Sabahattin Ali

Bu kitap, edebiyat, anlatıbilim, dilbilim, göstergebilim, çeviribilim, anlatı ve metin incelemeleri üzerine yurtiçi ve yurtdışında akademik ve mesleki çalışmaları olan ve bu konuda dersler veren Dr. Öğr. Üyesi Murat Kalelioğlu tarafından hazırlanmıştır.

Kuram ve uygulamanın birlikte sunulduğu bu kitabın amacı alandaki uygulamalı kaynak eksikliğini gidermeye katkıda bulunmaktır. Kitapta kuramsal bilginin yanı sıra yöntemin yazınsal bir yapıtın çözümlenmesinde nasıl uygulandığına dair örnekler verilmiştir. Kitabın hedef kitlesi göstergebilime ilgi duyan, bu alanda kendisini geliştirmek isteyen, göstergebilim kuramını ve çözümleme araçlarını kullanarak disiplinlerarası çalışmalar yapmak isteyen okurlardır.

Göstergebilim kuramının bugünkü halini almasında edebiyatın yeri önemlidir. Çünkü kuram, disiplinlerarası bir anlayışla önce edebi eserlere uygulanarak geliştirilmiş ve sonra da elde edilen veriler diğer disiplinlerle ilişkilendirilmiştir. Bu bağlamda evrensel bir nitelik taşıyan göstergebilimin yazınsal eserlerde nasıl uygulandığını bilen bir okuyucu, kuramı ilgi alanına giren başka disiplinlere de uygulama şansına sahip olmaktadır. Bu özelliği ile bu çalışmanın insanlık ve bilim arasındaki boşluğu dolduracak bir köprü vazifesi göreceği düşünülmektedir.

Konu Başlıkları
Göstergebilim Nedir?
Göstergebilimin Uygulama Alanları
Bir Kavram Olarak Gösterge
Gösterge'den Göstergebilim'e Anlamlama Yolculuğu
Charles Sanders Peirce ve Ferdinand de Saussure'ün Anlamlama Kuramları
Göstergebilimin Oluşmasına Katkı Sağlayan Dilbilimciler
Yazınsal Göstergebilim Tasarısı
Sabahattin Ali'nin Ayran Anlatısının Üç Boyutlu Yapısı ve Anlamlama Süreci
Söylemsel Sözdizim
Anlatısal Sözdizim
İzleksel Sözdizim

Although Pride and Prejudice by Jane Austen and Madonna in a Fur Coat ‘Kürk Mantolu Madonna’ by Sabahattin Ali were written in different countries and centuries by different authors, they were rebellion advocating feminism concept of their period. In this paper, information about the authors, periods when the novels were written, themes and characters will be given respectively and at the same time the novels will be compared.

Öz Aşk, edebiyatın en çok işlediği konular arasında yer alır. Aşkın en önemli ögesini onu yaşayan kişiler olarak âşıklar oluşturur. Aşk âşıkların davranış ve hayatlarını değiştirir. Âşıklar ortak davranış biçimleriyle tip özelliği kazanır. Bu çalışmada Sabahattin Ali'nin hikâyelerinde yer alan âşık tipleri incelenmiştir. Sabahattin Ali'nin 64 hikâyesinden 18'i aşk temasını işlemektedir. Bu sayı, tematik sıklık (% 28,12) bakımından incelenmeye değer bir orandır. Sabahattin Ali'nin hikâyelerindeki âşık tipleri üç başlık altında toplanmıştır: Tensel âşık, karasız âşık ve tinsel âşık. Bu âşık tiplerinin öykülerdeki görünümleri incelenmiştir. İnceleme sonucunda öykülerinde daha çok tinsel âşık tipine yer verdiği görülmüştür. Anahtar sözcükler: Sabahattin Ali, hikâye, aşk, aşk kültürü, âşık tipleri TYPES OF MINSTRELS IN SABAHATTİN ALİ'S STORIES Abstract Love is one of the main themes of literature. The most important element of love is the lovers who live in it. Love changes the behavior and lives of lovers. Lovers win the typological specialities with common behaviors. In this study, the types of minstrels in Sabahattin Ali 's stories were examined. Of the 64 stories of Sabahattin Ali, 18 deal with the theme of love. This number of thematic frequency (28.12%) is a percentage value to be assayed. The types of minstrels in Sabahattin Ali's stories are grouped under three headings: Sexual lover, indecisive lover and spiritual lover. The appearances of these minstrel types in the stories were examined. As a result of the study, it was seen that spiritual lovers were prominent in his stories.

Orhan Veli’nin mektuplarını incelediğimizde sürekli tutkulu bir aşk ve yoksulluk (parasızlık) merkezli iki önemli tema ile karşılaştık. Tanrılaştırdığı ve tapınırcasına sevdiği Nahit Hanım; Buna karşılık peşinde birçok erkeğin koştuğu, hakkında türlü türlü söylentiler olan, kendisine birçok şiir yazılmış, sürekli erkeklerin ilgisini çekmeyi başaran
ve seven öldürücü cazibeli bir kadın (femme fatal) ile karşılaşmaktayız. Bu bağlamda Orhan Veli kendisini “Tental Azabı” na düşmüş olarak nitelendirmektedir. Yani nimetlerin içerisinde; fakat onlardan azade:  Âşık ama yalnız ve çaresiz. Varla yok arasında her an kafesinden uçup gidecekmiş gibi bir sevgili ve onu sürekli kendine bağlı tutma çabası. Sevgilinin aşkında yok oluş; fakat geçim koşullarının zayıflığından dolayı ayağında ayakkabısı, sırtında paltosu olmayan, otobüse binecek ve mektup gönderecek parası olmayan bir adam: Orhan Veli. Tutkulu bir aşk, yoksulluk ve güven çatışması içerisinde geçen bir ömür. Nahit Hanım’ın ölümünden sonra yayımlanmış olan bu mektuplardan hareketle sadece Orhan Veli’nin bu büyük tutkulu aşkını değil içinde bulunduğu büyük
yoksulluğuna, gelecek hayallerine, zaaflarına, yaşadığı sıkıntılara, dünya görüşüne ve duygu durumlarına dair izler bulabiliriz. Tabii bu mektuplar değerlendirilirken İkinci Dünya Savaşı(1939-45) sonrası bütün dünyada bir yıkım ve tutunamama durumu yaratan ruh hâllerinin de etkisinin olduğunu göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Zira mektupların yazıldığı yıllar 1947, 1948, 1950’dir. Bütün dünyada büyük bir yıkıma
sebep olan savaş ve sonrasındaki psikolojiden bireysel kırılganlıkları ve şartlarının da eklenmesiyle Orhan Veli’nin de etkilendiğini söyleyebiliriz.

“İçimizdeki Şeytan”, Sabahattin Ali’nin 1940 yılında yayınlanmış ikinci romanıdır. İlk romanı “Kuyucaklı Yusuf”ta yazarından bağımsız gibi duran kahramanları aracılığıyla edebiyatımızda “çoksesli roman” kapısını aralayan Sabahattin Ali, “İçimizdeki Şeytan”da her biri farklı söylemlerin taşıyıcısı olan kahraman ve karakterleri ile, sürükleyici bir roman yapısı ve özgün bir kurulum içinde, dönemin aydın yapısına ve özellikle Turancı çevrelere geniş bir bakış açısıyla yaklaşabilmeyi de sağlar.
Edebiyatımızda, kahraman ve karakter söylemleri ile, “diyaloji” aracılığıyla güçlendirilmiş metinler yazma konusunda Hüseyin Rahmi bir ilk olarak görülebilir… Ancak, sallantıdaki saltanat nedeniyle “babasız” kalmış Osmanlı çöküşüne payanda olmaya çalışan Tanzimat’ın eğitimci kolundan gelen Hüseyin Rahmi’nin öğütler veren sesi, birçok yapıtında kendi çoğul biçemine gölge düşüren bir öğe olarak yer alır. Metin karakterlerinden ve kendi anlam bütünlüğünden bu gölgeyi kaldıran yazarımız, Sabahattin Âli olmuştur diyebiliriz. Onun açtığı yoldan da “Diyalojik Perspektif” ustası Orhan Kemal geçecektir.

“Dünyada sizden, yani bütün erkeklerden niçin bu kadar nefret ediyorum biliyor musunuz? Sırf böyle en tabii haklarıymış gibi insandan birçok şeyler istedikleri için... Beni yanlış anlamayın, bu taleplerin muhakkak söz haline gelmesi şart değil... Erkeklerin öyle bakışları, öyle bir gülüşleri, ellerini kaldırışları, hülasa kadınlara öyle bir muamele edişleri var ki...” (s81) (Gülsoy, 2015).

Yazar, Bahtiyar Köpek öyküsünde karamsarlıktan sıkılan insanların sitemlerine kulak verip bir köpeğin mutlu ve rahat yaşantısından bahsetmiştir. Fakat yazar neden mutlu bir insandan değil de köpekten bahsetmiş olabilir? Çevresinde veya yaşanmışlıklarında mutlu bir insana rastlamadığından dolayı mı köpeği tercih etmiştir yoksa bir hayvandan bahsederek değişiklik yapmak mı istemiştir?

Kökeni, kervancıların geceleri ateş başında vakit geçirmek amaçlı birbirlerine anlattıkları olağanüstü kişi ve olayları konu olan sözlü edebiyat ürünleri olan masallar, içlerinde şiddet, ölüm ve cinsellik gibi çocuklara uygun olmayan ögeler içermektedir. İlerleyen zamanlarda masallar, didaktik olma ve olağanüstü olaylar içermeleri nedeniyle çocuklara yönelik olarak yazılmaya başlamıştır.
19. yüzyılda yaşayan Danimarkalı yazar Hans Christian Andersen içinde yaşadığı toplumsal yapının çarpıklıklarını ele alan içinde fantastik ögeler barındıran metinler kaleme almıştır. İçlerinde ölüm, intihar, korku gibi olumsuz duygu ve davranışların olduğu bu metinler, dönemindeki masallardan farklı olarak bir çoğunun karanlık bir yapısı ve kötü bir sonu vardı. Bu çalışmada yazarın en ünlü metinlerinden biri olan ve bu yapıda olan “Kibritçi Kız” üzerinde durulacaktır.
Türk edebiyatının en önemli öykü yazarlarından biri olan Sabahattin Ali, öykülerinde yine toplumsal durumları kaleme almıştır. Öyküleri ayrıntılı ve etkileyici uzam ve karakter tasvirleri içermektedir. Yazdığı öykülerden biri olan “Ayran” birçok yönden Andersen’in “Kibritçi Kız” metniyle önemli benzerlikler taşımaktadır.
İşte bu çalışmada Hans Christian Andersen’in “Kibritçi Kız” eseriyle, Sabahattin Ali’nin “Ayran” adlı öyküsü sosyolojik yöntemle ve karşılaştırmalı edebiyat biliminin verileri ışığında çocuğa uygunluk ilkelerine uygunlukları, eserlerin çocuk baş karakterler yaklaşımı ve masal-öykü türlerinin farklılıkları bağlamında karşılaştıracaktır.

The bidirectional relation between signs and language is an undeniable fact that has significantly ensured the positive interaction between language and literature, which are composed of meaningful sequences of signs. The stated transactional feature is the basis of the formation of both linguistic and literary products. That means that if the significative sequence determined by signs and social consensus did not exist, we would be able to mention neither language nor literature in a consistent way. The close relationship between language and literature has made the world of literature one of the productive fields for the study of semiotics. First of all, Vladimir Propp’s analysis of various Russian folk tales, and then Algirdas Julien Greimas’ advancement of the works on narratives based upon Propp’s thesis, contributed to semiotics in many ways. The most significant difference between Propp’s and Greimas’ work is that Propp adopted a diachronic approach, whereas Greimas embarked on a synchronic approach. The foremost consequence of this is that while the semiotic analysis method developed by Propp can only be applied to tales, the method developed by Greimas can be applied to every kind of meaningful whole. Hence, Greimas’ approach (oriented toward basic structure and production of meaning) has started to be applied to other disciplines as well and enabled the application field of semiotics to...

Cumhuriyetin ilk yıllarının önde gelen yazar ve şairlerinden olan Sabahattin Ali, Gümülcine’de doğmuştur.  Anadolu’yu yakından bilen ve hayatının bir döneminde Almanya’da eğitim gördüğünden Batı’yı tanıyan bir edebiyatçıdır. Türkçülükle başlayan fikir hayatı daha sonra Marksizm’e yönelmiş ve dönemin idarecilerini bir şiirinde yerdiği gerekçesiyle bir zaman hapiste tutulmuştur. Daha çok hikâye türünde eserler veren Sabahattin Ali, memleketçi edebiyatın kurucuları arasında sayılmaktadır.
Sabahattin Ali’nin, Kuyucaklı Yusuf, İçimizdeki Şeytan, Kürk Mantolu Madonna adlarında üç romanı bulunmaktadır. Bu eserlerinde yer yer dine ve dinin toplum içindeki görüntülerine değinmiş, insanların din anlayışını ve dinî yaşamını kendi gözüyle tasvir etmiştir. Sabahattin Ali romanlarında, ahlâkın başlıca ilkelerine, onların dinle ilişkisine değinmeksizin, özel ve güçlü biçimde vurgular yapmıştır.

Sabahattin Ali, one of the well-known writers and poets of the early years of the Republic of Turkey, was born in Komotini. He is a writer who knows Anatolia well and knows the West since he studied in Germany at some point in his life. His intellectual life, which started with Nationalism, later turned to Marxism and was held in prison for a time on the prison that he humiliated the leaders of his period in a poem. Sabahattin Ali, who mostly works in the genre of stories, is one of the founders of hometown literature.
Sabahattin Ali has three novels: Kuyucakli Yusuf, Icimizdeki Seytan, Kurk Mantolu Madonna. In these works, he sometimes referred to religion and the images of religion in society and described people's understanding of religion and religious life with his own eyes. In his novels, Sabahattin Ali emphasized the main principles of morality and their relationship with religion in a special and powerful way.

SABAHATTİN ALİ ROMAN KARAKTERLERİNDEKİ KADINSILIK-ERKEKSİLİK VE CİNSEL YÖNELİMLER

Sabahattin Ali şiirle başlar edebiyat yolculuğuna Sadece üç roman yazar. İlk yazdığı romanla son yazdığı roman tamamen farklı bir çizgidedir. Toplumcu gerçekçilik ilkesi onun yazı üslubunu belirler. Yazarın edindiği üslubu onu kendi döneminde bir ilk yapacaktır. Bu çalışmada yazarın yaşadığı toplumda gördüğü sorunlardan bir tanesi cinsiyet algılaması üzerinde düşünülmüş, yazarın üç romanı kritik edilmiştir. Sonuç olarak, Sabahattin Ali’nin roman karakterlerindeki kadınsılık-erkeksilik ve cinsel yönelimler çalışma konusu olarak belirlenmiş ve bu konuda yazarın göstermek istedikleri üzerine fikir yürütülmüştür. Yazarın kadın karakterleri erkeksi erkek karakterleri ise kadınsı göstermesi ya da romanlarında cinsel yönelimlerden bahsetmesi değerlendirmeye değer ilginç bir detaydır ve üstünde çalışmaya değer görülmüş ve bu konunun toplumsal bir sezginin ürünü olduğu düşünülmüştür.

Anahtar Kelimeler: Sabahattin Ali, Cinsiyet Algılaması, Cinsel Yönelimler, Kadınsılık, Erkeksilik


FEMINITY-MASCULINITY AND SEXUAL ORIENTATIONS OF THE CHARACTERS IN THE SABAHATTIN ALI’S NOVELS

Sabahattin Ali began his literary journey with poetry. He only wrote three novels. His first and last novel are very different.The principle of social realism determines the writer’s style. His style will make him a pioneer of his time. In this article, we discuss one of the questions that the writer has observed in the society in which he lived, namely the perception of the sexuality. We also analyze his three novels. As a conclusion, femininity, masculinity and sexual orientation of Sabahattin Ali’s novels characters are the subject of our research. We tried to reflect on what the writer meant us. The masculinity of the female characters and the femininity of the male characters, the presence of the sexual orientations in his novels are a very interesting detail and deserves to be treated. We believe that this theme is the result of a social observation.

Keywords: Sabahattin Ali, Perception of the Sexuality, Sexual Orientations, Feminity, Masculinity

Özet
Göstergebilim metinleri dilsel ve şekil olarak inceleyen bir bilim dalıdır. Metinlerin incelenmesi, içerisindeki yapıların çözümlenmesi, bunların nesnel olarak ifade edilmesi noktasında göstergebilimden yararlanılır. Göstergebilim vasıtasıyla metinleri incelerken çeşitli yöntem ve teknikler kullanılır. Metinlerin anlam ve söylem haritalarını ortaya koymak için birçok dilbilimci göstergebilimi işaret etmiştir. Bu perspektifte dilbilimciler metnin altında yatan karmaşık ve derin yapıya ulaşmayı hedeflemişlerdir. Roland Barthes, Algirdas Julien Greimas, Vladimir Propp ve diğer göstergebilimciler anlatısal metin- leri çözümlemek için göstergebilimsel yaklaşım ve yöntemlerden faydalanmış, metinlerin söylem ve anlam haritalarını ortaya koyarak karmaşık ve derin yapıya ulaşmaya çalışmışlardır. Greimas metinleri incelerken “Eyleyenler Modeli” ni kullanmıştır. Bağlamdan hareketle bu çalışmada Algirdas Julien Greimas’ın “Eyleyenler Modeli” kullanı- larak Sabahattin Ali’nin “Ayran” hikâyesi incelenmiştir. Hikâye kesit- lere bölünerek anlam haritaları oluşturulmuş ve sayede metnin derin katmanları içindeki örtülü anlam ilişkilerini ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Abstract
Semiotics is a branch of science that examines texts linguistically and figuratively. Semiotics is used to analyse texts, analyse the structures in them, and express them objectively. Various methods and techniques are used when examining texts through semiotics. Many linguists have pointed to semiotics to reveal the meaning and discourse maps of texts. In this perspective, linguists aimed to reach the complex and deep structure underlying the text. Roland Barthes, Algirdas Julien Greimas, Vladimir Propp and other semiotics have benefited from semiotic approaches and methods to analyse narrative texts and tried to reach a complex and deep structure by revealing the discourse and meaning maps of the texts. Greimas used the "Actants Model" while analyzing the texts. Based on the context, in this study, Sabahattin Ali's "Ayran" story was examined by using the "Action Model" of Algirdas Julien Greimas. By dividing the story into sections, semantic maps were created and it was tried to reveal the implicit meaning relations in the deep layers of the text.

Tüm arşiv teorileri, arşivin ve arşiv malzemesinin tek bir gerçekliğe dayanarak tarih araştırmaları açısından nesnelliği sağladığını desteklemektedir. Yapılan çalışmalar ve bilimsel yayınlar genellikle arşivin düzenlenen ve düzenlenmesi gereken şeylerden teşekkül olduğu üzerinde durmaktadır. Bu çalışma, arşivin bir 'yapılandırma' süreci olduğunu kabul edip, daha çok arşiv algısının ve arşiv malzemesinin disiplinler arası boyutlarına dikkat çekerek, kamu algısını değiştirecek nitelikte olduğunu değerlendirmektedir. Bu değerlendirmeyi yaparken Türkiye'deki ve dünyadaki arşiv sergilerini, sergilerde kullanılan arşiv malzemelerini, sergi süreçlerini ve sergilerin kamu algısı üzerindeki etkilerine bakılmaktadır. Sabahattin Ali sergileri kamu algısı üzerinde oldukça önemli bir değişikliğe yol açtığı için bu çalışmanın odağında yer almaktadır. Sergilerde kullanılan en önemli arşiv malzemesi olan ve neredeyse tamamı Sabahattin Ali tarafından çekilen 'fotoğraf/lar'ın etkisi üzerinde de değerlendirmeler bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: arşiv, arşivsel malzeme, arşiv sergileri, kamu algısı, Sabahattin Ali, şahıs arşivleri


All archive theory approves that archive and archival materials ensure the objectivity for historical researchs on the basis of one actualness. Researches and scientific papers generally dwell on the idea that archive is formed of things that is organised and has to organised. This study accept that archive is a 'refiguration' process, and evaluates that archive is such as to change the public perception by remarking the interdisciplinary dimensions of archival perception and archival materials. Archival exhibitions in Turkey and in the world, archival materials used, processes of exhibitions, and impacts of these exhibitions on public perception are inspected for this study. Sabahattin Ali exhibitions are the focus of this study since they lead to an important change on public perception. In this study, there are also evaluations on the 'photographs' that are mostly used for exhibitions and most of which belongs to Sabahattin Ali himself.

Keywords: archive, archival material, archival exhibitions, public perception, Sabahattin Ali, private archives

Öz II. Dünya Savaşı'nın sonlarına yaklaşıldığı bir tarihte bir tarafta Komünizm, diğer tarafta ise Faşizm yer almıştır. Türkiye fiili olarak savaşın içinde yer almamasına rağmen bu siyasi akımlardan oldukça etkilenmiştir. Dış politikada yaşanan gelgitler doğal olarak iç politikaya da yansımıştır. Yaşanan tüm bu olağanüstü dönemin tezahürü denilebilecek bir olay 1944 yılında meydana gelmiştir. Bu olay Sabahattin Ali ile Nihal Atsız arasındaki hakaret davasından kaynaklanmıştır. Nihal Atsız, Orhun'da devrin Başbakan'ı Şükrü Saraçoğlu'na ithafen iki mektup yayınlamıştır. Bu mektuplardan ikincisinde Sabahattin Ali'ye " vatan haini " dediği için Ali kendisine hakaret davası açmıştır. Bu dava aslında dönemin tüm siyasi çekişmelerini içinde barındırmaktadır. Bu yüzden davayı izleyen süreçte yaşananlar bu çatışmayı daha da alevlendirmiştir. İşte tüm bu sebeplerden ötürü davanın görüldüğü tarihlerde İstanbul, Ankara ve İzmir'de çıkan toplam 14 gazete taranarak o dönemin basınının gözünden bu davaya nasıl bir bakış açısıyla yaklaşıldığı tespit edilmeye çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Sabahattin Ali, Nihal Atsız, Turancılık, Komünizm, Türk Basını The Case Of Sabahattin Ali-Nihal Atsız In The Press Abstract At a time one side, were Fascism on the other side were Communism. Although Turkey did not take part actively in the war, Turkey was highly affected by these political movements. The problems in the foreign policy naturally reflect the internal policy. An event to be regarded as an appearance of all these extraordinary period took place in 1944. This event is the case of defamation between Sabahattin Ali and Nihal Atsız. Nihal Atsız issued two letters dedicated to Şükrü Saraçoğlu, the Prime Minister of then, " Orhun ". In the second of these letters he called Sabahattin Ali, whom he regarded him as one of those people, " traitor " , Ali opened a defamation case to him. This case comprised all the political conflicts of the time. So, the happenings following this case aggravated the conflict. Because of all these reasons, 14 newspapers issued in Istanbul, Ankara, Izmir at the time of the case being heard will be scanned and it will be tried to find out what kind of point of view was followed towards this case.

In his final novel Kürk Mantolu Madonna (1943, The Madonna in the Fur Coat), social-realist author Sabahattin Ali deployed multiple intertextualities with Leopold Sacher-Masoch's novel Venus im Pelz (1870, Venus in Furs). At a time period when Turkey's ruling government did not shy away from occasionally cooperating with the Nazi regime and allowing Nazi infiltration, Ali's references to a German-language novel carry political repercussions. In this article, I argue that Ali intentionally deployed intertextuality in order to take a political stand and critique his contemporary context. In particular, I show how the layered intertextualities between Madonna and Venus relate to Ali's political and judicial struggles at the time of Ma-donna's publication. I conclude the article by demonstrating the urgent importance of recognizing the multifarious political aspects of Madonna in order to reevaluate the novel's current bestseller status in Turkey, and the specific marketing strategies adopted for its English publication with Penguin Classics in 2016.

Fransız romancı Stendhal “roman yol boyunca gezdirilen bir aynadır” der. Sabahattin Ali de 1903-1914 yılları arasında Edremit sokaklarına, evlere, çarşılara, bahçelere, köşklere, devlet dairelerine bir ayna tutar. Aynadan bize kadar yansıyanlar ilginç şeylerdir.
Biz de bu aynadaki yansıyan ve gözümüze ilişenleri okuyup anlamlandırmaya çalıştık. Tamam, Yusuf’a “oku, bir meslek sahibi ol. İleride Muazzez’le evlendiğinde ona bakman için para kazanman gerekir” diyemedik. Ya da Şahinde hanıma “Emma Bovary başaramadı, sen mi başaracaksın! Boş ver Bovarizm’i, hem şark tipi Bovarizm’i de pek beceremiyorsun. Onun yerine kızına ve damadına annelik et ve huzurlu bir biçimde yaşayın” da diyemedik. Ama Yusuf’un, Şahinde hanımın ya da Şakir’in görülenden öteye görülmeyen amaçlarını da ortaya koyduk. Şakir ile Yusuf arasındaki karşıtlığın yanına, Yusuf ile Hacı Etem ya da Şakir ile Ali ilişkisindeki çelişikliği de gösterdik ve açıkladık. Yazınsal göstergebilim ışığında Kuyucaklı Yusuf’a şöyle bir dokunmak istedik. Yusuf’un köylere gitmesine, at üstünde günlerce evinden uzakta kalmasına engel olamadık, ama onu bir anlatı kişisi, bir eyleyen olarak yaptıklarını ve yapmak istediklerini bir bütünlük içinde ele aldık. Onun anlatı izlencesindeki göndereninin kim olduğunu ve amacını öğrendik.
Vardığımız sonuçlar okuyucuyu da doyuma ulaştıracak türden oldu.
Türk yazın dünyasına yararlı olması dileğiyle…

“Dünyadan elini eteğini çekmiş bir kimse için Anadolu’nun bu ücra köşesinden daha uygun neresi bulunabilir? Ben, burada diri diri, bir mezara gömülmüş gibiyim. Hiçbir intihar bu kadar şuurlu, bu kadar iradeli, bu kadar sürekli ve çetin olmamıştır”(17)
Diye başlar Ahmet Celal, etrafına yabancılaşmasının; daha da önemlisi yalnızlaşmasının boyutunu gözler önüne sermek  için, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Yaban adlı romanında. Doğup  büyüdüğü yerleri bırakıp Mehmet Ali’nin köyüne taşınırken böyle hissedeceğini, başka diyarların bu kadar farklı olabileceğini bilmiyordur önceleri. Belki de bu yüzdendi yaşadığı yere uyum sağlayamaması, olayların kurguladığından farklı gelişmesini kabullenemeyişi. Yalnızlık, hayattaki birçok kişinin ortak paydası olan bu kavram, Ahmet Celal ile Raif Efendi’nin incelenmesinde bizlere genel bir çerçeve oluşturacak ve biz bu çerçeveyi esas alarak Raif Efendi ile Ahmet Celal’i karşılaştırmaya çalışacağız.

Bu makalenin,  40 sayfalık  daha kapsamlı bir versiyonu  Erol Çankaya'nın Türk Edebiyatının Uzun Yolculuğu  (İmge Kitabevi Yayınları , Ankara, 2024)  adlı kitabında  ayrı bir bölüm olarak  yer almaktadır.
--------------------

ÖZET
Osmanlı’da siyasal-toplumsal açıdan önemli bir kavşak olan
Tanzimat hareketi aynı zamanda modern edebiyatın doğuşu açısından da
gerçek bir yol ayrımıdır. Bu çalışmada, Türkiye’de modern edebiyatın
yaklaşık yüz yıllık serüveni ele alınmakta bu serüvenin kökenleri, etkileri
ve geleceği siyasal-toplumsal gelişmelerle bağlantılı olarak
irdelenmektedir. Bu bağlamda, Türkiye’de roman sanatının doğuşunun
kökenleri ve 1909’dan 1930’lara uzanan dönemdeki toplumsal siyasal
ortam üzerinde durulmaktadır. Türk edebiyatında yeni bir canlanma, bir
doğuş gereklidir; ne var ki, romanda köye yönelişin ortaya çıkması için
bir “halka doğru” hareketinin toplumsal-siyasal temellerinin oluşması,
bunun için de Anadolu’da bir milli hareketin başlaması, bu yönelişin
güçlü bir düşünsel-siyasal akım halini aldığı 1920’lere kadar beklemek
gerekecektir. Milli Mücadele ile birlikte Ankara’nın öne çıkması, bu
kentin kurtuluştan sonra başkent olması, kurulan Cumhuriyet’in
“köycülük davası” da edebiyatımız üzerinde etkili olmuştur. Ayrıca,
“Anadolu’ya” sloganlı “Memleket Edebiyatı”nın, eğitimin belli bir
kesimin ayrıcalığı olmaktan kurtarılıp geniş yığınlara mal edilmesiyle
hızlandığı görülüyor. Artık, edebiyatçıların İstanbullu oluşu değişmekte,
tüm Anadolu’dan şair ve yazar edebiyat dünyasında belirmektedir.
Makale ile amaçlanan, Tanzimat’tan başlayıp 1950’lere kadar toplumsal
değişme, siyasal gelişme vb. gibi temelde edebiyat dışı etkenlerin Türk
edebiyatını ne yönde etkilediğini irdelemektir. Bu bağlamda, Türk
edebiyatının, “şehirlisi olduğu” İstanbul’dan, Ankara’ya, daha sonra da
en uzak köşelerine kadar tüm Anadolu’ya yaygınlaşmasının nedenlerini
ve bu yönelişin sonuçlarını sergilemektir.
Anahtar Kelimeler: Tanzimat, Modernleşme, Türk romanı,
Kurtuluş Savaşı, Memleket Edebiyatı, Köy romanı,

* Dr. Yakın Doğu Üniversitesi, Siyaset Bilimi - Edebiyat Sosyolojisi, El-mek: erol.cankaya@neu.edu.tr
Erol ÇANKAYA
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/3, Winter 2013
THE RISE OF MODERN LITERATURE IN TURKEY WITHIN THE
CONTEXT OF POLITICAL AND SOCIAL CHANGES – ITS ROOTS
AND EFFECTS

-ABSTRACT
While Tanzimat (The Reforms of 1846 during the Ottoman Empire)
gave birth to modern literature in Turkey, political factors played a
crucial role in its development. This article tries to explore the birth roots
of fiction writing in Turkey in the beginning of 19th century and study the
effects of social-political medium in 1950s on literature. Primarily, the
Western effect on political life started with Tanzimat period and thus
becoming prevalent in other social spaces as well as modern literature
and the art of fiction in particular. As is known, although its roots were
deep in Istanbul, the expansion of Turkish literature towards Ankara
together with the outbreak of Indepedence War accelerated with the
establishment of new Republic right after the victory. The educational
opportunities became widespread throughout the country as the new
Republic adopted an ideology that took the villagers as the focal point.
Against this background, with the establishment of “Köy Enstitüleri”
(Village Institutes) this trend gained a new impetus and new writers
flourished from the bosom of Anatolia. Thus, this enabled scholars to
develop an “emic” at Anatolia. The aim of this article is to study how and
in what ways non-literary events like social-political in Turkey have
affected Turkish literature. Within this framework, the article discusses
the problematic, spatial and thematic changes arose in Turkish literature
and the consequences of these results.
Key Words: Tanzimat, Modernization, Turkish Fiction, War of
Indepence, Hometown Literature, Rural Fiction, Anatolian Literature