Islamic Intellectual History and Sects

In his work ʿUmdat al-ʿārifīn, Šayḫ al-Ašrafānī, a Druze scholar living in Syria in the 11th/17th century, composed a Druze history of origins for the entire community. This universal history portrays Druzism as an inherent part of human history, like the other monotheistic doctrines. The author thus offers a theological account of the birth of Druzism by tracing a linear discourse of world history from Adam to the Druze daʿwa (preaching) in the 5th/11th century. Al-Ašrafānī also attributes an Islamic character to Druzism by drawing on the Druze sacred text as well as exegetical literature from the late 9th/15th century, while highlighting the Islamic nature of Druzism and its pre-eminence. This rewriting of history in the 11th/17th century contributed to the popularization of Druzism, as attested in other texts from the same period. While al-Ašrafānī did not greatly influence his contemporaries, his work was of considerable importance in the Druze communities of Bilād al-Šām afterwards. Indeed, ʿUmdat al-ʿārifīn had such a substantial impact on Druze historiography that it became a historical source for writing and rewriting the Druze history of origins. Despite being quoted extensively by modern Druze historians, it remains unpublished, being kept secret in the community.

This article investigates the role of magic in the confessional identity of the Ikhwān al-Ṣafā as it is articulated in the 52nd epistle on magic, and informed by the rest of their Rasāʾil (Epistles). To achieve this, the author revisits the long scholarly tradition of speculation about their denominational commitment that has seen them affiliated one way or the other to Ismailism, seeing its esoteric foundations as the platform onto which their magic and astrology were cultivated. Rather this article argues that the Ikhwān al-Ṣafāʾ aimed with their Rasāʾil to establish an anti-sectarian religio-political reform that they refer to as the Third Way. Its strategy comprises: reconciling revelation and philosophy; valuing the message of religions other than Islam (Christianity, Judaism, Brahmans, and Sabians); and addressing some Shiʿa specific practices and doctrines which it scrutinizes. The Ikhwān mitigate the doctrinal boundaries between Shiʿism and other denominations by adopting a more equable position which is consonant with Zaydi and Ibadi attitudes toward the contentious issues of imamate, caliphate, and wilāya/walāya. So, the Ikhwān see magic as the conceptual and practical pivot of the Third Way, since it is the culmination of philosophy and revelation, becoming a suitable concept to signify the self-enlightenment of the accountable imam achieved through knowledge of the Divine and Nature and the abandonment of physical attachment, which constitute the only conditions of legitimacy. It is also an appropriate tool for regulating state guardianship and sublimating the temporal state itself into a sacred city instead of investing sacral power into a single person.

“Bir Bilim Dalı Olarak İslam Mezhepleri Tarihi ile İlgili Metodolojik Problemler”, İSAV: “İslami İlimlerde Metodoloji Problemi” Sempozyumu, 27-28 Eylül 2003, İslam Araştırmaları Merkezi, Bağlarbaşı, İstanbul.

Yayımlanmış olarak: [İslamî İlimlerde Metodoloji (Usûl) Meselesi, İstanbul: Ensar Neşr., 2005] içinde s.441-491.

Yüksek Lisans Tezi:
İslam Akaidinde Karşıt Fikir Kavramı Ankara Üniversitesi  Sosyal Bilimler Enstitüsü,  Kelam ve Felsefe Bölümü, Ankara. 1989
Özet
İslam tarihinin ilk dönemlerinclen itibaren görülen ve her
dönemde taraftar bulabilen karşıt/muhalif  fikirIeri anlamaya yönelik bir  çalışmadır. Bu fikirlerin sahipleri, devirlerindeki yanlış uygulamaları tashih için ortaya çıkmıştır.  Girift yapılarından dolayı karşıt fikirleri, tecdid (yenileme) , tececedüd (yenilenme, modernizm, reformiz) ve ilhat terimlerle tasnif etmeye çalışırk. Buna rağmen söylemlerinden dolayı birbirinlerindne kesin hatlarla ayrıldığı da bir gerçektir. Fakat bizim bütün gayretimiz, bunları günümüz clüşünce yapılarına ışık tutacak şekilde temellendirneye yöneliktir.  Böylece oldukça farklı zaman ve mekan dilimlerinde ortaya çıkan ama söylemleri birbirine benzeyen grubları (Şeyh Bedrettin Hareketi ve Haricilik; İbn Teymiye’nin fikirleri ile Vehhabilik) analizine katkı hedeflendi.
Örneğin Şeyh Bedreddin'in karşıt fikirlerini tahlil
Ederken,  onun Hıristiyanlık, İslamiyet ve diğer kültürlere karşı nasıl bir dini tasavvur geliştirdiğini, ıslah adına çıkarken ilhada varan görüşlere ulaşmasının, teorinin nasıl siyasal sonuçlara dönüşebileceğini inceledik.
2. bölümde ise İslam alimlerinin önde gelenlerinden olan İbn Teymiye’nin bireysel tutumu ve tasavvurunu inceledik. Bunun sonra niçin Muhahhar Selefi’yenin teorisyeni olarak takdim edildiğinin gerekçesini anlamaya çalıştık.
Onun devrindeki dini tasavvurların yanlışlıklarına işaret ederek, Peygamberimiz ve Sahabe dönemindeki fikirler itemel alıp başlattığı ıslah hareketi, sonra bir çok çağdaş islam Alimine (M.Abduh, R.Rıza, C.Afgani vb) ilham kaynağı oldu, Vehhabilik gibi siyasal/dini harekete olan etkisi nedir, sorularının cevabını araştırdık.
O’nun tecdid hareketi hem modernist hem de Neo Selefi denilen muhafazakar bir tasavvura kaynak olması açısından önemlidir.
Böylece “Karşıt Fikir” kavramı ile aynı gelenek içinde farklı tasavvurların ortaya çıkışı, birbirleriyle rekabet mi ettikleri, yoksa bir diğerini tekfir ederek dışlayarak biricik ve doğru inanç olduklarını mı iddia ediyorlar, sorusunu müzakere etmekdedir.

ÖZET
İslam tarihi boyunca ortaya çıkan siyasî-itikâdî oluşumları/fırkaları ve onların görüşlerini ele alan fırak edebiyatının şüphesiz en başarılı ve en çok bilinen örneği Ebû’l-Feth eş-Şehristânî’nin (ö. 548/1153) el-Milel ve’n-nihal isimli diğer dinleri de kapsayan eseridir. El-Milel yazılmasının akabinde kısa bir süre içerisinde İslam coğrafyasının pek çok köşesine ulaşmış ve özellikle nispeten tarafsız ve ilmî üslubu sebebiyle değişik fırka mensupları tarafından dahi başvurulan temel bir kaynak olmuştur. Bunun örneklerinden biri Şehristânî’den kısa bir süre sonra yaşadığı anlaşılan Uman’ın Kalhât şehrinden İbâdî âlim Ebû Abdillâh el-Kalhâtî’nin (ö. 7./13. yy) el-Keşf ve’l-beyân adlı eseridir. Bu makale el-Keşf’in ikinci cildinin otuz sekiz ile ellinci bâbları arasında yer alan İslam fırkalarının tasnif edildiği bölüm üzerine odaklanarak Şehristânî’nin el-Milel’indeki fırka tasnifi ile yapılan mukayeseler sonucu görülen çarpıcı benzerliklerden hareketle Kalhâtî üzerinde Şehristânî etkisinin mevcudiyetini iddia etmekte ve bunu ispatlamaya çalışmaktadır. Bunun yanı sıra Şehristânî’den ciddi ölçüde yararlandığı anlaşılan Kalhâtî’nin niçin eserinin hiçbir yerinde Şehristânî’den veya el-Milel’den bahsetmediği sorusuna da birtakım öneriler sunmaktadır. Son olarak Kalhâtî’nin tasnifinin Şehristânî’nin tasnifinden nerelerde ve hangi bakımdan farklılaştığını tespit etmek suretiyle Kalhâtî’nin tasnifinin kendine özgü niteliklerini başlıklar halinde ortaya koymaya çalışmaktadır.
Anahtar kelimeler: İbâdîlik, Kalhâtî, Şehristânî, Uman, Fırak Edebiyatı

THE INFLUENCE OF AL-SHAHRASTĀNĪ ON IBĀḌĪ HERESIOGRAPHY
-The Case of al-Qalhātī-
ABSTRACT
The most successful and well-known example of Islamic heresiography that examines political-theological sects/firaq throughout Islamic history and their views is al-Milal wa-l-niḥal, that includes also other religions, by Abū l-Fatḥ al-Shahrastānī (d. 548/1153). Copies of al-Milal reached various regions of Islamic world in a short time just after it had been written and became a major source of reference in its area even by authors with different sectarian identities, particularly due to its relatively neutral approach and scientific method. The influence of al-Milal could be apparently seen in al-Kashf wa-l-bayān by an Ibāḍī scholar, Abū ʿAbd Allāh al-Qalhātī (d. 7th/13th century) who lived in Qalhāt, a southern coastal city of Oman, just less than a century after al-Shahrastānī. This paper focuses on the parts between the thirty-eighth and fiftieth chapters of the second volume of al-Kashf regarding Islamic sects and makes comparisons with al-Milal and, as a result, claims the existence of al-Shahrastānī’s influence on al-Qalhātī and tries to prove it based on striking similarities between two texts. On the other it offers suggestions about the reasons why al-Qalhātī mentioned neither al-Shahrastānī nor al-Milal anywhere in his al-Kashf even if he seemingly widely utilized al-Milal. Finally it attempts to describe the characteristics of al-Qalhātī’s heresiological classification by pointing out where and how it differs from al-Shahrastānī’s.
Key words: Ibāḍism, al-Qalhātī, al-Shahrastānī, Oman, Islamic Heresiography

Sufi orders played important role to propagate Islam among nomads in
Central Asia, especially among Kyrgyz. At the same time the sufi orders were effective in constructing the understanding of Islam among Kyrgyz. The Ishqiya order was one them. The Ishqiya order built “langars” where they visited and spread its doctrine among population. The research focused on the activities of Ishqiya order among Kyrgyz.