Polish historiography

Professor Włodzimierz Mędrzecki is a historian and political scientist at
the Tadeusz Manteuffel Institute of History, Polish Academy of Sciences.
His work spanning over four decades has already won recognition, with the author receiving the award of Przegląd Wschodni for one of his earlier books. The book under review, Kaleidoscopic Borderlands. Journeys through the Eastern Lands of the Second Republic 1918–1939, won fi rst prize in the KLIO Prize of the Polish Association of History Books Publishers in November 2018. Focused on the eastern territories of the Second Polish Republic, this is not the first study of the region in terms of geographical scope. However, it is an outstanding one in terms of methodological breadth. Its highly elegant, clear and accessible style makes reading this book a pleasure. Mędrzecki’s unwavering commitment to a critical approach is evident here as it has been throughout his career.

Celem niniejszej pracy jest omówienie powstania oraz okoliczności zmierzchu koncepcji wandalskiej na ziemiach polskich, w świetle polskiej historiografii średniowiecznej i wczesnorenesansowej. Idea Polski-Wandalii w skali milenijnych dziejów polskich zaistniała w rodzimej oraz zagranicznej historiografii w sposób dość znaczący, a jej wpływy widoczne będą aż po czasy zaborów.
Przeświadczenie o pochodzeniu Polaków od plemion wandalskich panowało już w średniowieczu. Kiedy jednak powstała owa koncepcja i co wpłynęło na jej niesłychaną popularność? Dlaczego nastąpił jej zmierzch? Czy teza o sarmackim rodowodzie okazała się zwyczajnie atrakcyjniejsza od dawnej wandalskiej? Co leżało u źródeł zawrotnej „kariery” nowej koncepcji? Pytań jest wiele, a proste tłumaczenia o ślepym naśladownictwie tradycji Zachodu mało zadowalające. Intrygująca jest także kwestia etniczna. Czy w średniowieczu przedługoszowym można w ogóle posługiwać się kryteriami etnicznymi w dzisiejszym rozumieniu? Czy dopiero od Longinusa możemy mówić o decydującym zwrocie w tym aspekcie? Świadomość „germańskości” bądź „słowiańskości” domniemanych antenatów zostanie zatem osobno omówiona.

The paper is an attempt to decipher the name of the brother of Mieszko I and place name where  battle with german duke Hodon took place in 972, mentioned in Thietmar of Merseburg’s chronicle. They are only known from a single MLat. inscription as Cidebur, and from its Latinized form as Cidini . In an author’s view they should be delatinized as Siecebor and Sitno (Sitna). Based on a substition and transcription analysis, the author formulates a hypothesis concerning the location and progress of the battle.

Artykuł określa kontekst dyskusji na temat kondycji polskiej historiografii współczesnej po 1989 r., lokując ją w odniesieniu do nowych tendencji w humanistyce światowej i zachodzących w niej rekonfiguracji (luka paradygmatyczna), procesu deprofesjonalizacji historii, wpływu polityki historycznej na prowadzenie akademickich badań historycznych i problemu widzialności polskiej historiografii na arenie międzynarodowej. Wskazuje na podstawowe wątki diagnostycznego artykułu Tomasza Wiślicza identyfikującego główne tendencje w polskiej historiografii po 1989 r. Należą do nich: 1) rewizja dotychczasowych narracji historycznych, demitologizacja jednych, a mitologizacja innych, powrót politycznej historii wydarzeniowej opartej na pozytywistycznym rozumieniu prawdy historycznej; 2) rozwój sprzęgających polską historiografię z historiografią światową badań odrzucających metanarracje, a skupiających się na ujęciach mikrohistorycznych, a także dynamiczny rozwój historii mówionej, demografii historycznej i historii środowiskowej; 3) rozwój historii tożsamościowych ukazujących i podkreślających odmienności różnych grup społecznych; 4) budowanie wiedzy historycznej poza tradycyjnymi granicami historii akademickiej. Artykuł omawia także polemikę z tezami Wiślicza przedstawioną w tekstach Tomasza Falkowskiego (krytykującego upraszczające i zniekształcające praktykowanie w Polsce nurtów badawczych powstałych za granicą, np. mikrohistorii, oraz oferującego jako antidotum pojęcie zobowiązania, które podejmowałby historyk, angażując się w daną praktykę historiograficzną), Agaty Tatarenko (zwracającej uwagę na zakorzeniony w polskiej refleksji o przeszłości reportaż historyczny jako rodzaj refleksji tożsamościowej powstającej poza historią akademicką) oraz Dariusza Skórczewskiego, który odniósł się do tekstu Wiślicza o kondycji współczesnej historiografii, umiejscawiając rozważania w kontekście geografii wiedzy i perspektywy postkolonialnej, i zaproponował kategorię "ofensywy epistemologicznej" w dyskusjach na temat możliwości przekroczenia peryferyjności polskiej historiografii z charakteryzującym ją brakiem metodologicznej odwagi. Artykuł zawiera także streszczenie dyskusji, która odbyła się po wystąpieniach wyżej wymienionych badaczy. W podsumowaniu autorka wskazała na niezaznaczone w artykule Wiślicza, a występujące w polskiej historiografii nurty badawcze. Wymieniła także subdyscypliny badań, których rozwój mógłby przyczynić się do zwiększenia widzialności polskiej historiografii na

Kontakty polskich historyków z niezwykle wpływowym francuskim środowiskiem „Annales” w okresie komunizmu były wyjątkowe nie tylko na tle innych państw bloku wschodniego, ale wręcz w skali ogólnoświatowej. Badacze znad Wisły, mimo żelaznej kurtyny, na dobre zagościli w Paryżu, tworząc „polskie lobby” w prestiżowej Wyższej Szkole Nauk Społecznych. Autor postawił sobie za cel wyjaśnienie przyczyn tego fenomenu.
Przeprowadzona analiza obejmuje nie tylko problematykę historiografii, ale stawia też kluczowe pytania dotyczące kondycji polskiej humanistyki w dobie PRL, jej ograniczeń i osiągnięć oraz warunków istnienia. Na tle porównawczym szczegółowo prezentuje charakterystykę nauki francuskiej. I chociaż wydaje się, że metodologiczne wpływy „Annales” nie były w Polsce tak silne, jak się powszechnie uważa, to szczególnie bliskie relacje polskich i francuskich historyków wskazują, iż humanistyka polska potrafiła jako równorzędny partner włączyć się w międzynarodowy obieg idei.

Raport przygotowany na potrzeby XX Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Lublinie 19-20.09.2019.
Celem referatu jest przedstawienie tendencji i nurtów badawczych, które pojawiły się w polskiej nauce historycznej ostatnich 30 lat i odcisnęły lub dalej odciskają na niej swoje piętno. Wybrano do prezentacji cztery podstawowe tendencje, przekraczające tradycyjne dla polskiej historii akademickiej podziały epokowe. Są to: (1) Od „mitu” do „prawdy historycznej” i z powrotem, czyli tendencja obejmująca nurty historiograficzne, których celem jest albo rewizja – w imię prawdy historycznej – dotychczasowych opisów przeszłości, albo utworzenie nowych mitów w miejsce starych; (2) Między strukturami a idiografią, to jest kierunki badawcze odrzucające metanarracje i eksplorujące doświadczenie indywidualne, jak również te, których celem jest osiągnięcie wiedzy syntetycznej poprzez badania o charakterze, strukturalnym, porównawczym, lub globalnym; (3) Historie tożsamościowe, czyli o powstających w polskiej historiografii nurtach o znaczeniu dla budowania tożsamości jakiejś grupy społecznej z ukazaniem odmienności i oryginalności polskiej historii pod tym względem; (4) Poszukiwanie miejsca poza historią, czyli prowadzenie badań na podstawie źródeł nietypowych dla historiografii i wymagających dodatkowych umiejętności, lub stosowaniu koncepcji teoretycznych i interpretacji, które utrudniają dyskusję naukową z innymi historykami.

Artykuł jest poświęcony polskim i europejskim badaniam polskiego Oświecenia, wydanym w drugiej połowie XX - początku XX wieku

L'article est consacré aux rechérches historiques sûr l'epoque des Lumieres en Pologne; qui ont été publiées dans la deuxième moitié de XX sciècle

The history of Slovakia and the Slovaks has for many years been perceived in Polish historiography as a component of larger wholes: the history of Hungary or the history of Czechoslovakia. For this reason, Polish historians usually paid little attention to the phenomenon of the national development of the Slovaks in the 19th century. This situation began to change only from the 1990s, when numerous studies finally appeared seeking to see the history of Slovakia and the Slovaks as a separate historical issue from the histories of the Hungarians and especially the Czechs. This text is aimed at presenting the achievements of Polish scholars over the last three decades with regard to the history of Slovakia and the Slovaks in the 19th century. The article describes the most important Polish synthetic studies, collective studies, and finally monographic works on the history of Slovakia and Slovak culture. Attention was also paid to the most important scientific centres in Poland, which initiate research in the field of Slovak culture and history. Despite the growing interest in Poland’s southern neighbour in recent years, significant shortcomings in Polish historiography are still visible. The article also attempts to draw attention to the desirable perspectives for further research in Poland.

The aim of the article is to discuss the origins and circumstances of the decline of the Vandalian Concept on Polish lands, in the light of Polish medieval historiography. The idea of Poland-Vandalia was highly influential for creation of future Polish national identity. It was dominant Polish theory of ethnogenesis until the end of 16th c. when was replaced by the Sarmatian theory. The most important issues of analysis of Vandalian concept include: accurate time of origins, reasons of popularity, final falls of the Vandalian and rises of the Sarmatian theory. Finally, the ways of understanding of ethnicity of alleged ancestors by Polish scholars.

Natalia Bilous
Candidate of Historical Sciences,
senior research worker,  Institute of History of Ukraine NASU
(Ukraine, Kyiv), bilousnat@ukr.net
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6036-3204

FUNERARY CULTURE OF THE EARLY MODERN UKRAINIAN
SOCIETY: THE HISTORIOGRAPHY OF THE TOPIC

The article offers an interdisciplinary overview of the historiography of the funerary culture of the early modern Ukrainian society, as well as the main directions and trends in the research on the issue in contemporary European historiography, including Lithuanian, Belarusian, and Polish, where it has gained popularity over the last couple of decades. Particular attention is paid to the interdisciplinary nature of research, drawing in researchers from various fields, including literary scholars, ethnographers, historians of art and literature, linguists, theologians, archaeologists, anthropologists, archeobotanists, and microbiologists. The researches adopt systems analysis and methods of comparative studies.
Popular in European historiography, this issue has attracted comparatively less interest from Ukrainan historians. Sporadic studies of pompa funebris deal primarily with representatives of the ruling elites (magnates or Cossack officers of the Hetmanate era), szlachta, and the clergy, which does not exhaust the topic. Studies and publications of testaments and last wills are increasingly popular in foreign historiography; nevertheless, Ukrainian historiography features relatively few works that analyze the spiritual life, material culture, social and familial ties and the quotidian life of urban residents based on these sources. To that end, the conclusion of the present article features a list of topics that could yield significant discoveries, including urban residents’ funerary rites, signs of piety and charitable work, beliefs about the sacred, perceptions of sacred rituals, eschatological anxieties, and material as well as religious culture of the early modern Ukrainian society. Key words: funerary culture, testaments, Early Modern Ukrainian society, the Polish-Lithuanian Commonwealth, the Hetmanate, 16th –  18th century.

Esej z 2009 roku, dotyczący polskiej debaty nad dziedzictwem politycznym I Rzeczypospolitej w kontekście idei republikanizmu, polityki historycznej/polityki pamięci i „neosarmatyzmu”. Podsumowuje najważniejsze wątki dyskusji z lat 2004 – 2008. Poruszane wtedy tematy i zajmowane stanowiska zachowały ważność także w kolejnych latach. Tekst niepublikowany.

An essay written in 2009, concerning the Polish intellectual debate on the political heritage of the Polish-Lithuanian Commonwealth. It touches topics like the idea of republicanism and its validity, policy towards the past, memory studies. The covered period extends roughly from 2004 to 2008, but the discussed ideas, opinions and standpoints remained important also in the next years. Unpublished.

Lang.: PL. This bibliography includes science and popular science publications (or important for science researches), in social sciences (history and art-history, ethnology, archeology, philology), concerning or relating to the Scepusia region, published in Poland, as well as Polish authors or published in Polish abroad.
We applied systematic key, and within it a chronological and alphabetical system.

Odpowiedź na ankietę "Kwartalnika Historycznego" skierowaną do 183 respondentów: 161 krajowych i 22 zagranicznych. Na ankietę odpowiedziały 73 autorek/ów. Krajowi respondenci wywodzą się z następujących ośrodków akademickich: Białystok, Toruń, Kielce, Łódź, Bydgoszcz, Gdańsk, Gorzów Wielkopolski, Katowice, Kraków, Lublin , Olsztyn, Opole, Poznań, Warszawa i Wrocław.

У статті проаналізовано погляди польського історика Оскара Галецького (1891-1973) на місце України у так зв. «яґеллонській ідеї». У зіставленні з доробком романтичної історіографії ХІХ ст. прослідковано еволюцію цього історіографічного конструкту протягом ХХ ст. Розвиток польської історичної науки на прикладі праць Галецького розглянуто у ширшому політичному, інтелектуальному та націєтворчому контексті. «Мода» на героїзацію минулого віддзеркалювала дух епохи, коли Польща після 123 років неволі стала незалежною державою. Автор намагається довести, що «яґеллонська ідея» у працях польського історика втрачає свою первісну ціль – асиміляцію українців і легітимізацію давніх кордонів на «Сході» – набуваючи при цьому нового політичного звучання у вигляді рівноправного польсько-українського діалогу. У такий спосіб стаття має на меті підважити поширену в історіографії вкрай негативну оцінку «яґеллонського» концепту, що його часто досліджують у межах постколоніальної теорії.

This article discusses the views of four historians: T.Wojciechowski, S. Smolka, L. Gumplowicz and K. Krotowski on St. Stanislaw against their political views. St. Stanislaus is the patron of Poland and hypothesis about his alleged treason against King Boleslaw Generous led to fierce ideological and scientific discussion at the beginning of the twentieth century in the Polish scientific community.

The paper considers the vision of the world and the person of Józef Kazimierz Plebański (1831-1897), the Warsaw historian, one of two Polish students of Leopold von Ranke. In my article, I analyse the essential categories and objects which structure his thinking about reality, such as liberty, Providence, moral laws, state, nation, and humanity. At the end, I try to compare the worldview of Plebański with the worldview of historicism.

A. Cetnarowicz, K. Popek, Bulgarian affairs in the second half of the 19th c. in Polish historiography since 1989, „Slavia Meridionalis“, 2019, vol. 19, https://doi.org/10.11649/sm.1920. | In this article, we present an overview of research topics concerning the history of Bulgaria in the second half of the 19th c. and early 20th c. that have appeared in Polish historiography since 1989. We adopted the timeframe of 1848–1908. The two dates are not only of key importance for the history of Europe and Slavdom, but also for Bulgarians. 1848 was the year which saw the birth of Hristo Botev, one of the most prominent Bulgarian poets and national revival activists, while in 1908 Bulgaria officially declared its independence and the beginning of the third empire. We wanted to avoid writing historiographical overview articles which consist only of dry bibliographical lists and focus on the most important research trends which can be observed in the field of Polish studies on Bulgaria in the second half of the 19th c.

Prezentowane poniżej rozważania będą oscylowały wokół pytań: „co to w ogóle znaczy w roku 2020 historiografii a polska?” oraz „dokąd zmierzamy w historiografii polskiej?”. Rozważę m.in. różnicę pomiędzy określeniami "historiografia polska" a "polska historiografia", kwestię "epistemologii ofensywnej" (określenie Dariusza Skórczewskiego) oraz Polski jako jednego z centrów innowacyjnych badań historycznych (i jak to osiągnąć). http://www.kh-ihpan.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=101:1-2021&catid=8&Itemid=117&lang=pl

The purpose of the article is to present the evolution of Oskar Halecki’s interpretation of the Ukrainian problem, including the way in which this distinguished Polish historian viewed the issue of Poland’s eastern border, the attitude he adopted towards the idea of Ukraine’s independence and the role he gave Ukraine to play in the community of nations that he defined as ‘Central and Eastern Europe’. The article’s main concern is how Halecki’s historical views affected the interpretation of the Ukrainian question in Polish political thought.

Artykuł poświęcony jest archiwum prywatnemu (jako spuściźnie materialnej oraz praktyce dziejopisarskiej) Jana Wantuły z Ustronia – chłopa-bibliofila i historyka samouka, badacza przeszłości Śląska Cieszyńskiego i luteranizmu. Autorka rozwija trzy wątki odpowiadające różnym rozumieniom „poszerzania archiwum”: po pierwsze, omawia sposób, w jaki upomina się on o miejsce dla ewangelików w polskim dyskursie historycznym; po drugie, analizuje przejawy i aporie jego „szaleństwa katalogowania”; po trzecie, rozważa sens „powiększania” archiwum Wantuły przez podjęcie krytycznego namysłu nad jego pisarstwem i przyświecającymi mu założeniami.

2/2017 (193)

Грицьків Р. Українська Повстанська Армія польська історіографія проблеми  Україна культурна спадщина, національна свідомість, державність. – Вип. 22. – Львів, 2012. – С. 514 – 522.
У статті висвітлено основні етапи розвитку польської історіографії Української повстанської армії. Охарактеризовано методологічні та ідеологічні особливості до-слідження тематики українсько-польських відносин у комуністичний та сучасний п еріоди. Виділено п'ять етапів розвитку сучасної польської історіографії УПА. Здій-снено комплексне узагальнення польських досліджень українського визвольного руху згідно з жанровим, тематичним, концептуальним та фактографічним наповненням. ключові слова: Українська повстанська армія, польська історіографія, українсько-польські відносини.

In this paper, I present a number of chronological snapshots that combine (or so I hope), into a stop-motion view of German-Polish historiographical relations from the immediate post-World-War-II years until the era of late socialism. Thematically, I will concentrate on Polish-German controversies surrounding the interpretation of World War II. As for perspective, I will tell the story from the vantage point of Polish historians dealing with their German colleagues East and West – as well as with their own connotations of German-Polish relations past and present.
My main argument will be that coming to terms with the Polish–German past unquestionably required that nationalist categories of interpretation be deemphasized and decentred, and complemented by alternative frameworks of interpretation, so as to render the shared past more malleable, but that in order to do so, it was inevitable to first acknowledge their overwhelming power in shaping these relations and their interpretation in the modern era.

The paper considers the idea of history as a science of Józef Kazimierz Plebański (1831–1897), the Warsaw historian and Polish student of Leopold von Ranke. In my article, I analyze assignments that Plebański set as history, the place of history in science in general, the problem
of objectivity in history, and other major issues related to the study of the past in the thought of Plebański.

The content outline: Th is article deals with the criticism to which a Warsaw historian, Józef Kazimierz Plebański, subjected works by representatives of the so-called Kraków school of history. Plebański, who studied under Ranke and shared Ranke's historicist outlook, concentrated his criticism on the present-mindedness of the Kraków scholars' interpretation of Polish history, considering it to be the key methodological error they committed. Following this perspective, the article shows how Plebański perceived the phenomenon known as the 'new historical school' and how he viewed works by such scholars as J. Szujski, W. Kalinka, M. Bobrzyński and W. Zakrzewski (whom Plebański also included among members of the Kraków school of history).