Tengrism

İslam öncesi Türk inançları konusunda insanların zihninde yer tutan kültler, kutsal
imgeler üzerine yapılan araştırmalar ve destanlar incelenmektedir. Zira destanlar ve destanların
analizi toplumsal normların gelişiminde ulaşabilecekleri noktayı görmekte yardımcıdır. Zira
her toplum geçmişinden izler taşımaktadır. Araştırmamızda Türk toplumunun inançlar
kökenlerine inmek gayesi ile günümüze kadar gelen süreç işlenmiştir. O dönem destanları veya
farklı coğrafyalarda, farklı din ve toplumlar ile karışarak değişen anlatıların Türkler üzerinde
bıraktığı etki üzerinde durulmuştur. Ayrıca farklı mitolojiler ile karşılaştırarak farklı
coğrafyalarda yaşayan insanlar arasında bağlantıya değinilmiştir. En eskilerden, Hacı Bektaş"a
uzanan bir din yaşamının dünü ve bugünüyle izi sürülmeye çalışılmıştır.

The cults in the minds of people about pre-Islamic Turkish beliefs, researches and epics
on sacred images are examined. Because the analysis of epics and epics is helpful in seeing the
point they can reach in the development of social and religious norms. Because every society
has traces of its past. The epics of that period, or the impacts of the narratives on the Turks in
different geographies and mixed with different religions and societies, were emphasized. In
addition, the connection between people living in different geographies was compared with
different mythologies. From the oldest to the past and the present of a religious life extending
to the Haji Bektash has been tried to be traced.

Türklerin tarih öncesi çağlarda var olmuş, gerek kendisinden sonra var olan farklı inanışları ve gerekse günümüzün Semavi dinlerini etkilemiş olduğu düşünülen İslamiyet'ten önceki inançları konusunda çok farklı yaklaşımlar vardır. Hatta bu yaklaşımlar kimi zaman çatışma içine girmişler, bu çatışmalarda bazen "tavuk-yumurta" sarmalında tartışma ortamına da taşınmıştır. Bu inanç konusunda tarih öncesi çağlara ait dönemleri araştıran kişiler de yaptıkları araştırma, inceleme, bilimsel çalışma vb. yaklaşımlar için farklı yerli ve yabancı kaynaklara başvurmakta, çalışmaları neticesinde oluşturdukları kendi doğrularını ya akademik dünyada bilim insanlarının ya da kitaplara dökmek sureti ile konuyla ilgili diğer kişilerin takdir ve beğenisine sunmaktadırlar. Ancak bu inancı, ortak bir kavram ile tanımlamanın ve dolayısı ile net bir şekilde ifade etmenin önünde bazı sorunlar bulunmaktadır. Ve bu sorunlar nedeni ile de konuya ilgi gösteren, öğrenmek isteyen kişilere net bir ifade sunulamamaktadır. Şimdi bu sorunlara ve sorunların çözümü için ne yapmamız gerektiğini ortaya koymaya çalışalım. KAYNAK SORUNU: Osman KARATAY, Prof.Dr.Salim CÖHCE'nin hayatının anlatıldığı "Türk Tarihine Adanmış Çileli Bir Ömür" adlı kitapta; "Hunların tek tanrılı olduğu ve belli dönemlerde kurban kestikleri, daha doğrusu Kurban Bayramı yaptıkları şeklindeki fazla ayrıntısı olmayan haberlerin dışında, eski Türk inancıyla ilgili kayıtlar İslamın ilk zamanlarıyla çağdaş olan topu topu üç dört asra aittir. Bu dönem sadece Buda ve Manihey inançları değil Hristiyanlık ve Museviliğin de Türk toplulukları arasına en tepeden girişini temsil eder ve başta Uygur yazmaları olarak kaynaklarımızın büyük çoğunluğu onlara aittir." diyerek kaynak sorununa işaret etmiştir. Türklerin kadim inancına ışık tutan bilgiler mitolojik öykülerde bulunmaktadır. Çünkü mitoloji; bir din ya da bir halkın kültüründeki tanrılar, kahramanlar, evren ve insanın yaratılışına ilişkin tüm sözlü ve yazılı efsanelerin birikimini, bu efsanelerin doğuşlarını, anlamlarını yorumlayıp inceleyen ve sınıflandıran çalışmalar bütünüdür. Din ise (yaratıcı) Tanrı'ya, doğaüstü güçlere, çeşitli kutsal varlıklara inanmayı ve tapınmayı sistemleştiren toplumsal bir kurumdur. Türk mitolojisine ait bilgilerin büyük bir çoğunluğu Çin kaynaklarında mevcuttur ve araştırmacılar bu bilgileri o kaynaklardan almak durumundadırlar.

GÖK-TANRI İNANCINA SAHİP ESKİ TÜRKLERDE OLUŞ/YARATILIŞ, EVREN KAVRAMI VE DOKUZ KATLI GÖK İLE GÖK-TANRICI OLUŞ/YARATILIŞ İNANCININ BİLİMSEL TEMELLERİ:

Gök-Tanrı inancına sahip Türkler yaratılışı Gök-Türk yazıtlarında Kılmak, Olmak, Yaratılmak kelimelerinin kök sözcükleri ile ifade etmiştir. Buradan hareketle Türkler yoktan var edilmeyi "(var)oluş/bol(mak)/olmak", yaratılışı " Yar(ılmak)/Yarat(ılmak)",hazır hale getirmeyi güç bahşedilmeyi ise "Kıl(mak)" sözcükleriyle ifade etmişlerdir.

Bu günkü bilimsel keşifler ilk yaratılış evresini "Big Bang" olarak tabir etmiştir.Büyük Patlama ya da Big Bang, evrenin yaklaşık 13,8 milyar yıl önce aşırı yoğun ve sıcak bir noktadan patlayarak meydana geldiğini savunan evrenin evrimi kuramı ve geniş şekilde kabul gören kozmolojik modeldir. Bu model evrenin (ol emri ile) tek bir noktadan patlayarak (yarılarak), döne döne (evrile evrile), genişlemesi ile açıklanmaktadır. Evrenin başlangıcı olan  yoktan var oluşa (Big Bang'a) Türkler bol(mak)/Olmak kavramından türettikleri "bol/ol" kavramı ile ifade etmiştir.Türklerin İslam inancını kabul ettiklerinde Tanrının evreni yoktan var edişini  arapça kün fe yekûn tabirini  Türkçeye aktarırken "(Allah)Ol dedi oluverdi alem" olarak "ol" sözcüğüyle ifade etmeleri bu açıdan anlamlıdır.
Mevcuda gelmeyi ise Türkler "yar kelimesi ile yarılmaktan" Türettikleri "Yaratılış" kavramı ile ifade etmiştir. Nasıl ki bir tohum toprağı yararak meydana gelir.Her mevcudat dahi bir nevi yarılarak ve bölünerek doğar nitekim hücreler bölünerek çoğalır. Türkler hazır hale gelmeyi ise Türkler kılınmakın kökü olan "Kıl" kelimesinden türetmişlerdir. Zira kıl gözle görülmeyecek derecede ince bir bağı ifade etmek için kullanılan bir terimdir. Bu gün fizikteki sicim teorisi atomaltı parçacıkların bir merkez kuvete olan bağ ile döndüğünü yine bu günkü astronomik gözlemlerde gezegenler ve yıldızların yörüngelerinde döngülerinin merkez kuvvetle döndürülen spiral  bağla döngüsel hareket ettiklerini ispat etmiştir. Türkler bu bağı Gök-Çıkrığı olarak tabir etmiş ve (gamalı haçla) sembolize etmişlerdir. Atomaltı parçacıklardan Atomlara, Gezegenlerden Galaksilere her şey bir döngü ile hareket eder. Türkler bu hareketi çıkrığın yün eğirirken dönüşüne benzetmiş Atomlardan Galaksilere değin var olan bu merkezi kuvvet (Tanrısal öz bilinçtir.) Bu sipiral döngüsel bağ matematikte kendini Altın oranla göstermiştir. Atomlardan, su ve kar moleküllerine, DNA sarmalından, insan bedenine, ağaçlarda, bitkilerde, galatik spiral bağlarda altın oran adı verilen 1.618... sayısı kullanılmıştır.
....
Devamı yazımızdadır....

Fatih Mehmet Yiğit

Özet Türklerde önemli bir yeri olan tabiata ait unsurların tespiti ve bunların çeşitli motifler hâlinde gelecek nesillere aktarımı kültürel değerlerimizin yaşatılması açısından önemlidir. Evrenin var oluşundan itibaren su, hava, toprak kadar elzem, hayatın merkezinde var olan bir unsur da ağaçtır. Ağaç her şeyden önce var oluşu, hayatı, canlılığı, bereketi temsil eder. Türk ve Dünya kültüründe ağaca çağlar içinde birbirinden farklı pek çok rol verilmiştir. Eski Türklerin ilk dö-nemlerinde çeşitli tabiat unsurlarına ve bunların arasında ağaca atfedilen kutsallık ona ibadet etme şeklindedir. Bu dönemde çeşitli tabiat unsurlarına dinî-mistik manada bağlanma "kült" leri meydana getirir. Ağaç kültü içerisinde kutsallık atfedilen ağaçlardan biri de dut ağacıdır. Evin ruhu olarak ad-landırılan dut ağacı, evin huzurunun, istikbalinin ve bereketinin de sembolüdür. Türk gele-neksel yapısında evin temeli atılmadan etrafına meyveli ağaçlar dikilmesine öncelik verilir. Hacı Bektaş Veli Velayetnamesinde yer alan Ahmet Yesevi' nin fırlattığı ucu yanmış dut ağa-cının Hacı Bektaş Dergâhının önüne dikilmesi ve Eski Türk dininde önemli yeri olan dut ağacının dallarına bez bağlanarak dileklerin dilenmesi ağaca bir kutsallık kazandırmıştır. Bu durum özellikle Alevi Bektaşi geleneği içerisinde önem kazanmış ve çeşitli ritüellerle günü-müze kadar gelmiştir. Dut ağacı, ipek böceği, ipek yetiştirilmesi açısından da önemlidir. Bu konuda tarihî ipek yolu üzerinde bulunan yerleşim yerlerinin bitki örtüsü ve özellikle de dut ağacına ait menkıbeler, Eski Türklerden günümüze dut ağacının önemli bir yeri olduğunu göstermektedir. Abstract Determination of the elements which belong to the nature and the transference of various motifs to future generations are important for the Turks for preserving cultural values. One of the elements in the center of life is tree which is as essential as water, air, soil from the occurrence of the universe. First of all, tree represents the existence, the life, vitality and fertility. Many different roles are given to tree in Turkish and World cultures in history. In the first periods of ancient Turks, the sanctity which is attributed to various natural elements and to tree among them is in the way of praying to it. In that period, binding to the various natural elements in a religious-mystical sense brought about "cults"

В.М. Викторин ТУКЛИ-БАБА ШАШЛЫ-АДЖЕ-СВЯТОЕ МЕСТО АСТРАХАНСКИХ МУСУЛЬМАН Светлой памяти Владимира Николаевича Басилова. по совету и при помощи которого подготовлена эта статья Мусульманский культ святых весьма многогранен, он включает в себя целый ряд элементов и конкретных проявлений, в том числе почитание реально живших лиц или мифических персонажей, поклонение святым местам, среди которых важное значение придается «святым могилам»-погребениям праведников, посещаемым ве­ рующими. В целом культ святых в исламе представляет собой интересное и своеобразное яв­ ление, имеющее, однако, сложную и неоднозначную связь с ортодоксальным, кора­ ническим вероучением. Он существует практически во всех концах мусульманского мира, но в каждом его регионе обладает своей спецификой1. В отечественной и религиоведческой литературе сложилось особое-и очень продуктивное-направление в исследованиях данного культа2. Оно предусматрива­ ет, в частности, изучение местных доисламских традиций, предшествовавших форм верований, часто сохраняющихся в поклонении святым; выявлению связей каждого локального культа с процессами миграций и контактами этносов. При этом становятся более ясными и очевидными многослойный синкретизм на­ родных верований, их связь с тем или иным историческим периодом и этническим субстратом, а также обозначаются тенденции заимствований и культурных взаимо­ влияний. Рассматриваемая в статье местная, нижневолжская форма исламского культа свя­ тых (в частности, священных объектов, могил) в силу не до конца ясных обстоя­ тельств не получила столь большого распространения и четкого оформления, как в других исламских регионах. Кроме того, здесь она носила скрытый от непосвещен-ных характер и в силу этого оказывалась крайне слабо освещенной источниками и почти не исследованной в научном отношении3. Могилы святых людей и сооружения над ними в разных местах мусульманского мира носят различные названия. Наиболее распространенным и известным из них является мазар (араб, «могила, кладбище»), широко используемое, к примеру, в Средней Азии. У сибирских татар святая могила именуется астана (от араб.-перс. «порог, ступень, дворцовая дверь»)4. Наиболее давние носители этого культа в низовьях Волги-юртовцы, потомки ногайцев, обитавших в середине XVI-начале XVII в. в бассейне р. Урал (Яик). Для обозначения святого места они используют термин, восходящий к араб, аулийя, форме мн. ч. от вали-«приближенный, покровитель, святой»5. Известно, что едва ли не во всех неарабско-мусульманских ареалах мира слово аулийя может понимать­ ся и использоваться также и в значении ед. ч., порой параллельно с исходным вали. (Ср. аналогичное употребление в функции «множественное число-единственное число» еще в др.-евр. языке слов «херув-им», «сераф-им».) Интересующее нас слово аулийя может передаваться в различных тюркских и иных языках, транслитерироваться по-русски разными формами: авлие, аулие, эв-лие, эвлия, аулия и т.д. Наиболее близка реальному произношению в астраханских тюркских диалектах форма аулья, которая и используется в данной статье. Кстати, именно ее приво-50

Günümüzde Gök Tanrı dini ya da Tengrizmin belirtilerine, hem şamanlığın etkili olduğu Sibirya halklarında hem de asırlar boyunca dünyada İslamın merkezi olan Anadolu topraklarında da rastlamak mümkündür. Gök Tanrı dini Orta Asya devletleri arasında ise en çok Kırgızistan’da tartışmaya sebep olmuştur. Kırgız Tengrizmi, bu ülkede bilinen ismiyle Tenircilik, geleneklere bağlılık eğilimi olup bağımsızlığa kavuşulduğu 1990’ların başında taraftar toplamaya başladı. Günümüzde ise tam sayıları bilinmemekle beraber tahminle 5 bin civarında yanlıları olduğu söylenen tenirciler, kendi inancını Kırgızistan’da bir din olarak kaydettirmenin çabalarını görmektedirler. Sözü edilen hareketlerin, bölgede yayılan İslam dinine karşı bir tepki olduğu da biliniyor; geleneksel ve yeni medya ortamlarında “iki kampın” karşılıklı olarak nefret söylemi yaymaları ise durumu endişeye sokmaktadır. Bu yazı, Kırgız Tenirciliğine şamanist ve modernist gözle bakarak, modernlik-şamanlık/büyü tartışması çerçevesinde değerlendirme çabasıdır. Bu amaçla makalede, yeni bir dini-kültürel varlık kazanan Kırgız Tenirciliğinin tarihi, coğrafyası, teorisi ve pratiği ele alınmıştır.

Türklerin İslâmiyete geçişleri ve bunun nedenleri konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Bu konuda öne sürülen görüşlerden birine göre, eski Türk inançları ile İslâmiyet arasında, özellikle de Teŋri ve Allah kavramlarında benzerlikler bulunması bu süreci hızlandırmıştır. Türklerin bu dönemdeki Teŋri algısı incelendiğinde, İslâm'daki Allah kavramıyla aralarında bazı benzerlikler olduğu görülmektedir. Ancak İslâm'daki katı Allah inancının tersine, Türklerin Teŋri algıları daha esnek olmuştur. Nitekim eski Türk inançları, İslâm'dan ve onun Allah kavramından benzerliklerin yanı sıra epey farklılıklar da göstermektedir. İki inanç arasındaki benzerlikler Türklerin İslâm'a geçişlerini belki kolaylaştırmış olsa da bu olayı zorlaştıran inançlar da var olmuştur. Türklerin Müslüman olmalarının pek çok farklı nedeninin bulunduğu da unutulmamalıdır. Çalışmamızda, dönemin kaynakları kullanılarak Türklerin İslâmiyete geçiş sürecindeki Teŋri algıları ile İslâm'daki Allah kavramı karşılaştırılmış, benzerlikler ve farklılıklar ortaya konulmuştur.

----------------

Different views exist on the conversion of Turks to Islam and its reasons. According to one of these views, the existence of similarities between ancient Turkic beliefs and Islam, especially in the concepts of Täŋri (Tengri) and Allah, speeded up this process. When the perception of Täŋri among the Turks during this period is examined, it can be observed that it possessed some similarities with the concept of Allah in Islam. However, contrary to the strict belief of Allah in Islam, the perception of Täŋri among Turks was more flexible. Indeed, ancient Turkic beliefs show quite many differences from Islam and its concept of Allah as well as they show some similarities. Even if the similarities between the two faiths may have made it easier for the conversion of Turks to Islam, beliefs that made this event more difficult also existed. It should also not be forgotten that the conversion of Turks to Islam had many different reasons. In our study, the perceptions of Täŋri among Turks during their process of Islamization and the concept of Allah in Islam have been compared using the sources of the period, while similarities and differences between the two have been demonstrated.

The article presents covert and obvious aspects of Tengrian worldview in culture and everyday life of modern society; relevancy of natural-philosophic thinking is substantiated herein; difficulties of modern comprehension of Tengri fenomenon are defined; examples of negative consequences of nescience in sacral automatisms are provided in the article.
While studying this topic, the author uncovers strong sence of ecological literacy as part of sacral acts of Tengrism and finds proofs of powerful psychophysical component of a traditional Tengrian position "Greeting to the Sky" in the latest studies. In conclusion the features of a modern Tengri follower are highlited and the principles of modern Tengrian worldview are outlined.
Key words: Tengrism, ecology, rites and rituals, Turcic peoples, Mongolian peoples, solar calendar, spiritual culture, distinctness, inter-cultural collaboration

Монография посвящена кыргызскому шаманизму – традиции бакшылык. В ней рассматриваются связанные с шаманизмом духовно-магические практики, ритуальные тексты и сакральные представления кыргызов. Осмысляя кыргызский шаманизм в этнокультурном контексте, автор увязывает мифопоэтическое наполнение сакральных практик с экзистенциальной значимостью и художественным своеобразием обрядов, а также демонстрирует, что, пережив ряд социально-исторических трансформаций и продолжая меняться, традиционные сакральные практики и знание кыргызов сохраняет свою культурную значимость и духовное достоинство в наши дни. Книга адресована тюркологам, антропологам, этнографам и этнологам, фольклористам, религиоведам, культурологам и иным специалистам, а также широкому кругу читателей, интересующихся проблемами духовно-магических практик.

Türklerin, kutsal elementi hiç şüphesiz "demir" dir. Demirin kutsiyeti ise; eski Gök-Tanrı inancı ve Şamanizm ile alakadardır. Zira Türkler Demirin Gökyüzünden Tanrı tarafından indirildiğine inanmaktaydılar. Bu yüzden demire Türkler tarafından Gök veya Kök Demir de denilmektedir. Zira Demir elementinin oluşması Dünyamızda meydana gelmiyecek ancak yıldızlardaki nükleer reaktör patlamaları sonucu oluşacak yüksek ısıdaki gücü gerektirmektedir.

This is such a tiny revision of the work of giants of the field that it really is hard to tell the difference, not worth discussing among gentlemen really.  We propose that possibly this comes from *Won-ogur-dur meaning we would think 'Companions of the On-ogur', which by a curious coincidence would account for the meaning as well as the form.  We also discuss a bit more the ungodly mess that has been made of the question of z ~ r in Turkic, noting that oguz ~ ogur is one of the words (kulawuz ~ kolobVr is another) where r is attested half a millennium before Benzing, Scherner, Doerfer, and Georg allow it--and they of course know better than me.  But do they really know better than Lars Johansson, whose review of Scherner has apparently been ignored, and above all than Markwart 1929 who agrees with me (and the facts) and whom Benzing, for reasons unknown (maybe patriotism as they both from the same part of Germany?) cites specifically as the ultimate authority on all the relevant points while completely contradicting him (and inventing a whole bunch of stuff that as Swift's Houyhnhnms would have said  is not".  Or maybe I am wrong: maybe Chingiz Khan did speak proto-Mongolian, maybe names like Onogur appeared in the 13th century, maybe there was no such language as medieval Polish or modern Czech.  But at least Markwart does say what I say, and Benzing, who was a great scholar and whom other scholars even greater follow, did say we should all listen to Markwart.  So don't shoot the messenger.  It really is not my fault that at a tender age I learned to read and understand simple German.  And of course my etymology is all wrong, in the same way that as we know the word Czechoslovakia consists of the root Cze- (maybe as in Che Guevara) and a string of suffixes.  I also suggest a possible origin of Tengri as a Chuvashic or simply archaic Turkic form with rhotacism.

В.М. Викторин ТУКЛИ-БАБА ШАШЛЫ-АДЖЕ-СВЯТОЕ МЕСТО АСТРАХАНСКИХ МУСУЛЬМАН Светлой памяти Владимира Николаевича Басилова. по совету и при помощи которого подготовлена эта статья Мусульманский культ святых весьма многогранен, он включает в себя целый ряд элементов и конкретных проявлений, в том числе почитание реально живших лиц или мифических персонажей, поклонение святым местам, среди которых важное значение придается «святым могилам»-погребениям праведников, посещаемым ве­ рующими. В целом культ святых в исламе представляет собой интересное и своеобразное яв­ ление, имеющее, однако, сложную и неоднозначную связь с ортодоксальным, кора­ ническим вероучением. Он существует практически во всех концах мусульманского мира, но в каждом его регионе обладает своей спецификой1. В отечественной и религиоведческой литературе сложилось особое-и очень продуктивное-направление в исследованиях данного культа2. Оно предусматрива­ ет, в частности, изучение местных доисламских традиций, предшествовавших форм верований, часто сохраняющихся в поклонении святым; выявлению связей каждого локального культа с процессами миграций и контактами этносов. При этом становятся более ясными и очевидными многослойный синкретизм на­ родных верований, их связь с тем или иным историческим периодом и этническим субстратом, а также обозначаются тенденции заимствований и культурных взаимо­ влияний. Рассматриваемая в статье местная, нижневолжская форма исламского культа свя­ тых (в частности, священных объектов, могил) в силу не до конца ясных обстоя­ тельств не получила столь большого распространения и четкого оформления, как в других исламских регионах. Кроме того, здесь она носила скрытый от непосвещен-ных характер и в силу этого оказывалась крайне слабо освещенной источниками и почти не исследованной в научном отношении3. Могилы святых людей и сооружения над ними в разных местах мусульманского мира носят различные названия. Наиболее распространенным и известным из них является мазар (араб, «могила, кладбище»), широко используемое, к примеру, в Средней Азии. У сибирских татар святая могила именуется астана (от араб.-перс. «порог, ступень, дворцовая дверь»)4. Наиболее давние носители этого культа в низовьях Волги-юртовцы, потомки ногайцев, обитавших в середине XVI-начале XVII в. в бассейне р. Урал (Яик). Для обозначения святого места они используют термин, восходящий к араб, аулийя, форме мн. ч. от вали-«приближенный, покровитель, святой»5. Известно, что едва ли не во всех неарабско-мусульманских ареалах мира слово аулийя может понимать­ ся и использоваться также и в значении ед. ч., порой параллельно с исходным вали. (Ср. аналогичное употребление в функции «множественное число-единственное число» еще в др.-евр. языке слов «херув-им», «сераф-им».) Интересующее нас слово аулийя может передаваться в различных тюркских и иных языках, транслитерироваться по-русски разными формами: авлие, аулие, эв-лие, эвлия, аулия и т.д. Наиболее близка реальному произношению в астраханских тюркских диалектах форма аулья, которая и используется в данной статье. Кстати, именно ее приво-50

Ekim 22, 2020 TÜRKLERDE; AND İÇME VE ANDLAŞMA RİTÜELİ İLE AND KADEHİ KÜLTÜRÜ VE SAÇI SAÇMAK: Ölüm, ebedi hayat, söz verme, sözleşme ve savaş ile ilişkilendirilen ant kadehi, Türk Sanatı'nın geleneksel motiflerindendir. Ölen alpler için dikilen ve heykel niteliği taşıyan balballar, alplerin ant kadehinden hayat suyu içerek ölümden sonraki yaşamlarında sonsuzluğa kavuşmasını sağlardı. Bu İslam sonrası dönemde Türklerde; Cennetliklere zencefilden kadehlerde sunulan Cennet suyu olarak nitelendirilen içecek Ab-ı Kevser (hayat suyu) ecel ve şehadet şerbeti olarak nitelendirilmiştir. Türklerde "And içme" denilmesinin nedeni ise; "Er Erdemi" kazanmış savaşçının Tanrıya verilen sözü yani "andı" tamamlamasını ifade etmektedir. And kadehinin sembolik anlamda kullanılmayan gerçek anlamda kullanılanı ise; yapılan anlaşmalarda söze bağlılık ile kan kardeşliği amacıyla kımız dolu kadehe sözleşme yapan taraflar kanlarını akıtarak kadehten içerek söze bağlılıklarını bu şekilde (sözümüzü/andımızı tutmazsak kanımız aksın anlamında sözleşmeleri) karşılıklı AND içmeleridir. "And içme" deyimi verilen söze bağlılık anlamında Türkçemize bu ritüel/gelenek ile geçmiştir....

À la suite de la déconstruction progressive de l’idée que le shintō fut une religion archaïque originaire du Japon préhistorique, il fut admis que la religion du Japon prémoderne était un ensemble de croyances indifférenciées ne reconnaissant pas les diverses doctrines comme des religion différentes. La religion y était un tout où se composaient des éléments qui furent ultérieurement distingués en tant que bouddhisme et shintō. Mais, une autre doctrine d’origine continentale semble maintenant devoir y être distinguée : le culte du ciel.

В данной работе автором рассматривается образ «роженицы» и семантический блок «роженица-тотем» на петроглифах Евразии времён палеолита – бронзового века. На основе метода проецирования данных этнографии на археологические источники, сравнительно-религиоведческого метода с учетом историко-генетических и культурных связей между этносами автором строятся параллели между мало-азиатскими, европейскими и саяно-алтайскими представлениями о божественных первопредках Вселенной и человека. Расширив доказательства чатал-хююкских и сибирско-монгольских аналогий,  установив твердую мифологическую и этнографическую тэнгри-камскую почву для интерпретации сюжетов чатал-хююкских неолитических памятников и энеолитических петроглифов на Юге Западной Сибири, Байкале, Алтае, Монголии; с опорой на вулканическую гипотезу возникновения тэнгри-камства; с учётом данных археологии о присутствии древнего человека в период древнего палеолита на территории Тувы, а также в связи с локализацией географами и историками «царства Ямы», «дома Ямы» на территории Саяно-Алтайской горной системы автор приходит к выводу о древности (период палеолита-неолита) и распространённости на территории всей Евразии тэнгри-камского мировоззрения.

The article discusses some geographical nominations in the possible centers of the ethnogenesis of the North Altai and Khakass swan people. The analysis shows that the connection between the mythological toponym «Uitu tash» and the  mythologem «Ergenekon» confirms the hypothesis N.A. Aristov about the location of one of the ancestral homelands of the Turks «Possession So» in the region of the r. Swan in the Northern Altai and in the mountain-taiga myth-ritual shaman space in the upper reaches of the r. Abakan in the territory of Khakassia. One of the key problems of the Turkic and Mongolian studies: the geographical location of the ancestral homeland of the Turks and the Mongols Ergenekun//Ergune-hun, is considered in the light of the hypothesis that there are many «small ergenekon», mountain ravines and basins in Altai-Sayan. The author made an attempt to etymologize the ethnonyms of the Kyrgyz, Khakass, and Koybal in connection with the localization of the small «swan ergenekons» in the Khakass-Minusinsk hollow, as indigenous Sayanid ethnonyms. The Sayan-Altai orientation of the location of the mythological toponym  «Ergenekon» through its etymology from the Khakassian toponym «Irgi» is proved. Separate motifs of the «Epic work of Ergenekon» are considered, the antiquity of this mythologem is shown, which has deep roots in the depths of the origin of the Tengrian Sayanidic civilization.

In the article, some Tangrian-Biblical, Sayanid-Semitic parallels are considered based on the methods of hermeneutics and comparativism, comparative analysis of myths, texts, clarifying the meanings of individual words, phrases of the biblical text and Tengri-Kama mythology. The purpose of the study is to resolve the issues: first, was there a profound penetration of biblical concepts, legends, symbols into the Turkic-Mongolian TengriKama worldview as a result of the proselytism of Christianity; Second, did the reverse influence of the Scythian-Cimmerian Sayanid civilization take place on the formation of ancient
oral Jewish mythology and its textual fixation in the first biblical books during the VIII-VII centuries BC? As a result of the study, the author comes to the conclusion that the mountain taiga cult of Tengri, which originated in the Altai-Sayan Sayanid Mountains, had a direct profound impact on the formation of the whole complex of theological representations reflected in biblical texts.

Doğa, Türk dünya görüşünün kaynağı ve kökenidir. Doğal olaylar ve onların ahenkleri, herhangi bir bozulmaya uğratılmadan, Türklerin felsefî düşünce ve dünya görüşlerinin yapı taşı haline gelmiştir. Doğayı yaratanın Tengri olduğuna inanılmış ve doğaya özen gösterilerek saygı duyulmuştur. Bu süreç birçok milletin geleneklerinde hâlâ yaşamaktadır. Türkler Tengri’nin “tek” olduğuna inanmaktadır. Diğer varlıkların ise çift olarak yaratıldığı inanışı hâkimdir. Yani Türkler ikili (düalist) bir dünya görüşüne sahiptir. Günümüz Türkleri bu ikili dünya görüşüne “iki yıldız”, Moğollar “arga bilig”, Kazak Türkleri ise “amal bilig” demektedirler. Göçebe kabileler yaklaşımlara ve yetenek sistemine dayalı ikili bir dünya görüşünü esas alır. Göçerlerin ikili dünya görüşü nitelik bakımından Avrupa’nın ikili dünya görüşünden farklıdır. Avrupa anlayışında, var olmak bir diğeriyle mücadele etmek demekken Türkler için varlığın gelişimi ancak, yaklaşım ve yeteneklerin kendi aralarında yoğun bir şekilde desteklenmesi ve bağlanması yoluyla mümkündü. Anahtar Kelimeler: Dinî antropoloji, din, dünya görüşü, Eski Türkler, Tengri (tanrı), Bögü dini.

When Tengrism was the dominant religion among the ancient Turkic communities, providing them with a collective ecological consciousness, the Tengrist Turks knew how to communicate with animals, plants, elements, and spirits, an ability which they gradually forgot over the centuries. Today, however, there is a profound interest in the revival of Tengrist environmental insights among Turkish climate change fiction (Cli-Fi) writers who offer these insights as a way of changing the present anthropocentric mindset. Following this movement, this chapter will first introduce the main principles of Tengrism and then examine two contemporary Turkish Cli-Fi novels: Hasan Ali Toptaş’s Ben Bir Gürgen Dalıyım (I am a Branch of Hornbeam)1 (1997) and Azra Kohen’s Aeden (2018).

İran Çalışmaları Dergi̇si, 2019.

İnceleme amacı güttüğümüz kitap: Safevîlerde Hükümdar Unvanları ve Hâkimiyet Anlayışı ismindedir. Türkmen/Kürt klanlarının Erken-Yeniçağlar Anadolusu’ndan İran’a gerçekleştirdiği debdebeli göçün müsebbibi olan Safevî İmparatorluğu, bilhassa siyasî târih açısından çeşitli araştırmacılarca etraflıca tartışılmıştır. Mâmafih zikredilen teşekkülün sosyo-politik mahiyeti dâhilinde pek az kalem oynatılmıştır. Gülay Karadağ-Çınar’ın adı geçen akademik çalışması, Safevî araştırmalarındaki işte bu noksanı gidermek için atılan adımlardan sadece biridir. Tetkik ettiğimiz eser, 21. yüzyılın ilk yarısında olmamıza rağmen henüz gerekli ilgi ve alakayı yeterince göremeyen Safevî İranı hakkında umut verici bir müteşebbisliğin ürünüdür. Araştırmacı Gülay Karadağ-Çınar, engin Farsça bilgisiyle Safevî saray metinlerini sosyo-psikolojik bir analize tabi tutarak, Kızılbaş hükümdarların ve maiyetindekilerin zihinsel kodlarına inmeye çalışmıştır. Ortaya koyduğu tespitler ile Ortadoğu çevresinde güzide bir devlet olan Safevî İmparatorluğu’nun sosyo-kültürel kaynaklarına ışık tutan bu araştırma eseri, bilhassa 16. – 17. yüzyıl Safevî İranı hakkında çalışmalar yapacak tüm ilgililer için başucu kitaplarından biri olmalıdır.

Cet article met en évidence comment le film "Dersou Ouzala" d'Akira Kurosawa constitue une critique fondamentale de l'impérialisme et émet des hypothèses de réflexion pour expliquer son succès critique dans le contexte des années 1970 dans le monde.

В работе рассматриваются некоторые графические работы (алтайский орнамент) первого профессионального алтайского художника Г. И. Чорос-Гуркина в свете тюрко-монгольского тэнгри-камского мировоззрения, а также в сравнении с философско-религиозными представлениями западноевропейских философов, теологов и мистиков. В результате проведенного анализа делается вывод о том, что в этнографических рисунках Г. И. Чорос-Гуркина изображающих символически Хан-Алтай, как Треугольник//Гору с Глазом внутри, и сделанных в период его эмиграции в Монголии, Танну-Туве (в т.ч. и в Тодже) в 1919-25 гг. отражены глубокие «природные» представления тюрко-монгольского мировоззрения тэнгри-камства зародившиеся в таёжных глубинах Внутренней Азии и повлиявшие на становление западноевропейской мифологии, теологии и символическое выражение идеи божества в виде «Всевидящего Ока».

A török és mongol nyelvű népek korai vallási formáival kapcsolatban néhány kutatónál a tengrizmus és sámánizmus kapcsolata a centrum és periféria kérdéskörével összekapcsolódva jelenik meg. E nézetek szerint a nagyobb politikai egységek (nomád birodalmak) ideológiája a tengrizmus volt, ami mellett a sámánizmus az adott társadalmakban párhuzamosan ugyan jelen volt, de jellemzően a periférián. A nagyobb politikai egységek széthullásakor vagy meggyengülésekor ez utóbbi ugyanakkor újra
dominánssá tudott válni.
A cikk ennek és más, a tengrizmus és sámánizmus viszonyát értelmező elméletnek a problémás pontjait vizsgálja.

Kül Tigin Yazıtı’nın doğu yüzündeki ilk cümlede geçen “kök teñri” kavramının kavramsal ve genel anlamı üzerine mülahazalarda bulundum. “kök” ve “teñri” kavramlarının kullanışlarını semantik açıdan inceledim. Yazıtlardaki “teñri” teriminin geçtiği bazı önemli yerlerle “kök teñri” kavramı arasında daha iyi ele almak amacıyla karşılaştırmalar yapıp çıkarsamalarda bulundum. Kavramın anlamının, kavramın muhataplarında ne ifade ettiğini belirterek Tengricilik inancını irdeledim. Yazıtların döneminde Tengri anlayışının sosyolojik, ekonomi-politik bağlamda tespitlerini yapmaya çalıştım.

В данной статье рассматриваются некоторые географические номинации: топони-мы, гидронимы, эндемики (аборигенные географические названия) в предполагае-мых центрах этногенеза тюрко-монголов. Эти центры трактуются как «геокультур-ное пространство», в котором топонимы–знаки — носители смысла и воплощение значений тэнгри-камского архаического знания. В работе показано, что объединяющим этногонические мифы тюрко-монголов стал сая-но-алтайский эндемик — «Хем//Кем», отражающий в себе первичный анропоним — Кемер, распространившийся на этноним — киммерийцы (прото-тюрко-монголы) и на гидроним — Улуг-Хем, а также входящий в состав теонимов и религиозных понятий, связанных с тэнгрианским мировоззрением («Кем//Кам» и «кемпірқосақ»). Анализ древних, основных и общих для тюрко-монголов этногонических мифов: об Эргунэ-Хун//Эргенеконе, о потопе и о лебеде–прародителе; интерпретация топони-мов, гидронимов, эндемиков, этнонимов Саяно-Алтая, а также прочтение текста «геокультурного пространства» бассейна реки Ку//Лебедь на Севере Алтая говорит о древности и общности тюрко-монгольских этносов, единстве их исторического развития, целостности мировоззренческих тэнгри-камских представлений в рамках единого сакрального центра Саяно-Алтайской горной системы.