Türk Hava Kurumu Üniversitesi University of Turkish Aeronautical Association HAVALİMANLARININ AFETLERE HAZIRLANMASI Hüseyin Koçak Ömer Yavuz Özet- Birleşmiş Milletlerin tanımına göre afet, toplumlarda fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, günlük yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplumları etkileyen, etkilenen toplumun kendi imkan ve kaynakları ile üstesinden gelemediği ve genellikle dışarıdan yardım gereksinimi duyulan doğal, teknolojik veya insan kaynaklı olaylardır. Türkiye’de gerek doğal afetler gerekse teknolojik afetler sıklıkla meydana gelmektedir. Afetlerde hava limanlarının hazırlık durumu son derece önemlidir. Hava limanları afetlerde özellikle arama kurtarma, medikal ekipler, Kızılay-Kızılhaç, birleşmiş milletler gibi dış ülkelerden gelecek ekiplerinin olay yerine intikalinde en çok tercih edilen ulaşım yoludur. Ayrıca afetlerden sonra, afet bölgesinde gerekli olan lojistik malzemelerin taşınmasında en hızlı yol olan hava yolu ile kargo taşımacılığı tercih edilmektedir. Bu nedenle havalimanları afetlerden sonra en önemli hizmet veren kuruluşlardan birisidir. Hava limanların afet öncesi dönemde, yolcu taşımacılığı, kargo taşımacılığı ve genel havacılık olmak üzere üç açıdan değerlendirilmesi gerekmektedir. Hava limanlarının mevcut kapasitelerinin gerçekçi bir şekilde belirlenerek, meydana gelebilecek bir afette, muhtemel zorlukların tahmin edilmesi ve hava limanlarında görev yapan kurum ve kuruluşların katılımı ile uygulanabilir bir hava limanı afet planı yapılması gerekir. Anahtar Kelimeler-Afetler, Havalimanı, Havalimanı Afet Planı, Hazırlık, AIRPORTS PREPAREDNESS FOR DISASTERS Abstract- According to the definition of the United Nations disaster, a serious disruption of the functioning of a community or a society involving widespread human, material, economic or environmental losses and impacts, which exceeds the ability of the affected community or society to cope using its own resources and the need for outside help is often the natural, technological or man made events. Disasters occur frequently in Turkey. Disaster preparedness for air ports is extremely important. Airports are the most preferred way of transportation especially such as search and rescue, medical teams, Crescent - Red Cross, teams to the scene when transferred from foreign countries the United Nations in disasters. In addition, disaster logistics that are required in the process of transportation of goods by air freight is the fastest way is preferred aftermath of a disaster. For this reason, airports one of the most important air harbors serving organizations aftermath of a disaster. Airports, should be assessed in three ways to passenger transport, cargo transport and general aviation in pre-disaster period. Current capacities of airports be determined in a realistic way and a disaster that may occur in of the existing challenges that may arise and a viable airport disaster plan is done with the participation of institutions and organizations working. Key Words- Airports, Airports Disaster Planning, Disasters, Preparedness Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Afet ve Acil Durum Yönetimi Bölümü/ Çanakkale Onsekiz Mart University, Emergency and Disaster Management Department, huseyinkocak@comu.edu.tr Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Afet ve Acil Durum Yönetimi Bölümü / Çanakkale Onsekiz Mart University, Emergency and Disaster Management Department, omerfrkyavuz@hotmail.com. Ist International Aviation Management Conference 7 December 2012, Ankara, Turkey 130 Türk Hava Kurumu Üniversitesi University of Turkish Aeronautical Association GİRİŞ Birleşmiş Milletler İnsani Yardım Örgütü’nün tanımına göre afet; toplumun veya toplumun bir kesiminin kendi imkan ve kaynakları ile başa çıkmakta yetersiz kalacağı düzeyde fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplara uğramasına yol açarak normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan doğal, teknolojik ve insan kaynaklı tehlikelerin ortaya çıkardığı sonuçtur (UNDH, 1992: 21). Afetler değişik sınıflandırmalara tabi tutulabilirler. Bu sınıflandırmalardan en çok kullanılanı afetlerin kaynaklarına göre yapılan “doğal afetler-insan kaynaklı afetler” sınıflandırmasıdır. Doğal afetler dünya var olduğundan beri görülürken, insan kaynaklı afetler insanın varlığı ile başlamış ve özellikle teknolojinin gelişmesi ile beraber daha da fazla görülür olmuştur. Bu nedenle insan kaynaklı afetler, teknoloji kaynaklı afetler olarak da adlandırılır. Doğal afetler kısaca, toplumun sosyal, kültürel ve ekonomik faaliyetlerini olumsuz yönde etkileyen, önemli ölçüde can ve mal kaybına neden olan, ağırlıklı olarak veya tamamen, doğal etkenlerin neden olduğu durumlardır (Şahin ve Sipahioğlu, 2003: 5). Doğal afetlerin kaynağını doğa olayları oluşturur, ancak insanların yaşadıkları çevreye yaptıkları müdahaleler doğal afetlerin görülme sıklığını ve oluşturduğu zararları artırmaktadır. İnsan kaynaklı afetler, doğa ile aralarında bir neden sonuç ilişkisi kurulamayan ve doğrudan insan faktörüne bağlı olarak gelişen afetlerdir (Yılmaz, 2003: 28). Büyük trafik kazaları, kimyasal ve nükleer kazalar, yangın, savaş, terör olayları ve salgın hastalıklar bu tür afetlerdendir. Trafik kazaları ve iş kazaları günümüzde en sık karşılaşılan insan kaynaklı afetlerdir. Genel olarak trafik kazası ve iş kazasını da içine alan travmalar, dünyada 40 yaş altındaki insanların ölüm oranları arasında birinci sıradadır. Uçak, gemi ve tren kazaları çok sık görülmemelerine rağmen, bu afetler meydana geldiğinde çok sayıda insanın ölümüne yol açabilmektedir (Demirhan, 2003: 26). Tüm dünyada her yıl, yaklaşık olarak 300 milyon insan doğal afetler nedeniyle çeşitli derecelerde etkilenmektedir. Geçtiğimiz yüzyıl, gerek dünyada gerekse Türkiye’de, afetlerin yol açtığı ölümler, yaralanmalar ve maddi hasarlar nedeniyle “afetler yüzyılı” olarak adlandırılmıştır (Yavaş, 2005: 280-301). 21. Yüzyılın henüz ilk çeyreğinde meydana gelen afetlerin yol açtığı yıkımlar ise, içinde bulunduğumuz yüzyılda meydana gelecek afetlerin önceki yüzyıla oranla çok daha fazla yıkıma yol açacağı konusunda endişeler oluşturmaktadır (Yavaş, 2005: 280-301). Gerçekten de 2003 yılında İran’ın Bam kentinde meydana gelen depremde 26.000 kişi, 2004 yılında Endonezya’nın Sumatra Adası açıklarında meydana gelen deprem ve tsunami sonucunda yaklaşık 300.000 kişi yaşamını yitirmiştir. 2011 yılında ise, Japonya’da meydana gelen deprem sonucu tsunami ve nükleer kazalar meydana gelmiş ve bu durum çağımızda yaşayacağımız afetlerin çok daha karmaşık ve ağır sonuçları olacağını göstermiştir. Ayrıca nüfus artışının ve kontrolsüz göçlerin sebep olduğu çarpık kentleşme, geçmişte meydana gelen bir afetin, aynı şiddet ve büyüklükte günümüzde meydana gelmesi durumunda çok daha fazla hasara neden olmasına yol açmaktadır (Yılmaz, 2003: 4). Afetlerin yol açtığı yıkımlar meydana geldiği yerin kalkınmışlık düzeyi ile paralellik gösterir. Aynı büyüklükteki bir afet kalkınmışlık düzeyi düşük bir ülkede kalkınmışlık düzeyi daha yüksek bir ülkeye oranla daha fazla can ve mal kayıplarına neden olmaktadır (Şahin, 2009: 22). Ist International Aviation Management Conference 7 December 2012, Ankara, Turkey 131 Türk Hava Kurumu Üniversitesi University of Turkish Aeronautical Association TÜRKİYE’DE HAVA ULAŞIMI VE HAVALİMANLARININ DURUMU İçinde yaşadığımız dünyanın son zamanlardaki en önemli olgusu küreselleşmedir. Küreselleşmenin bir sonucu olarak gerek ulusal, gerek uluslararası boyutta sınırlar ortadan kalkmış, dünyanın her tarafına ulaşım mümkün hale gelmiştir. Aynı zamanda ulusal ve uluslararası boyutta ekonomik ve teknolojik gelişmeler ivme kazanmıştır. Havayolu ulaşımı, söz konusu gelişmelerin sağlanmasında önemli bir paya sahiptir. Zira havayolu araçları, dünyanın bir ucundan bir ucuna kolay bir şekilde ulaşmayı mümkün hale getirmişleridir. Havayolu ulaşımı özellikle I. Dünya Savaşından sonra hızla gelişmeye başlamıştır. Hızla gelişen teknolojik yeniliklere paralel olarak günümüzde havayolu ulaşımı, en güvenilir, en konforlu ve en etkin ulaşım türlerinden biri haline gelmiştir. Havayolu taşımacılığında meydana gelen bu gelişimin nedenleri; a) birçok ülkede gelişen ticaret ve iş hacmi ile birlikte ekonominin gelişmesi ve harcama gücünün artması, b) ülkeler arasındaki hareketliliğin artması, c) düşük ücretli seferlerin ortaya çıkmasıdır (Arıkan, 1998: 46-54). Devlet Hava Meydanları İşletmesi istatistiklerine göre Türkiye’nin yolcu trafiğinde, 2004 yılında yüzde 30,7, 2005 yılında ise yüzde 23,3 artış meydana gelmiştir. Bu artış Türkiye’yi dünyada havayolu taşımacılığının en hızlı gelişen ülkelerinden bir konumuna getirmektedir.* Ancak tüm bu gelişmelere rağmen Türkiye’de havayolu ulaşımı ile taşınan yolcuların, tüm yolcular arasındaki oranı sadece yüzde 10’dur. Oysa Avrupa ülkelerinde bu oran yüzde 30’un üstüne çıkmıştır. HAVALİMANLARI-AFET İLİŞKİSİ Gelişen havacılık sektöründe uçakların boyutlarının ve sayılarının artması afetlerde lojistik ve insan taşınması açısından önemi giderek artmaktadır Normal hayatta olduğu gibi afet durumlarında havayolu kullanımı çok önemlidir. Hava yolunun vazgeçilmez öğesi ise hava limanlarıdır. Hava limanları oldukça karmaşık ve entegre sistemler içermektedir. Bu nedenle havalimanlarının afetlere hazırlığı afet öncesi ve sonrasında yolcu ve kargo taşımacılığı açısından ikiye ayrılır. Yolcu taşımacılığı açısından afet sonrasında arama kurtarma, medikal ekipleri, sivil toplum kuruluşları, Kızılay, Kızılhaç, birleşmiş milletler vb ekiplerin afet bölgesine ulaşması açaısında önemlidir. Kurtarılan afetzedelerin hızlı bir şekilde nakledilmesinde ambulans uçaklar veya normal uçaklar vasıtası ile taşınması yaralıların hayatının kurtulması açısından önemlidir. Ayrıca afet bölgesinde yakınları olan kişilerin veya afet bölgesinden ayrılmak isteyen afetzedelerin tercih edeceği ulaşım yolarından birisidir. Bu nedenle normal zamanda bile oldukça karmaşık ve yoğun olan hava limanları afet durumlarında işlev yapamaz hale gelebilir. Bu nedenle afetler meydana gelmeden önce havalimanı afet planının hazırlanması ve personelin bu konuda eğitilmesi gerekir. Afet durumunda özellikle görevli olarak gelen kişiler için gümrük ve güvenlik hizmetlerini sunmak üzere özel ofisler kurulmalıdır. Kargo taşımacılığı açısından afetlerde yardımların alınmasında veya gönderilmesinde havalimanları çok önemlidir. Kargo uçaklarının sayısı, kargo uçağı park alanı sayısı, depolama *9. Kalkınma Planı, Havayolu Ulaşımı Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ist International Aviation Management Conference 7 December 2012, Ankara, Turkey 132 Türk Hava Kurumu Üniversitesi University of Turkish Aeronautical Association alanlarının boyutu, elleçleme için gerekli araç-gereç ve personelin sayısı, x-ray cihazlarının sayısı gibi konular önemlidir. Türkiye’de en son Van da meydana gelen 7.2 şiddetindeki depremden sonra 48 ilden ve 39 farklı kurumdan arama kurtarma, sağlık ve ilk yardım personeli ile ekipmanları ve insani yardım malzemeleri 77’si Türk Hava Yolları (THY), 76 askeri ve 20 adet özel kargo uçağı ile toplamda 173 araç kullanılmıştır. HAVALİMANI VE AFET YÖNETİMİ Afet planı, afet sonrası meydana gelen yıkımın azaltılması ve toplumun biran önce normal hayata dönmesi için oldukça önemlidir. Bu nedenle afet öncesi dönemde, meydana gelmesi muhtemel bir afet için bütün ayrıntılar düşünülerek uygulanabilir bir afet planı yapılmalıdır. Ancak bütün toplumlar için standart bir afet planı yapmak mümkün değildir. Aynı şekilde havalimanlarının bütününe uygulanacak tipik bir afet planı bulunmamaktadır. Ancak afetlere karşı, belirli aşamalarda planlı ve sistematik bir yaklaşım belirlenebilir. Bu sistematik yaklaşım, 4 aşamadan oluşan Bütünleşik Afet Yönetim Sistemidir. Hava limanları bütünleşik afet yönetim sistemi açısından hazırlık, zarar azaltma, müdahale ve iyileştirme evreleri açısından değerlendirilmelidir (Tablo 1.). Tablo 1. Bütünleşik Afet Yönetimi Açısından Hava Limanlarının Değerlendirilmesi Evre Zarar Azaltma Hazırlık Müdahale Tanımlama Örnekler Bir afet durumunda meydana gelecek zararlı etkileri önleme, hafifletme veya azaltma faaliyetleridir. Halkın eğitimi, bütçe tahsisi, depreme ve diğer afetlere karşı yapısal direncin oluşturulması En kısa zamanda hayat kurtarma ve daha sonra hızlı bir şekilde yardım operasyonları içeren faaliyetlerdir. Acil durum yanıt personeli ve teçhizatların aktive edilmesi, arama ve kurtarma ile bağlantı kurulması, halkın tahliyesi için uyarı sisteminin çalışması Acil durum yanıt kapasitesini artıracak faaliyetlerdir. Acil durum şartları oluşmadan önce İyileştirme hava limanı restorasyon çalışmalarıdır. HAVALİMANI AFET PLANI Acil durum planları, eğitim, masa başı ve saha tatbikatları Uzun dönem medikal destek, yeniden inşa, rehabilitasyon, halkın bilgilendirme programları, tehlike azaltma programları Havalimanı afet planı, ortak bir organizasyon yapısı içerisinde faaliyet gösteren tesislerin, ekipmanın, personelin ve prosedürlerin afet durumunda, bir arada etkin ve verimli bir şekilde yönetilmesini sağlamak amacıyla oluşturulur. Havalimanı afet planı disiplinler arası bir uygulama olup, gerek küçük bir acil durumda gerekse büyük çapta bir vakada, kısa ve uzun Ist International Aviation Management Conference 7 December 2012, Ankara, Turkey 133 Türk Hava Kurumu Üniversitesi University of Turkish Aeronautical Association vadeli işlemleri uygulamak için kullanılan temel bir dayanaktır (FAA, 2009: 4). Söz konusu planlar hazırlanırken havalimanında görev alan bütün personelin katkıda bulunması sağlanmalıdır. Havalimanı afeti planı hazırlanırken (FAA, 2009: 5); 1. Acil durumlara ve afetlere müdahale edecek kişilerin ve birimlerin sorumlulukları belirlenir. 2. Bütün olaylarda örgütsel ilişkiler ve görev dağılımındaki yasal sınırlar belirlenerek, standart operasyon prosedürleri (SOP) saptanır. 3. Afet ve acil durumlarda, insan hayatının ve mal güvenliğinin nasıl sağlanacağı belirlenir. 4. Afete müdahale ve kurtarma işlemleri sırasında hava limanı içerisinde ve dışarısında görev alacak personel ve kullanılacak ekipman, tesis, malzeme ulaşılabilir bir şekilde belirlenmelidir. Havalimanı afet planı, temel plan, fonksiyonel bölüm, özel bölümler ile standart operasyon prosedürleri ve kontrol listeleri olmak üzere dört kısımdan oluşur (FAA, 2009: 23). Temel plan, havalimanının acil müdahale organizasyonunun ve politikalarının genel bir bakış açısı ile ele alındığı kısımdır. Bu bölümde yer alacak bilgiler; acil durum ve afet operasyonlarında yasal sınırlar, havalimanı afet planı kapsamında incelenecek durumlar, operasyonlarda kullanılacak temel kavramlar ile görev yapacak personelin dağılımı ve sorumluluklarıdır. Fonksiyonel bölüm, afete müdahalede görev alacak kişilerin ve ekiplerin sorumluluklarının geniş bir şekilde belirlendiği bölümdür. Afete müdahalede görev alacak kişiler, afet planının kendi uzmanlık alanları ile ilgili olan kısmına katkı sağlamalı ve planın yapılmasına dahil olmalıdırlar. Havalimanı afet planının fonksiyonel bölümünün içerisinde aşağıdaki birimler yer alır; - - Komuta kontrol Haberleşme Alarm ve uyarı sistemleri Acil durum halk bilgi sistemi Yasal prosedürler Güvenlik Yangın ve kurtarma Acil sağlık Kaynak yönetimi Operasyonlar Lojistik Yönetim Bakım ve onarım Özel bölümler (Özel Tehlikeler), tamamen özel bir tehlikeye karşı yanıt vermek üzere hazırlanır. Örneğin biyolojik, kimyasal, nükleer ve radyolojik olaylar bu grubun görev alanına girer. Havalimanı afet planının bu bölümü, gerek hava limanında oluşabilecek kazalara yönelik tedbirlerin alınmasını, gerekse havalimanından söz konusu tehlikeli maddelerin geçişlerinin sağlanması esnasında yapılacakları kapsar. Standart Operasyon Prosedürleri ve Kontrol Listeleri, havalimanı afet planı içerindeki birimlerin, afet meydana geldiğinde uygulayacağı adımların belirlendiği algoritmalardır. Bu algoritmalar bütün uygulayıcılar tarafında daha önceden bilinmelidir. Tatbikatlar yapılarak birim amirleri tarafından kontrol listeleri vasıtası ile faaliyetlerin etkili olup olmadığı değerlendirilmeli ve denetlenmelidir. Havalimanlarının afetlerde kullanımı, yolcu, kargo ve sivil havacılık açısından faklılıklar gösterir. Havalimanı afet planları hazırlanırken söz konusu farklılıklar göz önünde bulundurulması, afet planının etkinliğinin sağlanması açısından önem taşımaktadır. Bu farklılıklar tablo şeklinde aşağıda gösterilmiştir. Ist International Aviation Management Conference 7 December 2012, Ankara, Turkey 134 Türk Hava Kurumu Üniversitesi University of Turkish Aeronautical Association Tablo 2. Afetlerde Hava Limanındaki Faaliyetlerde Yolcu ve Lojistik Açısından Zorluklar, Sınırlılıklar ve Odaklanılması Gereken Bölümler Girdiler Aktiviteler (Farklılıklar) Çıktılar Yolcu Yük Zorluklar Daha Fazla Uçak Daha Fazla İnsan Daha Fazla kargo Daha fazla uçak Pek çok farklı Yardım Yardım SAR tipte uçak çalışanları malzemeleri operasyonları Askeri kuvvetler Basın Düzenli kargolar Tıbbi Tahliyeler Devlet Geri dönüşler Teçhizatlar Ordu başkanları Tahliyeler İstenmeyen Mensupları yardımlar Sınırlılıklar ve ATS Gümrük ve Elleçleme araçları Yakıt Odaklanılması Havalimanı Göçmenler Depolama Helikopterler gereken alanlar şartları Varış Soğutma SAR desteği Ayrılış Gümrükler Tıbbi merkezler Aydınlatma Yardım dağıtım Manevra alanları Bekleme alanları Personel Yer servisleri envanteri uçuşları Hava limanı Devlet Uçuş kapasitesi Apron ve Başkanları başlatıcılar (Air Standlar (VVIP) Starters) Elleçleme Personel Karada yük ve araçları Konaklama yolcu taşıyıcı Gıda ve Su Merdiven ve araçlar hava köprüleri Personel Tablo 3. Havalimanı Afet Planı Örneği 1. Giriş 2. Afet Senaryoları (Kış Fırtınaları/ Depremler/ Seller/Orman Yangınları/Tsunami/ Uçak Kazaları 3. Ülkedeki Afet Yönetim Sistemi 4. Mevcut Olanaklar (Pist ve Aydınlatma / Apron / Kargo Terminali/ Yolcu Terminali/ Yardımcı Tesisler/ Hava Tarafik Kontrol (ATC) 5. Rampa İşlemleri (Yük Boşaltma/ Yolcu Boşaltma) 6. Yakıt 7. Gümrük 8. Göçmenler 9. Güvenlik 10. Kamu Hizmetleri (Su /Elektrik/ İletişim) 11. Mevcut Personel Durumu (Mesai Düzenlemeleri/ Geçici İşçiler) 12. Genel Bakım 13. Geçici Depolama Alanları 14. Koordinasyon Merkezinin Kurulması 15. Yardımların Dağıtımı (Kamyonlar Helikopterler/Gemiler ) 16. Sahra Hastaneleri/Medikal Merkezler 17. Konaklama (Otel/Kamplar) 18. Ulusal Askeri Ist International Aviation Management Conference 7 December 2012, Ankara, Turkey 135 Temel Plan Fonksiyonel Plan Türk Hava Kurumu Üniversitesi University of Turkish Aeronautical Association 19. 20. 21. 22. 23. 24. Yabancı Asker Yardım İçin Gelen STK’lar Finans İletişim Tatbikatlar Planın Onayı Standart Operasyon Prosedürleri ve Kontrol Listeleri 25. Kontrol Listeleri 26. Özel Durumlar (Kimyasal Olaylar/ Biyolojik Olaylar/ Nükleer Olaylar) Özel Durumlar (Spesifik Tehlikeler) KAYNAKLAR Altıntaş Kerim Hakan (2006), “Afetler ve Afet Tıbbı”, (ed. Güler Çağatay, Akın Levent), Halk Sağlığı Temel Bilgiler (in), Hacettepe Üniversitesi Yayınları, s. 635-682 Arıkan İrfan (1998), “Havayolu Ulaşımı ile Truzim İlişkisi ve Havaalanları”, Anatolia:Turizm Araştırmaları Dergisi, Yıl:9, Eylül-Aralık 1998, s. 46-54. Demirhan Nurhan (2003), Türkiye’de 112 İlk ve Acil Yardım Hizmetleri ve Afetlerdeki Rolü, Acar Matbaacılık, İstanbul. Deutsche Post DHL and UNDP. (2012). “Get Airports Ready For Disasters Course Notes”, Istanbul Ataturk Internatıonal Airport (GARD) Workshop, Istanbul, Turkey, (2012). Şahin Cemalettin, Şengül Sipahioğlu (2003), Doğal Afetler ve Türkiye, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara. Şahin Gülay Aşıkoğlu (2009), Kentsel Afet Risklerine Yönelik Zarar Azaltma Stretejilerinin Geliştirilmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. T.C. KALKINMA BAKANLIĞI, 9. Kalkınma Planı, Havayolu Ulaşımı Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara. UNDHA (1992), Glossary (Internationally Agreed Glossary of Basic Term Related to Disaster Management), Geneva. U.S. Department of Tranportation, Fedaral Aviation Administration (2009). “Airport Emergency Plan”, Advisory Circular. 19.06.2009. U.S.A. Yavaş, Hikmet (2005), “Türkiye’de Doğal Afetlerin Merkezi Yerel İlişkileri Açısından Değerlendirilmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:7, Sayı:3, s. 280301. Yılmaz Abdullah (2003), Türk Kamu Yönetiminin Sorunlarından Biri Olarak Afet Yönetimi, Pegema Yayıncılık, Ankara. Ist International Aviation Management Conference 7 December 2012, Ankara, Turkey 136