Kıpçak

The role of the grammatical cases’ category expressing the relationships between the nouns and other words, especially verbs, within the word groups and sentences is very important in the agglutinative languages. The number and functions of the suffixes of this category, formed of the morphemes called case suffixes in the agglutinative languages, differ according to the language. According to its structure Turkish language belongs to the group of agglutinative languages and thus the case
suffixes take a very important place within its morphology. The relationship of the modern Karaim language and historical Kipchak Turkic has been pointed out by some of the researchers. After performing the comparative analysis of the case suffixes in the works of the field of the historical Kipchak language that has been the source of today’s Karaim language, quite a lot of similarities may observed. These similarities are both seen in respect of morphology and function.
        In this paper, the case suffixes in the works of the field of Kipchak, being the historical heritage of the Karaim language, shall be analyzed using the comparative method. The case suffixes of Codex Cumanicus among the works of historical Kipchak field shall be compared with the modern Karaim language in terms of form and function. Thus the historical relationship between the Kipchak Turkic and modern Karaim language in terms of the case suffixes shall be proved.

Key Words: Karaim language, Kipchak language, case suffixes, comparison

ÖZ Moğollar ve Kuman/Kıpçaklar…Her ikisi de yaĢadıkları döneme damga vurmuĢ, sahip oldukları konar-göçer kültür ile yerleĢik toplumların hayatında derin izler bırakmıĢ iki halktır. Bilindiği üzere Kuman/Kıpçakların siyasî hayatı Moğol istilası nedeni ile sonlanmıĢtır. Ġlk bakıĢta bir felaket olarak değerlendirilebilecek söz konusu istila hareketi aslında diğer tüm halklar için olduğu gibi Kuman/Kıpçaklar için de tam bir dönüm noktasıdır. Kuman/Kıpçak birliği Ģeklinde var olan siyasi etkinliği sona erdirmiĢ ya da sahip olunan verimli arazilerin ve ticari kazanç açısından çok faydalı coğrafi sahaların elden çıkmasına neden olmuĢ olması istilanın bir boyutu iken; Kuman/Kıpçakların özellikle Bulgar ve Macar sahasında oldukça etkin bir rol oynamaları sonucunu beraberinde getirmiĢ olması ve söz konusu devletlerin hayatında askerî ve hatta idarî önemli görevler almalarını sağlaması diğer bir boyutudur. Bu noktada Moğolların XIII. yüzyılda gerçekleĢen hareketi Kuman/Kıpçak tarihinin yön değiĢtirmesine vesile olan bir hareket olarak algılanmalıdır. ABSTRACT Mongols and Cuman/Kypchaks…Both of them are folks that made an impact on their era, and left a mark on the people through their nomad culture. As is known, Cuman/Kypchaks political life ended because of Mongol invasion. Ġn fact, said invasion movement that can be considered as a disaster at first sight, is a turning point for Cuman/Kypchaks like any other community. While ending the Cuman/Kypchak political association or causing loss of geographical land with fertile lands and high trading profits is one dimension of the invasion, causing Cuman/Kypchaks playing a big role especially in Bulgarian and Hungarian land and even taking a charge in military and governing positions of these countries is another dimension. Ġn this aspect, Mongol invasion in XIII. century is not to be considered as an end to Cuman/Kypchak history, but a rather turning point.

This article will discuss the situation of the Cuman / Kipchak Turks in the Balkans before the Ottoman Empire. Before moving on to our main subject, it will give information about the origin of the Cumans, their emergence, and the names of these Turkish people by various nations. After this preliminary information, the article will focus on the situation of the Cumans in the Balkans before the Ottoman Empire and will discuss the relations of the Cumans with different nations such as Hungarians, Romanians and Bulgarians for a better understanding.

Makalede Osmanlı öncesi Balkanlar’da Kuman/Kıpçak Türkleri’nin durumu ele alınacaktır. Asıl konumuza geçmeden önce Kumanların tanınması amacıyla onların menşei, ortaya çıkışları ve bu Türk kavminin çeşitli milletler tarafından hangi isimlerle anıldıkları hakkında bilgi verilecektir. Bu ön bilgiden sonra Kumanlar’ın Osmanlı öncesinde Balkanlardaki durumu üzerinde durulacak ve bunun daha iyi anlaşılması için Kuman-Macar, Kuman-Romen ve Kuman-Bulgar ilişkileri tek tek ele alınarak konumuz işlenecektir.

Karaim Turkic, which is classified geographically amongst the Northwestern group of Turkic dialects and within the Kipchak group in terms of its ethnic structure, is one of the present-day Turkic dialects with dramatically declining number of speakers. Having three dialects of Trakai, Halitz-Lutsk and Crimea, Karaim Turkic has preserved some archaic words and suffixes of the general Turkic language.
In the written and spoken language of Karaim Turkic basic suffixes of verbal adjectives and verbal adverbs of the Old Turkic language, present in many Turkic dialects today, continue to exist while verbal suffixes that emerged through formation of fixed forms by combination of more than one suffix are still in use. One of the suffixes that emerged through formation of a fixed form in combination of more than one suffix in Karaim Turkic is the suffix - Adoğon / -ydoğon. The suffix -Adoğon / -ydoğon is observed to be used in formation of both verbal adjectives and verbal adverbs. Use of the same suffix in the formation of both verbal adjective and verbal adverbs simultaneously is not commonly observed in Turkic. The structure and use of the suffix -Adoğon/-ydoğon in Karaim Turkic is therefore an interesting case.
In this paper information on the structure and formation of the suffix -Adoğon / -ydoğon shall be provided by revealing the use and functions of the suffix based on examples taken from texts in the Trakai dialect of Karaim Turkic. Comparison with similar suffixes in other historical and modern Turkic dialects shall be made while establishing the structure and functions of the suffix.
Keywords: Karaim Turkic, verbal adverb, verbal adjective, Turkic dialects

Edatlar manaları olmayan, sadece gramer vazifeleri bulunan kelimelerdir. Tek başlarına manaları yoktur. Hiçbir nesne veya hareketi karşılamazlar. Fakat manalı kelimelerle birlikte kullanılarak onları desteklemek suretiyle bir gramer vazifesi görürler. Onun için manalı kelimeler olan isimlerin ve fiillerin yanında edatlara da vazifeli kelimeler diyebiliriz. Cümlede kelimeleri birbirine bağlayan sözcüklere edat denir. Edatlar cümle öğesi olmazlar ve morfolojik değişikliğe uğramazlar. Cümle içinde kelimelerin anlamını, zaman, yer, amaç olarak belirtirler. Başkurt şekil bilgisinde edatlar çeşitlilik arz etmektedir. Mesela “üsün, kеwеk, hımak, şikеllе, tüšlü, mеnan, üta, hayın, aşa, buyı, buyınsa, buyına, arkahında, turahında” (için, gibi, ile, her, sayesinde, aracılığıyla, hakkında, diye) vb. edatlar yalın ve iyelik halinde kullanılırlar. Başkurt Türkçesi gramerinde edatların ismin yalın ve iyelik hallerinde kullanılan edatlar, yönelme hâlinde kullanılan edatlar ve ayrılma hâlinde kullanılan edatlar olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Ayrıca edatlar birleşik cümlede yan cümleye gelerek onu asıl cümleye bağlar. Cümleyi sentaks olarak tamamlar. Bildiride Başkurt Türkçesi morfolojisinde edatların kullanım şekli ve morfolojik işlevi, gramer içerisindeki morfolojik yeri incelenecektir.

Bu yazıda tanıtımını yapacağımız eser üç ciltlik bir külliyattır. Kıpçak Yazılı Mirası adıyla anılan bu eser Gregoryan Muhiti Kıpçak Türkçesi için hazırlanmış katalog, metinler ve sözlükten ibaret oldukça hacimli ve kapsamlı bir çalışmadır.

This dissertation is the first research in the “Codex Cumanicus” and the content of its vocabulary that was assumed recording at the end of the XIII century and in the middle of the XIV century at the latest. The Cuman dictionary of “Codex Cumanicus” is systematically researched from the linguistic aspect firstly in the dissertation. The lexical units used in the language of “Codex Cumanicus” are analyzed throught eh prism of historical linguistics, the words only used in the “Codex Cumanicus” among the Kipchak works are noted, the correlation of national vocabulary is defined, the periods when the borrowings passed to the Kipchak language and the reasons of usage are touched, especially the words passed through the Mongol language are compared with the equivalents of Mongol language, the signs of those words are researched in the Turkish written monuments, Turkic languages and dialects firstly in the dissertation. The religious vocabulary in the “Codex Cumanicus”, the religious national words, the signs of Khazars in the daily life of the Cumans, the odds of the ancient Turkish beliefs in the language have been attracted to the research firstly, too. In the same time, the etimological elucidation of some words is expressed. The dissertation will enrich the turkological researches with new facts by clarifying many of the issues from the point of view of both to reveal the lexical features of Cuman language, the common features of Oghuz and Kipchak languages, and to make comparisons among the language facts as being the first research in this field.

Kıpçak Lehçesi, Türk lehçeleri arasında hem konuşulduğu coğrafya hem de konuşur sayısı bakımından önemli bir yere sahiptir. Bu sebeple uzmanlar; Kıpçak lehçesi araştırmalarına yönelmiş, pek çok tez1 ve kitap2çalışması ortaya koymuştur. Başlangıçta gramer ve metin çalışmaları ayrı ayrı değerlendirilen lehçeler, günümüzde karşılaştırmalı incelemeler sayesinde bir bütün hâlinde alana katkı sunmaktadır.