Nowa Huta

Zwykło się mawiać, że Nowa Huta to najbardziej zielona część Krakowa. I rzeczywiście, jeśli spojrzeć na zdjęcie satelitarne miasta, wydaje się, że nie jest to tylko pusty slogan. Zieleń zdaje się dominować nad przestrzenią przekształcaną przez człowieka w ciągu wieków, szczególnie zaś w ostatnich kilkudziesięciu latach. Całe założenie Nowej Huty tworzy unikatowy krajobraz kulturowy, będący twórczym połączeniem działalności człowieka i sił natury. Jest coś paradoksalnego w tym, że w pobliżu kombinatu metalurgicznego, który przyczyniał się do katastrofalnego stanu środowiska naturalnego w Krakowie i okolicach, przyroda rozwinęła się tak bujnie i reprezentuje ogromną różnorodność. Publikacja jest próbą holistycznego spojrzenia na fenomen zieleni, która analizowana jest przez zespół autorów w różnych swoich formach na obszarze pięciu tzw. nowohuckich dzielnic Miasta Krakowa. Krzysztof Wielgus opisuje nowohuckie parki i ich genezę w szerokim ujęciu krajobrazowym. Katarzyna Fabijanowska koncentruje się na opisie zieleni nowohuckich podwórek na wybranych przykładach. Idee ogrodów działkowych na przykładzie Rodzinnego Ogrodu Działkowego „Hutnik” analizuje Magdalena Zych. Poprzez nowohuckie nieużytki w okolicach zalewu w Zesławicach prowadzi Kasper Jakubowski. Miejskie lasy, a szczególnie Las Mogilski, jest tematem tekstu Przemysława Szwałki. Marcin Pawlik charakteryzuje zieleń ciągów rzecznych w odniesieniu do jurajskiej Dłubni. W tematykę użytków ekologicznych wprowadza Jakub Kałużny, a wątek w odniesieniu do Łąk Nowohuckich będących także Obszarem Natura 2000 rozwijają Maciej Kozak (w ujęciu botanicznym) i Joanna Kajzer-Bonk (w ujęciu ornitologicznym). Każdy rozdział posiada streszczenie w języku angielskim i jest zilustrowany fotografiami Katarzyny Ładny i Elżbiety Urbańskiej-Kłapy oraz Kamila Sorockiego, który wykonał je z drona.

Artykuł przywołuje trzy egzemplifikacje nieudanych prób ucieczek na zachód Europy z wyjątkowego miejsca, jakim była Nowa Huta. Propagandowo pierwsze prawdziwie socjalistyczne miasto, gdzie miał się wykuwać paradygmat „nowego człowieka" socjalizmu. Stąd pewien rodzaj paradoksu, który polegał na tym, że do Nowej Huty zdecydowanie częściej przybywano w poszukiwaniu swojego miejsca pracy i domu. Wyjazdy z tego miejsca, zwłaszcza w początkach jego budowy, były zdecydowanie rzadsze, a jeśli nawet, była to raczej migracja wewnętrzna. Stąd ciekawy obraz tych nielicznych prób ucieczek z „Młodszej siostry Komsomolska",
który przedstawia zróżnicowane motywacje i postawy pierwszych mieszkańców i budowniczych Nowej Huty, tym samym przybliżając poznanie tworzącej się tam społeczności.

The article aim is presentation of diametrical area transformation on the east side of Kraków at the turn of 1940s and 1950s. The theme was analysed basing on literature and authors studies and observations. The text contains characteristic of space of past villages, where still factory and the new city were built, especially sacred buildings, manor houses and palaces and military, communication, industrial and social objects. Afterwords there is description how the new city development was insert in existing natural conditions and historical communication ways. The second part of article is characterisation of Nowa Huta architecture and town planning and the main public buildings of the new city.

Anna Grochowska na kartach tej książki zabiera czytelnika w fascynującą podróż po Nowej Hucie. Przemierzamy wraz z nią tę część Krakowa w czasie i przestrzeni, tropami ogromnej liczby publikacji. Ich autorzy – wielokrotnie najbardziej uznani polscy literaci – przez wieki pisali o Nowej Hucie i terenach, na których powstała. Zaglądamy do miejsc zarówno bardzo popularnych, jak i tych zapomnianych. Autorka z wielką erudycją i swobodą odkrywa przed nami te znane i mniej znane teksty, biografie pisarzy i ciekawe, często nieobecne w świadomości czytelników konteksty. Jednocześnie nie ogranicza się do prezentacji samych utworów, ale rozszerza swoją opowieść o podstawowe fakty historyczne. Dzięki temu pozycja ta stanowi nie lada gratkę nie tylko dla fanów literatury, ale także dla osób chcących poznać Nową Hutę w nietypowy sposób.

Dealing with the socialist urban legacy proved to become one of main challenges for the cities of Eastern Europe in the last decades. The fall of socialism found most of the socialist urban areas either as "rejected" heritage or as a sort of "devastated" spaces which had lost their functional meaning, symbolic significance, and any clear narratives. In such conditions, it is particularly important to watch out for those processes, which enable socialist urban legacy to acquire new languages and symbols in order to be included into the current social dynamics. This article explores the potential of the world modernist heritage discourse in giving a new approach to interpreting urban legacy of socialist era. Over the past decade, the sharp increase in the activities around rethinking and revitalization of modernist heritage turned into a global trend. For Eastern Europe modernist legacy appeared to become a certain lens, through which it is possible to explore various visions of the Eastern European urban past within different contexts. The article seeks to reveal how the global discourse of modernist heritage influences current perceptions and attitudes towards the socialist urban legacy in the Eastern European countries, and aims to find out to what extent it facilitates integration of this legacy into changing symbolic contexts.

Choć staraliśmy się, aby w Korowodzie Nowohuckim swoje miejsce znaleźli przedstawiciele różnych dziedzin życia, różnych okresów historycznych i różnych obszarów składających się współcześnie na
pięć tzw. dzielnic nowohuckich Miasta Krakowa – zarówno ci bardziej, jak i ci mniej znani, żyjący przed 1949 r. i później – to z pewnością nie wyczerpaliśmy istniejących w tym zakresie możliwości. W dzieje tych terenów wpisało się bowiem tak wiele nietuzinkowych osobistości, że trudno byłoby uwzględnić je wszystkie, nawet jeśli braliśmy pod uwagę tylko te postaci, które odeszły już z tego świata. Jest to zatem wybór subiektywny, obarczony licznymi brakami, których nie należy traktować jako ujmy dla osób nieujętych w tym opracowaniu. Korowód Nowohucki ma raczej inspirować do dalszego poszukiwania wyjątkowych postaci i ich losów.

Nowa Huta, a new town built during the years 1950’s in Cracow, Poland, suffers nowadays of numerous problems. Those are usually economical and social. From this observation, Nowa Huta bears a bad reputation, among the municipal authorities and the inhabitants of the whole city.

The different policies pushed by the voivodship, the European Union and mainly the municipality in order to develop and integrate this territory into the urban area of Cracow are important. Indeed, the rehabilitation of the housings in the old part of the quarter or the project Nowa Przyszłość, new future, a genuine new town could influence the future of this area. However, different associations still act, organizing civil actions, debates, they are active thanks to the strong identity of this territory, and promote at the same time its specific soul.

My dissertation, will mainly have a look on the policies and development axes chosen by the political powers, like the municipality, region, European Union, and also, the actions of the different associations in the neighbourhood.

Based on information gathered from different sources, this text reconstructs the beginnings of cultural activities in Nowa Huta in the years 1949-1955, that is from the start of its construction to the creation of the largest cultural institutions and the publication of A Poem for Adults by Adam Ważyk. The article provides basic information about the so-called “red corners” – Nowa Huta’s first cinemas, theatres, libraries, cultural centres, the International Press and Book Club, the Archaeological Museum, the Music School, the DESA store, as well
as the associations of professional and amateur artists: the “Nowa Huta” Song and Dance Ensemble, the Lenin Steelworks Brass Band and the local branch of the Polish Photographic Society (later called the Amateur Photographers Club). This wide panorama of the cultural life in Nowa Huta in the first years after its construction proves that it was not a “cultural desert”, in spite of the difficult conditions for cultural activities.

Artykuł dotyczy tematyzacji rewitalizowanej przestrzeni. Zjawisko to jest coraz bardziej widoczne w Polsce, kraju w którym rewitalizacja przestrzeni na szerszą skalę zaczęła być prowadzona dopiero na początku XXI wieku. Zagadnienie zostało zaprezentowane na kilku przykładach - Stoczni w Gdańsku, Nowej Hucie i Kazimierzu w Krakowie oraz osiedlu Nikiszowiec w Katowicach.

The article shows literary and documentary presentations of the first years of building Nowa Huta in the context of the avant-garde gesture of blurring the traces of the past and attempting at establishing a completely new beginning. Another equally important goal is to show how Nowa Huta, a model city of socialist visions, was organized by the dialectic of materialization and dematerialization which governed both the rhetoric of architectural visions and descriptions of human – especially women’s – corporeality. The author combines idealized (and therefore immaterial) approach whose ideological senses are projected onto the architecture of a utopian city with the socialistic approach to the body as a precisely shaped form whose biological and generally material qualities are disciplined. The author describes a few attempts of bodily disobedience to the dictate of the form, exposing the gap between postulated construction plans and the reality of everyday life entangled in the materiality of architecture and the biological nature of the body.

There are twenty four cultural routes passing through Nowa Huta,
ncluding diverse cultural heritage of East part of Kraków. The aim of article is collection of available basic information about these routes, their analysis and evaluation of Nowa Huta existence on cultural routes. Scope of the article include: general information about routes, routes typology and subject matter, routes managers analysis, routs visitors statistic and routes infrastructure characteristic. The theme was analysed basing on available literature, websites and portals about routes, filed research (routes signing analysis), author’s observations and the talk with guide of Cistercian objects in Mogiła. The conclusions showed in summary can be useful in more effective management of
ultural routes in Nowa Huta, causing touristic offer of this part of Kraków more attractive.

Artykuł stanowi studium przypadku projektu Alternatywny Przewodnik po Nowej Hucie, zrealizowanego w 2017 r. przez Ośrodek Kultury im. Cypriana Kamila Norwida w Krakowie. Studium zostało opracowane w formie autoetnografii analitycznej, z perspektywy inicjatora i koordynatora tego przedsięwzięcia. Założenia i przebieg projektu opisane zostały w kontekście refleksji o dziedzictwie kulturowym Nowej Huty. Przykład projektu Alternatywny Przewodnik po Nowej Hucie może stanowić inspirację do podejmowania w instytucjach kultury, organizacjach pozarządowych czy grupach nieformalnych działań odwołujących się do lokalnego dziedzictwa kulturowego, budujących lokalną tożsamość, angażujących interesariuszy dziedzictwa kulturowego (szczególnie społeczność lokalną), pobudzających potencjał turystyczny, a także edukujących w zakresie dziedzictwa (podnoszących świadomość jego wartości i konieczności ochrony).

Centra, ośrodki i domy kultury to jedne z najliczniej występujących w Polsce instytucji kultury. Podejmują one różnorodne działania związane z animacją społeczności lokalnych, dla których i z którymi pracują. Z tego powodu bardzo często zajmują się dziedzictwem kulturowym w rozumieniu najbliższym człowiekowi, bo obejmującym materialne i niematerialne elementy dziedzictwa wśród których żyje on na co dzień. Praca animatorów kultury w zakresie zarządzania dziedzictwem kulturowym nie skupia się jednak na gromadzeniu artefaktów, ich opracowywaniu i udostępnianiu, jak na przykład w przypadku muzeów, a przede wszystkim na animowaniu: edukacji, przekazywaniu (w tym międzypokoleniowej transmisji) oraz współczesnym wykorzystaniu dziedzictwa. Artykuł stanowi studium przypadku dotyczące zarządzania dziedzictwem kulturowym w Ośrodku Kultury im. Cypriana Kamila Norwida w Krakowie. Analizie poddane zostały szczególnie zagadnienia związane z dziedzictwem kulturowym Nowej Huty. Ze względu na własne zaangażowanie w kontekst badawczy działania podejmowane przez instytucję zostały opisane przy użyciu metod badawczych właściwych dla podejścia etnograficznego w zarządzaniu humanistycznym: obserwacji uczestniczącej, a przede wszystkim autoetnografii.

Międzynarodowy konkurs Kraków Nowa Huta Przyszłości,
rozstrzygnięty jeszcze w 2012 r., przyniósł interesujące rozstrzygnięcia. Wzięły w nim udział 23 zespoły, a pierwszą nagrodę uzyskała koncepcja wykonana pod kierownictwem autora niniejszej publikacji w zespole Biura Projektów Urbanistyki i Architektury „Arca” z Gliwic. Przedstawiamy poniżej syntetyczne omówienie przyjętych w nagrodzonej
pracy rozwiązań, a także informacje o dotychczasowych efektach ich wdrażania.

Podkrakowska wieś Bieńczyce stanowiła część uposażenia proboszcza parafii pw. św. Floriana na Kleparzu, stanowiąc przy tym główne źródło jego dochodu. W XVIII i XIX w. rozegrał się w niej konflikt pomiędzy młynarzami a gromadą i ks. Antonim Krząnowskim, a po jego śmierci z ks. Franciszkiem Kolendowiczem. Kolejno następujący po sobie trzej młynarze z Młyna Górnego zaniedbywali obowiązki, wskutek czego stan młyna ulegał systematycznemu pogorszeniu. Artykuł podejmuje problematykę przyczyn, przebiegu oraz skutków toczonych w latach 1792–1838 sporów o młyn.

Istnieje wiele tras spacerowych i turystycznych prezentujących dziedzictwo Nowej Huty, dlatego nasza trasa z premedytacją pomija utarte ścieżki i koncentruje się na mikrohistoriach drugiego, a nawet trzeciego planu. Obejrzymy miejsca związane z życiem kulturalno-społecznym XVIII dzielnicy oraz tereny bardziej lub mniej dzikiej zieleni. Zajrzymy na podwórka, odnajdziemy słynne restauracje i niesławne spelunki, dowiemy się, gdzie grano jazz, boksowano, przekraczano murarskie normy i dyskutowano o „Poemacie dla dorosłych” Ważyka. Przespacerujemy się od prehistorycznego Kopca Wandy, aż po „zielony kręgosłup” Nowej Huty, na który składają się Planty Bieńczyckie, Planty Mistrzejowickie, Fort 48 Batowice, a poza Nową Hutą: Ścieżka „Drugie Życie Drzew” i Park Reduta. Trasę można pokonać pieszo lub na rowerze. Podzielono ją na dwa odcinki: podstawowy oraz rozszerzony. Sugerujemy pokonać je osobno, jednak dla wprawionych piechurów i rowerzystów całość nie powinna stanowić problemu. Zdecydowana większość trasy prowadzi chodnikami lub alejkami, a teren jest na ogół płaski (z wyjątkiem ostatniego odcinka wersji rozszerzonej). Odcinek podstawowy jest najbardziej intensywny i najbogatszy w obiekty. Odcinek rozszerzony – poprowadzony „zielonym kręgosłupem” Nowej Huty – ma charakter rekreacyjny, nie koncentruje się na konkretnych punktach do podziwiania, zaprasza raczej do cieszenia się naturą.

Vera Trappmann stawia sobie za zadanie krytyczną analizę przemian gospodarczych i społecznych w Polsce w ciągu ostatniego ćwierćwiecza. Skupia się przy tym na jednym tylko, lecz ważnym przypadku: hutnictwie, a dokładnie na losach zakładów w Nowej Hucie. Autorka „Fallen Heroes” stara się odpowiedzieć na dwa blisko związane ze sobą pytania: „co wpłynęło na przebieg restrukturyzacji hutnictwa w Polsce?” oraz „jakie konsekwencje dla samych robotników miały te przemiany?”. Dodatkowe, ogólniejsze cele książki Trappmann są również dwa: sproblematyzować przebieg transformacji ustrojowej jako sukcesu całego społeczeństwa oraz równie krytycznie ocenić wpływ integracji z Unią Europejską (UE) na stan polskiej gospodarki.