SOKÜM

Öz Sema; Allah'a ulaşma yolunun derecelerini sembolize eden, içinde dini öğe ve temalar barındıran ve bu haliyle ayrıntılı kural ve niteliklere sahip bir tören olarak tanımlanmaktadır. "Mevlevi sema törenleri" 2005 yılında UNESCO tarafından korunması gereken Somut Olmayan Kültürel Mirası başyapıtı olarak ilan edilmişitir. Bu tarihten sonra sema gösterilerine yönelik küresel farkındalık artmıştır. Bu çalışmanın temel amacı kültür turizmi kapsamında Sema gösterilerinin yabancı turistlerin bakış açılarına göre değerlendirilmesidir. Bu amaç doğrultusunda İstanbul ve Nevşehir/Kapadokya'da iki işletme ve Konya Mevlâna Gösteri Merkezin'ne ait dijital metinlerden oluşan yabancı turist yorumları Tripadvisor sitesinden toplanmıştır. Toplanan veriler metin madenciliği yöntemlerinden duygu analizi ve kümelenme tekniği kullanılarak değerlendirilmiştir. Duygu analizi sonuçlarına göre, turistlerin gösteriler ile ilgili olumlu bakış açılarının ortalaması kayda değer oranda (%77) yüksek çıkmıştır. Kümeleme analizi sonuçlarına göre her üç gösteri için yabancı turist algıları yüksek oranda "Kültürel" boyutta sonra sırası ile "Dinsel" ve "Turistik şov" boyutlarında oluşmuştur.

Somut Olmayan Kültürel Mirasın (SOKÜM) Korunması Sözleşmesi kapsamında T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü’nün 2008 yılından bu yana yürütmüş olduğu araştırma, derleme, arşivleme çalışmaları neticesinde Aralık 2013 tarihi itibariyle 60 adet kültür miras unsuru SOKÜM Ulusal Envanterine kaydedilmiştir.
Bu çalışmada SOKÜM Ulusal Envanteri’ne 13.03.2013 tarih ve 01.0021 envanter numarası ile kaydedilen “Arguvan Türküleri”, SOKÜM kapsamında ele alınmış ve değerlendirilmiştir. Bu bağlamda söz konusu türkülerin SOKÜM Ulusal Envanter listesinde yer almasına neden olan belirleyici ve belirgin özelliklerinin tespit edilmesi ve tespit edilen bu özelliklerin yaşadığı coğrafyada sergilediği kültürel farklılığın farkındalık yaratmasında rol oynayan Araştırma ve Eğitim Merkezi’nin konumuzla ilgili çalışmalarına dikkat çekilmesi suretiyle, Arguvan Türküleri’nin mevcut haliyle taşınabilirliğinin sağlanmasına ve geleceğe aktarılmasının süreğenliğine katkıda bulunmaya çalışılmıştır.

Özet
Arkaik köklere dayanan ve kuşaktan kuşağa aktarılarak yakın zamana kadar getirilmiş olan pek çok kültürel miras örneği, başta değişen yaşam şartları olmak üzere çeşitli sebeplerle modern dünyada yaşama şansını yakalayamamaktadır. Özellikle modern medya aygıtlarının, kültürleşme süreçlerinin yoğun bir şekilde yaşanmasına olanak tanıdığı çağdaş dünyada, gelenekte var olan ve çeşitli işlevleri üstlenen kültürel yaratmaların yerini, tek bir merkezden üretilip bu medya aygıtları ile dünyaya dağılan kültürel unsurlar almakta ve bu durum sonucunda da yeryüzündeki pek çok yerel ve ulusal kültür yaşama şansını kaybetmektedir. Uzun vadede bu problemin doğuracağı tektipleşme tehlikesinin aslında insanlık adına evrensel bir tehlike oluşturduğunun farkına varılması ile birlikte bu tehlike olasılığı ile Birleşmiş Milletler öncülüğünde çok uluslu bir mücadele başlatılmıştır. İşaret edilen tehlike içerisindeki modern dünyada, başta SOKÜM Sözleşmesi’nin doğurduğu farkındalıkla, geleneksel olanı korumanın yolları aranmaktadır. SOKÜM Sözleşmesi’nde belirtilen kimlik saptaması, belgeleme, araştırma, muhafaza, koruma, geliştirme, güçlendirme, aktarma ve canlandırma gibi koruma biçimlerinden bazıları; halkbilimcilerin uygulamalı halk bilimi, fakelore, geleneğin icadı gibi kavramlar üzerinden yürüttüğü yenilikçi koruma yaklaşımları ile kesişmektedir. Bu kesişim kümesinde yürütülen çalışmaların ortaya çıkmasını sağlayan başta ticaret olmak üzere, eğitim, sanat gibi farklı motivasyon kaynakları bulunmaktadır. Politika da bu motivasyon kaynakları içerisinde, geleneğin yeniden yaratılmasında etkin ve güçlü itici kuvvetlerden biri olarak belirmektedir. Türkiye’de özellikle İkinci Meşrutiyet’in ilan edilmesinden sonra ortaya çıkan milliyetçi derneklerin folklorik imgeleri çeşitli şekillerde kullanmasından Cumhuriyet’in erken yıllarındaki güçlü uluslaşma sürecinde Cumhuriyet Halk Partisi’nin izlediği politikalarda İslam Öncesi ve Türkistan merkezli mitolojinin canlandırılmasına; Milliyetçi Hareket Partisi’nin 1969 yılında mitolojiden aldığı Bozkurt imgesini modern dünyaya adapte etmesinden, Adalet ve Kalkınma Partisi’nin atlı okçuluk gibi geleneksel sporları canlandırma faaliyetlerine ve alplık-gazilik kurumlarının etkisinde geliştirilen hikâyelerin televizyon dizilerinde işlenmesine kadar, bu uygulama örnekleri geniş bir kümeyi oluşturmaktadır. Bu çalışmada, kaynağını politik yapılanmalardan alan belli başlı uygulama örneklerinin uygulanış biçimleri, hedefleri ve sonuçlarının incelenmesi amaçlanmaktadır. Uygulama örneklerinin belirlenmesinde SOKÜM Sözleşmesi’ndeki tasnif sistemi temel alınmıştır. Buna göre beş kategoriye ayrılan somut olmayan kültürel mirasa dair seçilen örnekler şu şekildedir: Birinci kategori olan somut olmayan kültürel mirasın aktarılmasında taşıyıcı işlevi gören dille birlikte sözlü gelenekler ve anlatımlar kümesine dâhil edilebilecek bozkurt imgesi, seçilen ilk örnektir. İkinci kategori olan gösteri sanatlarına giren askeri bando organizasyonu olan mehter uygulamaları, çalışmada kullanılacak bir başka örnektir. Toplumsal uygulamalar ritüeller ve şölenler şeklinde belirtilen üçüncü kümeye dâhil edilebilecek örnekse atlı okçuluk uygulamaları olarak belirlenmiştir. Doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar kategorisine dâhil olan Nevruz etrafında oluşan inanç ve uygulamalar ve son küme olan el sanatları geleneğine dâhil edilebilecek olan hat geleneği ise çalışmada ele alınacak diğer örnekleri oluşturmaktadır. Söz konusu beş kültürel mirasın, siyaset eliyle modern dünyada yeniden yaratılması, canlandırılması ya da güçlendirilmesi şeklindeki uygulama örneklerinin hedefleri ile sonuçlarının örtüşüp örtüşmediği araştırılacaktır. Çalışma kapsamında veriler, medya kanalları ve sahada kaynak kişilerle yapılacak olan anketlerden elde edilecektir. Toplanacak olan bilgi yorumlanarak, folklordan alınarak gündelik hayatın içine siyasi bir motivasyonla yerleştirilen geleneksel unsurların üzerine yapışan politik anlamlar olup olmadığı, geleneğin yeniden yaratılmasında hangi aygıtların kullanıldığı, yeniden yaratılan geleneğin işlevsel bir dönüşüm yaşayıp yaşamadığı, geleneğin yeniden yaratılmasında siyasal güçlerin olumlu ve olumsuz sonuçlarının neler olduğu gibi konular üzerine genellemelere ulaşılmaya çalışılacaktır. Araştırma sonucunda elde edilecek olan genellemelerden hareketle, SOKÜM Sözleşmesi’nin hedefleriyle de bağlantılı olarak gelecekte yapılacak olan uygulamalı halk bilimi örneklerinde nelere dikkat edilmesi gerektiğine ulaşılmaya çalışılarak, ileriye dönük uygulama demelerinden olumlu sonuçların alınmasına katkı sağlanması hedeflenmektedir.

UNESCO, 2003 yılında gerçekleştirmiş olduğu genel konferansında “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesini” imzalamıştır. Türkiye ise bu sözleşmeye 2006 yılında 5448 sayılı “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesinin Uygun Bulunduğuna Dair Kanun” ile dâhil olmuştur. Bu çalışmanın temel amacı somut olmayan kültürel miras unsurlarının turistik ürün olarak mevcut kullanımı üzerinde durmak ve alternatif ürün geliştirme örnekleri verebilmektir. Bu amaçla birinci bölümde kültür ve somut olmayan kültürel miras kavramları üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde ise Türkiye’nin somut olmayan kültürel miras sözleşmesine dâhil olma süreci ve Türkiye’nin SOKÜM envanteri üzerinde durulmuştur. Çalışmanın üçüncü bölümünde, turizm kavramı tanımlanmış ve dünyada ve Türkiye’de turizmin mevcut durumu hakkında bilgi verilmiştir. Bu bölümde ayrıca kültür ve turizm ilişkisine değinilmiştir. Çalışmanın sonuç bölümünde ise somut olmayan kültürel miras unsurlarının turistik ürün olarak değerlendirilmesine ilişkin örnek çözüm önerileri sunulmuştur.

Çalışmada, UNESCO’nun Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ndeki kültürel ögelerin Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde alanında kullanımı ele alınmıştır. Bu kapsamda Türkçe öğretim setleri tarama ve içerik analizi yoluyla incelenmiş, gelecekte yapılacak çalışmalar için bir veri sağlanmıştır. Bu veriler nicel açıdan gösterilmiş ve nicelik noktasında çoğu kültürel miras ögesinin eksik olduğu tespit edilmiştir. Yabancı dil öğretimi konusunun bir ayağını oluşturan kültür aktarımı için bu ögeler, toplumsal yaşamı yansıtması açısından değerli ve işlevsel görülmektedir. Sosyal anlamda geçerliği olan ve belirli bir geleneğe ve tarihe sahip olan bu türden kültürel ögelerin aktarılması, Türk kültürünün temsili açısından da anlamlı bulunmaktadır.

Halk kültürü, bir milletin sözlü geleneğinden beslenen, asırların deneyim ve birikimlerinden süzülüp kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze ulaşan maddi ve manevi her şeydir. Bu bağlamda, milli kültür oluşumunu destekleyen halk kültürü, aynı zamanda ait olduğu milletin ayakta kalmasını sağlayan önemli güçlerden biridir. Bu işlevleri sebebiyle halk kültürü ürünleri, eğitimin her aşamasında tanıtılmalı, sevdirilmeli ve gelecek kuşaklara aktarılması sağlanmalıdır. Formal eğitimin ortaokul seviyesinde "Halk Kültürü" dersi seçmeli ders olarak okutulmaktadır. Dersin öğretimine dair son öğretim programında (2018) on kök değerle birlikte öğrencilerin, halk kültürü içinde sözlü anlatımların yeri ve önemini tespit etmelerinin sağlanması ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin 2006 yılında taraf olduğu Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi'nde tanımlanan kültürel mirasın korunması, aktarılması, yaşatılması ve geliştirilmesinin gerekliliğini fark etmeleri amaçlanmaktadır.
Sözlü kültürde önemli bir yere sahip olan ninniler, hem kültürel belleğin hem de çocuğa bakım veren kişi (ki genelde anne) ve çocuk arasındaki kuvvetli bağın taşıyıcısıdır. Anne, ninniler aracılığı ile evladına duyduğu sevgiyi ifade etmenin yanı sıra, evladına dua eder, evladıyla dertleşir, henüz kundakta dahi olsa ona millî ve manevî değerleri fısıldar ve ilk öğrenmeler ninniler vasıtası ile gerçekleşir. İnformal eğitimin basamaklarından birini oluşturan bu öğrenmeleri, formal eğitimin orta öğretim ikinci kademesindeki "Seçmeli Halk Kültürü" dersinde de görmek mümkündür. Türk kültürünü ve somut olmayan kültürel mirası çocuklara anlatmak, aile birliğine önem verme, sevgi ve merhamet gibi değerlerin çocuklar tarafından kazanımını sağlamak ve onların da birer kültür taşıyıcısı ve koruyucusu olduklarını ifade etmek için Seçmeli Halk Kültürü dersi ve bu dersin materyali olarak ninni metinlerinin ders kitaplarında yer alması, çocukların sözlü kültürden haberdar olmaları bağlamında önemlidir. 

Çalışmanın ana sorusu, ninnilerle genç kuşağa kültür aktarımı sağlanabilir mi? şeklinde olup çalışmanın amacı, ninnilerdeki zengin kültür birikiminden halk kültürü dersinde yararlanabilmektir. Çalışmanın örneklemini ise, Isparta yöresi ninnileri teşkil etmektedir. Kaynak kişilerden derleme yöntemiyle yazıya aktarılan lisans seviyesi öğrenci ödevleri ve lisansüstü tezlerindeki yöreye ait ninniler, doküman analizi yöntemiyle incelenmiştir. “Eski kuşaktan yeni kuşağa kültür aktarımı” ana başlığında temel temalara ayrılan ninniler, aynı zamanda on kök değer bağlamında da ele alınmıştır. Son tahlilde, Isparta yöresi ninnilerinin zengin bir kültür hazinesine sahip olduğu, orta öğretimin ikinci kademesinde değerler eğitimi, soküm bağlamında ders materyali olarak kullanımına uygun olduğu, “kültür aktarımı aracı” olduğu belirlenmiştir.

ÖZ UNESCO'nun temel çalışma alanları kapsamında ve hazırladığı sözleşme metinlerinde eğitim konusuna özel bir vurgu yapılmaktadır. Küreselleşme nedeniyle kültürel çeşitliliğin azalması, kültürel mirasın korunmasında yaşanan problemlerin çözümlerinin bulunmasında eğitimin ve eğitim teknolo-jilerinin kullanımının gerekliliği, 2003 yılında kabul edilen ve Türkiye'nin 2006 yılında taraf olduğu Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi'nin eğitim maddesinde (Madde 14) ve Uygu-lama Yönergesi'nde de vurgulanmaktadır. Küreselleşmenin olumsuz etkilerine odaklanmak yerine, farklı bir bakış açısıyla küreselleşmeyi kültürleri korumaya yardımcı bir süreç olarak görmek, genç kuşaklara ulaşabilmek için eğitim teknolojilerini kullanarak yeni eğitim materyalleri oluşturmak SO-KÜM eğitimine yardımcı olacak çözüm önerilerinden olabilir. Bu makalede, UNESCO'nun ön gördüğü eğitim anlayışına uygun olarak yapılandırmacı yaklaşımın, eğitim teknolojilerinin ve eğitim teknoloji-leri uygulamalarından biri olan " AğAraştırması " nın (WebQuest) ne anlama geldiği açıklanmış ve Millî Eğitim Bakanlığı'nda seçmeli ders konumunda olan Halk Kültürü dersi 6. Sınıf öğretim programında-ki " Somut Olmayan Kültürel Miras " konusu temel alınarak bir AğAraştırması örneği hazırlanmıştır. Bu çalışmada disiplinler arası bir bakış açısı ile sözleşmede belirtilen kültürel mirasın genç nesillere aktarılması konusunda Türkiye'de uygulanabilecek yeni bir yöntem önerisi oluşturmak, konuyla ilgili farkındalık yaratmak ve Halk Kültürü dersini veren, gelecekte verecek olan öğretmenlerin yanında farklı branşlarda SOKÜM eğitimi vermek isteyecek öğretmenlere eğitim teknolojilerini kullanarak ne şekilde farklı bir çalışma yapabileceklerini göstermek amaçlanmıştır. Anahtar Kelimeler Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi, Yapılandırmacı Yaklaşım, Eğitim Tek-nolojileri, AğAraştırması, Halk Kültürü dersi ABSTRACT Both in UNESCO's main theme areas and in the text of conventions, there is a special emphasis on education. Necessity of using education and educational technology tools to solve problems about reduction of cultural diversity and safeguarding of the intangible cultural heritage due to globalization is highlighted in the Operational Directives and in the education article (14th) of the " Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage " which is accepted by UNESCO in 2003 and Turkey became one of the States Parties in 2006. Instead of focusing on the negative effects of globalization, with a different perspective to see globalization as a process that helps to protect cultures and reaching the younger generations via using educational technology tools and creating new educational materials can be helpful solutions that will help teaching ICH. In this article, according to the UNESCO's predicted educational approach, constructivist approach, educational technology and one of the educational technology applications which is " WebQuests " are explained. Also, a sample WebQuest is prepared on " Intangible Cultural Heritage " unit in 6th grade Folk Culture course which is an elective course in the Ministry of Education. In this study, to create a new method that can be applied in Turkey with the interdisciplinary perspective to transfer the cultural heritage to the younger generations as specified in the convention; to create awareness about the subject; also to show in what way the teachers, who teach or will teach Folk Culture course beside the other subject teachers who like to teach ICH, can do different practices via using educational technologies are aimed.

ÖZ Bu araştırmada Türk Cumhuriyetlerinden Türkiye'ye lisans öğrenimi amacıyla gelmiş üniversite öğrencilerinin kendi ülkelerinin UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi'nde yer alan kaynaklarına ilişkin bilgi ve deneyim düzeylerini tespit etmek amaçlanmıştır. Ayrıca listede bazı ortak değerleri tescillenen Türk Dünyası ülkeleri öğrencilerinin bu değerlere ilişkin bilgi ve deneyim düzeylerinin farklılığını saptamak hedeflenmiştir. Bu amaçla Kastamonu Üniversitesi'nde öğrenim gören Türkiye vatandaşı öğrenciler ile Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan'dan gelen toplam 399 öğrenciye ulaşılmıştır. Ulaşılan verilere tanımlayıcı istatistikler ve farklılık analizleri yapılmıştır. Araştırma sonucunda en yüksek bilgi ve deneyim ortalamasına sahip ülke Kırgızistan olurken bunu sırasıyla Azerbaycan, Kazakistan, Türkmenistan, Türkiye, Özbekistan takip etmiştir. Kültürel miras değerleri içerisinde en bilinen unsurlar; Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan için Nevruz, Kırgızistan için Kırgız Destan Üçlemesi, Özbekistan için Özbek pilavı ve Türkiye için Karagöz olmuştur. Vatandaşları tarafından en az bilinen unsurlar ise; Azerbaycan için Çevgen oyunu, Kırgızistan için ekmek (lavaş, yufka) yapma kültürü, Kazakistan için Doğan-Şahinle avlanma, Özbekistan için Katta Ashula ve Boysun ilçesi kültürel alanı, Türkmenistan için Geleneksel Türk halı yapım sanatı ve son olarak Türkiye için Islık Dili ve Semah olmuştur. Ayrıca ortak somut olmayan kültürel miraslardan Nevruz, Lavaş, Dede Korkut ve Âşıklık geleneğine ilişkin bilgi ve deneyim düzeyi ülkelere göre farklılık gösterirken, epik anlatıcılık için anlamlı bir farklılık tespit edilememiştir. ABSTRACT The purpose of this research came from the Turkic Republics of Turkey to the undergraduate education of university students aimed their countries to determine the level of knowledge and experience relating to the sources of the UNESCO Intangible Cultural Heritage List. Also, it is aimed to determine the difference of knowledge and experience levels of students of Turkish World countries whose common values are registered in the list. For this purpose, a total of 399 students from Turkey, Azerbaijan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan and Turkmenistan have been reached. Difference analyzes were made to the data reached. The country with the highest average knowledge and experience of the research it while Kyrgyzstan respectively, Azerbaijan, Kazakhstan, Turkmenistan, Turkey, Uzbekistan has followed. The most known elements among the cultural heritage values are; Nowruz for Azerbaijan, Kazakhstan and Turkmenistan, Kyrgyz Epic Trilogy for Kyrgyzstan, Karagöz for Turkey and pilaf for Uzbekistan. The least known elements by its citizens are; Çevgan game for Azerbaijan, bread (lavash bread, pastry) for Kyrgyzstan falconary for Kazakhstan, Katta Ashula and Boysun cultural District for Uzbekistan, Turkish carpet making art for Turkmenistan and finally

Amacı: Türkiye turizmi, turist sayısı bakımından önemli bir paya sahip olmasına karşın elde edilen gelirler açısından bu pay daha düşüktür. Türkiye’nin turizm alanında çeşitliliğe gitmesi bu alandaki gelirlerini arttırabilir. Bu çeşitlilik için geçmişi yüzyıllar öncesine götürülebilen, ancak kaybolmaya yüz tutmuş, toplumun başta eğlence olmak üzere birçok ihtiyacını karşılamış, önemli bir somut olmayan kültürel miras olan geleneksel Türk tiyatrosundan faydalanılabilir. UNESCO’nun “Somut Olmayan Kültürel Miras” listesinde yer alan geleneksel Türk tiyatrosunun (Karagöz, meddah, köy seyirlik oyunları, kukla vb.) gelecek nesillere aktarılması, dolayısıyla korunması ancak geleneğin güncellenerek sürdürülebilirliğinin sağlanmasıyla mümkündür. Bunun bir yolu da gösterim ve eğlence unsurlarını içinde barındıran turizm çeşitlerinden biri olan kültür turizmidir. Bu çerçevede çalışmanın temel amacı, somut olmayan kültürel mirasın önemli bir parçası olan geleneksel Türk tiyatrosunun, Türkiye ekonomisinin önemli bir bölümünü oluşturan turizmde inovatif olarak kullanılacağı bir model önerisi sunmaktır.
Araştırma Yöntemi: Model, malzeme, hizmet ve yer sağlayıcılar ve bunları denetleyen bir akreditasyon kuruluşu şeklinde yapılandırılmıştır.
Sonuç ve Öneriler: Bu modelle, geleneksel Türk tiyatrosunun korunması ve yaşatılması sağlanmakla birlikte, somut olmayan miras olan bu ürünlerin inovatif olarak turizme gelir getirici şekilde kullanılmasıyla, yeni iş imkânları ve istihdam olanakları da sağlanmış olacaktır. Bu çalışma, kültürel mirasın korunması ve yaşatılmasına yönelik işbirliğinde bu model yoluyla, turizm ile halk bilimi uğraşanlarını bir araya getirmeyi de hedeflemektedir.