Cilt:6 Sayı:2 Yıl:2009
Değişen öğretim programları ve sınıf içi normlar1
Mehmet Fatih Özmantar*
Erhan Bingölbali*
Servet Demir*
Yılmaz Sağlam*
Zehra Keser**
Özet
İlköğretim seviyesinde, 2005 yılında yenilenen öğretim programları, öğrencilerin bazı
beceriler (eleştirel düşünme ve araştırma-sorgulama becerileri gibi) kazanmasını
hedeflemiştir. Bu çalışmada, söz konusu becerilerin öğrencilere kazandırılmasına yönelik
olarak, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanan öğretim programları incelenerek sınıf
içinde oluşturulması gereken bir takım normlar belirlenmiştir. Belirlenen “sınıf içi normlar”
ile programların hedeflediği her bir beceri arasındaki ilişki sınıf ortamında elde edilmiş veriler
üzerinden örneklendirilmiştir. Son olarak, sınıf içinde oluşturulması gereken normların,
öğrencilerin bahsedilen becerileri kazanabilmelerine nasıl katkıda bulunacağı tartışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Öğretim programları, sınıf içi normlar, temel beceriler
1
Bu çalışma TÜBİTAK tarafından desteklenen bir proje sonucu ortaya çıkmıştır (proje numarası: 108K330).
Yrd.Doç.Dr., Gaziantep Üniversitesi, Gaziantep Eğitim Fakültesi, Fatih Özmantar ozmantar@gantep.edu.tr; Erhan
Bingölbali bingolbali@gantep.edu.tr; Servet Demir sdemir@gantep.edu.tr; Yılmaz Sağlam ysaglam@gantep.edu.tr
** Ar.Gör., Gaziantep Üniversitesi, Gaziantep Eğitim Fakültesi, keser@gantep.edu.tr
*
2
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y. ve Keser, Z. (2009).Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
Curriculum reform and the classroom norms
Mehmet Fatih Özmantar
Erhan Bingölbali
Servet Demir
Yılmaz Sağlam
Zehra Keser
Extended Abstract
Rationale of the study: Turkish curricula have been undergoing a massive change since
2005, especially at primary level. The new curricula set forth certain basic skills that every
student at primary level needs to acquire; these skills are: critical and creative thinking,
communication, questioning, problem solving, use of information communication
technologies, initiation and use of Turkish language eloquently. However, research
(Bingolbali et al., 2008a ve 2008b; Ozmantar et al., 2008) shows that teachers working at this
level experience difficulties in teaching such skills to the students. Hence, the need to help
teachers for that matter is obvious. Having recognized this need, this study makes use of the
notion of social classroom norms proposed by Cobb and his colleagues (Yackel and Cobb,
1996; Cobb et al., 1997) and suggests that teaching students such skills requires the
establishment of certain classroom norms in line with the target skills. Classroom norms could
be considered as tacit rules shaped by the interactions and dialogues amongst the agents in the
classroom. The norms involve how students and teachers view themselves with regard to
teaching and learning activities and what kinds of roles are assigned to the members of the
classroom. Norms also reflect value judgements and determine what is important in a
classroom regarding teaching and learning.
The purpose of the study: This paper aims to demonstrate how the notion of social
classroom norms can be used to enable the teachers to get students equipped with the basic
skills (e.g. critical thinking and questioning skills) that the new curricula set forth.
Method: This is a qualitative study which involves document analysis. To determine
the kind of classroom norms, official documents concerning the new curricula are subjected to
the content analysis. Further to this, literature (Cobb et al., 1997; Tsai, 2004 & 2007) on
classroom norms is examined and the norms developed and used in classrooms by others are
evaluated along with the basic skills. The analyses are carried out independently by each of
the authors who determined such norms as they think are necessary for basic skills to develop.
The determined norms are later compared and contrasted along with the targeted skills by the
curricula. The norms are finalized through the agreement of all the authors and the relations
between the determined norms and every each of basic skills are detailed.
Results: The analyses of the official documents and details of the basic skills given in
those documents lead to the development of eight classroom norms which, we believe, need
to be existent in each and every classroom concerned with teaching the students these skills.
The determined norms are as follows:
1. Explanation of the ideas (i.e. solutions, arguments and explanations)
2. Justification of the arguments
3. Sharing the ideas without any fear
4. Making real effort to understand the others’ ideas
3
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y. ve Keser, Z. (2009).Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
5. Stating agreement or disagreement with the ideas shared in the classrooms
6. Stating explicitly what is understood and what is not
7. Developing alternative solutions
8. Questioning the validity of the arguments
These norms are closely related to each other and every one of them needs to be
established in the classrooms in order to create an environment in which students find
opportunities to gain the basic skills that the new curricula aim. The use and importance of
these norms are exemplified through dialogues obtained from Cobb et al’s (1997) study. The
dialogues take place in a mathematics class where a teacher tries to establish similar norms as
proposed in this study. The dialogues are examined in terms of both the norms and the basic
skills in such a way to exemplify the relationships amongst them.
Discussion: The discussion addresses teachers with regard to creating particular
classroom cultures through the determined classroom norms and how these norms can be used
to help students to obtain the basic skills. It is argued that the new roles that the curricula
assign to the teacher and students during the teaching and learning activities require a
dramatic change in the classroom interactions and this in turn necessitates the establishment
of classroom norms accordingly. This is particularly important given the fact that norms
reflect what is valued during the learning and what is expected of students. The paper also
discusses the importance of creating awareness for teachers with regard to the importance of
classroom norms and suggests designing in-service teacher professional development
programs. However, it is pointed out that the duration of such programs and the methods
employed to enable teachers to appreciate the significance of these matters are issues of great
importance.
Keywords: Curriculum, basic skills, classroom norms
4
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y. ve Keser, Z. (2009).Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
Giriş
Türkiye’de 2005 yılında değiştirilen ve ülke genelinde uygulamaya başlanan
ilköğretim seviyesindeki yeni öğretim programları alışılagelmişten farklı bir eğitim felsefesine
sahiptir. Yeni programlar, öğrencilerin günümüz toplumunun ihtiyaç duyduğu katılımcı ve
üretken bireyler olarak yetişmelerini amaçlamaktadır. Bu amaçla öğrenci ve öğretmenlere
sınıf ortamında çeşitli roller verilmiştir. Öğrenciler kendi öğrenmelerinden sorumlu olan ve
öğrenme sürecine aktif katılan bireyler olarak görülmekte olup, öğretmenlerden de öğrencilere
bu yönde rehberlik yapmaları beklenmektedir. Dolayısıyla yeni programlar, öğretmen ve
öğrencilere alışılagelmişten farklı bir takım roller tanımlamakta ve uygulamada bunların
hayata geçirilmesini teşvik etmektedir (MEB, 2005a).
Yenilenen öğretim programları, öğrencilerin
Eleştirel düşünme,
Yaratıcı düşünme,
İletişim,
Araştırma-sorgulama,
Problem çözme,
Bilgi teknolojilerini kullanma,
Girişimcilik ve
Türkçeyi
doğru,
etkili
ve
güzel
kullanma
becerilerini
geliştirmeyi
amaçlamaktadır (MEB, 2005a).
Bu sekiz temel beceri, farklı alanlarda (Matematik, Fen ve Teknoloji ve Türkçe gibi)
hazırlanan bütün öğretim programları için, etkinlik seçiminden sınıf içi uygulamalara,
öğrenmenin değerlendirilmesinden öğrenim kazanımlarının ölçülmesine kadar hemen her
konuda şekillendirici olmuştur. Her alanın kendine özgü epistemolojik boyutu dikkate
alınarak, değişik alanlarda hazırlanan öğretim programları bu becerileri öğrencilere
kazandırmak için uğraş sergilemektedirler (MEB, 2005b; MEB, 2005c).
Öğrencilerin belirlenen temel becerileri kazanabilmeleri için, öğretmenin üstleneceği
rolün önemi açıktır. Fakat geleneksel anlayıştan farklı bir takım uygulamalar içeren yeni
öğretim programlarının hedeflediği öğretimin gerçekleştirilmesi konusunda, öğretmenlerin
zorluklarla karşılaşmaları olası görülmektedir. Öğretmenler, yenilenen öğretim programlarına
ilişkin yeterli düzeyde hizmet-içi eğitim almadıkları için, bu temel becerileri kazandırabilecek
5
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y. ve Keser, Z. (2009).Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
sınıf ortamları oluşturmada yetersiz kalabilmektedirler. Nitekim yapılan çalışmaların bulguları
da bu yönde olup, öğretmenlerin gerek uygun materyal seçme ve geliştirme açısından ve
gerekse öğretim ve öğrenimin doğasına yönelik bakış açıklarıyla, yenilenen öğretim
programlarını uygulamada güçlükler yaşadıkları rapor edilmektedir (Toptaş, 2006; Bulut,
2007; Bingölbali ve ark., 2008a ve 2008b; Özmantar ve ark., 2008). Bu çalışma sonuçları,
sekiz temel becerinin öğrencilere nasıl kazandırılabileceği yönünde öğretmenlere yol gösterici
bakış açıları sunulmasının gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bu bağlamda, gerek genel eğitim
literatürü gerekse alan eğitimi literatürleri (örneğin matematik ve fen eğitimi) bu tür
becerilerin
öğrencilere
nasıl
kazandırılabileceği
yönünde
değişik
bakış
açıları
sunabilmektedir.
Bu makalede, bahsedilen bakış açılarından birisi olan, Cobb ve arkadaşları (1997)
tarafından literatüre kazandırılan “sınıf içi normlar” konusu ele alınacaktır. Sınıflarda
oluşturulacak normlar ile bahsedilen temel becerilerin kazanımına uygun sınıf ortamlarının
nasıl oluşturulabileceği, bu çalışmanın odağında yer alacaktır. Bir başka deyişle, bu makalede,
yeni öğretim programlarının hedeflediği becerilerin öğrencilere kazandırılmasında sınıf içi
normların öğretmenlere ne tür bir bakış açısı sunabileceği işlenecektir. Böylece, öğretmenlere
uygulamalarında kullanabilecekleri ve temel becerileri kazandırmak içi takip edebilecekleri
bir yöntem sunulmaya çalışılacaktır.
Bu amaç doğrultusunda, çalışmanın bundan sonraki kısmında sınıf içi norm kuramsal
çerçevesi tanıtılarak bu kavramın ifade ettiği anlam üzerinde durulacak ve yeni programların
hedeflediği sekiz temel becerinin kazanımı için sınıflarda oluşturulması gereken normların
neler olduğu belirlenecektir. Sonraki bölümde, belirlenen normların sınıf içi uygulamaları
nasıl şekillendirdiğine dair gerçek sınıf ortamından alınan diyaloglar incelenecek ve bu
inceleme sırasında normların sekiz temel beceri ile olan ilişkisini açıklayacak örnekler
sunulacaktır. Çalışma, yeni programların hedeflediği ortak becerilerin kazanımı ile sınıf içi
norm kavramı arasındaki ilişkileri ele alan bir tartışma ile sona erecektir.
Sınıf İçi Normlar
Sınıf içi normlar, Cobb ve arkadaşlarının (1997) sınıf mikro kültürüne dair yaptıkları
çalışmalarda ortaya koydukları bir kavramdır. Bu araştırmacılar sınıf mikro kültürü
kapsamında formal eğitimin gerçekleştiği sınıflarda, öğretim ve öğrenim sırasında ortaya
çıkan diyaloglara yoğunlaşmaktadırlar. Her ne kadar bu araştırmacılar toplumda yer alan
6
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y. ve Keser, Z. (2009).Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
özellikle eğitime ve eğitimin doğasına dair genel normlar ile okul içinde yer alan normların
pratiği etkilemedeki gücünü kaydetseler de esas odaklandıkları nokta sınıfın mikro kültürü ve
buna bağlı olarak sınıf içi normlar olmuştur.
Sınıf içi normlar, öğretmen ve öğrencilerin kendilerine ve “diğerlerine” öğrenme ve
öğretme sürecinde biçmiş oldukları roller ile yakından ilişkilidir. Biçilen bu roller ile
etkinliklerin seçimi, hazırlanışı, uygulanışı ve yorumlamaları şekillendiğinden, sınıf içi
normların uygulamaya yön verici ve hatta belirleyici özelliği olduğu söylenebilir. Normlar,
doğası itibari ile sosyal özellikte olup sınıf içi pratiğe dair yazılı olmayan kurallar içerirler.
Normların sosyal olarak nitelenmesinin sebebi ise sınıfta yer alan bireyler arasındaki karşılıklı
iletişim ve etkileşim neticesinde ortaya çıkmalarından kaynaklanmaktadır (Cobb ve ark.,
1997). Normlar, sınıfta yer alan bireylerin, öğretim ve öğrenime dair her türlü etkinliğe nasıl
ve ne şekilde katılabilecekleri hakkında bir takım yazılı olmayan kurallar şeklinde de
algılanabilir. Bu kuralların şekillenmesinde ise sınıf içinde ortaya çıkan diyaloglarda
öğrencilerin kendilerine ve öğretmenlerine; benzer şekilde, öğretmenlerin kendilerine ve
öğrencilere biçmiş oldukları roller belirleyicidir. Burada diyalog en geniş anlamda sözel ve
sözel olmayan beden dili kullanımı (mimik, jestler, oturuş, vb. ) ile yazısal iletişim şekilleri
olarak ele alınmaktadır. .
Özetlemek gerekirse, sınıfta yer alan katılımcıların diyaloglarına dayalı olarak
karşılıklı iletişim ve etkileşim sonucu oluşturulan ve yazılı olmayan kurallara sınıf içi normlar
denmektedir (Yackel ve Cobb, 1996). Sınıf içi normlar, sınıfta neyin önemli ve hangi
davranışların daha değerli olduğunu belirleme açısından oldukça önemlidirler.
Sınıf içi normların diyalog ile nasıl oluşturulduğuna dair bir örnek vermek amacıyla,
matematik öğretimi sırasında sıklıkla ortaya çıkan bir senaryo üzerinde durulacaktır. İki
basamaklı iki doğal sayıyı (örneğin 25 ve 16) tahtaya alt alta yazdıktan sonra, öğrencilere “Bu
toplama işlemini doğru olarak yapan ilk kişiye artı vereceğim!” diyen bir öğretmen farkında
olmasa da öğrencilere bir takım mesajlar iletmekte ve sınıf içinde bir takım normlar
oluşturmaktadır. Bu ifadenin yüklendiği anlamlardan bazıları şunlardır:
Soruyu doğru yapmak, soruyu yapmak için uğraşmaktan daha önemlidir.
Problemin hızlı çözülmesi (en kısa sürede) önemlidir.
Sorunun nasıl çözüldüğünden çok doğru sonuca ulaşmak önemlidir.
7
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y. ve Keser, Z. (2009).Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
Sınıfta sadece bir öğrenci doğru cevaba ulaştıktan sonra, diğerlerinin uğraşlarına
devam etmesine gerek yoktur.
Görünüşte oldukça “masum” olan ve belki de öğrencileri motive amaçlı kullanılan bu ve
benzeri ifadeler sürekli olarak tekrar edildiğinde, aslında sınıf içinde matematik öğrenimine
dair bir takım normlar oluşturulmaktadır. Soru çözümünde hız ve sadece doğru sonuca ulaşma
şeklinde ifade edilebilecek bu normlar, öğrencilere matematik öğrenimi sırasında nelerin
önemli olduğuna ilişkin mesajlar vermektedir. Dolayısıyla örnekte yer alan öğretmen,
farkında olmasa da aslında sınıf içinde matematik öğreniminde bir takım normlar
oluşturmaktadır.
Cobb ve arkadaşları çağdaş öğretim yaklaşımlarının değer verdiği becerilerin
kazandırılmasına dönük normların oluşturulması gerektiği ve buna ters düşen normların ise
terk edilmesi gerektiği yönünde uğraş göstermek üzere sınıf içi normlar kavramı üzerine
yoğunlaşmışlardır. Bu çalışmada ise sınıf içi norm kavramı çerçevesinden, öğretim
programlarının geliştirmeyi hedeflediği sekiz temel beceri incelenecek ve bu becerilerin
ortaya çıkması için her sınıfta bulunması gereken temel normlar belirlenecektir. Bahsedilen
normların belirlenmesine dair detaylar yöntem kısmının konusu olacaktır.
Yöntem
Bu çalışma, nitel bir araştırma olup doküman incelemesi ile elde edilen verilerin içerik
analizine tabi tutulmasına dayanmaktadır. Doküman incelemesi, araştırılması hedeflenen olgu
ya da olaylara ilişkin bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar (Yıldırım ve Şimşek,
2006, s.187). Makalenin bu kısmında, doküman incelemesinin nasıl yapıldığı ve içerik
analizlerinin nasıl gerçekleştirildiği kısaca ele alınacaktır.
Doküman incelemesi kapsamında ilk önce, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından, 2005
yılında değişen ilköğretim programlarını tanıtmak amacıyla hazırlanan tanıtım kitapçığı
(MEB, 2005a) incelenmiştir. Bu kitapçıkta, yenilenen programlarda değişimin hangi faktörler
tarafından zorunlu kılındığı, nasıl gerçekleştirildiği ve bu çalışmaya temel teşkil eden ortak
beceriler ve içerikleri (Bkz. Ek-1) yer almakta ve ayrıca farklı alanlardaki öğretim programları
da kısaca tanıtılmaktadır. İkinci olarak, Matematik (MEB, 2005b) ve Fen ve Teknoloji (MEB,
2005c) öğretim programları başta olmak üzere diğer alanlardaki programlar için hazırlanan
dokümanlar incelenmiştir. Son olarak da, sınıf içi norm kavramını kullanan çalışmalar ve bu
8
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y. ve Keser, Z. (2009).Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
çalışmalarda ortaya konulan normlar incelenmiştir (Yackel ve Cobb, 1996; Cobb ve ark.,
1997; Tsai, 2004 ve 2007). Bu şekilde, normlar ile programların ortak becerileri arasında
ilişki kurulmuş ve bu becerilerin ortaya çıkması için vazgeçilmez öneme sahip olan normların
neler olduğu belirlenmeye çalışılmıştır.
Çalışma kapsamında incelenen dokümanlar içerik analizine tabi tutulmuştur. İçerik
analizi yapılırken, yeni programların öğretmen ve öğrenciler için belirlemiş olduğu roller ve
bu rollerin farklı alanlar için hazırlanan öğretim programlarında nasıl yorumlandığı, normların
sınıf içi katılımcıların kendilerine ve diğerlerine biçmiş olduğu roller ile olan yakın
ilişkisinden dolayı, büyük bir titizlikle incelenmiştir. Değişen programlarla ortaya çıkan yeni
roller, oluşturulması gerekli normların niteliği hakkında bilgi verici olmuştur.
Değişen öğretim programlarında vurgulanan ortak beceriler, sınıf içi normlar
çerçevesinde, bu çalışmayı yürüten araştırmacılar tarafından incelenmiş ve böylece iç
güvenirlik sağlanmıştır (Yıldırım ve Şimşek, 2006, s.259). Araştırmacılar, birbirlerinden
bağımsız şekilde, normlar üzerine yapılan çalışmaları incelemiş ve bahsedilen becerilerin
ortaya çıkması için sınıflarda oluşması gereken temel normların neler olması gerektiği
konusunda çıkarımlarda bulunmuşlardır. Her bir araştırmacı tarafından ortaya konulan
normlar, daha sonra bütün araştırmacılar tarafından ortak olarak bir değerlendirmeden
geçirilmiştir. Bu süreçte, farklı araştırmacıların ortak olarak belirlediği normlar ortaya
konulmuş, farklılık gösterenler ise bütün araştırmacılar tarafından, temel becerilerin
programda belirtilen içerikleri ekseninde tekrar değerlendirilmiştir. Daha sonra üzerinde
anlaşmaya varılan her bir norm ile ortak beceriler arasındaki ilişkinin belirlenmesine
çalışılmıştır. Bu ilişkiler kurulurken, kazandırılması amaçlanan becerilerin içeriğine dair yeni
programları tanıtan el kitapçığında yer verilen detaylar dikkate alınmış ve belirlenen
normların becerilerin hangi boyutlarına işaret ettiği ortaya konulmuştur. Sonuç olarak, her
sınıfta oluşturulması gerekli sekiz temel norm belirlenmiştir.
Yeni Öğretim Programları ve Sınıf İçi Normlar
Yeni öğretim programını tanıtan kitapçıkta (MEB, 2005a), öğretmen ve öğrencilerin
üstlenmeleri gereken rollere ilişkin şu bilgiler verilmektedir:
Öğrenciler, kendi öğrenmelerinin sorumluluğunu almalı, sınıf düzeyi arttıkça artan
sorumluluklarının farkına varmalıdır. Bilimsel ve teknolojik kavram dağarcıklarını geliştiren,
9
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y. ve Keser, Z. (2009).Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
soru soran ve sorgulayan, kendi problemlerini kuran ve çözen, tartışan, sınıf dışındaki öğrenme
fırsatlarını da değerlendiren kişi olması istenmektedir.
Öğretmen, öğrenme ve öğretme sürecini yönlendiren, öğrenme ortamını düzenleyen ve
değerlendirme etkinliklerini planlayan kişidir. Aynı zamanda öğretmen öğrencilerin araştıran,
sorgulayan, çevresinde gerçekleşen doğal olaylara karşı merak ve ilgi duyan bireyler olarak
yetişmelerinde rehberlik etmelidir (MEB, 2005a, s.25).
Öğretmen ve öğrenciler için tanımlanan bu roller aslında sınıf içinde oluşturulması
gereken normlar hakkında ipuçları vermektedir. Bunlar arasında, sınıf içinde öğrencilerin
tartışmaları, soru sorup fikirlerini paylaşabilmeleri için ortam oluşturulması gerekliliği
özellikle vurgulanmıştır. Bu tür bir sınıf ortamının oluşumu, öğretmenin burada bahsedilen
özelliklere uygun şekilde rol alması ve öğrencileri bu yönde teşvik etmesiyle yakından
ilişkilidir. Fakat burada alıntılan rollerin sekiz temel beceri ile şekillendiğini söylemek
mümkündür. Bu becerilere çerçevesinde yapılan incelemeler sonucunda şu normlar
belirlenmiştir:
1. İddiaların/çözümlerin açıklanması,
2. Düşüncelerin (iddia/çözüm/açıklama) gerekçelerinin sunulması,
3. Herkesin çekinmeden fikrini paylaşması,
4. Sınıfta paylaşılan düşüncelerin herkes tarafından anlaşılmaya çalışılması,
5. Herkesin yapılan açıklamalara/çözümlere/iddialara katılıp katılmadığını belirtmesi,
6. Anlaşılmayan açıklama/iddia/çözümlerin dile getirilmesi,
7. Alternatif/farklı çözüm/açıklamalar üretilmesi,
8. İddia/çözüm/açıklamaların doğruluğunun sorgulanması.
Belirlenen bu normlar, literatürde sunulan çalışmaların ortaya koyduğu normlar ile de
örtüşmektedir (Yackel ve Cobb, 1996; Cobb ve ark., 1997; Driver, Newton ve Osborne, 2000;
Erduran, Simon ve Osborne, 2004; Erduran, Ardaç ve Yakmaci-Guzel, 2006). Bu normlar ile
hedeflenen temel beceriler arasındaki ilişkiler (programlardaki ortak becerilere dair detaylar
Ek-1’de sunulmuştur) için yapılan analizler Tablo-1’de ortaya konulmaktadır.
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y. ve Keser, Z. (2009).Değişen öğretim programları ve sınıf içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi
[Bağlantıda]. 6:2. Erişim: http://www.insanbilimleri.com
10
Tablo-1. Belirlenen normlar ile ortak beceriler arasındaki ilişkiler
Norm
İddiaların/çözümlerin
açıklanması
Yaratıcı düşünme
İletişim
Araştırma sorgulama
Problem çözme
Bilgi teknolojileri
Girişimcilik
Yorum yapma
Ayrıntılı fikirler
geliştirme ve
zenginleştirme,
Fikirler ve
çözümler ortaya
çıkarma
Ortama uygun
konuşma
üslubunu
belirleme
Fikirleri geliştirme;
Sonuçları sunma
yollarını belirleme;
Bulunanları uygun bir
dille ifade etme
Problemin
anlaşılması, işlem
sırasında
çalışmaların
gözlenmesi
Seçilen bilgileri
değerlendirme,
sonuca varma,
sonucu uygun
formda sunma
Sosyal ilişkilerde ve
iletişimde gerekli
davranışları uygun
bir şekilde ve uygun
zamanda ortaya
koyma
Çözüm aşamasında
elde edilen veri ve
bilgileri
değerlendirme;
Çözümün
anlamlılığını ve
yararlılığını
değerlendirme
Bilgi teknolojilerini
yerinde kullanma
konusunda doğru
karar verme,
taranan bilgilerin
işe yararlılığını
sezme ve ayırma,
ayrılan bilgileri
analiz etme
Herhangi bir alanda
ihtiyaç
duyulabilecek bir
ürünün gerekliliğini
ortaya koyma
Çözüm aşamasında
elde edilen veri ve
bilgileri
değerlendirme;
Çözümün
anlamlılığın ve işe
yararlılığını
değerlendirme
Taranan bilgilerin
işe yararlılığını
sezme ve ayırma
Empati kurma,
insan ilişkilerinde
uyumlu davranışları
gösterebilme
Okuduğunu,
gördüğünü,
dinlediğini tam ve
eksiksiz olarak
anlayabilme
Taranan bilgilerin
işe yararlılığını
sezme ve ayırma,
seçilen bilgileri
değerlendirme ve
sonuca varma
Sosyal ilişkilerde ve
iletişimde gerekli
davranışları uygun
bir şekilde ve uygun
zamanda ortaya
koyma;
İnsan ilişkilerinde
uyumlu davranışları
gösterebilme
Okuduğunu,
gördüğünü,
dinlediğini tam ve
eksiksiz olarak
anlayabilme
Düşüncelerin
(iddia/çözüm/açıklama)
gerekçelerinin sunulması
Sebep sonuç ilişkilerini
bulma;
Verilen bilgilerin kabul
edilebilirliğini ve
geçerliliğini belirleme;
Kuşku temelli sorgulayıcı
bir yaklaşımla karar verme
için gerekçelere başvurma
Ayrıntılı fikirler
geliştirme ve
zenginleştirme, bir
fikre çok farklı
açılardan bakma
Okuduğunu
anlama ve
eleştirme;
Kendi ve
başkalarının
yazdıklarını
eleştirme
Sınıfta paylaşılan düşüncelerin
herkes tarafından anlaşılmaya
çalışılması
Verilen bilgilerin kabul
edilebilirliğini ve
geçerliliğini belirleme;
Bilgileri anlamlandırarak
değerlendirmeler yapmak
için arkadaş ve öğretmeni
dinleyip anlamaya çalışma
Bir temel fikri,
değiştirme,
birleştirme;
Fikirlerin farklı ve
yeni olması;
Kendi fikrini
karşılaştırmak
Aktif dinleme,
söz hakkı
verme,
arkadaşlarıyla
etkileşim
içerisinde olma,
dinlediğini
anlama ve
eleştirme
Herkesin yapılan
açıklamalara/çözümlere/iddialara
katılıp katılmadığını belirtmesi
Türkçe’yi
kullanma
Duygu, düşünce,
hayal ve isteklerini,
açık ve anlaşılır bir
şekilde eksiksiz
ifade edebilme,
zengin bir söz
varlığına sahip
olma
Eleştirel düşünme
Kuşku temelli, sorgulayıcı
bir yaklaşımla konulara
bakma, yorum yapma ve
karar verme
Grup içinde
arkadaşlarıyla
etkileşim içinde
olma,
dinlediğini
anlama ve
eleştirme
Anlamlı tahminde
bulunma, sonuçları
destekleyecek verilere
karar verme, sonuçların
tekrar incelenmesi
gerekip gerekmediğine
karar verme;
Bulunanlarla asıl fikrin
bağlantısını kurma;
Verileri ortaya koyma;
Sonucu destekleyici
verilerin yeterliğine
karar verme, ne kadar
veri toplaması
gerektiğine karar verme
Doğru ve anlamlı
sorular sormak için
dinleyip anlamaya
çalışma;
Fikirleri geliştirme;
Bulunanların ilk
beklentileri karşılayıp
karşılamadığına karar
verme
Sonuçların tekrar
incelenmesi gerekip
gerekmediğine karar
verme, bulunanlarla asıl
fikrin bağlantısını
kurma
Yöntemlerin
sınanması,
çözümün
anlamlılığının ve
işe yararlılığının
değerlendirilmesi
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y. ve Keser, Z. (2009).Değişen öğretim programları ve sınıf içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi
[Bağlantıda]. 6:2. Erişim: http://www.insanbilimleri.com
Anlaşılmayan
açıklama/iddia/çözümlerin dile
getirilmesi
Alternatif/farklı
çözüm/açıklamalar üretilmesi
İddia/çözüm/açıklamaların
doğruluğunun sorgulanması
Herkesin çekinmeden fikrini
paylaşması
Arkadaşlarıyla
etkileşim
kurma;
okuduğunu,
yazdığını ve
dinlediğini
anlama
Analiz etme;
Değerlendirme;
Anlamlandırma;
Ayrıntılarda benzerlik ve
farklılıkları yakalama
Verilen bilgilerin kabul
edilebilirliğini, geçerliliğini
belirleme, analiz etme,
değerlendirme,
anlamlandırma
Yeni ve farklı ürün
ve düşünce üretme;
Olaylara farklı
bakabilme;
Ayrıntılı fikirler
geliştirme ve
zenginleştirme;
Sorunlara benzersiz
ve kendine özgü
çözümler bulma;
Bir fikre ya da
ürüne çok farklı
açılardan bakabilme
Okuma, yazma,
dinleme ve
konuşma
sürecinde
eleştirel olma
Söz hakkı
verme
11
Problemin
anlaşılması;
Çözümün
anlamlılığını ve
yararlılığını
değerlendirme
İşe yarayan bilgiyi
ayırma
İnsan ilişkilerinde
uyumlu davranışları
gösterebilme
Okuduğunu,
gördüğünü,
dinlediğini tam ve
eksiksiz olarak
anlayabilme
Bulunanlarla asıl fikrin
bağlantısını kurma
Yöntemlerin
sınanması, işlemler
sırasında
çalışmaların
gözlenmesi
Taranan bilgilerin
işe yararlılığını
sezme ve ayırma,
ayrılan bilgileri
analiz etme, işe
yarayanları seçme,
seçilen bilgileri
değerlendirme ve
sonuca varma
Talep görebilecek
bir ürünü (bu ürün
bir fikir de olabilir)
daha iyi
üretebilmek, ihtiyaç
duyulabilecek bir
ürünün gerekliliğini
sezme
Düşüncelerin
anlaşılır şekilde
ifade edilmesi
Sonucu test etme;
Nasıl gözlem ve kıyas
yapacağını belirleme;
Sonuçların tekrar
incelenmesi gerekip
gerekmediğine karar
verme;
Bulunanların ilk
beklentileri karşılayıp
karşılamadığına karar
verme
Yöntemlerin
sınanması;
Çözümün
anlamlılığını ve işe
yararlılığını
değerlendirme;
Çözüm aşamasında
elde edilen veri ve
bilgileri
değerlendirme
Taranan bilgilerin
işe yararlılığını
sezme ve ayırma,
seçilen bilgileri
değerlendirme ve
sonuca varma
Doğru ve anlamlı
sorular sorarak
problemi fark etme;
Sonucu destekleyici
verilerin yeterliğine
karar verme
Okuduğunu,
gördüğünü,
dinlediğini tam ve
eksiksiz olarak
anlayabilme
Empati kurma;
İnsan ilişkilerinde
uyumlu davranışları
gösterebilme;
Risk alma
Düşüncelerini açık
ve anlaşılır bir
şekilde ifade
edebilme
12
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y., Keser, Z. (2009). Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
Temel becerilerin öğrencilere kazandırılması için bu normların hepsinin sınıf içinde
uygulanması gerekmektedir. Çünkü burada öne çıkan normların birinin eksikliği, diğerlerinin
oluşmasına engel olacak potansiyele sahiptir. Dolayısıyla Tablo-1’de belirtilen normlardan
bazılarının ortak beceriler için verilen içerikle bire bir örtüşen yönleri her zaman net olmasa
bile var olan ilişkiler bütün normlar birlikte düşünüldüğünde anlam kazanmaktadır. Bir örnek
üzerinden açıklamak gerekirse, herkesin fikrini çekinmeden açıklamasına dair oluşturulacak
norm ele alındığında bu norm ile iletişim becerisi için programda verilen detaylar (bakınız
Ek-1) arasında açık bir ilişki olmasına rağmen (bakınız Tablo-1), bu normun eleştirel
düşünme becerisi ile olan ilişkisi açıkça görülmeyebilir. Fakat öğrencilerin fikirlerini
çekinmeden paylaşabilmesi şeklindeki bir norm eleştirel düşünceyi teşvik edecek aksi halde
fikrini söyleme ihtiyacı duymayan (veya bu ortamı bulamayan) öğrenci, arkadaşını eleştirel
bir şeklide dinlemeyebilecektir. Dolayısıyla, burada ele alınan normların programda belirtilen
becerilerin hepsi ile aynı anda içerik olarak örtüşmesini beklemek yerine, bu normlar
oluşturulduğunda ortaya çıkacak olan diyaloglar ile sınıf içi kültürün nasıl şekilleneceği,
öğretmen-öğrenci ve öğrenci-öğrenci diyaloglarının nasıl ortaya çıkacağı üzerinde düşünmek
daha doğru olacaktır.
Çalışma kapsamında ortaya konan normların tamamının bir bütün olarak
değerlendirilmesi gerekmektedir. Çünkü her bir norm bir diğerini tamamlayıcı niteliktedir.
Öğrencilerin derse katılarak açıklamalar yapması, yapılan açıklamaların gerekçeleri ile
sunulması, gerekçelere dayalı olarak alternatifler (değişik çözüm yolları ve farklı açıklamalar)
geliştirilmesi, sunulan alternatiflerin değerlendirilerek doğruluğunun sorgulanması, sınıf
içerisinde normlar olarak oluşturulduğunda açıklama yapan öğrencinin diğerleri tarafından
anlaşılmaya çalışılmasını gerekli kılacaktır. Ayrıca, bu süreçte öğrencilerin açıklama yapan
arkadaşlarına
katılıp
katılmadıklarını
belirtebilmeleri
için
anlaşılmayan
noktaları
sorabilmeleri; arkadaşlarına katılıp katılmadıklarına dair yaptıkları açıklamalarda gerekçeler
sunmaları; arkadaşlarının yaptığı açıklamalar ve gerekçeler anlaşıldıktan sonra, kendi
fikirlerinin bir alternatif oluşturup oluşturmadığına karar vermeleri gerekecektir. Burada
bahsedilen şekilde sınıf içi etkin bir iletişim oluşması ise herkesin fikrini çekinmeden
paylaşabilmesini gerekli kılmaktadır.
13
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y., Keser, Z. (2009). Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
Sınıf İçi Normlar ve Ortak Beceriler: Uygulama Örnekleri
Sınıf içi normlar ve temel beceriler arasındaki ilişkilerin daha iyi anlaşılması için Cobb
ve arkadaşlarının (2007 s. 165-168) bir ilköğretim okulunda uygulamaya dayalı olarak
yaptıkları çalışmaya yer verilmiştir. Bu amaçla, belirli sınıf içi normlar oluşturmaya çalışan
bir matematik öğretmeninin (Bayan Smith) ilkokul 1. sınıflarla işlediği matematik dersi
sırasında ortaya çıkan 2 diyalog üzerinde durulacak ve bu normların temel becerilerin
gelişimine yaptığı katkılara ilişkin örnekler verilecektir.
Bayan Smith, sınıfında farklı çözümlerin açıklanarak ve gerekçelendirilerek
sunulması, diğer öğrenciler tarafından getirilen çözümlerin dinlenip anlaşılması için uğraş
gösterilmesi, herhangi bir fikre destek ve karşı çıkmaların gerekçeleriyle birlikte yapılması,
öğrencilerin anlamadıkları yerleri ifade edebilmeleri, öğrenciler tarafından getirilen yanlış
çözümlerin sınıfça değerlendirilmesi gibi sınıf içi normlar oluşturmaya çalışmıştır. Aşağıdaki
diyaloglar Bayan Smith’in bu normların oluşumuna dikkat ederek işlemiş olduğu derste
ortaya çıkmıştır.
Diyalog 1
Birinci diyalog “8+9” işlemi ile ilgili olarak Bayan Smith ve öğrenciler arasında geçen
konuşmalara dayanmaktadır. Bayan Smith öğrencilere, sınıftaki tepegözü kullanarak ve
yapılan işlemleri beyaz tahtaya yansıtarak aşağıdaki etkinliği gerçekleştirmiştir.
Etkinlik: Bayan Smith “Bir kurabiye kutusunda sekiz kurabiye bulunmaktadır” der.
8 sayısı kutunun içine yazar. Daha sonra, kurabiye kutusunun sağ tarafına bir kutu çizer ve
içine +9 yazar. Bayan Smith öğrencilere toplamda kaç tane kurabiye olduğu sorar.
Aşağıdaki diyalog Jordan’ın bu soruya 17 olarak verdiği cevabını açıklamasıyla
başlamaktadır.
1
Jordan: Bakınız, Ben…
2
Öğretmen: (Sözünü keser) Yüksek sesle konuş. Çünkü Jan oradan seni duymakta
güçlük çektiklerini söylüyor
3
Jordan: Bakınız, ben 9 ile başladım ve sonra 8’i ilave ettim.
4
Öğretmen: 9 ile başlayıp sonra 8’i ilave ettin? 8’e kadar saydın mı? Öyle mi yaptın?
14
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y., Keser, Z. (2009). Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
5
Jordan: Dörderli.
6
Öğretmen: Tamam. Teşekkür ederim. Jordan toplamayı sayarak yaptığını söyledi…
Peki başka bir yolla çözen oldu mu? Bob.
7
Bob: Biliyordum ki eğer 1 tanesini alırsanız, eğer 9 taneniz varsa ve ondan sonra…8
ilave ederseniz ve ondan sonra 8’den bir tane alırsanız ve 9’un yanına koyarsanız ve
size 7 tane kalmış olur ve bu da 17 yapar.
8
Öğretmen: [Bob konuşurken o aşağıdakini yazar]
9+8=__
1
7
9+1=10
10+7=17
Bob’un ne dediğini anladınız mı? Bu size anlamlı geldi mi? [öğrenciler ellerini
kaldırırlar] Başka yolla çözen oldu mu? Karen?
9
Karen: Sekiz artı 8’in 16 olduğunu biliyordum ve 1 fazlasını alırsanız bu 17 olur.
10
Bayan Smith bu cevabı ayrıca kendisi tekrar eder ve tahtaya yazar. Bayan Smith, aynı
şekilde bir sonraki öğrencinin “ben 9 artı 9’un 18 olduğunu düşündüm ve eğer sekiz ve
9’u toplarsam bu 17 olur” cevabını da kendi cümleleriyle sunar ve tahtaya yansıtır.
Bayan Smith ve öğrenciler arasındaki bu türden diyaloglar (öğretmen-öğrenciöğretmen) 4 öğrencinin daha farklı çözüm stratejilerini açıklamalarıyla tekrar eder.
11
[Bu tür diyaloglar sonunda Bayan Smith yapılanları kısaca özetler ve öğrencilerinden
beklentilerini şu şekilde açıklar:] Hepinizin yaptığı bir şey… 8+9’un ne olduğunu
birçok değişik yoldan hesaplayabiliriz. Ve bunun bize söylediği ve bana düşündürdüğü
şey şu ki arkadaşlarınız konuşurken siz onları dinliyordunuz ve böylece sizin
çözümünüzün farklı bir çözüm yolu olup olmadığını biliyordunuz ya da sizin çözüm
yolunuzun
sizden
öncekilerin
çözüm
yolu
olup
olmadığını
biliyordunuz.
Arkadaşlarınızın söylediklerini dinliyor olmanız önemliydi.
Matematik dersinde toplama işlemine dair ortaya çıkan bu diyalog, bu çalışma
kapsamında ortaya konulan sınıf içi normların öğretmen-öğrenci arasındaki iletişimi nasıl
şekillendirdiğine ve öğretmenin burada oynamış olduğu rolün önemine dair güzel bir örnek
sunmaktadır. Yukarıdaki diyalogda öne çıkan normlardan bazıları şu şekilde belirtilebilir:
15
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y., Keser, Z. (2009). Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
Öğretmenin öğrencilerden açıklamalar beklemesi,
Açıklamaların gerekçelendirilmesi,
Yapılan açıklamaları herkesin dinleyip anlamaya çalışması,
Farklı çözüm yollarının bulunması.
Bayan Smith’in sınıfında oluşturmuş olduğu normlar, öğretmen-öğrenci ve öğrenciöğrenci diyalogları üzerinden sınıf içi uygulamaları ve öğrenme imkânlarını şekillendirecek
kadar etkilidir. Örneğin Bayan Smith’in sürekli farklı çözümler soruyor olması neticesinde bu
öğretmenin bir toplama işlemi için 6 farklı çözüm yöntemini öğrencilerden elde etmiş olması
özellikle belirtilmelidir. Farklı çözümlerin öğretmen tarafından değer görmesi, öğrencileri
alternatif çözümler geliştirmeye teşvik ettiği gibi onların arkadaşlarını dikkatlice dinleyip
kendi çözümlerinin farklı olup olmadığını belirlemelerini de beraberinde getirmektedir.
Ayrıca Bayan Smith’in öğrencilerinin birbirini dinleyip, sonuca giden yolun anlamlılığının
önemi üzerinde durması da yine not edilmelidir.
Bu normların şekillendirdiği diyalog ve sınıf ortamı yeni programda yer alan sekiz
temel beceri ekseninde ele alınırsa, Bayan Smith’in yaklaşımının öğrencilerin
Eleştirel düşünme (yorum yaparak, benzerlik ve farklılıkları yakalayarak),
Yaratıcı düşünme (ayrıntılı fikirler geliştirme ve zenginleştirme, yeni ve farklı
düşünce üretme),
İletişim (ortama uygun konuşma, aktif dinleme ve söz hakkı verme),
Problem çözme (stratejilerin geliştirilip denenmesi),
Girişimcilik (alternatifler üretip sınıfla paylaşması) becerilerini geliştirmek için uygun
ortamlar hazırladığı söylenebilir.
Burada yeni programın üzerinde durduğu bu temel becerilerin sınıf içinde
oluşturulacak normlarla yakından ilişkili olduğu somut bir örnek üzerinden görülmektedir.
Ayrıca öğretmenin, bu normların oluşumunda ve sonucunda kazanılacak beceriler konusunda
merkezi bir rol üstlendiğini özellikle belirtmek gerekir. Çünkü yukarıdaki örnekte de
görüleceği gibi, öğretmenin teşvik ve ısrarı ile öğrenciler farklı düşünceler üretme,
arkadaşlarını dinleyip anlamaya çalışma ve açıklamalar yapma noktasında uğraşlar
sergilemişlerdir. Bu uğraşların yeni öğretim programının amaçladığı becerilerin kazanımı için
önemi ise açıktır.
Aşağıda yine bu öğretmenin aynı ders içerisinde öğrencilerle diyaloguna başka bir
örnek sunulmuştur. Bu diyalogda ise öğretmenin sınıf içi normlar oluşturma ve buna dayalı
16
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y., Keser, Z. (2009). Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
olarak geliştirdiği iletişim şekli üzerinde durulması, sınıf içi normlar ile ortak beceriler
arasındaki ilişkinin daha da net hale gelmesi için önem taşımaktadır.
Diyalog 2
İkinci diyalog yine Bayan Smith’in sınıfından ortaya çıkmış ve bir çıkarma işlemi ile
alakalı olarak Bayan Smith ve öğrencileri arasından geçen konuşmalardan alınmıştır.
Etkinlik: Bayan Smith kurabiye kutusunun resmini kullanarak ve bu sefer 14-6
işleminin sonucunun ne olacağı sorusunu yöneltmiştir. Bir öğrenci, Joseph, bu soruyu abaküs
ile çözdüğünü belirtir. Joseph cevabını, 7’şerli iki grup boncuk oluşturduğunu, bu grupların
birinden 6 çıkarınca, sekiz tane boncuk kaldığını hemen bildiğini söyleyerek açıklar.
1
Öğretmen: Joseph’ın ne söylediğini anlayan varsa elini kaldırsın. Eğer bu size anlamlı
geliyorsa elinizi kaldırınız. [Birkaç öğrenci ellerini kaldırmıyorlar] Tamam, eğer bu
size anlaşılır gelmiyorsa, Joseph’a çözüm yolunu anlamanıza yardımcı olması için ne
sorabilirsiniz?
2
Donald: 14 ile nasıl başladığını anlamadım…
3
Joseph: Hayır, ben 7 ve 7 eşittir 14 yaptım, ve 7’yi 6 ve 1 olarak ayırdım ve 1’i, 7’ye
ilave ettim bu da o zaman sekiz olur.
4
Jan: 6 ve 1 sayılarını nasıl elde ettiğini anlamadım.
5
Joseph: Şunu demek istiyorum: 7 artı 1 yapar, şunu demek istiyorum 6 artı 1, 7 yapar.
6
Jan: Peki, fakat sekiz ne oluyor?
7
Joseph: Oh, 8, ben, ben yaklaşık 7 taneye sahibim.[ Öğretmen abaküsü tepegözün
üzerine koyar ve 7’şerli iki grup boncuk oluşturur] Burada diğer 7’nin yanındaki 7’yi
görebiliyor musunuz? [Öğretmen 7’şerli bir grubu 6 ve 1 boncuktan oluşmak üzere
ikiye ayırır] Oradaki 1 ve 7’den 8’i oluşturdum.
8
Jan: Haa!
9
Öğretmen: Joseph, çözümünü gerçekten çok iyi açıkladın. Bazı arkadaşlarının senin ne
söylediğini görmelerini sağlarsan iyi olur.[Joseph cevabını açıklarken, öğretmen abaküs
üzerindeki boncukları karıştırır]
10
Jan: Anladım… Bu güzel bir yoldur.
11
Öğretmen: Jan, sorun için çok teşekkürler. Donald, senin farklı bir çözüm yolun var
17
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y., Keser, Z. (2009). Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
mı?
12
Donald: Evet.
13
Öğretmen: Dikkatinizi Donald’a verin.
14
Öğretmen: Benimle beraber kurabiyelerle alakalı düşündüğünüz için teşekkürler. Fakat
her şeyden çok, birbirinizi dinlediğiniz ve farklı bir çözüm yoluna sahip olup
olmadığınız noktasında uğraş gösterdiğiniz ve arkadaşlarınızın söylediklerinin sizin için
anlaşılır olup olmadığı açısından dinlediğiniz için teşekkürler. Sizlerden bazıları
herhangi bir arkadaşınızın açıklamasını anlamadığı zaman sorular sordular ve bu
gerçekten önemlidir çünkü biz gerçekten birbirimizi anlamak istiyoruz.
Bu diyalogda, açıklamalar yapılması, gerekçeler sunulması, sınıfın dile getirilen fikri
anlamaya çalışması, anlaşılmayan noktaların açıklama yapan kişiye sorulması ve alternatif
çözümler üretilmesi gibi sınıf içi normların varlığını görmek mümkündür. Joseph’in yaptığı
açıklamayı Donald’ın anlamadığını ifade etmesi ve neyi anlamadığını belirtmesi; bunun için
Joseph’in yapmış olduğu açıklamaya karşın Jan’ın anlamadığı noktaları dile getirmesi; bunlar
karşısında Joseph’in hem açıklamalar sunması ve hem de açıklamalarını gerekçelendirmesi,
bahsedilen normlara ilişkin örnekler olarak verilebilir. Bu diyalog, sınıfta oluşturulan
normların karşılıklı etkileşimi ne kadar derinden etkileyebileceğine dair bir örnek
sunmaktadır. Bununla birlikte, burada öğretmenin söz konusu normları oluşturma çabası
vurgulanmalıdır. Örneğin, diyalogun en başında Joseph’in çıkarma işlemi için yapmış olduğu
açıklamadan sonra öğretmenin “Joseph’ın ne söylediğini anlayan varsa elini kaldırsın. Eğer
bu size anlamlı geliyorsa elinizi kaldırınız” ifadesiyle, yapılan açıklamaların herkes tarafından
anlaşılmasının önemli olduğu mesajını vermesi ve yine “Eğer bu size anlaşılır gelmiyorsa,
Joseph’a çözüm yolunu anlamanıza yardımcı olması için ne sorabilirsiniz” şeklindeki
yönlendirmesiyle de anlaşılmayan yerlerin sorulmasını teşvik etmesi önemlidir. Joseph’ın
açıklama ve gerekçelendirme sürecinde, öğretmenin abaküsü tepegöz üzerine yerleştirip sınıfa
yapmış olduğu gösterimlerle, bu öğrencinin uğraşını teşvik edip buna değer verdiği yönünde
sınıfa verdiği mesaj da oldukça önemlidir. Bu öğretmenin, Joseph’ın açıklamalarının
arkadaşları tarafından anlaşılmasına ve doğru bir çözüm sunulmasına rağmen, farklı çözüm
yolları sorması da yine alternatif çözümler üretilmesine vermiş olduğu önemin ve bu yönde
sınıfı teşvik ederek normlar oluşturma uğraşısının göstergeleridir.
18
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y., Keser, Z. (2009). Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
Yukarıda kısa bir analizi sunulan bu diyalog, programlardaki ortak beceriler ekseninde
düşünüldüğünde, normlar ile bu beceriler arasındaki ilişkiler daha da netleşmektedir. Sınıf
içinde üretilen çözüme dair öğrencilerin sergilediği anlama çabaları ve sonucunda sordukları
sorular, ve geliştirilen alternatif çözümler ile eleştirel düşünme becerilerinin gelişimi için bir
fırsat ortaya çıktığı; sorulan sorulara karşı ayrıntılı fikirler geliştirme sebebiyle öğrencilerin
yaratıcı düşünmeye teşvik edildiği; sınıfta paylaşılan düşüncelerin anlamaya çalışılması,
anlaşılmayan yerlerin sorulması ve öğrencilerin birbirine söz hakkı vermeleri ile iletişim
becerilerinin gelişimine imkan tanınması, söz konusu normların hedeflenen beceriler için ne
denli önemli olduğunu ortaya koyması açısından kayda değer örnekler sunmaktadır.
Tartışma: Sonuç ve Öneriler
Bu çalışmada, değişen yeni öğretim programlarının öğrencilerde geliştirmeyi
amaçladığı sekiz temel becerinin farklı bir sınıf kültürü inşa etmeyi gerekli kıldığı belirtilmiş
ve bu kültürün önemli dinamiklerinden birisi olan sınıf içi normlar üzerinde durulmuştur. Bu
bağlamda, sınıf içi normların ne olduğu açıklanmış, temel becerilerin gelişimine olanak
tanıyacak bir sınıfta bulunması gereken önemli normlar verilmiş ve bu normların beceriler ile
olan ilişkisi yapılan analizlerle açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın bu kısmında ise sınıf içi
normlar ile sekiz temel beceri ekseninde bir tartışma sunulacak ve bir takım önerilere yer
verilecektir.
Sınıf içi normlar doğaları gereği her sınıfta kaçınılmaz olarak vardır. Sınıf ortamında
yer alan bireylerin, kendilerine ve kendileri dışındakilere biçmiş oldukları roller ve buna
dayalı olarak ortaya çıkan her türlü iletişim şekli, bir takım yazılı olmayan kurallar
oluşturmaktadırlar. Bu kurallar ise neyin önemli ve değerli olduğu konusunda öğrencilere
mesajlar vermektedir. Verilen örnek diyaloglardan da görüldüğü gibi oluşturulan normlar ders
işleyişini derinden etkileyecek bir güce sahiptir. Örneğin, bir sınıfta, sürekli olarak, sorulan
soruya ilk önce kimin cevap vereceği vurgulandığında, soruya alternatif çözümler ya da
bulunan çözümlere için getirilecek gerekçelerden çok sonuca en hızlı ulaşılması gereği
şeklinde bir mesaj verilmektedir. Bu durumda, sorunun çözümü için uğraş göstermek yerine
sadece sonuç odaklı bir algı oluşmakta ve belirli öğrencilerin katılımı ile sınırlı bir etkileşim
ortaya çıkmaktadır. Hâlbuki yeni öğretim programlarının yaklaşımları dikkate alındığında, bu
tür uygulamalardan uzak durulması ve bunun yerine öğrencilerin yaratıcı ve eleştirel
düşünebilmeleri, iletişime açık ve katılımcı olmaları, araştırıp sorgulayabilmelerine imkân
19
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y., Keser, Z. (2009). Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
tanıyacak sınıf ortamlarının oluşturulması gerekliliği öne çıkmaktadır. Dolayısıyla, her sınıfta
kaçınılmaz olarak var olan normlar, burada bahsedilen türden sınıf ortamları oluşturmak
amacıyla, öğretmenler tarafından belirli bir farkındalık içerisinde yeniden ele alınmalıdır.
Yeni normların oluşturulması, öğretim programlarının öğretmen ve öğrenciler için
tanımlamış olduğu roller ile de yakından ilişkilidir. Çünkü norm kavramı aslında, sınıfta yer
alan bireylerin birbirleri ile olan iletişimleri ve kendileri ve diğerlerine biçilen roller ile
yakından ilgilidir. Örneğin, kendisine bilginin kaynağı ve öğrencileri de bu kaynaktan
doldurulacak bireyler olarak gören öğretmen, ders işleyişinde ve sınıf içi uygulamalarında
öğrencinin aktif katılımını, sorgulayan bir yaklaşım benimsemesini önemsemeyecek ve
oluşturulan normlarda bu yönde olacaktır. Ancak programların öğretmen ve öğrencilere
biçmiş olduğu roller dikkate alındığında karşılıklı etkileşime ve sınıf içi uygulamalara dair
yeni bir takım normların gerekli olacağı açıktır. Çünkü oluşturulan normlar, öğrencilerin
derse katılım şeklinden seçilen etkinliklere, öğrenim sürecinin işleyişinden çıktıların
değerlendirilmesine varıncaya kadar geniş bir yelpazede uygulamaları değiştirecektir.
Bütün bu etkiler dikkate alınarak programların amaçladığı becerilerin ortaya
çıkmasına olanak tanıyacak sınıf ortamının oluşturulmasında gerekli olan normlar nelerdir?
Bu çalışma kapsamında yapılan incelemeler sonucunda şu sekiz norm belirlenmiştir:
1. Açıklamalar yapılması,
2. Gerekçeler sunulması,
3. Fikirlerin çekinmeden paylaşılması,
4. Başkalarının düşüncelerinin anlaşılmaya çalışılması,
5. Düşüncelere katılıp katılmadığının belirtilmesi,
6. Anlaşılmayan düşüncelerin dile getirilmesi,
7. Alternatif düşünceler üretilmesi,
8. Düşüncelerin doğruluğunun sorgulanması.
Sınıf içi normlar, hedeflenen sekiz temel becerinin ortaya çıkmasını sağlayacak sınıf
ortamlarının oluşturulması için her sınıf kültürünün sahip olması gereken kuralları ortaya
koymaktadır. Çünkü tam tersi bir durumda, öğrenci-öğretmen diyaloglarında fark edilmeden
verilen mesajlarla, öğrencilerin temel becerilere sahip olmalarını engelleyici bir sınıf ortamı
oluşturulabilecektir.
Bu çalışma kapsamında ortaya konan normlar, yeni programların amaçladığı
becerilerin öğrencilerde gelişimi yönünde atılması gereken somut adımlara yönelik bir
20
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y., Keser, Z. (2009). Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
yaklaşım sunması açısından önemlidir. Buradan hareketle, yeni öğretim programlarının alan
farkı gözetmeksizin, amaçlanan sekiz temel beceriyi öğrencilere kazandırarak istendik şekilde
uygulanabilmesi için öğretmenlere bu yönde eğitimler verilmesi gerekmektedir. Verilecek
eğitimlerde öğretmenlerin kendi sınıflarında oluşturdukları normların farkına varmaları, yeni
öğretim programları kapsamında üstlenmeleri gereken rolleri tam olarak anlayıp hayata
geçirebilmeleri ve oluşturulan normların uygulamayı nasıl şekillendirebileceğine dair
farkındalıklar kazanmaları sağlanmalıdır. Verilecek bu eğitimlerin nasıl bir yöntem ve ne
kadar bir süreyle verilmesi gerektiği, üzerinde düşünülmesi gerekli bir konudur. Ayrıca bu
makalede ortaya konulan normların değişik alanlarda (Matematik, Fen ve Teknoloji, Türkçe
gibi) çalışan öğretmenlerce uygulanması ve bu uygulamaların hedef becerilerin gelişimine ne
tür katkılarda bulunacağı yeni çalışmalar yapılarak incelenmelidir.
Kaynaklar
Bingolbali, E., Özmantar, M.F. ve Akkoç, H. (2008a). Curriculum reform in primary
mathematics education: teacher difficulties and dilemmas. In Figueras, O. & Sepúlveda,
A. (Eds.). Proceedings of the Joint Meeting of the 32nd Conference of the International
Group for the Psychology of Mathematics Education, and the XXX North American
Chapter, Morelia, Michoacán, México, PME, v2, p. 169-176.
Bingölbali, E., Özmantar, M.F. ve Akkoç, H. (2008b). Sınıf Öğretmenlerinin Farklı
Matematiksel Çözüm Yollarını Değerlendirme Süreçleri. VII. Ulusal Sınıf Öğretmenliği
Eğitimi Sempozyumu 2-3-4 Mayıs 2008, Çanakkale.
Bulut, M. (2007). Curriculum reform in Turkey: a case of primary school mathematics
curriculum. Eurasia Journal of Mathematics, Science & Technology Education, 3(3),
203-212.
Cobb, P., Gravemeijer, K.P.E., Yackel, E., McClain, K. & Whitenack, J.W. (1997).
Mathematizing and symbolizing: The emergence of chains of signification in one firstgrade classroom. In: D. Kirschner & J. Whitson (Eds.), Situated cognition theory:
Social, semiotic, and neurological perspectives, Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum
Associates, pp. 151-233.
Driver, R., Newton, P. & Osborne, J. (2000). Establishing the norms of scientific
argumentation in classrooms, Science Education, 84, 287-312.
Erdoğan, M. (2007). Yeni geliştirilen dördüncü ve beşinci sınıf fen ve teknoloji dersi öğretim
programının analizi: nitel bir çalışma. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(2), 221-254.
Erduran, S., Ardaç, D., ve Yakmaci-Guzel, B. (2006). Learning to teach argumentation: case
studies of preservice secondary science teachers. Eurasia Journal of Mathematics,
Science and Technology Education, 2(2), 1-14.
Erduran, S., Simon, S., ve Osborne, J. (2004). TAPping into argumentation: developments in
the application of Toulmin’sargument pattern for studying science discourse. Science
Education, 88(6), 915-933.
MEB (2005a). İlköğretim 1-5 sınıf programları tanıtım el kitabı. Ankara: Devlet Kitapları
Müdürlüğü Basımevi.
21
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y., Keser, Z. (2009). Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
MEB (2005b). Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, İlköğretim Matematik Dersi (1-5.
Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: MEB Basimevi.
MEB (2005c). İlköğretim fen ve teknoloji dersi; 4-5. sınıflar öğretim programı. Ankara: Millî
Eğitim Bakanlığı
Özmantar, M.F., Bingölbali, E. ve Akkoç, H. (2008). İlköğretim Sınıf Öğretmenlerinin Açık
Uçlu Matematik Soruları Değerlendirme Süreçleri. VII. Ulusal Sınıf Öğretmenliği
Eğitimi Sempozyumu 2-3-4 Mayıs 2008, Çanakkale.
Toptaş, V. (2006). İlköğretim Matematik dersi (1-5). Öğretim programının uygulanmasında
sınıf öğretmenlerinin karsılaştıkları sorunlarla ilgili görüşleri. Ulusal Sınıf Öğretmenliği
Kongresi, Bildiri Kitabı, Cilt 1, 277-285. Ankara: Kök Yayıncılık.
Tsai, W-H. (2004). Supporting teachers on developing teaching norms based on children’s
learning mathematics. In Høines, M.J. and Fuglestad, A.B. (Eds.), Proceedings of the
28th Conference of the International Group for the Psychology of Mathematics
Education, 2004 Vol 4 pp. 329–336.
Tsai, W-H. (2007).Interactions Between Teaching Norms of Teacher’s Professional
Community and Learning Norms of Classroom Communities. In Wood, J. H. Lew, H.
C. Park, K. S. & Seo, D. Y. (Eds). Proceeding of the 31st Coference of the
International Group for the Psychology of Mathematics Education. Vol. 4, pp. 217-224.
Yackel, E ve Cobb, P (1996) Sociomathematical Norms, Argumentation, and Autonomy in
Mathematics, Journal for Research in Mathematics Education, 27, 458-477.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin
Yayınları.
22
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y., Keser, Z. (2009). Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
EK 1.
Programlarda Ortak Beceriler (MEB, 2005a, s.23-24)
Yenilenen ilköğretim (1-5. sınıflar) programında aşağıdaki beceriler, öğrencilere
kazandırılacak ortak beceriler olarak kabul edilmiştir. Bu becerilerin sağlanması içinde her bir
dersin programında çeşitli kazanım ve etkinliklere yer verilmiştir.
1. Eleştirel Düşünme Becerisi
Eleştirel düşünme; kuşku temelli sorgulayıcı bir yaklaşımla konulara bakma, yorum
yapma ve karar verme becerisidir. Sebep-sonuç ilişkilerini bulma, ayrıntılarda benzerlik ve
farklılıkları yakalama, çeşitli kriterleri kullanarak sıralama yapma, verilen bilgilerin kabul
edilebilirliğini, geçerliliğini belirleme, analiz etme, değerlendirme, anlamlandırma, çıkarımda
bulunma gibi alt becerileri içerir.
2. Yaratıcı Düşünme Becerisi
Yaratıcı düşünme becerisi; öğrencilerin bir temel fikri ve ürünü değiştirme,
birleştirme, yeniden farklı ortamlarda kullanma ya da tamamen kendi düşüncelerinden yola
çıkarak yeni ve farklı ürünler ve bilgiler üretme, olaylara farklı bakabilme, küçük çaplı da olsa
bazı buluşlar yapabilmeyi kapsar. Ayrıntılı fikirler geliştirme ve zenginleştirme, sorunlara
benzersiz ve kendine özel çözümler bulma, fikirler ve çözümler ortaya çıkarma; bir fikre,
ürüne çok farklı açılardan bakma, bütünsel bakma gibi alt becerileri içerir.
3. İletişim Becerisi
İletişim becerisi; konuşma, dinleme, okuma, yazma gibi sözel ve vücut dili, işaret dili
gibi sözel olmayan iletişim becerilerini etkili ve bulunduğu ortama uygun olarak kullanmayı
kapsar. Bulunduğu ortama uygun olarak kullanması gereken konuşma üslûbunu belirleme,
uygun şekilde hitap etme, vücut dilini gerektiği yerde gerektiği ölçüde kullanma, aktif olarak
dinleme, söz hakkı verme, grup içersinde etkin bir şekilde arkadaşlarıyla etkileşim içerisinde
olma, okurken etkin ve hızlı bir şekilde okuma, okuduğunu anlama ve eleştirme, yazarken ve
konuşurken hedef kitleye uygun üslûp kullanma, kendi ve başkalarının yazdıklarını eleştirme
gibi alt becerileri içerir.
4. Araştırma-Sorgulama Becerisi
Araştırma becerisi; doğru ve anlamlı sorular sorarak problemi fark etme ve kavrama,
problemi çözmek amacıyla neyi ve nasıl yapması ile ilgili araştırma plânlaması yapma,
sonuçları tahmin etme, çıkabilecek sorunları kestirebilme, sonucu test etme ve fikirleri
geliştirmeyi kapsar. Anlamlı tahminde bulunma, uygun araştırma ortamına karar verme,
araştırmada ne tip ve ne kadar delil toplaması gerektiğine karar verme, bilimsel yaklaşımı
kullanarak araştırmayı plânlama, nasıl gözlem ve kıyas yapacağını belirleme, araç gereç
kullanma, doğru ve hassas ölçümler yapabilme, sonuçları sunma yollarını belirleme,
sonuçların tekrar incelenmesi gerekip gerekmediğine karar verme, bulunanlarla asıl fikrin
bağlantısını kurma, bulunanları uygun bir dille ifade etme, verileri ortaya koyma, sonucu
destekleyici verilerin yeterliliğine karar verme, bulunanların ilk beklentileri karşılayıp
karşılamadığına karar verme gibi alt becerileri içerir.
5. Problem Çözme Becerisi
Problem çözme becerisi; öğrencinin yaşamında karşısına çıkacak problemleri çözmek
için gerekli olan becerileri kapsar. Alt becerileri ise şöyle sıralanabilir; problemin anlaşılması,
gerekirse alt basamakların ya da problemin köklerinin bulunması, problemi uygun şekilde
çözmek için plânlama yapma, işlemler sırasında çalışmaların gözlenmesi, gerektiğinde
stratejilerin ve plânların değiştirilmesi, yöntemlerin sınanması, çözüm aşamasında elde edilen
23
Özmantar, M.F., Bingölbali, E., Demir, S., Sağlam, Y., Keser, Z. (2009). Değişen öğretim programları ve sınıf
içi normlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [Bağlantıda]. 6:2. Erişim:
http://www.insanbilimleri.com
veri ve bilgilerin değerlendirilmesi, çözüme ulaşılınca çözümün anlamlılığının ve işe
yararlılığının değerlendirilmesini ve yeni problemleri fark etmesini içerir.
6. Bilgi Teknolojilerini Kullanma Becerisi
Bilgi Teknolojilerini kullanma becerisi; bilginin araştırılması, bulunması, işlenmesi,
sunulması ve değerlendirilmesinde teknolojiyi kullanabilme becerilerini kapsar. Bilgi
teknolojilerini yerinde kullanma konusunda doğru karar verme, bilgi teknolojilerini
kullanırken plânlama yapma, bu teknolojilerin kullanılması için gerekli becerilere sahip olma,
bu kaynaklardan bilgiye ulaşma, taranan bilgilerin işe yararlılığını sezme ve ayırma, ayrılan
bilgileri analiz etme, işe yarayanları seçme, seçilen bilgileri değerlendirme, sonuca varma,
sonucu uygun formda sunma ve yeni alanlarda kullanma alt becerilerini içerir.
7. Girişimcilik Becerisi
Girişimcilik; sosyal ilişkilerde, iletişimde, iş dünyasında ve benzeri alanlarda gerekli
ve etkili davranışları uygun bir şekilde ve uygun zamanda ortaya koymak veya talep
görebilecek bir ürünü veya hizmeti daha iyi üretebilmek ya da pazarlayabilmek amacıyla yeni
bir sistem kurmak için gerekli olan becerilerdir. Girişimcilik; empati kurma, insan
ilişkilerinde uyumlu davranışları gösterebilme, plan yapma, planlarını uygulayabilme, risk
alma; herhangi bir alanda ihtiyaç duyulabilecek bir ürünün gerekliliğini sezme, ürünü
planlama, üretme, pazar araştırması yapma, pazarlayabilme gibi alt becerileri içerir.
8. Türkçe’yi Doğru, Etkili ve Güzel Kullanma Becerisi
Türkçe’yi doğru, etkili ve güzel kullanma becerisi; okuduğunu, dinlediğini,
gördüğünü, doğru, tam ve hızlı olarak anlayabilme; duygu, düşünce, hayal ve isteklerini açık
ve anlaşılır bir şekilde eksiksiz ifade edebilme, Türkçe’nin kurallarına uygun cümleler kurma,
zengin bir söz varlığına sahip olma ve estetik bir bakış açısı kazanma gibi alt becerileri içerir.