Therasia Island Project

Η Θηρασία αποτελεί ένα πρόσφορο πεδίο παρατήρησης των μικρών νησιωτικών κοινωνιών, έχοντας διατηρήσει σημαντικά ίχνη ενός πολιτισμικού τοπίου που συνδέεται με τη διαχρονική οικιστική ιστορία του τόπου, τις χρήσεις γης, την πρόσληψη και βίωση του χώρου από τις ανθρώπινες κοινότητες στο παρελθόν. Τα ίχνη αυτά κατέγραψε η έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Διαχρονικοί Νησιωτικοί Πολιτισμοί: η περίπτωση της Θηρασίας», όπως και η τρέχουσα ανασκαφική έρευνα στο νησί.
Ο ανά χείρας τόμος εστιάζει στη γεωλογική, αρχαιολογική και ιστορική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στη Θηρασιά με στόχο την κατανόηση της ιστορίας του τοπίου στη μακρά διάρκεια, από την προϊστορία ως τον 21ο αιώνα. Η έρευνα συνδυάζει μεθόδους της αρχαιολογικής έρευνας επιφανείας, της γεωλογικής και γεωφυσικής μελέτης και της ανασκαφής, ενώ η διερεύνηση των διαθέσιμων ιστορικών πηγών και η αρχειακή έρευνα, όπως και η εθνογραφική και τοπωνυμική έρευνα, συμπληρώνουν το ευρύ φάσμα πηγών, δεδομένων και οπτικών.

Lecture on the occasion of the opening of the virtual exhibition "The Stuff of Legend: Heinrich Schliemann’s Life and Work - Celebrating the Bicentennial of His Birth", organized by the Archives of the American School of Classical Studies (February 3, 2022).
https://www.ascsa.edu.gr/events/details/heinrich-schliemann-opening-lecture

Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται τα βασικά ορυκτολογικά – τεχνολογικά χαρακτηριστικά της προϊστορικής κεραμικής που συλλέχθηκε στη Θέση 3 της Θηρασίας (περιοχή της Μονής της Κοίμησης), στο πλαίσιο της έρευνας επιφανείας. Για τον ορυκτολογικό και τεχνολογικό χαρακτηρισμό πραγματοποιείται συστηματική μακροσκοπική εξέταση και ομαδοποίηση της κεραμικής με βάση τα χαρακτηριστικά του ψημένου πηλού και ακολούθως πετρογραφική ανάλυση λεπτών τομών στο πολωτικό μικροσκόπιο σε αντιπροσωπευτικά όστρακα. Γίνονται υποθέσεις για την προέλευση της κεραμικής και σχετικά σχόλια για τις θηραϊκές παραγωγές και τα εισηγμένα αγγεία. Στόχος του άρθρου δεν είναι η εξαντλητική περιγραφή των ορυκτολογικών – τεχνολογικών δεδομένων, αλλά η συνοπτική παρουσίασή τους. Επισημαίνεται ότι έως την παρούσα δεν έχει γίνει συστηματική τυπολογική μελέτη της κεραμικής και επομένως τα δεδομένα για τη χρονολόγηση των οστράκων αφορούν σε αρχικές εκτιμήσεις. Για τις υποθέσεις προέλευσης λαμβάνονται υπόψη τα στοιχεία που αποτυπώνονται στους γεωλογικούς χάρτες του Ι.Γ.Μ.Ε. Τα πετρογραφικά παράλληλα που παρουσιάζονται προέρχονται από σχετικές αναφορές που υπάρχουν στη βιβλιογραφία και τη συγκριτική εξέταση των λεπτών τομών των δειγμάτων της Θηρασίας με λεπτές τομές κεραμικών από νησιά των Κυκλάδων που βρίσκονται στη συλλογή αναφοράς λεπτών τομών κεραμικών του εργαστηρίου Fitch 1. Η Θέση 3 της Θηρασίας βρίσκεται σήμερα στο νοτιοανατολικό άκρο του νησιού, στο Ακρωτήρι της Τρυπητής (Σμπόνιας, Farinetti & Κορδατζάκη στον παρόντα τόμο). Στο σημείο αυτό διατηρούνται επιχώσεις που αποτυπώνουν την τοπογραφία της περιοχής πριν από τη μινωική έκρηξη. Ο προεκρηξιακός οικισμός στη Θέση 3 βρισκόταν στην ορεινή ενδοχώρα και αναπτυσσόταν σε επάλληλα άνδηρα. Η κατακρήμνιση του νότιου τμήματος της Θηρασίας δεν επιτρέπει την πλήρη αποκατάσταση της ανάπτυξης του οικισμού. Πριν από την έκρηξη η Θήρα με τη Θηρασία αποτελούσαν ένα νησί και είναι προφανές ότι η τοπογραφία και η ακτογραμμή του νησιωτικού συμπλέγματος της Σαντορίνης (Θήρα – Θηρασία) έχουν αλλάξει δραματικά μετά τη μινωική έκρηξη (Aston & Hardy 1990, Friedrich, Seidenkrantz & Nielsen 2000, 76-79, Heiken, McCoy & Sheridan 1990, Druitt & Francaviglia 1990). Η Θηρασία επεκτείνονταν ακόμη νοτιότερα και έφτανε έως το Ασπρονήσι (Aston & Hardy 1990, 357). Με δεδομένη τη γενικότερη τοπογραφική – γεωλογική ανακατάταξη και μεταβολή, είναι προφανές ότι οι πληθυσμοί της ΠΚ και ΜΚ περιόδου έβλεπαν ένα τελείως διαφορετικό τοπίο από αυτό που βλέπουμε σήμερα. Μεταξύ άλλων είχαν στη διάθεσή τους πρώτες ύλες και αποθέσεις που σήμερα είτε έχουν καλυφθεί τελείως από την κίσσηρη, τις λάβες και τα πυροκλαστικά υλικά, είτε έχουν κατακρημνισθεί, ή/και εμφανίζονται σε περισσότερο 1 Ευχαριστώ θερμά τη διευθύντρια του εργαστηρίου Fitch της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών, Δρ. Ε. Κυριατζή, για τη δυνατότητα χρήσης του εξοπλισμού του εργαστηρίου και την πρόσβαση στη συλλογή αναφοράς των λεπτών τομών.

Τούρτας, Α., (2018). “Η απαρχή της ενάλιας αρχαιολογίας στην Ελλάδα του 19ου αιώνα” [Tourtas, A., “The beginnings of maritime archaeology in 19th century Greece”]  in Douskos, D., Farnoux, A. & Tzachili, I. (eds) Therasia II. Historicizing Prehistory. The historical and epistemological context of the archaeological discovery on Therasia in 1866. École Française d’Athènes - University of Crete, 331-355.