Panislamizm

The nineteenth century witnessed the emergence of new patterns of interaction between the Ottoman Empire and other parts of the Islamic world. This development became, especially during the latter part of the century, an important issue for the colonial powers. Sometimes the latter tried to use these new relations to the advantage of their colonial policies, but at the same time there was a widespread fear of their potential to undermine western control over the Muslim-dominated parts of their colonies. Ottoman rapprochement with the wider Islamic world was thus problematised within the context of colonial policies and led to considerable debate among western policymakers and some leading orientalists such as Snouck Hurgronje...

1877’de Sultan II. Abdülhamid, Afganistan’a gönderilen resmi bir Osmanlı heyetine başkanlık etmesi için İslam âlimi ve hukukçu Ahmed Hulusi Efendi’yi seçmiştir. Kabil’de Bab-ı Ali’nin ilk resmi elçisi olmakla beraber Hulusi Efendi’nin geçmişi ve üstlendiği görevin Osmanlı diplomasisi ve dış ilişkileri haricindeki alanlardaki etkisi hakkında henüz çok az şey bilinmektedir. Makale Hulusi Efendi’nin Afganistan yolculuğu öncesindeki hayatına, üstlendiği bir dizi önemli göreve ve bunların arasında özellikle hukuk alanında bir dönüm noktası olan Mecelle’yi yazan seçkin komisyondaki üyeliğine biyografik bir pencere açar. Bu çalışma Osmanlı, İngiliz- Hintli ve Afgan arşivlerini kullanarak Hulusi Efendi’nin Afganistan misyonunun daha önce üzerinde durulmamış hukuki boyutlarını inceler, Osmanlı İmparatorluğu ve Afganistan’da hemen hemen aynı zamanda gerçekleşen İslami kanun oluşturma projesi de dahil olmak üzere gelecek için bazı muhtemel araştırma yönelimlerini ortaya koyar

Öz XIX. yüzyılda İslam toplumlarının içine düştüğü siyasi ve iktisadi buhranlar Müslüman aydınların önemli bir bölümünü İttihad-ı İslam yani İslam birliği fikrine yönlendirmiştir. İslam birliği üzerine yapılan ilk çalışmalardan biri Esad Efendi'nin İttihad-ı İslam isimli risalesidir. Esad Efendi'ye göre, İslam birliği Müslümanlar için dini bir yükümlülük olduğu gibi, İslam dünyasının kurtuluşu ve kalkınması için de bir zorunluluktur. Devlet başkanına itaat ile İslam birliği arasında doğrudan ilişki kuran Esad Efendi, görüşlerini izah etmek için Kur'an'dan bazı ayetleri delil göstermiş, İslam ve Batı tarihinden karşılaştırmalı olarak çeşitli misaller vermiştir. Ayrıca hac ibadetinin İslam birliği için çok önemli olduğunu dile getirmiştir. İttihad-ı İslam risalesinde dikkati çeken bir husus da İslam birliği ile medeniyet arasında kurulan bağdır. Esad Efendi, İslam birliğinin Müslüman toplumların her bakımdan gelişmelerine katkı sağlayacağı kanaatindedir. İslam birliğinin gerçekleşmesini de Osmanlı Devleti'nin çatısı altında mümkün görmüştür. Bundan dolayı özellikle bedevi hayatı yaşayan Müslümanlara bir yandan halifeye itaat etmelerinin gerekliliği öğretilirken öte yandan onların medenileştirilmeleri gerektiğini belirtmiştir. Osmanlı padişahının Müslümanların refah seviyesini yükseltmek için büyük bir gayret sarf ettiğini, Müslümanların da halife sıfatından dolayı ona bağlılık göstermelerinin zaruri olduğunu savunmuştur. Biz makalemizde öncelikle Esad Efendi'nin İttihad-ı İslam risalesinin metin incelemesini yaparak onun görüşlerini ortaya koymaya çalıştık. İkinci olarak da, metindeki bilgilerin mahiyeti, çıkarımların tutarlılığı ve iddiaların uygulanabilirliği açısından değerlendirmelerde bulunduk. Abstract The political and economic depressions in the 19th century that Islamic societies experienced led some of the prominent Muslim intellectuals to the idea of Ittihad-ı İslam, in other words Islamic Unity. One of the first studies made on Islamic Unity is Esad Efendi's pamphlet, Ittihad-ı Islam. To Esad Efendi, Islamic Unity is a religious duty for Muslims as being an obligation for the Islamic World to be independent and stronger. Esad Efendi, who associated the obedience to the head of the state and Islamic Unity gave some verses of Koran as evidence and some examples from the Islamic and Western History to explain his ideas. He also mentioned the importance of duty of pilgrimage for the Islamic Unity. Another significant point in the pamphlet of Ittihad-ı Islam is the connection between the Islamic Unity and civilisation. Esad Efendi is of the opinion that Islamic Unity will contribute to the development of Muslim societies in all respects. He thought that the recognition of Islamic Unity would be possible under the roof of the Ottoman State. For this reason, on one hand while the necessity of obedience to the caliphate was being taught to the Muslims especially the ones who were living as Bedouins, on the other hand he emphasized the necessity of making those Muslims civilized. He argued that the Ottoman caliphate exerted great effort to enhance the welfare level of Muslims and Muslims were obliged to obey him because of his role. We primarily made a text analysis of Esad Efendi's pamphlet of Ittihad-ı Islam and tried to present his ideas. Secondly, we made an evaluation in terms of property of the information, consistency of the inferences and practice of the claims.

Açe, Endonezya, Malezya, Singapur, Japonya, Güney Kore ve Hindistan... Güney Asya ve Uzak Doğu'nun bu yedi ülkesi, yitik bir medeniyetin, Osmanlının izlerini hâlâ taşıyor. Bu ülkeler için Osmanlı bir devletin, Türkler ise bir milliyetin ifadesi değildi. Bilakis, onları hatıralarında hâlâ canlı olan ve bir ölçüde rafine ederek idealleştirdikleri bir inanç sisteminin ve bir medeniyet duruşunun temsilcisi olarak yüceltmişlerdi.

Elinizdeki kitap, bu diyarları bu izleri ve bu hatırayı bizatihî tesbit etmek üzere gidip görmüş bir yazarın kaleminden anlatıyor. Kitabın satırları arasında dolaşırken, bir "dünya medeniyeti" inşası için sorgulamadan yollara düşen yitik isimlerin, Anadolu'dan binlerce kilometre uzaklıktaki toprakların semalarında yankılanan selamlarını duyacaksınız..

"Yaklaşık iki yıl sürecek olan yoğun bir araştırma safhasından sonra, öncelikle Güney Asya ve Uzak Doğudaki 'Türk' algısının Türkiye'deki mevcut milliyetçi algılarla uzaktan yakından ilgisi olmayan bir içeriğe sahip olduğu sonucuna vardım. Güney Asya ve Uzak Doğu halklarının hafızasındaki "Türk" imgesi, asırlar boyunca Asya halklarını temsilen Avrupa'nın muhatabı ve hasmı olan Müslüman Türklere karşılık geliyordu. İstanbul ise, çağlar boyunca Güney Asya ve Uzak Doğu halklarının siyasî odağı haline gelmişti..."
(Tanıtım Bülteninden)

1959 yazında, Kahire’nin kadim dini eğitim kurumu Ezher’in şeyhi (rektör) Mahmud Şeltût (1893-1963), İsnâaşeriyye Şiası’nın (Caferîlik) da Ehl-i Sünnet mezheplerinin eşiti olduğu, dolayısıyla o mezhebin hükümleriyle de amel etmenin caiz olduğu yönünde bir fetva verdi.  Sünnî dünyada benzeri görülmemiş bu fetva, Müslümanlar arasında ama bilhassa demografik olarak azınlık durumundaki Şiî’ler tarafından heyecanla karşılandı ve takip eden günlerde bir çok dile çevrilerek tekrar tekrar basıldı.  Esasında 632’de İslam peygamberinin vefatının ardından Müslümanların liderinin kim olacağı sorunu ile başlayan ve on üç asrı aşkın süredir sözlü ve fiziksel şiddet yoluyla derinleşen Sünnî-Şiî ayrışması tarihinde ilk kez, böylesi prestijli bir Sünnî lider Şia’nın da İslam içre bir hak mezhep olduğunu onayarak, meselenin çözümü için yeni bir zemin açmış oldu.

Bu makalede, yüzyıllardır süren bu mezhebî ayrışmanın ardından, nihayet böylesi devrimci bir açılımı ortaya koyabilecek entelektüel birikimi sağlayan yirminci yüzyıl Şiîlik ve Sünnîliği yakınlaştırma çabalarının tarihsel süreci ele alınıp, siyasi bağlama yerleştirilmeye çalışılacaktır. Evvela meselenin erken modern dönemden yirminci yüzyıla taşınan süreci özetlenip, yirminci yüzyılın ilk yarısında, süregelen kolonyal saldırılara karşı pan-İslamist saikle biraraya gelen ulus-aşırı ulema ağının takrîb çabaları ve açmazları ele alınacak. Bölge ülkelerinin 1950’lerle birlikte girdiği reform dalgasının, geleneksel ulemanın gücünü, bağımsız hareket kabiliyetlerini ve gündemlerini ne yönde değiştirdiği gösterilip, ulus devletlerin takrîbe yaklaşımı tartışılacaktır. Son bölümde ise, 1979 İran İslam Devrimi’nin pan-İslamist ve/veya mezhepçi olarak algılanmasının bölge devletlerinde yol açtığı panik ve 2003 Irak İşgali ile değişen dengeler üzerinden takrîb hareketinin bugünü konuşulacaktır. Bu suretle, yakınlaştırma çabalarının hem pan-İslamizm ve mezhepçilik akımları, hem de İslam ulemasının ulus-aşırı ilişkiler ağı ile bölgesel aktörlerin yumuşak güç devşirme çabaları arasındaki girift ilişkisi tartışılacak ve mezkur çabaların açmazları ve güncel durumu tartışılacaktır.

Arslan, Hüseyin Ongan. “Yirminci Yüzyılda Şiîlik ve Sünnîliği Yakınlaştırma (Takrîb) Hareketleri.” In İslam Cumhuriyetinde 40 Yıl: İran Toplum ve Siyasetinde Devamlılık ve Değişimler, edited by Hakan Güneş and Özüm Sezin Uzun, 261–83. Istanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2020.

Статья посвящена исследованию силы и целостности национальной и религиозной традиции волго-уральских татар на примере их участия в общественно-политической жизни Османской империи периода её распада в начале XX века. Для анализа были взяты статьи, письма, речи, напечатанные в прессе религиозно-политической направленности, которая являлась единой площадкой для большого количества народов, исповедующих ислам.

Parmi les publications liées au centenaire de la Révolution russe, le livre de Mathieu Renault est sûrement une des initiatives les plus originales en ce qu'elle vise à confronter 1917 avec une problématique des plus discutées actuellement, la place des musulmans dans une politique révolutionnaire et anti-impérialiste. Certes, le terrain est glissant. Bien avant les Indigènes de la République, on a eu un siècle pour observer comment la défense d'une communauté (et non d'une classe) opprimée a pu servir de tremplin politique pour les représentants auto-proclamés desdites communautés ou nations. Sans aller jusque là, les publications de Matthieu Renault dans les revues Période (https://revueperiode.net/) et Contretemps (https://www.contretemps.eu/) s'inscrivent en tout cas dans le courant des « études subalternes » et « post-coloniales ». Cela se confirme dans l'introduction du présent ouvrage. Il y est fort peu questions de classes et, dans le cadre du « débat "marxisme versus pensée décoloniale" », l'auteur veut surtout réfléchir sur « les convergences et les divergences (…), en contexte révolutionnaire, entre une lutte sociale "majeure-majoritaire" (pour le communisme) au centre et une multiplicité de luttes nationales-anticoloniales "mineures-minoritaires" aux marges » (p. 14) tout en gardant en ligne de mire l'actualité des « luttes autonomes des minorités non-blanches » (p. 17). À cette fin, l'auteur entend reprendre les thèses de Lénine mais « replongées dans l'histoire (…) de l'expansion du processus révolutionnaire en Russie musulmane » et « confrontée[s] à sa pratique de la révolution » (p. 15). Ce pari est heureusement tenu et le lecteur peut au fur et à mesure oublier les préventions qu'il avait pu former. Le terme de « musulmans » qu'on trouve en titre n'est certes pas une catégorie marxiste, mais c'était bel et bien la dénomination appliquée par l'administration tsariste aux populations d'Asie centrale dans le cadre d'une politique de colonisation. Cette colonisation avait-elle un caractère progressiste ? En 1899, Lénine répond par l'affirmative, non d'un point de vue moral ou social, mais en y voyant un signe du Développement du capitalisme en Russie (le titre de son ouvrage) non seulement en profondeur par l'industrialisation, mais aussi « en étendue » (p. 22) vers les confins non-russes de l'empire. Il évolue après 1905 en reconnaissant que le principal frein au progrès dans l'empire russe ne tient pas aux structures archaïques en périphérie mais à la résistance des rapports féodaux au centre. Ce qui reste un évolutionnisme fondé sur l'économie est remis en cause quand Lénine s'intéresse à la question nationale proprement dite. Dans la discussion des thèses de Rosa Luxemburg, il affirmait en 1903 que « la reconnaissance inconditionnelle de la lutte d'autodétermination ne nous oblige pas du tout à soutenir n'importe quelle revendication d'autodétermination nationale », un éventuel soutien étant subordonné aux « intérêts de la lutte de classe du prolétariat » (p. 37) : Matthieu Renault rappelle ici ce que beaucoup de marxistes ont soigneusement oublié depuis. La montée des tensions en Europe après 1910 amène Lénine à approfondir sa réflexion sur le droit des peuples. Logiquement, il fait peu de place à l'Asie dans ses raisonnements, mais Renault a le mérite d'avoir scrupuleusement étudié les textes et d'y avoir trouvé, par exemple, une note sur « le réveil de l'Asie », remarquant qu'aux Indes hollandaises, « le courant nationaliste a pris naissance sous le drapeau de l'islam » (1913, p. 41). Plus fondamentalement, Lénine affirme pendant la boucherie mondiale que le droit des peuples à l'autodétermination a pris un caractère subversif.

Osmanlı imparatorluğunun gerilemesinin hızlandığı ve birden fazla mesele ile uğraştığı 19. yüzyılda Şark Meselesi adı altında genelde azınlıklar özelde ise bu azınlık unsurlardan olan Ermeni etnisitesinin Avrupalı devletler tarafından kullanılarak oluşturulan Ermeni sorunu ile ilgilenmek zorunda kalmıştır. Bu çalışmamızda bahsi geçen dönemde zuhur eden Ermeni sorununa karşı dönemin padişahı II. Abdulhamid'in izlemiş olduğu politikada nasıl bir yöntem izlediğini incelemektir. Bu bağlamda Ermeni sorununun doğuşu, gelişmesi ve anılan dönemde devletin genel politikası olan Panislamizm politikası ve son olarak meseleye askeri tedbir olarak değerlendirdiğimiz Hamidiye Hafif Süvari Alaylarının kurulması gibi olguların her birinin kendi alanında yapılan akademik çalışmalar doğrultusunda ayrı ayrı değerlendirerek bir ön bilgilendirme yapılmaya çalışılmıştır. Bu sayede bu üç olguyu bir araya getirip birbirine bağlamada anlaşılır olma hedefi güdülmüştür. Akademik kaynaklardan yapılan inceleme ve değerlendirmeler neticesinde 1890 yılında kurulmaya başlanan ve 1891 yılında talimnamesiyle birlikte faaliyete başlayan Hamidiye Alaylarının Sultan II. Abdulhamid'in Ermeni sorununa karşı Panislamizm politikası ve askeri kuvvetin bir arada ustalıkla kullanılmış olduğunu gözler önüne sermiştir. Bu çalışmada kurulan Alayların oluşturulmasında sadece bölgesel bir güç oluşturulması hedeflenmeyip perde arkasında dini ve kavmiyetçi meselelerin olduğu da gösterilmiştir. Abstract In the 19th century, when the Ottoman Empire was dealing with more than one issue in many difficulties, under the name of the Orient issue, minorities in general had to deal with the Armenian problem, which is one of these minority elements in particular. In this study, the Sultan of the period against the Armenian problem that appeared in the mentioned period II. It is to examine how Abdulhamid followed his policy. In this context, the emergence and development of the Armenian question and the general policy of the state in the mentioned period, the policy of Panislamism, and finally, the establishment of the Hamidiye light cavalry regiments, which we consider as a military measure to the issue, were evaluated separately in accordance with academic studies in their own field. In this way, the goal of being comprehensible in bringing these three phenomena together and linking them together was driven. Sultan II of Hamidiye regiments, which started to be established in 1890 and started to operate with its regulations in 1891 as a result of the examinations and evaluations made from academic sources. He demonstrated that Abdulhamid's policy of Panislamism and military force against the Armenian problem had been used expertly together. In this study, it was shown

В статье на примере Волго-Уральского региона анализируется механизм сбора и информации о мусульманских подданных Российской империи в начале XX века. На основе современной историографии и архивных данных, многие из которых не были введены в научный оборот, представляется схема циркуляции информационных потоков, освещаются вопросы: как собиралась и осмысливалась первичная информация, получаемая с мест, служившая одним из базовых элементов аналитических обзоров и обобщений для работников МВД и региональных властей. Освещается проблема «революционного» характера деятельности мусульманских лидеров и вопрос о соответствии методики деятельности ГЖУ государственным задачам. В результате делается вывод о сложностях сбора исходного материала, его перевода с татарского языка на русский, которые во многом были продиктованы кадровыми проблемами и неоднородным отношением самого тюрко-мусульманского сообщества к происходившим внутри него переменам.
The article takes the example of the Volga-Ural Region to analyze the mechanism of collecting the information about the Muslim citizens of the Russian Empire in the early XX c. Main question is how the information received from local sources was collected and analyzed by officers of the Ministry of Internal Affairs. The article also sheds some light on the problem of the 'revolutionary' character of activity of Muslim leaders and on the question of compliance of activities of the Gubernia Gendarmerie Department with the national objectives. The article gives a conclusion about the difficulties of selecting the information and its translation from the Tatar into the Russian language.

Presented at the panel 'Knowledge production and Ottoman Empire: travelogues in the long nineteenth century' at MESA 2016.

How does one know the ummah? How one senses its presence and represents its actuality? The late 19th-century thematics of awakening, revival and reform in the Muslim world made the question of ‘civilization’ the central problematic of a new social question. Whether it is Tanzimat, Nahda or Aligarh, these movements sought to address the gap between their belatedness and the domain of the contemporary. Travel was indeed the practice of traversing this vertical gap back and forth, and it happened to be experienced not only as a translocation but, indeed, as a time travel. Muslim travellers of the 19th century had West as their telos both in their travels and intellectual labors, and both were marked by the lack of coevalness (Fabian 1983). Yet, towards the end of the century a new itinerary, contra the verticality of the West, started to gain precedence. Muslim travellers started to navigate the forgotten waters of Ummah. In this paper, I will look into this reorientation through Ottoman travellers and their journeys to India. My focus will be on S. M. Tevfik’s serialized journalistic reports from India for the leading Islamist journal Sebilürreşad (1913-4). Indian Muslims, especially after 1897 victory against the Greeks, became a curiosity of Ottomans for their Islamic transnationalism. Tevfik’s voyage was a reconnaissance survey for novel sensibilities and potentialities of an unprecedented future. Placing it among a number of travelogues written earlier, I will show how an aesthetics of pan-Islamism is mobilized to resignifiy daily encounters, objects and histories towards materializing the referent that is Ummah. Making things speak for Ummah, ventriloquizing them, I argue, is the constitutive moment of an Islamist sovereignty for it renders the speaker the authority over intentions unknown to things themselves. Tevfik’s travelogue unjams the ummah by positing a subject who can speak for it and thus opens the possibility for it to be heard. Rather than fixating on the question of Caliphate vis-a-vis Great Powers, a horizontal perspective embodied in Tevfik’s narrative can help us in rethinking the sidelined alternative of a civic bond interlacing anti-imperialism with an Islamic cosmopolitanism.