Εθνική Αντίσταση

γράφει ο Iωάννης Β. Δασκαρόλης Η νέα βιογραφία του Ναπολέοντα Ζέρβα από τον Γιάννη Αθανασόπουλο είναι ένα βιβλίο που περιμέναμε καιρό. Ο Αθανασόπουλος έχει ήδη στο ενεργητικό του μια σειρά από μελέτες για την Κατοχή, τον Ναπολέοντα Ζέρβα και την δράση του ΕΔΕΣ, αρθρογραφεί τα τελευταία χρόνια στον ιστότοπο istorikaxronika.com κυρίως για ζητήματα που αφορούν την Εθνική Αντίσταση και τον ΕΔΕΣ, ενώ είναι και υπεύθυνος του ιστορικού αρχείου του Πανελληνίου Συνδέσμου Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης-Ναπολέων Ζέρβας από το 2012. Αναμφίβολα το έργο του Αθανασόπουλου δεν είναι εύκολο καθώς ο Ζέρβας υπήρξε μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα με πλούσια στρατιωτική και πολιτική δράση που κάλυψε σχεδόν μισό αιώνα. Ουσιαστικά η βιογραφία χωρίζεται σε τρία εντελώς ανισομερή μέρη. Το πρώτο αφορά την στρατιωτική σταδιοδρομία του Ζέρβα και την

Το άρθρο αυτό πραγματεύεται ζητήματα που αφορούν την κατοχή και την αντίσταση στη γερμανοκρατούμενη ζώνη του Έβρου, ωστόσο το κύριο βάρος πέφτει στο κίνημα αντίστασης. Πιο συγκεκριμένα εξετάζονται α) η συμβολή των τοπικών κομμουνιστικών οργανώσεων στη δημιουργία του αντάρτικου στην περιοχή, η ανάπτυξη και εξέλιξη του ΕΛΑΣ β) η σχέση της τοπικής καθοδήγησης με την ηγεσία του ΚΚΕ, γ) η ανταπόκριση της τοπικής κοινωνίας και δ) οι σχέσεις του αριστερού αντάρτικου με άλλες οργανώσεις, τις Συμμαχικές Στρατιωτικές Αποστολές και το ελληνικό Προξενείο Αδριανουπόλεως.

Στο βιβλίο Η Προσφυγούπολη Νίκαια-Νέα Κοκκινιά του Γιώργου Αγκυραλίδη περιγράφεται η διαδρομή των προσφύγων από την εγκατάσταση τους στην περιοχή της Νίκαιας, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή έως τις μέρες μας. Βασίζεται κυρίως σε αναμνήσεις και διηγήσεις αυθεντικών περιστατικών. Πρόκειται δηλαδή για μία καταγραφή γεγονότων και προσώπων, χαρακτηριστικών της εποχής η οποία σκιαγραφείται.

Περιγράφονται η εγκατάσταση των προσφύγων στην περιοχή της Νέας Κοκκινιάς - Νίκαιας, οι συνθήκες διαβίωσης τους, η προσαρμογή στη νέα «πατρίδα», οι συνήθειες τους, η γλώσσα τους, η κοινωνική τους ζωή, τα τραγούδια τους, η διαδρομή μέσα από την κατοχή και την αντίσταση, τα χρόνια μετά την απελευθέρωση.

Τέλος, το έργο καταλήγει με τη σύνδεση της διαδρομής αυτής με τη σύγχρονη Νίκαια.

Στο παρόν άρθρο, που αποτελεί την ανάπτυξη ανακοίνωσης σε συνέδριο για την Ιστορίας της Καβάλας, δημοσιεύεται κριτικά το μοναδικό εξ όσων γνωρίζω σωζόμενο επίσημο ημερολόγιο μονάδας του ΕΛΑΣ, του 26ου Συντάγματος Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης που έδρασε κατά της βουλγαρικής κατοχής.

Η παρούσα δημοσιευμένη ανακοίνωση στο συνέδριο: "Εχθρός εντός των πυλών, όψεις του δωσιλογισμού στην Ελλάδα της Κατοχής", (Ιούλιος 2004, Σαμοθράκη) αφορά την περίπτωση των σλαβόφωνων κατοίκων της Ανατολικής Μακεδονίας που βρέθηκε στην βουλγαρική ζώνη κατοχής το 1941-1944. Το συμπέρασμα είναι ότι παρότι οι σλαβόφωνοι αποτελούσαν μία θεωρητικά ευνοϊκά διακείμενη πληθυσμιακή ομάδα για τις βουλγαρικές αρχές, ο βαθμός αποδοχής της βουλγαρικής υπηκοότητας και κυρίως συνεργασίας με τις κατοχικές αρχές υπήρξε περιορισμένος.

Στα πλαίσια της ανακοίνωσης αυτής θα μας απασχολήσουν περισσότερο οι προϋποθέσεις, οι αφορμές και τα αίτια εξαιτίας των οποίων ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ) ήρθε σε σύγκρουση με άλλες ένοπλες ομάδες και κυρίως με τα τμήματα της Πανελληνίου Απελευθερωτικής Οργανώσεως (ΠΑΟ) και λιγότερο ο τρόπος με τον οποίο εξελίχθηκαν οι συγκρούσεις, οι μάχες, οι εκατέρωθεν βιαιοπραγίες κτλ. 2. Πηγές Η σχετική βιβλιογραφία είναι περιορισμένη και αφορά κυρίως αναμνήσεις, ημερολόγια κτλ που προέρχονται από ανθρώπους που έζησαν τα γεγονότα και ανήκαν είτε στην ΠΑΟ είτε στον ΕΛΑΣ. Λείπουν δηλαδή κι εδώ οι συνθετικές επιστημονικές εργασίες. Τη σπουδαιότερη πηγή για την ίδια την ΠΑΟ αποτελεί το γνωστό δίτομο έργο του Π. Παπαθανασίου, Για τον Ελληνικό Βορρά 1 , ενώ ελάχιστες είναι και οι πηγές από την πλευρά του ΕΛΑΣ 2. Εννοείται ότι τα κείμενα αυτά δεν αποφεύγουν την αναπαραγωγή των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων με τα οποία η κάθε πλευρά αντιμετωπίζει την άλλη. Πιστεύω πάντως ότι οι πηγές αυτές με τη συνδρομή της επιτόπιας έρευνας καθώς και η μελέτη εγγράφων του αρχείου του ΚΚΕ που ανήκουν σήμερα στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) αλλά και εκθέσεων της ΠΑΟ που φυλάσσονται στη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (ΔΙΣ) επιτρέπουν τουλάχιστον την αποκατάσταση των

Στο πλαίσιο της εκπόνησης Πτυχιακής εργασίας στο τέταρτο έτος της φοίτησης μου, επέλεξα ως κύριο θέμα την ανάλυση και ανάδειξη της προσωπικότητας του Γενικού Γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος και ενός εκ των ηγετών της Αντίστασης, Γιώργη Σιάντου. Τα πολύ δύσκολα χρόνια με τη σπουδαία συνδικαλιστική του δράση την περίοδο του μεσοπολέμου ως καπνεργάτης, ο μεγάλος και άνισος αγώνας του ΕΑΜ/ΚΚΕ απέναντι στη τριπλή κατοχική ζώνη που είχε Ελλάδα από Γερμανία, Ιταλία, Βουλγαρία, οι ντόπιοι συνεργάτες των ΝΑΖΙ και μετέπειτα ο αγώνας ενάντια στην πανίσχυρη Αγγλία με την ήττα στη μάχη των Δεκεμβριανών και την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, σε όλα αυτά τα γεγονότα διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο ενώ η μέχρι τώρα ιστορία του είχε ''χρεώσει'' πολλά λάθη. Όλα αυτά τα δεδομένα με παρακίνησαν ώστε να εκπονήσω μία πτυχιακή εργασία που παρόλο τις δυσκολίες και τα πολύ λίγα στοιχεία και βιβλιογραφίες που υπάρχουν για τον Γ.Σιάντο,  να μπορέσω να συνδράμω στη κατανόηση αυτής της εξέχουσας προσωπικότητας της εποποιίας της ΕΑΜικής Αντίστασης.

Η τοπική ιστοριογραφία στάθηκε ισχνή αλλά και συχνά υποτιμητική στο ζήτημα της Εθνικής Αντίστασης στο νησί μας. Η θύελλα του Εμφυλίου και τα χρόνια των διωγμών που ακολούθησαν στάθηκαν ικανά ώστε να χαθούν πολλοί αγωνιστές και μεγάλος όγκος αρχειακού υλικού. Για μισό περίπου αιώνα η «γνωστή» ιστορία της Αντίστασης ήταν η ολότελα στρεβλή εικόνα που παρουσίασε ο νικητής και στην οποία κάθε στοιχείο με προέλευση την Αριστερά θεωρούνταν … αναξιόπιστο και μη έγκυρο ιστορικά.

Η εργασία αφορά την παρουσίασης και ερμηνεία της πολιτικής μεταστροφής των Ποντίων προσφύγων από τον, κυρίως τουρκόφωνο, Δυτικό Πόντο κατά τη διάρκεια της Κατοχής, 1941-1944 στις διάφορες περιοχές της Μακεδονίας όπου είχαν εγκατασταθεί μετά το 1922. Η "μετάλλαξή" τους από φανατικούς υποστηρικτές του Βενιζέλου σε βασιλόφρονες κατά το τελευταίο διάστημα της Κατοχής οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αντικομουνιστική τους ιδεολογία αλλά και στα σφάλματα στην προσέγγισή τους από την πλευρά της αριστεράς του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ.

Χαρτογράφηση των σημαντικότερων αντιστασιακών οργανώσεων της νεολαίας στην περίοδο της Κατοχής. Η στράτευση σ' αυτές τις οργανώσεις αποτέλεσε τομή στη ζωή των  μελών τους και σημάδεψε το πέρασμά τους από την εφηβεία στην ενηλικίωση. Ιδιαίτερο βάρος δίνεται στην Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων και επισημαίνονται οι ειδοποιοί διαφορές της από την ΕΟΝ (τη φασιστική νεολαία του Ι. Μεταξά).

609 καταγεγραμμένοι λεπτομερώς άνδρες (αντικομουνιστές κυρίως οπλίτες), γυναίκες και παιδιά φονεύτηκαν στην επαρχία Κοζάνης από τις οργανώσεις ΕΑΜ και ΚΚΕ από το 1943 ως το 1945. Τα 2/3 αυτών επί Εαμοκρατίας σε τρεις μόνον ημέρες, στο σκότος, κρυφά και χωρίς δίκη. Προσφυγικής επί το πλείστον καταγωγής, γνώστες της τουρκικής οι μισοί και γεωργοί όλοι εκτός από λίγες δεκάδες ιδιωτικών και δημοσίων υπαλλήλων. Αιτία κύρια των ανθρωποκτονιών η διακαής επιθυμία ανάληψης της εξουσίας, και δευτερεύοντες μόνο παράγοντες η κληρονομιά και η γεωγραφία

Καταγραφή και λεπτομερής αποδελτίωση 400 εντύπων (περιοδικών και εφημερίδων) που εκδίδονται από νέους κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Το μεγαλύτερο μέρος αφορά έντυπα των αντιστασιακών οργανώσεων των νέων, και κυρίως της ΕΠΟΝ. (παρατίθεται ενδεικτικά η Νέα Γενιά του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ). Το βιβλίο έχει αναρτηθεί ολόκληρο στον ιστότοπο του Ιστορικού Αρχείου Ελληνικής Νεολαίας βλ.www.iaen.gr).Πρόγραμμα φιλοξενούμενο στο Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών.

Το βιβλίο οι Φαρμακοποιοί στην Κατοχή και την Εθνική Αντίσταση 1941-1944 αποτελεί μία πρωτότυπη ερευνητική εργασία, βασισμένη τόσο σε βιβλιογραφικά δεδομένα, όσο και σε πρωτογενή στοιχεία. Παρουσιάζεται μία ανεξερεύνητη μέχρι τώρα πτυχή της Ιστορίας της Εθνικής Αντίστασης αλλά και της Φαρμακευτικής Ιστορίας. Ανάμεσα στα άλλα, περιγράφονται οι αυτό-οργανωμένες υγειονομικές δομές του ΕΛΑΣ, η συνολική και παλλαϊκή περίθαλψη των τραυματιών ανταρτών και του χειμαζόμενου πληθυσμού. Σκιαγραφούνται τα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν με την ιδιότητα του φαρμακοποιού, του φοιτητή φαρμακευτικής, του βοηθού/υπαλλήλου φαρμακείου και του φαρμακεμπόρου. Τέλος, μέσα από την έρευνα προκύπτουν αυθόρμητα κάποια ακόμα στοιχεία που εξακολουθούν να αποτελούν «ταμπού» όπως ο ελληνικός αντισημιτισμός.

In Greece there was not a separate jewish Resistance movement, but young jewish men and women enlisted in the greek Resistance movement of the left, EAM-ELAS. This story was covered by two silences in Greece: the silence that covered Resistance till 1974 and the silence about Holocaust till the 1990' s.

Η εργασία αποτελεί τμήμα της διδακτορικής μου διατριβής για την Εθνική Αντίσταση στις βουλγαροκρατούμενες περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης. Πρόκειται για μία χαρτογράφηση των οπλαρχηγών που δεν εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ και στις περισσότερες περιπτώσεις συγκρούστηκαν μαζί του. Σε ό,τι αφορά τις περιοχές που εξετάζουμε, η σύγκρουση αυτή δεν δεν οδήγησε τους εθνικιστές στην αλλαγή στρατοπέδου και τον δωσιλογισμό όπως συνέβη στις περισσότερες αντίστοιχες περιπτώσεις στην γερμανοκρατούμενη Ελλάδα παρά στο φαινόμενο των δύο παράλληλων και ανταγωνιστικών ένοπλων οργανώσεων. Σημαντικό ρόλο βεβαίως έπαιξε και ο βρετανικός παράγοντας που ενίσχυσε προνομιακά τους εθνικιστές κατ' αναλογία με την Ήπειρο όπου κοντά στον ΕΛΑΣ δρούσαν και οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ.

Τάσος Χατζηαναστασίου «Το ζιζάνιο»: Μια σατιρική εφημερίδα στα βουνά της βουλγαροκρατούμενης Μακεδονίας» Ο αντιστασιακός τύπος στις βουλγαροκρατούμενες περιοχές αποτελεί μια πραγματικά ηρωική υπόθεση ακριβώς εξαιτίας των πολύ σκληρών κατασταλτικών μέτρων και της απηνούς δίωξης κάθε αντιστασιακής κίνησης ειδικά στις κατοικημένες περιοχές. 1 Σε δύο μελέτες μας σχετικά με την Εθνική Αντίσταση στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, γίνεται μια γενικότερη αναφορά στην άγνωστη αυτή πτυχή της ιστορίας του παράνομου τύπου στην Ελλάδα. 2 Η εφημερίδα που έχω την τιμή να σας παρουσιάσω σήμερα αποτελεί μια ιδιαιτερότητα καθώς αποτελεί το μοναδικό σωζόμενο παράδειγμα, εξ όσων γνωρίζω, σατιρικής εφημερίδας που εκδιδόταν από μονάδα του ΕΛΑΣ στο βουνό. Τα σωζόμενα σώματα βρίσκονται μαζί με άλλο εξαιρετικά πολύτιμο υλικό του 26 ου

Όπως είναι γνωστό το μεγαλύτερο μέρος της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης βρέθηκε κατά τη διάρκεια της Κατοχής στη βουλγαρική ζώνη η οποία περιελάμβανε και τα νησιά Θάσος και Σαμοθράκη. Μετά από λίγες εβδομάδες γερμανικής κατοχής, στις 14 Μαΐου 1941 εισέβαλε στην περιοχή η 1 η βουλγαρική στρατιά για να αναλάβει την «τήρηση της τάξης και της ασφάλειας» καθώς και τη φρούρηση της περιοχής απέναντι σε τυχόν απόβαση των συμμάχων. Ο βουλγαρικός στρατός αποβιβάστηκε στη Θάσο στις 15 Μαΐου και άρχισε την οργάνωση της άμυνας της περιοχής μια και κατά έναν παράδοξο τρόπο το νησί μεταβλήθηκε ξαφνικά στο νοτιότερο σύνορο της… βουλγαρικής επικράτειας. Εδώ όμως θα κάνουμε μια παρέκβαση. Παρά το γεγονός ότι οι Βούλγαροι ουδέποτε αμφισβήτησαν την ελληνικότητα της Θάσου 1 , σε αντίθεση με την υπόλοιπη Μακεδονία και Θράκη που ακόμη και σήμερα τις θεωρούν βουλγαρικές περιοχές, την συμπεριλάμβαναν πάντοτε στις εδαφικές τους σε βάρος της Ελλάδας διεκδικήσεις θεωρώντας την ως μια φυσική προέκταση της απέναντι στεριάς. Η λογική αυτή με βάση την οποία και η Τουρκία σήμερα διατυπώνει διεκδικήσεις σε βάρος ελληνικών νησιών του Αιγαίου στηρίζεται κυρίως σε πολιτικά και στρατιωτικά κριτήρια. Ο έλεγχος των νησιών που βρίσκονται σε μικρή απόσταση από την ακτή εξασφαλίζει την καλύτερη άμυνα της ηπειρωτικής ενδοχώρας. Τώρα εάν σε αυτά τα νησιά δεν κατοικεί ούτε ένας Βούλγαρος ή ούτε ένας Τούρκος μικρή σημασία έχει. Η γεωστρατηγική είναι ζήτημα συσχετισμού δύναμης και σπανίως λαμβάνονται υπόψη οι επιθυμίες των λαών. Στην περίπτωση της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης και κατά συνέπεια της Θάσου επιβλήθηκε η θέληση της ναζιστικής τάξης πραγμάτων. Άλλωστε σ' ένα μικρό νησί ο πληθυσμός «μεταβάλλεται» εύκολα με τη μέθοδο της εκδίωξης των ντόπιων και της εγκατάστασης εποίκων. Τα παραδείγματα των νησιών Ίμβρος και Τένεδος στα οποία κατοικούσαν αποκλειστικά σχεδόν Έλληνες στις αρχές του εικοστού αιώνα είναι χαρακτηριστικά. Αυτή θα ήταν πιθανότατα και η μοίρα της Θάσου αν η εξέλιξη των πραγμάτων στην Ανατολική Μακεδονία ήταν διαφορετική.