanda dominira manji broj kompanija, većinom u stranom vlasništvu uz nekoliko državnih TV i radio-stanica. Reporteri bez granica svrstavaju Novi Zeland u sam vrh u svojim godišnjim izveštajima o slobodi medija.[283]

Sport

[uredi | uredi kod]
Novozelandski ragbisti izvode ples „haka“ pred početak utakmice

Većina sportova popularnih na Novom Zelandu su engleskih korena.[284] Najviše ljudi igra golf, netbol, tenis i kriket, među mlađima najpopularniji sport je fudbal dok najviše posetilaca ima ragbi.[285] Pobedničke turneje u ragbiju u Australiji i Ujedinjenom Kraljevstvu kasnih 1880ih i ranih 1900ih su igrale važnu ulogu u konsolidovanju nacionalnog identiteta,[286] iako je uticaj sporta od tada opao.[287] Konjske trke su takođe bile popularne i bile su važan deo dominantne kulture tokom 1960ih koja je poznata pod nazivom „ragbi, trke i pivo“.[288] Učešće Maora u evropskim sportovima je posebno primetno u ragbiju i u „haka“ plesu koji nacionalni timovi izvode pred međunarodne utakmice.[289]

Novozelandski timovi koji imaju rezultate na međunarodnom nivou su ragbi, ragbi liga, netbol, kriket, i softbol timovi a na pojedinačnom nivou rezultati su ostvarivani u trijatlonu, veslanju, jedrenju i biciklizmu. Odnos broja stanovnika i osvojenih medalja na Olimpijskim i Komonvelt igrama se smatra za uspešan.[285][290] Ragbi tim je često ocenjivan kao najbolji na svetu i Novi Zeland je trenutni nosilac titule šampiona Svetskog kupa. Takođe Novi Zeland je i trenutni ragbi liga svetski šampion. Popularni su i ekstremni sportovi, avanturistički turizam[291] i postoji jaka tradicija planinarenja — novozelandski alpinista i istraživač Edmund Hilari je zajedno sa nepalskim šerpasom Tenzingom Norgajem, 29. maja 1953. prvi uspešno osvojio najviši vrh Mont Everest.[292] Pored toga spoljne aktivnosti poput biciklizma, pecanja, plivanja, trčanja, trampinga (aktivnost popularna na Novom Zelandu koja se sastoji u kampovanju u unutrašnjosti), kanuinga, lova i sportova na snegu su takođe popularne.[293] Trke „waka ama“ u autriger kanuima polinezijskog porekla su takođe sve popularnije i danas je to međunarodni sport, sa takmičenjima u celom tihookeanskom regionu.[294]

Praznici

[uredi | uredi kod]

Državni praznici na Novom Zelandu su:[295]

Praznik Dan
Nova Godina 1. i 2. januar
Vajtangi dan 6. februar
Veliki petak poslednji petak pred Uskrs
Uskrs prema crkvenom kalendaru
Uskrsni ponedeljak prvi ponedeljak posle Uskrsa
Dan ANZAK-a 25. april
Rođendan kraljice prvi ponedeljak u junu
Dan rada 4. ponedeljak u oktobru
Božić 25. decembar
Dan poklona 26. decembar

Povezano

[uredi | uredi kod]

Izvori

[uredi | uredi kod]
  1. ↑ King 2003: str. 41
  2. ↑ Hay, Maclagan & Gordon 2008: str. 72
  3. ↑ Wilson, John (mart 2009). „European discovery of New Zealand – Tasman's achievement”. Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 24. 1. 2011. 
  4. ↑ Wilson, John (septembar 2007). „Tasman’s achievement”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 16. 2. 2008. 
  5. ↑ Mackay, Duncan (1986). „The Search For The Southern Land”. u: Fraser, B. The New Zealand Book Of Events. Auckland: Reed Methuen. str. 52–54. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Mein Smith 2005: str. 6
  7. ↑ Brunner, Thomas (1851). The Great Journey: an expedition to explore the interior of the Middle Island, New Zealand, 1846-8. Royal Geographic Society. 
  8. ↑ McKinnon, Malcolm (novembar 2009). „Place names – Naming the country and the main islands”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 24. 1. 2011. 
  9. ↑ „Confusion over NZ islands' names”. BBC News. 22. 4. 2009.. 
  10. ↑ May Eriksen, Alanah (25. 4. 2009.). „Name quest unveils historic titles”. The New Zealand Herald. 
  11. ↑ Davison, Isaac (22. 4. 2009.). „North and South Islands officially nameless”. The New Zealand Herald. 
  12. ↑ McLintock, Alexander, ur. (April 2009) [originally published in 1966]. „The Sea Floor”. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 13. 1. 2011. 
  13. ↑ „Hauraki Gulf islands”. Auckland City Council. Pristupljeno 13. 1. 2011. [mrtav link]
  14. ↑ Hindmarsh (2006). „Discovering D'Urville”. Heritage New Zealand. Pristupljeno 13. 1. 2011. 
  15. ↑ „Distance tables”. Auckland Coastguard. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-23. Pristupljeno 2. 3. 2011. 
  16. ↑ McKenzie, D. W. (1987). Heinemann New Zealand atlas. Heinemann Publishers. ISBN 079000187X. 
  17. ↑ „Geography”. Statistics New Zealand. 1999. Pristupljeno 21. 12. 2009. 
  18. ↑ (PDF) Offshore Options: Managing Environmental Effects in New Zealand's Exclusive Economic Zone. Velington: Ministry for the Environment. 2005. ISBN 0-478-25916-6. Arhivirano iz originala na datum 2012-01-11. Pristupljeno 2013-04-29. 
  19. ↑ Coates, Glen (2002). The rise and fall of the Southern Alps. Canterbury University Press. str. 15. ISBN 0908812930. 
  20. ↑ Grant, David (mart 2009). „Southland places – Fiordland’s coast”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 14. 1. 2011. 
  21. ↑ Walrond, Carl (mart 2009). „Natural environment – Geography and geology”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 14. 1. 2010. 
  22. ↑ „Taupo”. GNS Science. Arhivirano iz originala na datum 2011-03-24. Pristupljeno 2. 4. 2011. 
  23. ↑ 23,0 23,1 Lewis, Keith; Nodder, Scott; Carter, Lionel (mart 2009). „Sea floor geology – Active plate boundaries”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 4. 2. 2011. 
  24. ↑ Wright, Dawn; Bloomer, Sherman; MacLeod, Christopher; Taylor, Brian; Goodliffe, Andrew (2000). „Bathymetry of the Tonga Trench and Forearc: A Map Series”. Marine Geophysical Researches 21 (5): 489–512. DOI:10.1023/A:1026514914220. ISSN 0025-3235. 
  25. ↑ Mullan, Brett; Tait, Andrew; Thompson, Craig (March 2009). „Climate – New Zealand’s climate”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 15. 1. 2011. 
  26. ↑ „Summary of New Zealand climate extremes”. National Institute of Water and Atmospheric Research. 2004. Pristupljeno 30. 4. 2010. 
  27. ↑ Walrond, Carl (mart 2009.). „Natural environment – Climate”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 15. 1. 2011. 
  28. ↑ „Mean monthly rainfall” (XLS). National Institute of Water and Atmospheric Research. Arhivirano iz originala na datum 2011-05-03. Pristupljeno 4. 2. 2011. 
  29. ↑ „Mean monthly sunshine hours” (XLS). National Institute of Water and Atmospheric Research. Arhivirano iz originala na datum 2011-06-10. Pristupljeno 4. 2. 2011. 
  30. ↑ Lindsey, Terence; Morris, Rod (2000). Collins Field Guide to New Zealand Wildlife. HarperCollins (New Zealand) Limited. str. 14. ISBN 9781869503000. 
  31. ↑ „Frequently asked questions about New Zealand plants”. New Zealand Plant Conservation Network. May 2010. Arhivirano iz originala na datum 2012-09-08. Pristupljeno 15. 1. 2011. 
  32. ↑ Rolfe, Peter; Sawyer, John (2006). New Zealand indigenous vascular plant checklist. New Zealand Plant Conservation Network. ISBN 0-473-11306-6. 
  33. ↑ McLintock, Alexander, ur. (april 2010) [1966]. „Mixed Broadleaf Podocarp and Kauri Forest”. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 15. januar 2011. 
  34. ↑ Mark, Alan (mart 2009). „Grasslands – Tussock grasslands”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 17. 1. 2010. 
  35. ↑ „Commentary on Forest Policy in the Asia-Pacific Region (A Review for Indonesia, Malaysia, New Zealand, Papua New Guinea, Philippines, Thailand and Western Samoa)”. Forestry Department. 1997. Pristupljeno 4. 2. 2011. 
  36. ↑ McGlone, M.S. (1989). „The Polynesian settlement of New Zealand in relation to environmental and biotic changes”. New Zealand Journal of Ecology 12(S): 115–129. Arhivirano iz originala na datum 2014-07-17. Pristupljeno 2013-04-29. 
  37. ↑ Taylor, R. and Smith, I. (1997). The state of New Zealand’s environment 1997 Arhivirano 2015-01-22 na Wayback Machine-u. Ministry for the Environment, Wellington.
  38. ↑ „New Zealand ecology: Flightless birds”. TerraNature. Pristupljeno 17. 1. 2011. 
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 Holdaway, Richard (March 2009). „Extinctions – New Zealand extinctions since human arrival”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 4. 2. 2011. 
  40. ↑ Kirby, Alex (januar 2005). „Huge eagles 'dominated NZ skies'”. BBC News. 
  41. ↑ „Tuatara: New Zealand reptiles”. Department of Conservation. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-31. Pristupljeno 17. 1. 2011. 
  42. ↑ Ryan, Paddy (mart 2009). „Snails and slugs – Flax snails, giant snails and veined slugs”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 4. 2. 2011. 
  43. ↑ „Tiny Bones Rewrite Textbooks, first New Zealand land mammal fossil”. University of New South Wales. 31. 5. 2007.. Arhivirano iz originala na datum 2007-05-31. Pristupljeno 2013-04-29. 
  44. ↑ Worthy, Trevor H.; Tennyson, Alan J. D.; Archer, Michael; Musser, Anne M.; Hand, Suzanne J.; Jones, Craig; Douglas, Barry J.; McNamara, James A. i dr.. (2006). „Miocene mammal reveals a Mesozoic ghost lineage on insular New Zealand, southwest Pacific”. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 103 (51): 19419–23. DOI:10.1073/pnas.0605684103. 
  45. ↑ „Marine Mammals”. Department of Conservation. Arhivirano iz originala na datum 2011-03-08. Pristupljeno 17. 1. 2011. 
  46. ↑ „Sea & shore birds”. New Zealand Department of Conservation. Arhivirano iz originala na datum 2011-03-01. Pristupljeno 7. 3. 2011. 
  47. ↑ „Penguins”. New Zealand Department of Conservation. Arhivirano iz originala na datum 2011-05-03. Pristupljeno 7. 3. 2011. 
  48. ↑ Jones, Carl (2002). „Reptiles and Amphibians”. Handbook of ecological restoration: Principles of Restoration. 2. Cambridge University Press. str. 362. ISBN 0521791286. 
  49. ↑ Rauzon, Mark (2008). „Island restoration: Exploring the past, anticipating the future”. Marine Ornithology 35: 97–107. 
  50. ↑ Diamond, Jared (1990). Towns, D; Daugherty, C; Atkinson, I. ur. New Zealand as an archipelago: An international perspective. Wellington: Conservation Sciences Publication No. 2. Department of Conservation. str. 3–8. Arhivirano iz originala na datum 2012-03-16. Pristupljeno 2013-04-29. 
  51. ↑ New Zealand National Parks, Pristupljeno 15. 4. 2013.
  52. ↑ Murray-McIntosh, Rosalind P.; Scrimshaw, Brian J.; Hatfield, Peter J.; Penny, David (1998). „Testing migration patterns and estimating founding population size in Polynesia by using human mtDNA sequences”. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 95 (15): 9047–52. DOI:10.1073/pnas.95.15.9047. 
  53. ↑ DOI:10.1073/pnas.0801507105
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  54. ↑ DOI:10.1126/science.1166083
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  55. ↑ Clark, Ross (1994). „Moriori and Māori: The Linguistic Evidence”. u: Sutton, Douglas. The Origins of the First New Zealanders. Auckland: Auckland University Press. str. 123–135. 
  56. ↑ Davis, Denise (septembar 2007). „The impact of new arrivals”. Te Ara Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 30. 4. 2010. 
  57. ↑ Davis, Denise; Solomon, Māui (mart 2009). „'Moriori – The impact of new arrivals'”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 23. 3. 2011. 
  58. ↑ 58,0 58,1 Mein Smith 2005: str. 23
  59. ↑ Salmond, Anne. Two Worlds: First Meetings Between Maori and Europeans 1642–1772. Auckland: Penguin Books. str. 82. ISBN 0670832987. 
  60. ↑ King 2003: str. 122
  61. ↑ Fitzpatrick, John (2004). „Food, warfare and the impact of Atlantic capitalism in Aotearo/New Zealand”. Australasian Political Studies Association Conference: APSA 2004 Conference Papers. Arhivirano iz originala na datum 2011-05-11. Pristupljeno 2013-04-29. 
  62. ↑ Brailsford, Barry (1972). Arrows of Plague. Wellington: Hick Smith and Sons. str. 35. ISBN 0456010602. 
  63. ↑ Wagstrom, Thor (2005). „Broken Tongues and Foreign Hearts”. u: Brock, Peggy. Indigenous Peoples and Religious Change. Boston: Brill Academic Publishers. str. 71 and 73. ISBN 9789004138995. 
  64. ↑ Lange, Raeburn (1999). May the people live: a history of Māori health development 1900–1920. Auckland University Press. str. 18. ISBN 9781869402143. 
  65. ↑ 65,0 65,1 Rutherford, James (april 2009) [originally published in 1966]. „Busby, James”. u: McLintock, Alexander. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 7. 1. 2011. 
  66. ↑ McLintock, Alexander, ur. (april 2009) [originally published in 1966]. „Sir George Gipps”. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 7. 1. 2011. 
  67. ↑ 67,0 67,1 Wilson, John (mart 2009). „Government and nation – The origins of nationhood”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 7. 1. 2011. 
  68. ↑ McLintock, Alexander, ur. (april 2009) [originally published in 1966]. „Settlement from 1840 to 1852”. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 7. 1. 2011. 
  69. ↑ Foster, Bernard (april 2009) [originally published in 1966]. „Akaroa, French Settlement At”. u: McLintock, Alexander. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 7. 1. 2011. 
  70. ↑ Simpson, K (septembar 2010). „Hobson, William – Biography”. u: McLintock, Alexander. from the Dictionary of New Zealand Biography. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 7. 1. 2011. 
  71. ↑ Phillips, Jock (april 2010). „British immigration and the New Zealand Company”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 7. 1. 2011. 
  72. ↑ DOI:10.1073/pnas.1015876108
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  73. ↑ „Crown colony era – the Governor-General”. Ministry for Culture and Heritage. mart 2009. Pristupljeno 7. 1. 2011. 
  74. ↑ 74,0 74,1 74,2 Wilson, John (mart 2009). „Government and nation – The constitution”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 2. 2. 2011. 
  75. ↑ Temple, Philipx (1980). Wellington Yesterday. John McIndoe. ISBN 0-86868-012-5. 
  76. ↑ „New Zealand's 19th-century wars – overview”. Ministry for Culture and Heritage. april 2009. Arhivirano iz originala na datum 2016-11-14. Pristupljeno 7. 1. 2011. 
  77. ↑ Wilson., John (mart 2009). „History – Liberal to Labour”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 2 februar 2011. 
  78. ↑ Boxall, Peter; Haynes, Peter (1997). „Strategy and Trade Union Effectiveness in a Neo-liberal Environment” (PDF). British Journal of Industrial Relations 35 (4): 567–591. DOI:10.1111/1467-8543.00069. Arhivirano iz originala na datum 2011-05-11. Pristupljeno 2013-04-29. 
  79. ↑ „War and Society”. Ministry for Culture and Heritage. Arhivirano iz originala na datum 2016-11-09. Pristupljeno 7. 1. 2011. 
  80. ↑ Easton, Brian (april 2010). „Economic history – Interwar years and the great depression”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 7. 1. 2011. 
  81. ↑ Derby, Mark (maj 2010). „Strikes and labour disputes – Wars, depression and first Labour government”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 1. 2. 2011. 
  82. ↑ Easton, Brian (novembar 2010). „Economic history – Great boom, 1935–1966”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 1. 2. 2011. 
  83. ↑ Keane, Basil (novembar 2010). „Te Māori i te ohanga – Māori in the economy – Urbanisation”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 7. 1. 2011. 
  84. ↑ Royal, Te Ahukaramū (mart 2009). „Māori – Urbanisation and renaissance”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 1. 2. 2011. 
  85. ↑ „Estimated resident population of New Zealand”. Statistics New Zealand. Arhivirano iz originala na datum 2011-07-24. Pristupljeno 30. 1. 2011.  The population clock updates every 10 minutes.
  86. ↑ „Subnational population estimates at 30 jun 2009”. Statistics New Zealand. 30. 6. 2007.. Arhivirano iz originala na datum 2011-08-28. Pristupljeno 30. 4. 2010. 
  87. ↑ „Mercer 2010 Quality of Living survey highlights – Global”. Mercer. maj 2010. Pristupljeno 30. 4. 2010. 
  88. ↑ „Commentary”. Births and Deaths: decembar 2009 quarter. Statistics New Zealand. Pristupljeno 27. 4. 2010. 
  89. ↑ 89,0 89,1 Department of Economic and Social Affairs Population Division (2009) (PDF). World Population Prospects. 2008 revision. United Nations. Pristupljeno 2009-08-28. 
  90. ↑ „Ethnic groups in New Zealand”. 2006 Census QuickStats National highlights. Statistics New Zealand. Arhivirano iz originala na datum 2017-11-23. Pristupljeno 18. 1. 2011. 
  91. ↑ „Cultural diversity”. 2006 Census QuickStats National highlights. Statistics New Zealand. Arhivirano iz originala na datum 2010-05-25. Pristupljeno 30. 4. 2010. 
  92. ↑ „Māori Ethnic Population / Te Momo Iwi Māori”. QuickStats About Māori, Census 2006. Statistics New Zealand. Arhivirano iz originala na datum 2010-05-25. Pristupljeno 30. 4. 2010. 
  93. ↑ Collins, Simon (oktobar 2010). „Ethnic mix changing rapidly”. New Zealand Herald. 
  94. ↑ Callister, Paul (2004). „Seeking an Ethnic Identity: Is "New Zealander" a Valid Ethnic Category?”. New Zealand Population Review 30 (1&2): 5–22. Arhivirano iz originala na datum 2011-05-15. Pristupljeno 2013-04-29. 
  95. ↑ Misa, Tapu (8 mart 2006). „Ethnic Census status tells the whole truth”. New Zealand Herald. 
  96. ↑ „Draft Report of a Review of the Official Ethnicity Statistical Standard: Proposals to Address the ‘New Zealander’ Response Issue” (PDF). Statistics New Zealand. april 2009. Arhivirano iz originala na datum 2010-11-13. Pristupljeno 18. 1. 2011. 
  97. ↑ Ranford, Jodie. „'Pakeha', Its Origin and Meaning”. Māori News. Pristupljeno 20. 2. 2008. 
  98. ↑ Socidad Peruana de Medicina Intensiva (SOPEMI) (2000). Trends in international migration: continuous reporting system on migration. Organisation for Economic Co-operation and Development. str. 276–278. 
  99. ↑ Walrond, Carl (21. 9. 2007.). „Dalmatians”. Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 30. 4. 2010. 
  100. ↑ Upoznajte Maore koji se prezivaju na -ić Arhivirano 2012-01-05 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 15. 4. 2013.
  101. ↑ Tarara: Croats and Maori in New Zealand : memory, belonging, identity, Pristupljeno 15. 4. 2013.
  102. ↑ „New Zealand Peoples”. Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 30. 4. 2010. 
  103. ↑ „International Migration Outlook – New Zealand 2009/10”. New Zealand Department of Labour. 2010. str. 2. ISSN 1179-5085. Arhivirano iz originala na datum 2011-05-11. Pristupljeno 16. 4. 2011. 
  104. ↑ „QuickStats About Culture and Identity: Birthplace and people born overseas”. Statistics New Zealand. mart 2006. Arhivirano iz originala na datum 2011-05-17. Pristupljeno 19. 1. 2011. 
  105. ↑ For the percentages: „QuickStats About Culture and Identity – Birthplace and people born overseas”. 2006 Census. Statistics New Zealand. Arhivirano iz originala na datum 2011-05-17. Pristupljeno 30. 4. 2010. 
    For further detail within East Asia: „Culture and identity – Birthplace”. 2006 Census Population and dwellings tables. Statistics New Zealand. Arhivirano iz originala na datum 2020-05-08. Pristupljeno 30. 4. 2010. 
  106. ↑ Butcher, Andrew; McGrath, Terry (2004). „International Students in New Zealand: Needs and Responses”. International Education Journal 5 (4). Arhivirano iz originala na datum 2012-03-09. Pristupljeno 2013-04-29. 
  107. ↑ 107,0 107,1 107,2 „QuickStats About Culture and Identity: Languages spoken”. Statistics New Zealand. mart 2006. Arhivirano iz originala na datum 2009-11-13. Pristupljeno 20. 2. 2008. 
  108. ↑ Hay, Maclagan & Gordon 2008: str. 14
  109. ↑ * Bauer, L.; Warren, P.; Bardsley, D.; Kennedy, M.; Major, G. (2007). „New Zealand English”. Journal of the International Phonetic Association 37 (1): 97–102. DOI:10.1017/S0025100306002830. 
  110. ↑ 110,0 110,1 Phillips, Jock (mart 2009). „The New Zealanders – Bicultural New Zealand”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 21. 1. 2011. 
  111. ↑ „Māori Language Week – Te Wiki o Te Reo Maori”. Ministry for Culture and Heritage. Pristupljeno februar 2008. 
  112. ↑ Squires, Nick (maj 2005). „British influence ebbs as New Zealand takes to talking Māori”. The Telegraph (Great Britain). 
  113. ↑ „Waitangi Tribunal claim – Māori Language Week”. Ministry for Culture and Heritage. jul 2010. Arhivirano iz originala na datum 2023-06-02. Pristupljeno 19. 1. 2011. 
  114. ↑ „Māori Television Launches 100 percent Māori Language Channel”. Māori Television. Arhivirano iz originala na datum 2011-05-11. Pristupljeno 30. 4. 2010. 
  115. ↑ www.stats.govt.nz, "2001 Survey on the health of the Māori language", pristupljeno 28. travnja 2016.
  116. ↑ www.ethnologue.com, "Maori", pristupljeno 28. travnja 2016.
  117. ↑ 117,0 117,1 „2006 Census Data – QuickStats About Culture and Identity – Tables” (XLS). 2006 Census. Statistics New Zealand. Arhivirano iz originala na datum 2011-06-10. Pristupljeno 30. 4. 2010.  In tables 28 (Religious Affiliation) and 19 (Languages Spoken by Ethnic Group)
  118. ↑ New Zealand Sign Language Act 2006 No 18 (as at 30 jun 2008), Public Act – New Zealand Legislation. Legislation.govt.nz (2008-06-30). Retrieved on 2011-11-29.
  119. ↑ 119,0 119,1 Dench, Olivia (jul 2010). „Education Statistics of New Zealand: 2009”. Education Counts. Pristupljeno 19. 1. 2011. 
  120. ↑ 120,0 120,1 120,2 120,3 „The World Factbook – New Zealand”. CIA. 15. 11. 2007.. Arhivirano iz originala na datum 2019-09-18. Pristupljeno 30. 11. 2007. 
  121. ↑ „Education Act 1989 No 80 (as at 01 februar 2011), Public Act. Part 14: Establishment and disestablishment of tertiary institutions, Section 62: Establishment of institutions”. Education Act 1989 No 80. New Zealand Parliamentary Counsel Office/Te Tari Tohutohu Pāremata. 1. 2. 2011.. Pristupljeno 15. 8. 2011. 
  122. ↑ „Studying in New Zealand: Tertiary education”. New Zealand Qualifications Authority. Pristupljeno 15. 8. 2011. 
  123. ↑ „Educational attainment of the population” (xls). Education Counts. 2006. Arhivirano iz originala na datum 2011-05-11. Pristupljeno 21. 2. 2008. 
  124. ↑ „QuickStats About Culture and Identity: Religious affiliation”. Statistics New Zealand. Arhivirano iz originala na datum 2013-04-03. Pristupljeno 20. 1. 2011. 
  125. ↑ „Quick Stats About culture and Identity— 2006 Census” (PDF). Statistics New Zealand. Arhivirano iz originala na datum 2011-06-10. Pristupljeno 28. 9. 2007. 
  126. ↑ „Report for Selected Countries and Subjects”. International Monetary Fund. oktobar 2010. Pristupljeno 30. 1. 2011. 
  127. ↑ „GDP – per capita (PPP)”. The World Factbook, Central Intelligence Agency. Arhivirano iz originala na datum 2013-04-24. Pristupljeno 22. 1. 2011. 
  128. ↑ „GDP per capita (current US$)”. World Bank. Arhivirano iz originala na datum 2011-05-11. Pristupljeno 22. 1. 2011. 
  129. ↑ „Currencies of the territories listed in the BS exchange rate lists”. Bank of Slovenia. Pristupljeno 22. 1. 2011. 
  130. ↑ „Human Development Index and components” (PDF). United Nations Development Programme. Pristupljeno 3. 1. 2012. 
  131. ↑ 131,0 131,1 131,2 „Historical evolution and trade patterns”. An Encyclopaedia of New Zealand. 1966. Pristupljeno 10. 2. 2011. 
  132. ↑ Stringleman, Hugh; Peden, Robert (oktobar 2009). „Sheep farming – Growth of the frozen meat trade, 1882–2001”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 6. 5. 2010. 
  133. ↑ Baker, John (februar 2010) [originally published in 1966]. „Some Indicators of Comparative Living Standards”. u: McLintock, Alexander. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 330 april 2010.  Table pdf downloadable from [1], Pristupljeno 15. 4. 2013.
  134. ↑ Wilson, John (mart 2009). „History – The later 20th century”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 2. 2. 2011. 
  135. ↑ Nixon, Chris; Yeabsley, John (april 2010). „Overseas trade policy – Difficult times – the 1970s and early 1980s”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 22. 1. 2011. 
  136. ↑ Evans, N.. „Up From Down Under: After a Century of Socialism, Australia and New Zealand are Cutting Back Government and Freeing Their Economies”. National Review 46 (16): 47–51. 
  137. ↑ Easton, Brian (novembar 2010). „Economic history – Government and market liberalisation”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 1. 2. 2011. 
  138. ↑ Hazledine, Tim (1998) (PDF). Taking New Zealand Seriously: The Economics of Decency. HarperCollins Publishers. ISBN 1869502833. Arhivirano iz originala na datum 2011-05-10. Pristupljeno 2013-04-29. 
  139. ↑ „Unemployment”. 2010 Social report. Pristupljeno 4. 2. 2011. 
  140. ↑ Bingham, Eugene (7. 4. 2008.). „The miracle of full employment”. The New Zealand Herald. Pristupljeno 17. 9. 2008. 
  141. ↑ „New Zealand Takes a Pause in Cutting Rates”. The New York Times. 10. 6. 2009.. Pristupljeno 30. 4. 2010. 
  142. ↑ „New Zealand's slump longest ever”. BBC News. 26. 6. 2009.. Pristupljeno 30. 4. 2010. 
  143. ↑ Bascand, Geoff (februar 2011). „Household Labour Force Survey: decembar 2010 quarter – Media Release”. Statistics New Zealand. Arhivirano iz originala na datum 2011-04-29. Pristupljeno 4. 2. 2011. 
  144. ↑ "Employment and Unemployment – jun 2011 Quarter Arhivirano 2012-03-14 na Wayback Machine-u". NZ Department of Labour.
  145. ↑ Davenport, Sally (2004). „Panic and panacea: brain drain and science and technology human capital policy”. Research Policy 33 (4): 617–630. DOI:10.1016/j.respol.2004.01.006. [mrtav link]
  146. ↑ O'Hare, Sean (septembar 2010). „New Zealand brain-drain worst in world”. The Telegraph (United Kingdom). 
  147. ↑ Collins, Simon (mart 2005). „Quarter of NZ's brightest are gone”. New Zealand Herald. 
  148. ↑ Winkelmann, Rainer (2000). „The labour market performance of European immigrants in New Zealand in the 1980s and 1990s”. The International Migration Review (The Center for Migration Studies of New York) 33 (1): 33–58. DOI:10.2307/2676011. JSTOR 2676011. 
  149. ↑ Bain 2006: str. 44
  150. ↑ „Argillite quarry”. Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 20 November 2010. 
  151. ↑ 151,0 151,1 Cumming, Geoff (6. 3. 2010.). „Miners press to enter the green zone”. The New Zealand Herald. Pristupljeno 24. 3. 2010. 
  152. ↑ New Zealand Institute of Economic Research (May 2010). „Diamond in the rough”. Straterra's submission to the Ministry of Economic Development on Maximising Our Mineral Potential. Arhivirano iz originala na datum 2013-07-28. Pristupljeno 20. 1. 2011. 
  153. ↑ „Energy Data File 2009”. Ministry for Economic Development. jul 2009. 
  154. ↑ „Frequently Asked Questions”. New Zealand Transport Agency. Pristupljeno 22. 1. 2011. 
  155. ↑ „CIA – The World Factbook – New Zealand”. Arhivirano iz originala na datum 2019-09-18. Pristupljeno 18. 9. 2009. 
  156. ↑ Humphris, Adrian (april 2010). „Public transport – Passenger trends”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 22. 1. 2011. 
  157. ↑ Atkinson, Neill (novembar 2010). „Railways – Rail transformed”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 22. 1. 2011. 
  158. ↑ Atkinson, Neill (april 2010). „Railways – Freight transport”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 22. 1. 2011. 
  159. ↑ „International Visitors” (PDF). Ministry of Economic Development. jun 2009. Pristupljeno 30. 1. 2011. 
  160. ↑ „10. Airports”. Infrastructure Stocktake: Infrastructure Audit. Ministry of Economic Development. decembar 2005. Pristupljeno 30. 1. 2011. 
  161. ↑ „Overview of the New Zealand Telecommunications Market 1987–1997”. Ministry of Economic Development. novembar 2005. Pristupljeno 30. 1. 2011. 
  162. ↑ Budde, Paul. „New Zealand – Telecommunications – Major Players”. Budde Comm. Pristupljeno 30. 1. 2011. 
  163. ↑ Groser, Tim (mart, 2009). „Speech to ASEAN-Australia-New Zealand Free Trade Agreement Seminars”. New Zealand Government. Pristupljeno 30. 1. 2011. 
  164. ↑ „Improving Access to Markets:Agriculture”. New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade. Pristupljeno 22. 1. 2011. [mrtav link]
  165. ↑ „New Zealand Economic and Financial Overview 2010: Industrial Structure and Principal Economic Sectors”. New Zealand Treasury. april 2010. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-23. Pristupljeno 30. 1. 2011. 
  166. ↑ O'Sullivan, Fran (april 2008). „Trade agreement just the start – Clark”. The New Zealand Herald. Arhivirano iz originala na datum 2019-03-27. Pristupljeno 30. 4. 2010. 
  167. ↑ „China and New Zealand sign free trade deal”. The New York Times. april 2008. 
  168. ↑ 168,0 168,1 „Key Tourism Statistics” (PDF). Ministry of Tourism. april 2010. Pristupljeno 30. 4. 2010. 
  169. ↑ „International-Visitor-Arrivals Commentary”. Tourismresearch. Pristupljeno 20. 1. 2011. 
  170. ↑ Easton, Brian (mart 2009). „Economy – Agricultural production”. Pristupljeno 22. 1. 2011. 
  171. ↑ Stringleman, Hugh; Peden, Robert (mart 2009). „Sheep farming – Changes from the 20th century”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 22. 1. 2011. 
  172. ↑ Stringleman, Hugh; Scrimgeour, Frank (novembar 2009). „Dairying and dairy products – Dairying in the 2000s”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 22. 1. 2011. 
  173. ↑ Stringleman, Hugh; Scrimgeour, Frank (mart 2009). „Dairying and dairy products – Dairy exports”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 4. 2. 2011. 
  174. ↑ „Global New Zealand – International Trade, Investment, and Travel Profile: Year ended jun 2009 – Key Points”. Statistics New Zealand. jun 2009. Pristupljeno 4. 2. 2011. 
  175. ↑ Stringleman, Hugh; Scrimgeour, Frank (mart 2009). „Dairying and dairy products – Manufacturing and marketing in the 2000s”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 22. 1. 2011. 
  176. ↑ Dalley, Bronwyn (mart 2009). „Wine – The wine boom, 1980s and beyond”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 22. 1. 2011. 
  177. ↑ „Wine in New Zealand”. The Economist. mart 2008. 
  178. ↑ „Agricultural and forestry exports from New Zealand: Primary sector export values for the year ending jun 2010”. New Zealand Ministry of Agriculture and Forestry. 14. 1. 2011.. Arhivirano iz originala na datum 2011-05-10. Pristupljeno 8. 4. 2011. 
  179. ↑ „Queen and New Zealand”. The British Monarchy. Arhivirano iz originala na datum 2019-04-02. Pristupljeno 28. 4. 2010. 
  180. ↑ 180,0 180,1 180,2 180,3 „Factsheet – New Zealand – Political Forces”. The Economist (The Economist Group). 15 februar 2005. Arhivirano iz originala na datum 2006-05-14. Pristupljeno 4 avgust 2009. 
  181. ↑ „New Zealand Legislation: Royal Titles Act 1974”. New Zealand Government. februar 1974. Pristupljeno 8. 1. 2011. 
  182. ↑ „The Governor General of New Zealand”. Official website of the Governor General. Pristupljeno 8. 1. 2011. 
  183. ↑ „The Queen's role in New Zealand”. The British Monarchy. Arhivirano iz originala na datum 2013-09-26. Pristupljeno 28. 4. 2010. 
  184. ↑ Harris, Bruce (2009). „Replacement of the Royal Prerogative in New Zealand”. New Zealand Universities Law Review 23: 285–314. 
  185. ↑ 185,0 185,1 „The Reserve Powers”. Governor General. Pristupljeno 8. 1. 2011. 
  186. ↑ 186,0 186,1 186,2 186,3 186,4 „How Parliament works: What is Parliament?”. New Zealand Parliament. 28. 6. 2010.. Arhivirano iz originala na datum 2011-08-16. Pristupljeno 8. 1. 2011. 
  187. ↑ „How Parliament works: People in Parliament”. New Zealand Parliament. avgust 2006. Arhivirano iz originala na datum 2011-02-15. Pristupljeno 9. 1. 2011. 
  188. ↑ Wilson, John (novembar 2010). „Government and nation – System of government”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 9. 1. 2011. 
  189. ↑ „Cabinet Manual: Cabinet”. Department of Prime Minister and Cabinet. 2008. Pristupljeno 2. 3. 2011. 
  190. ↑ „The Judiciary”. Ministry of Justice. Arhivirano iz originala na datum 2010-11-24. Pristupljeno 9. 1. 2011. 
  191. ↑ „The Current Chief Justice”. Courts of New Zealand. Arhivirano iz originala na datum 2011-09-16. Pristupljeno 9. 1. 2011. 
  192. ↑ 192,0 192,1 „First past the post – the road to MMpx”. Ministry for Culture and Heritage. septembar 2009. Pristupljeno 9. 1. 2011. 
  193. ↑ „Reviewing electorate numbers and boundaries”. Electoral Commission. 8. 5. 2005.. Pristupljeno 23. 1. 2012. 
  194. ↑ „Sainte-Laguë allocation formula”. Electoral Commission. 30. 3. 2005.. Pristupljeno 23. 1. 2012. 
  195. ↑ Collins, Simon (maj 2005). „Women run the country but it doesn't show in pay packets”. The New Zealand Herald. 
  196. ↑ McLintock, Alexander, ur. (april 2009) [originally published in 1966]. „External Relations”. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 7. 1. 2011. 
  197. ↑ „Michael Joseph Savage”. Ministry for Culture and Heritage. jul 2010. Pristupljeno 29. 1. 2011. 
  198. ↑ „Department Of External Affairs: Security Treaty between Australia, New Zealand and the United States of America”. Australian Government. septembar 1951. Arhivirano iz originala na datum 2011-06-29. Pristupljeno 11. 1. 2011. 
  199. ↑ „The Vietnam War”. Ministry for Culture and Heritage. jun 2008. Arhivirano iz originala na datum 2016-11-08. Pristupljeno 11. 1. 2011. 
  200. ↑ „Sinking the Rainbow Warrior – nuclear-free New Zealand”. Ministry for Culture and Heritage. avgust 2008. Arhivirano iz originala na datum 2016-10-19. Pristupljeno 11. 1. 2011. 
  201. ↑ „Nuclear-free legislation – nuclear-free New Zealand”. New Zealand History Online. avgust 2008. Arhivirano iz originala na datum 2016-11-03. Pristupljeno 11. 1. 2011. 
  202. ↑ Lange, David (1990). Nuclear Free: The New Zealand Way. New Zealand: Penguin Books. ISBN 0140145192. 
  203. ↑ 203,0 203,1 203,2 „New Zealand country brief”. Department of Foreign Affairs and Trade. Arhivirano iz originala na datum 2013-10-12. Pristupljeno 11. 1. 2011. 
  204. ↑ Bertram, Geoff (april 2010). „South Pacific economic relations – Aid, remittances and tourism”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 11. 1. 2011. 
  205. ↑ Howes, Stephen (novembar 2010). „Making migration work: Lessons from New Zealand”. Development Policy Centre. Pristupljeno 23. 3. 2011. 
  206. ↑ „Member States of the United Nations”. United Nations. Pristupljeno 11. 1. 2011. 
  207. ↑ „The Commonwealth in the Pacific”. Commonwealth of Nations. Pristupljeno 11. 1. 2011. 
  208. ↑ „Members and partners”. Organisation for Economic Co-operation and Development. Pristupljeno 11. 1. 2011. 
  209. ↑ „Welcome to NZDF”. New Zealand Defence Force. Arhivirano iz originala na datum 2020-07-03. Pristupljeno 11. 1. 2011. 
  210. ↑ Ayson, Robert (2007). „New Zealand Defence and Security Policy,1990–2005”. u: Alley, Roderic. New Zealand In World Affairs, Volume IV: 1990–2005. Wellington: Victoria University Press. str. 132. ISBN 9780864735485. 
  211. ↑ „The Battle for Crete”. Ministry for Culture and Heritage. maj 2010. Pristupljeno 9. 1. 2011. 
  212. ↑ „El Alamein – The North African Campaign”. Ministry for Culture and Heritage. maj-2009. Pristupljeno 9. 1. 2011. 
  213. ↑ Holmes, Richard (septembar 2010). „World War Two: The Battle of Monte Cassino”. Pristupljeno 9. 1. 2011. 
  214. ↑ „Gallipoli stirred new sense of national identity says Clark”. New Zealand Herald. april 2005. 
  215. ↑ Prideaux, Bruce (2007). Ryan, Chris. ur. Battlefield tourism: history, place and interpretation. Elsevier Science. str. 18. ISBN 978-0080453620. 
  216. ↑ Burke, Arthur. „The Spirit of ANZAC”. ANZAC Day Commemoration Committee. Arhivirano iz originala na datum 2010-12-26. Pristupljeno 11. 1. 2011. 
  217. ↑ Mary Edmond-Paul (2008). Lighted windows: critical essays on Robin Hyde . Otago University Press. p.77. ISBN 1-877372-58-7
  218. ↑ „New Zealand and the Battle of River Plate”. New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade. Pristupljeno 29. 1. 2011. [mrtav link]
  219. ↑ „Airmen from New Zealand who took part in the Battle of Britain”. The Battle of Britain London Monument. Arhivirano iz originala na datum 2011-05-10. Pristupljeno 10. 1. 2011. 
  220. ↑ „New Zealand's contribution – The Battle of Britain”. Ministry for Culture and Heritage. septembar 2010. Pristupljeno 10. 1. 2011. 
  221. ↑ „Bureau of East Asian and Pacific Affairs Background Note: New Zealand”. US Department of State. avgust 2010. Pristupljeno 10. 1. 2011. 
  222. ↑ „South African War 1899–1902”. Ministry for Culture and Heritage. februar 2009. Pristupljeno 11. 1. 2011. 
  223. ↑ „NZ and the Malayan Emergency”. Ministry for Culture and Heritage. avgust 2010. Pristupljeno 11. 1. 2011. 
  224. ↑ „New Zealand Defence Force Overseas Operations”. New Zealand Defence Force. januar 2008. Arhivirano iz originala na datum 2008-01-25. Pristupljeno 17. 2. 2008. 
  225. ↑ 225,0 225,1 „New Zealand's Nine Provinces (1853–76)”. Friends of the Hocken Collections. mart 2000. Arhivirano iz originala na datum 2011-02-05. Pristupljeno 13. 1. 2011. 
  226. ↑ McLintock, Alexander, ur. (april 2009) [originally published in 1966]. „Provincial Divergencies”. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 7. 1. 2011. 
  227. ↑ „Public holidays”. New Zealand Department of Labour. Arhivirano iz originala na datum 2011-04-04. Pristupljeno 2. 4. 2011. 
  228. ↑ „Overview – regional rugby”. Ministry for Culture and Heritage. septembar 2010. Pristupljeno 13. 1. 2011. 
  229. ↑ Dollery, Brian; Keogh, Ciaran; Crase, Lin (2007). „Alternatives to Amalgamation in Australian Local Government: Lessons from the New Zealand Experience”. Sustaining Regions 6 (1): 50–69. Arhivirano iz originala na datum 2007-08-29. Pristupljeno 2013-04-29. 
  230. ↑ 230,0 230,1 Sancton, Andrew (2000). Merger mania: the assault on local government. McGill-Queen's University Press. str. 84. ISBN 0773521631. 
  231. ↑ „Subnational population estimates at 30 jun 2010 (boundaries at 1 novembar 2010)”. Statistics New Zealand. 26. 10. 2010.. Arhivirano iz originala na datum 2011-06-10. Pristupljeno 2. 4. 2011. 
  232. ↑ Smelt, Roselynn; Jui Lin, Yong (2009). New Zealand. Cultures of the World (2nd izd.). New York: Marshall Cavendish. str. 33. ISBN 9780761434153. 
  233. ↑ „What is a Commonwealth Realm?”. Royal Household. Pristupljeno 6. 10. 2009. 
  234. ↑ 234,0 234,1 „New Zealand’s Constitution”. The Governor-General of New Zealand. Pristupljeno 13. 1. 2010. 
  235. ↑ „System of Government”. Government of Niue. Pristupljeno 13. 1. 2010. [mrtav link]
  236. ↑ „Government – Structure, Personnel”. Government of the Cook Islands. Pristupljeno 13. 1. 1010. 
  237. ↑ „Tourism, Travel, & Information Guide to the New Zealand Territory of Tokelau”. Tokelau.com. Pristupljeno 13. 1. 2010. 
  238. ↑ „Government”. Tokelau Government. Pristupljeno 13. 1. 2010. 
  239. ↑ „Scott Base”. Antarctica New Zealand. Pristupljeno 13. 1. 2010. 
  240. ↑ „Am I a New Zealand Citizen?”. New Zealand Department of Internal Affairs. Pristupljeno 3. 3. 2011. 
  241. ↑ Kennedy 2007: str. 398
  242. ↑ Hearn, Terry (mart 2009). „English – Importance and influence”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 21. 1. 2011. 
  243. ↑ „Conclusions – British and Irish immigration”. Ministry for Culture and Heritage. mart 2007. Pristupljeno 21 januar 2011. 
  244. ↑ Stenhouse, John (novembar 2010). „Religion and society – Māori religion”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 21. 1. 2011. 
  245. ↑ „Māori Social Structures”. Ministry of Justice. mart 2001. Arhivirano iz originala na datum 2016-06-10. Pristupljeno 21. 1. 2011. 
  246. ↑ Kennedy 2007: str. 400
  247. ↑ Kennedy 2007: str. 399
  248. ↑ Phillips, Jock (mart 2009). „The New Zealanders – Post-war New Zealanders”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 21. 1. 2011. 
  249. ↑ Phillips, Jock (mart 2009). „The New Zealanders – Ordinary blokes and extraordinary sheilas”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 21. 1. 2011. 
  250. ↑ 250,0 250,1 Swarbrick, Nancy (jun 2010). „Creative life – Visual arts and crafts”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 4 februar 2011. 
  251. ↑ McLintock, Alexander, ur. (april 2009) [originally published in 1966]. „Elements of Carving”. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 15. 2. 2011. 
  252. ↑ McLintock, Alexander, ur. (april 2009) [originally published in 1966]. „Surface Patterns”. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 15. 2. 2011. 
  253. ↑ McKay, Bill (2004). „Māori architecture: transforming western notions of architecture”. Fabrications: the Journal of the Society of Architectural Historians, Australia and New Zealand 14 (1&2): 1–12. 
  254. ↑ McLintock, Alexander, ur. (april 2009) [originally published in 1966]. „Painted Designs”. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 15. 2. 2011. 
  255. ↑ McLintock, Alexander, ur. (april 2009) [originally published in 1966]. „Tattooing”. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 15. 2. 2011. 
  256. ↑ 256,0 256,1 „Beginnings – history of NZ painting”. Ministry for Culture and Heritage. decembar 2010. Pristupljeno 17. 2. 2011. 
  257. ↑ „A new New Zealand art – history of NZ painting”. Ministry for Culture and Heritage. novembar 2010. Pristupljeno 16. 2. 2011. 
  258. ↑ „Contemporary Maori art”. Ministry for Culture and Heritage. novembar 2010. Pristupljeno 16. 2. 2011. 
  259. ↑ Rauer, Julie. „Paradise Lost: Contemporary Pacific Art At The Asia Society”. Asia Society and Museum. Pristupljeno 17. 2. 2011. 
  260. ↑ McLintock, Alexander, ur. (april 2009) [originally published in 1966]. „Textile Designs”. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 15. 2. 2011. 
  261. ↑ Keane, Basil (mart 2009). „Pounamu – jade or greenstone – Implements and adornment”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 17. 2. 2011. 
  262. ↑ Wilson, John (mart 2009). „Society – Food, drink and dress”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 17. 2. 2011. 
  263. ↑ Swarbrick, Nancy (jun 2010). „Creative life – Design and fashion”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 22. 1. 2011. 
  264. ↑ 264,0 264,1 „Fashion in New Zealand – New Zealand's fashion industry”. The Economist. 28 februar 2008. Pristupljeno 6 avgust 2009. 
  265. ↑ Swarbrick, Nancy (jun 2010). „Creative life – Writing and publishing”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 22. 1. 2011. 
  266. ↑ „The making of New Zealand literature”. Ministry for Culture and Heritage. novembar 2010. Arhivirano iz originala na datum 2016-11-14. Pristupljeno 22. 1. 2011. 
  267. ↑ „New directions in the 1930s – New Zealand literature”. Ministry for Culture and Heritage. avgust 2008. Pristupljeno 12. 2. 2011. 
  268. ↑ „The war and beyond – New Zealand literature”. Ministry for Culture and Heritage. novembar 2007. Pristupljeno 12. 2. 2011. 
  269. ↑ 269,0 269,1 Swarbrick, Nancy (jun 2010). „Creative life – Music”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 21. 1. 2011. 
  270. ↑ McLintock, Alexander, ur. (april 2009) [originally published in 1966]. „Maori Music”. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 15. 2. 2011. 
  271. ↑ McLintock, Alexander, ur. (april 2009) [originally published in 1966]. „Musical Instruments”. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 16. 2. 2011. 
  272. ↑ McLintock, Alexander, ur. (april 2009) [originally published in 1966]. „Instruments Used for Non-musical Purposes”. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 16. 2. 2011. 
  273. ↑ McLintock, Alexander, ur. (april 2009) [originally published in 1966]. „Music: General History”. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 15. 2. 2011. 
  274. ↑ McLintock, Alexander, ur. (april 2009) [originally published in 1966]. „Music: Brass Bands”. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 14. 4. 2011. 
  275. ↑ McLintock, Alexander, ur. (april 2009) [originally published in 1966]. „Music: Pipe Bands”. from An Encyclopaedia of New Zealand. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 14. 4. 2011. 
  276. ↑ Swarbrick, Nancy (jun 2010). „Creative life – Performing arts”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 21. 1. 2011. 
  277. ↑ „History – celebrating our music since 1965”. Recording Industry Association of New Zealand. 2008. Arhivirano iz originala na datum 2011-09-14. Pristupljeno januar 23, 2012. 
  278. ↑ „About RIANZ – Introduction”. Recording Industry Association of New Zealand. Arhivirano iz originala na datum 2011-12-21. Pristupljeno januar 23, 2012. 
  279. ↑ Trisha Dunleavy and Hester Joyce, eds. New Zealand Film and Television: Institution, Industry, and Cultural Change (Intellect Books, distributed by University of Chicago Press; 2012).
  280. ↑ 280,0 280,1 Swarbrick, Nancy (jun 2010). „Creative life – Film and broadcasting”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 21. 1. 2011. 
  281. ↑ Cieply, Michael; Rose, Jeremy (oktobar 2010). „New Zealand Bends and ‘Hobbit’ Stays”. New York Times. 
  282. ↑ „Production Guide: Locations”. Film New Zealand. Arhivirano iz originala na datum 2010-11-07. Pristupljeno 21. 1. 2011. 
  283. ↑ „Only peace protects freedoms in post-9/11 world”. Reporters Without Borders. 22. 10. 2008.. Arhivirano iz originala na datum 2010-11-01. Pristupljeno 30. 4. 2010. 
  284. ↑ Hearn, Terry (mart 2009). „English – Popular culture”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 22. 1. 2022. 
  285. ↑ 285,0 285,1 Phillips, Jock (februar 2011). „Sports and leisure – Organised sports”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 23. 3. 2011. 
  286. ↑ Crawford, Scott (januar 1999). „Rugby and the Forging of National Identity”. u: Nauright, John. Sport, Power And Society In New Zealand: Historical And Contemporary Perspectives. ASSH Studies In Sports History. Arhivirano iz originala na datum 2012-01-19. Pristupljeno 2013-04-29. 
  287. ↑ Fougere, Geoff (1989). „Sport, culture and identity: the case of rugby football”. u: Novitz, David; Willmott, Bill. Culture and identity in New Zealand. str. 110–122. ISBN 0-477-01422-4. Arhivirano iz originala na datum 2012-05-12. Pristupljeno 2013-04-29. 
  288. ↑ „Rugby, racing and beer”. Ministry for Culture and Heritage. avgust 2010. Pristupljeno 22. 1. 2011. 
  289. ↑ Derby, Mark (decembar 2010). „Māori–Pākehā relations – Sports and race”. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand. Pristupljeno 4. 2. 2011. 
  290. ↑ „ABS medal tally: Australia finishes third”. Australian Bureau of Statistics. 30. 8. 2004.. Pristupljeno 17. 2. 2008. 
  291. ↑ Bain 2006: str. 69
  292. ↑ „World mourns Sir Edmund Hillary”. The Age (Australia). januar 2008. 
  293. ↑ „Sport and Recreation Participation Levels”. Sport and Recreation New Zealand. 2009. Arhivirano iz originala na datum 2010-06-02. Pristupljeno 30. 4. 2010. 
  294. ↑ Yousef, Robyn (januar 2011). „Waka ama: Keeping it in the family”. New Zealand Herald. 
  295. ↑ Public holidays, Department of Labour Arhivirano 2011-04-04 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 15. 4. 2013.

Vanjske poveznice

[uredi | uredi kod]
Vlada
Trgovina
Putovanje
Opće informacije
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Novi_Zeland&oldid=42234362