11ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ Σταυρούλα Βελώνη Βιβλιοθηκονόµος - Σχολή Καλών Τεχνών. Βιβλιοθήκη Τµήµατος Εικαστικών και Εφαρµοσµένων Τεχνών-ΑΠΘ sveloni@vis.auth.gr Γιώργος Χριστοδούλου Βιβλιοθηκονόµος, Βιβλιοθήκη Τµήµατος Δηµοσιογραφίας και ΜΜΕ.-ΑΠΘ mmelib@jour. auth.gr Stauroula Veloni George Christodoulou Librarians Aristoteles University of Thessaloniki sveloni@vis.auth.gr, mmelib@jour.auth.gr Αρχιτεκτονικός σχεδιασµός βιβλιοθηκών: µια αισθητική και λειτουργική προσέγγιση, τα διεθνή πρότυπα και η ελληνική πραγµατικότητα Architectural library design: an aesthetics and functional approach, the international standards and the Greek reality ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η αρχιτεκτονική βιβλιοθηκών είναι ένα θέµα που έχει απασχολήσει ελάχιστα την ελληνική βιβλιοθηκονοµική κοινότητα, η οποία δεν ασχολήθηκε επισταµένα ή στις περισσότερες πε­ ριπτώσεις η αποψή της αγνοήθηκε παντελώς. Η επιτακτική ανάγκη να οργανώσουµε συλ­ λογές παρέκαµψε το κτιριακό πρόβληµα, η λύση του όµως δεν είναι πολυτέλεια είναι ανά­ γκη. Σπάνια µιλάµε για το που και πως στεγάζονται αυτές οι συλλογές και ακόµα πιο σπά­ νια εκπονούµε µελέτες για κατασκευή ή ανακατασκευή βιβλιοθηκών. Το θέµα του χώρου και της αισθητικής του δεν πρέπει να αντιµετωπίζεται αποσπασµατικά και κατά περίπτωση ή ως ουτοπικό σύνδροµο. Η αρχιτεκτονική µορφή των βιβλιοθηκών πρέπει να µας απα­ σχολήσει ιδιαίτερα εν όψη των νέων τεχνολογιών που έτσι κι αλλιώς αµφισβητούν ήδη τα όρια του χώρου της σύγχρονης βιβλιοθήκης. Η βιβλιοθήκη χωρίς τοίχους είναι µια πραγ­ µατικότητα. Το νέο προφίλ και η εικόνα της σύγχρονης βιβλιοθήκης δεν είναι όµως µόνο η web ιστοσελίδα της αλλά και ο φυσικός της χώρος. Οι φυσικές διαστάσεις του πληροφο­ ριακού χώρου, δηλαδή του χώρου της βιβλιοθήκης, πρέπει να εξυπηρετούν τις πραγµατι­ κές, λειτουργικές και πληροφοριακές ανάγκες µιας βιβλιοθήκης που θα κληθεί στο µέλλον να διαδραµατίσει ένα διαφορετικό ρόλο απ' ότι σήµερα. 149 ΤΕΤΑΡΤΗ 6 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2002 Πολλά προβλήµατα στέγασης, χώρου, αρχιτεκτονικού σχεδιασµού και αισθητικής αντι­ µετωπίζουν οι Ακαδηµαϊκές Βιβλιοθήκες και τα σπουδαστήρια τους αλλά σε παρόµοια κα­ τάσταση βρίσκονται και τα άλλα είδη βιβλιοθηκών στην Ελλάδα σήµερα εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων. Παρατηρείται όµως ότι και αρκετά νέα κτίρια βιβλιοθηκών αγνοούν την αι­ σθητική ή παραλείπουν βασικά πρότυπα κατασκευαστικής και λειτουργικής καταλληλότη­ τας για φιλοξενία των συλλογών και των υπηρεσιών τους. Στην εισήγηση αυτή θα παρουσιάσουµε τις σύγχρονες αντιλήψεις για την αρχιτεκτονική βιβλιοθηκών καθώς και τις αρχιτεκτονικές τάσεις που επικρατούν στον ελλαδικό χώρο. Μέσα από µια βιβλιοθηκονοµική οπτική θα προσπαθήσουµε να προσεγγίσουµε τον αρχι­ τεκτονικό σχεδιασµό, να αναθεωρήσουµε και να προσδιορίσουµε το ρόλο µας σ' αυτόν ώστε να δοθεί βάρος στις απόψεις µας για το που και πως στεγάζουµε την γνώση και να βρούµε λύσεις που θα καλύπτουν τις νέες λειτουργικές και πληροφοριακές ανάγκες. Επί­ σης µέσα από θέσεις και αντιθέσεις ενός οργανωµένου αισθητικού πρίσµατος θα επιχει­ ρήσουµε να θέσουµε προβληµατισµούς και να κάνουµε µια απόπειρα πρόβλεψης του αρ­ χιτεκτονικού µέλλοντος των βιβλιοθηκών. Σ' αυτό το µέλλον βέβαια καλούνται να συνει­ σφέρουν όλοι: αρχιτέκτονες, interior designers, κατασκευαστές, συντηρητές και φυσικά οι βιβλιοθηκονόµοι, έχοντας µια άψογη επαγγελµατική συνεργασία. Λέξεις κλειδιά: Αρχιτεκτονική, Αρχιτεκτονικός σχεδιασµός βιβλιοθηκών, Αισθητική, Λειτουργίες βιβλιοθηκών. Κτίρια βιβλιοθηκών. ABSTRACT Library architecture is a subject that has barely concerned the Creek librarian community, which has not been seriously preoccupied with it or, in most cases, its opinions were totally ignored. The pressing need to organize the collections sidetracked the building issue, but the solution is not a luxury, it is a demanding need. We rarely talk about where and how these collections are being housed and even more seldom we elaborate on projects about the construction and reconstruction of library buildings. The space and aesthetics issue should not be faced fragmentarily and by case or as an utopical syndrome. The architectural form of libraries should seriously concern us in face of the new technologies, which anyway challenge the limits of the modern library. A library without walls is a reality. The new profile and image of the modern library is not only her web page but also its natural space. The physical dimensions of the information space, meaning the library space, should serve the real, functional and informational needs of a library that will be called in the future to play a different role than today. Academic libraries and their departments confront many problems concerning the building, the space, the architectural planning and the aesthetics part but also the other libraries in Greece are in a similar situation, with some exceptions. It is noted that many new 150 11ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ library buildings ignore the aesthetics part or neglect basic constructional and functional standards for the accommodation of their collections and services. In the paper we will present the modem concepts about library architecture and also the architectural tendencies which prevail in Greece. Though a librarian view we will try to approach the architectural design, to revise and to define our role in it in order to focus our views on where and how we deposit house knowledge and to find solutions that will cover the new functional and informational needs. Also, thought positions and appositions of a well-organized aesthetics prism we will try to set issues and to make an effort to predict the architectural future of libraries. In this future of course all are called to contribute: architects, interior designers, constructors, preservers and certainly librarians, by having a flawless professional collaboration. Keywords: Architecture, Library planning, Library design, Aesthetics, Library Functions, Library Buildings. 1. Eiσαγωγή Πρόθεσή µας δεν είναι η υπόδειξη της εκπόνησης µιας αρχιτεκτονικής µελέτης, ούτε καν οι αρχές της στρατηγικής του αρχιτεκτονικού σχεδιασµού. Δεν θα παρουσιάσουµε µια ιστορία της αρχιτεκτονικής των βιβλιοθηκών, ούτε τις αρχιτεκτονικές µορφές των βι­ βλιοθηκών κατά εποχές, µορφολογικές ενότητες, τεχνοτροπίες, ούτε καν µια ποικιλία στυλιστικών ιδιωµάτων. Πρόθεση µας είναι να θέσουµε ερωτηµατικά και να σκεφτούµε για την µελλοντική κτιριακή µορφολογία των βιβλιοθηκών µέσα από το πρίσµα της έκρηξης των νέων τεχνολογιών και να αναρωτηθούµε που στεγάζεται η γνώση στην Ελλάδα τη συγκεκριµένη χρονική στιγµή και τι συµµετοχή έχουν οι βιβλιοθηκονόµοι σ' αυτή τη δια­ δικασία. 2. Αρχιτεκτονική «Η αρχιτεκτονική διαιωνίζει και εξυµνεί κάποιο πράγµα. Γι' αυτό δεν µπορεί να υπάρχει αρχιτεκτονική όταν δεν υπάρχει κάτι που ν' αξίζει τον κόπο να εξυµνηθεί». Ludwig Wittgenstein, 1889-1951. Η αρχιτεκτονική είναι µια από τις καλέςτέχνες, ανήκει στον τοµέα των εικαστικών και οι αρχιτέκτονες είναι καλλιτέχνες. Εικάζω θα πει συµπεραίνω, τα συµπεράσµατα τους υλοποιηµένα τα βλέπουµε συνέχεια γύρω µας και τις προτάσεις τους, είτε είναι εικαστικέςείτε όχι, τις ζούµε εκ των έσω και είµαστε αποδέκτες όλοι µας. Οι καλλιτέχνες γένικώς αντικατοπτρίζουν την κοινωνία που ζουν, αλλά ταυτόχρονα προέρχονται από αυτή. Η αρχιτεκτονική έχει άµεση σχέση µε τον τόπο, το περιβάλλον, το ανθρώπινο σώµα και τον χώρο που καταλαµβάνει και αυτό δεν µπορεί να αλλάξει γιατί αυτή είναι βιωµατική και 151 ΤΕΤΑΡΤΗ 6 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2002 όχι εντύπωση. Τα αρχιτεκτονικά µανιφέστα' του 19ου και του 20ου κυρίως αιώνα, σχε­ δόν όλα, εξέφραζαν το κοινωνικό πρόσωπο της αρχιτεκτονικής. Η αρχιτεκτονική δίνει το στίγµα της ροής της εξέλιξης της κοινωνίας, θρυµµατίζοντας τις παραδοσιακές έως τότε υπάρχουσες µορφές, εκφράζει το πνευµατικό της περιεχόµενο στη νέα εποχή. Η µορφή είναι η έκφραση του πνευµατικού περιεχοµένου της, η αρχιτεκτονική όµως έχει τεχνική και η τεχνική δεν είναι τέχνη, είναι εφαρµογή γνώσης και πείρας. Η αρχιτεκτονική ως πνευµατική δηµιουργία και ως τέχνη πρέπει να ερευνά ελεύθερα την τέλεια έκφραση του περιεχοµένου και της µορφής, στη συγκεκριµένη περίπτωση της µορφής των κτι­ ρίων, είτε είναι δηµόσιων όπως οι βιβλιοθήκες είτε ιδιωτικών. Η τεχνική είναι ένα θέµα που αφορά τους µελετητές και τους ειδικούς. Εµάς τους βι­ βλιοθηκονόµους θα έπρεπε να µας απασχολεί εκτός από το περιεχόµενο της βιβλιοθή­ κης και η µορφή της, γιατί αυτά τα δύο πρέπει να έχουν άρρηκτη σχέση, κυρίως σε µια εποχή που το περιεχόµενο της δέχεται σοβαρές µεταβολές µέσω της τεχνολογίας. Μέσα στα πλαίσια της επιβαλλόµενης παγκοσµιοποίησηςτα εθνικά όρια των τεχνών, συ­ µπεριλαµβανοµένης και της αρχιτεκτονικής τέχνης, τείνουν να εξαφανιστούν, γι' αυτό δεν µπορούµε να µιλήσουµε για µια καθαρά εθνική σύγχρονη αρχιτεκτονική παραγω­ γή ούτε για ελληνικό αρχιτεκτονικό σχεδιασµό των βιβλιοθηκών µας. Η αλλαγή της µορ­ φής των βιβλιοθηκών δεν αφορά µόνο τον ελλαδικό χώρο, αλλά στη συγκεκριµένη πε­ ρίπτωση το ενδιαφέρον και η προβληµατική µας θα στραφεί κυρίως προς αυτή την κα­ τεύθυνση. 2 . 1 . Παλιές και νέες ουτοπίες Οι αρχιτεκτονικές «ουτοπίες» της γαλλικής επαναστατικής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώ­ να 2 , οι οποίες δεν µπορούσαν να κατασκευαστούν µε τα µέσα της εποχής, σκιαγρα­ φούσαν µελλοντικές αρχιτεκτονικές µορφές τόσο εύκολα πραγµατοποιήσιµες σήµερα. Η τέχνη αναπόφευκτα πάντα έβλεπε µακριά και πάντα κατανοούσε τις µελλοντικές ανά­ γκες, µια και µπορούσε να οραµατιστεί το νέο κόσµο. Η αλλαγή της αισθητικής αντίλη­ ψης ξεκινούσε από τα ουτοπικά κατά τα άλλα σχεδιάσµατα και έφτανε να εδραιώνεται και να οριστικοποιείται στην πράξη µε την εφαρµογή αυτών των σχεδίων και την υλο­ ποίηση τους σε υπαρκτά οικοδοµήµατα. Η αρχιτεκτονική των βιβλιοθηκών κάλυπτε µέ­ χρι σήµερα συγκεκριµένες ανάγκες. Οι ανάγκες όµως αλλάζουν και οδηγούν στην ανα­ ζήτηση νέων µορφών κατασκευής, αλλά και οι τεχνικές εξελίσσονται ώστε τα «ουτοπικά 7. CONRADS, Ulrich. Μανιφέστα και προγράµµατα της αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα. Αθήνα: Επίκουρος, Τ 977. 2.ΛΑΒΒΑΣ, Γιώργος Π. 1 9ος - 20ός αιώνας: σύντοµη ιστορία της αρχιτεκτονικής. Θεσσαλονίκη: University Studio Pressa, 1986, σ. 27-38. 152 11ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ σχέδια» του παρελθόντος να φαίνονται απόλυτα λογικά, κατανοητά και εφικτά σήµερα. «Η αρχιτεκτονική της τεχνολογίας (high tech) αποτελείτο σύνδεσµο ανάµεσα στη µελ­ λοντολογία της φανταστικής' αρχιτεκτονικής και στις τεχνικές δυνατότητες του παρόντος» 3. Αισθητική Όλες αυτές οι αλλαγές οδηγούν σε νέες αισθητικές αντιλήψεις για το χώρο και σε µια επα­ νεξέταση των θεµελίων και της µεθοδολογίας της αισθητικής. Αυτό σηµαίνει ότι επανεξετάζουµε τις διάφορες δηλώσεις για τα «έργα τέχνης», όπως είναι τα σχέδια και τα έργα των αρχιτεκτόνων, από το σχόλιο του τυχαίου παρατηρητή ως το σχόλιο του επαγ­ γελµατία κριτικού και ειδικά τις παρατηρήσεις εκείνες που προκαλούν διαφωνίες. Οι µέθοδοι της αισθητικής και της αναλυτικής φιλοσοφίας αρχίζουν µε τη µελέτη της «πρα­ κτικής χρήσης». Στην αισθητική αναλυτές εξέτασαν όρους όπως «µορφή», «ύφος», «έκ­ φραση», «αναπαράσταση», καθώς και τη λογική των διαφωνιών για ζητήµατα όπως η αντικειµενικότητα της οµορφιάς, η σχετικότητα των κριτικών αξιολογήσεων, η σηµασία της αλήθειας για την ποιητική αξία.5 Όταν µιλάµε λοιπόν για την αισθητική της αρχιτεκτονικήςτων βιβλιοθηκών, δεν θα µπο­ ρούσαµε να ξεφύγουµε από τον ορισµό του «ωραίου» και της «οµορφιάς» αλλά ακόµα και αυτοί οι ορισµοί επιδέχονται ανανέωση µέσω της συνεχόµενης δηµιουργίας που εί­ ναι χαρακτηριστικό της ζωής και του ανθρώπινου πνεύµατος. 3.1. Η Αισθητική στις ελληνικές βιβλιοθήκες Τι είναι ωραίο;6 θέλουµε να έχουµε ωραίες βιβλιοθήκες, η αισθητική είναι πολυτέλεια ή η αισθητική δηµιουργεί προβλήµατα στη λειτουργικότητα; Δεν θα έπρεπε να υπάρχει διχασµός ανάµεσα στην αισθητική και τη λειτουργικότητα. Η καθαρή οργάνωση του χώ­ ρου, ο συσχετισµός εσωτερικής διάρθρωσης και εξωτερικής µορφής (forms follows function) θα έπρεπε να οδηγεί σε αποτελέσµατα υψηλής αισθητικής και λειτουργικότη­ τας ταυτόχρονα. Το πρόβληµα σήµερα είναι ότι η µορφή των βιβλιοθηκών δεν συµβα3. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ, Δ. Νεοελληνική αρχιτεκτονική. Αθήνα: Μέλισσα, 1984. 4. «Ίσως νοµίζετε πως η αισθητική είναι µια επιστήµη που µας λέει τι είναι ωραίο - πολύ γελοία άποψη για να τη σχολιάσει κανείς. Υποθέτω πως θα 'πρεπε να περιλαµβάνει και ποιο είδος καφέ είναι γευστικότερο». WITTQENSTEIN, Ludwig. Αφορισµοί και εξοµολογήσεις. Αθήνα: Καρδαµίτσας, 1993. 5. BEARDSLEY, Monroe C Η ιστορία των αισθητικών θεωριών. Αθήνα: Νεφέλη, 1989, σ. 372. 6. Σηµείωση: Οι αισθητικές θεωρίες από την αρχαιότητα έως σήµερα παρουσιάζουν το ωραίο από διαφορετι­ κή οπτική γωνία. Το ωραίο µεταµορφώνεται ανάλογα µε την εξέλιξη της κοινωνίας και τροποποιείται κατά επο­ χές µέσα από τη µόδα και τα υποκειµενικά κριτήρια του γούστου. Θεωρούµε άτοπο να δώσουµε τον ορισµό του χωρίς να κάνουµε µια αναλυτική παρουσίαση τουλάχιστον από τον Αριστοτέλη µέχρι τον Wittgenstein. 153 ΤΕΤΑΡΤΗ 6 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2002 δίζει µε το περιεχόµενο της, ο διχασµός προέρχεται από τη µορφή που δεν καλύπτει ού­ τε τιςτρέχουσες λειτουργίες και οδηγεί σε λανθάνουσες ή απούσες αισθητικές αξίες. Αλλά ακόµα και αν καλύπτονται πρακτικά οι λειτουργίες της, στην απρόσωπη πρακτική βι­ βλιοθήκη δεν µπορούµε να ζήσουµε παρά µόνο πρακτικά. Το να παρακάµπτουµε την αισθητική για χάρη της λειτουργικότητας είναι κάτι γνωστό για τα ελληνικά δεδοµένα, το να την αγνοούµε όµως πλήρως πρέπει να µεταφραστεί δια­ φορετικά. Πολλοί θα πουν ότι οικονοµικοί λόγοι είναι αυτοί που οδηγούν σε αντιαισθη­ τικούς χώρους βιβλιοθηκών. Κύριος υπεύθυνος όµως είναι η παιδεία µας και η έλλειψη γνώσεων που οδηγεί στην άγνοια. Παιδαγωγικά ινστιτούτα έχουν εκπονήσει µελέτες που τα αποτελέσµατα τους δείχνουν ότι σε τάξεις που ήταν «όµορφες», δηλαδή σε καλά ορ­ γανωµένους αισθητικά χώρους, οι µαθητές απέδιδαν περισσότερο, γιατί είναι γνωστό ότι η ευχαρίστηση δηµιουργεί µία ζεστή οικεία ατµόσφαιρα που βοηθάει στη µάθηση. Η αισθητική του κτιρίου δίνει καλύτερο περιβάλλον εργασίας όχι µόνο στους χρήστες αλλά και στους εργαζόµενους. Οι νέοι φιλόσοφοι και οι άνθρωποι που ασχολούνται µε την αισθητική, παίρνουν σοβαρά υπόψη τους τις απόψεις των σύγχρονων ψυχολόγων και κοινωνιολόγων. Εµείς εξακολουθούµε να έχουµε αίθουσες διδασκαλίας χωρίς αι­ σθητική, βιβλιοθήκες χωρίς αισθητική, εκπαίδευση χωρίς αισθητική, είµαστε όλοι γνώ­ στες και αδιαφορούµε προφασιζόµενοι οικονοµικούς ή άλλους λόγους. Το να κλείνου­ µε όµωςτα µάτια δεν σηµαίνει ότι το πρόβληµα δεν υπάρχει, το πρόβληµα διογκώνεται περισσότερο. «Η λειτουργικότητα και η αισθητική ενός χώρου συµβάλλουν αποτελεσµατικά στην ποι­ ότητα των υπηρεσιών που προσφέρονται» 7 . «Η ικανοποιητική αισθητικά µορφή έχει επί­ σης πρακτική αξία: διευκολύνει τη δηµιουργία λειτουργικά άρτια συνόλων, αφού η τε­ λειότητα της µορφής µαρτυρεί και την τελειότητα της εσωτερικής δοµής της, καθιστώ­ ντας έκδηλα τα τυχόν σφάλµατα». 8 3.2. Αισθητικές αξιώσεις Τα προβλήµατα της ελληνικής κοινωνίας και της ελληνικής παιδείας δεν θα µπορούσαν να µην επηρεάσουν και τις βιβλιοθήκες σε όλες τις εκφράσεις τους, παρ'όλα αυτά το κοι­ νωνικό πρόσωπο της βιβλιοθήκης είναι µη αµφισβητήσιµο. Μια ουσιαστικά ανεπτυγµένη κοινωνία πρέπει να εξασφαλίζει ευρεία, ολοκληρωµένη, συστηµατική και πρόσφορη πρόσβαση και διαχείριση σε πηγές γνώσης µε το ανάλογο αισθητικό περίβληµα. 7. ΜΙΧΕΛΗΣ, Παναγιώτης Α. Η αρχιτεκτονική ως τέχνη. Αθήναι: [χ.ό.], 1979, σ. 285. 8. ΣΦΑΕΛΛΟΣ, Χ.Α. Αρχιτεκτονική: η µορφή της σκέψης στο φυσικό χώρο. Αθήνα: Γνώση, 1991, σ. /'/. 154 11ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ Αποτελεί άραγε χαρακτηριστικό της ελληνικής κοινωνίας να µην έχει αισθητικές αξιώσεις και αυτό είναι κάτι που πρέπει να εξεταστεί ως κοινωνικό φαινόµενο; τη σύνδεοη αισθήµατος και νου αξιοποιεί η τέχνη και υποβοηθάει επιστηµονικώς η αισθητική, γιατί εξευµενίζει την κριτικότητα του πνεύµατος. Η αισθητική είναι ένα θέµα που µέχρι σήµερα ήταν αντικείµενο εξέτασης µόνο των αρχιτεκτόνων, σχεδιαστών εσωτερικού χώρου κ.λπ. Ο βιβλιοθηκονόµος είχε το ρόλο του µεσολαβητή προς τους σχεδιατές-µελετητές, χωρίς όµως να έχει γνώσεις αισθητικής και αρχιτεκτονικού σχεδιασµού. Έτσι υστερούσε στη δυνατότητα συµµετοχής στο σχεδιασµό µέσω µιας κοινής γλώσσας. Χωρίς αρχές αισθητικής επικοινωνίας ή κριτικής αξιολόγησης πως θα βοηθούσε τους ειδικούς να συλλάβουν την ιδέα του περιεχοµένου της βιβλιοθήκης; Πως θα κατα­ ­­­­­­­ ­­­ «πρακτική αξία» αν ο βιβλιοθηκονόµος δεν µπορεί να αντεπεξέλθει στην στρατηγική του σχεδιασµού της βιβλιοθήκης του; 4. Αρχιτεκτονικός σχεδιασµός βιβλιοθηκών Η αρχιτεκτονική αντίληψη και πρακτική για το σχεδιασµάτων βιβλιοθηκών του 21ου αιώνα, ενόψει των νέων τεχνολογιών καλείται να διευρύνει τα πεδία έρευνας και οργάνωσης της. Καθώς ο ρόλος της βιβλιοθήκης σήµερα είναι διαφορετικός και η φυσική της υπόσταση, που δεν αµφισβητείται αλλά επαναπροσδιορίζεται µέσα από την εκµετάλλευση της τεχνολογίας της πληροφόρησης, την καθιστούν κέντρο παραγωγής και διάδοσης της γνώσης. Οι Ακαδηµαϊκές βιβλιοθήκες ως κέντρα µάθησης και διακίνησηςτης πληροφορίας εντάσσουν πολιτιστικές δραστηριότητες στις λειτουργίες τους, στηρίζουν την κοινωνιακή πολιτική τους µέσα από διάφορα προγράµµατα, ανοίγουν προς τις τοπικές κοινωνίες και τονίζουν µε κάθε τρόπο τον κοινωνικό τους ρόλο. Έχοντας σαν δεδοµένο ότι το κτίριο της βιβλιοθήκης συνεχίζει να υφίσταται παρά τις εξελίξεις της πλη­ ροφορικής και ο φυσικός χώρος των βιβλιοθηκών δεν κινδυνεύει να εξαφανιστεί από τον εικονικό, δηλαδή από την Ιστοσελίδα της ή Virtual µορφή της, ο νέος σχεδιασµός των βιβλιοθηκών οφειλή να λάβει υπόψη του τον συνδυασµό του υλικού και του άυλου, δηλαδή του φυσικού χώρου και του κυβερνοχώρου. Οι σύγχρονες αρχιτεκτονικές λύσεις και προτάσεις για τον σχεδιασµό των βιβλιοθηκών είναι πολλές και ενδιαφέρουσες. Άσχετα από την εξωτερική µορφή της βιβλιοθήκης, δηλαδή αν το κέλυφός της είναι φουτουριστικό, µινιµαλιστικό, νεοκλασικό ή άλλο, σε αυτό που τείνουν όλες είναι η απαίτηση να στηρίζουν τις λειτουργικές ανάγκες των βιβλιοθηκων: α) του φυσικού χώρου, β) του κυβερνοχώρου, γ) της σχέσης µεταξύ των δύο παραπάνω. Απ' αυτά τα τρία θα προκύψει η µορφή του κτιρίου και οι αρχές του αρχιτεκτονικού σχεδιασµού. Ο διαχωρισµός της βιβλιοθήκης σε δύο µέρη, αυτό που θα υποστηρίξει την πρόσβαση στο σύνολο των διαθέσιµων πληροφοριών µέσω ηλεκτρονικής αναζήτησης και στο χώρο έρευνας, θα πρέπει να είναι σαφής, ορισµένος και καλά δο- 155 ΤΕΤΑΡΤΗ 6 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2002 µηµένος έτσι ώστε να διευκολύνεται η δηµιουργία της γνώσης µέσω της έρευνας. Η τε­ χνολογία ήδη δηµιούργησε τη συνύπαρξη του φυσικού και εικονικού χώρου διασφαλί­ ζοντας τη διεύρυνση των δυνατοτήτων τους. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασµός πρέπει να εξασφαλίζει το περιβάλλον εκείνο που θα υποδέχεται την εξέλιξη και τον µετασχηµατι­ σµό. Το περιβάλλον πρέπει να εκφράζει το περιεχόµενο του κτιρίου και αυτό µε τη σει­ ρά του συντελεί στη µορφή του. Η κατανόηση της συνύπαρξης του δυνητικού µε τον πραγµατικό χώρο είναι οι αθέατες σχέσεις που οδηγούν στη νέα αντίληψη που πρέπει να έχουµε για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασµό των βιβλιοθηκών. Τα όρια ανάµεσα στις λει­ τουργίες και τις δραστηριότητεςτου κτιρίου αλλάζουν συνεχώς θέση, µε τις αλλαγές που προκύπτουν συνεχώς στην τεχνολογία αλλά και την κοινωνία, δηµιουργώντας µια απροσ­ διόριστη περιοχή. Αυτή η απροσδιόριστη περιοχή στο χώρο της βιβλιοθήκης, καλείται να λύσει τα προβλήµατα ευελιξίας του χώρου και επαναδιάταξης νέων υπηρεσιών και λειτουργιών που προκύπτουν σε έναν ζωντανό οργανισµό συνεχούς εξέλιξης και ανα­ προσαρµογής όπως είναι η βιβλιοθήκη. Οι αρχιτέκτονες, οι βιβλιοθηκονόµοι και οι λοι­ ποί πρέπει να κλιθούν, συνεργαζόµενοι, να προβλέψουν µελλοντικές ανάγκες και αλλα­ γές που θα προσδιορίσουν τις λειτουργίες που θα προκύψουν. Υπάρχουν διεθνείς και εθνικοί οργανισµοί, όπως το American Institution of Architects (ΑΙΑ) 9 κ.α., που ασχολούνται µε θέµατα αρχιτεκτονικού σχεδιασµού βιβλιοθηκών καθώς και µια πληθώρα εγχειριδίων που ασχολούνται µε πρότυπα10, µε την επιλογή οµάδας ερ­ γασίας αρχιτεκτόνων, συµβούλων κτιρίων βιβλιοθηκών κ.α. και η βιβλιογραφία όσο πά­ ει και αυξάνεται. Αυτά τα εγχειρίδια συνεχώς επανεξετάζονται και αναθεωρούνται από άλλα που µιλάνε για τις νέες τεχνολογίες δίνοντας οδηγίες για την εφαρµογή τους. Τα δε­ δοµένα όµως αλλάζουν και στο εξωτερικό µε την έκρηξη και τη συνεχόµενη εξέλιξη του πληροφοριακού χώρου µέσω του δικτύου και των νέων τεχνολογιών, η διαχείριση του φυσικού χώρου δέχεται µεταβολές. Οι δικές τους ανάγκες να µειώσουν τους χώρους ή να συγκρατήσουν τις επεκτάσεις είναι πολύ µεγαλύτερες, έτσι το διαδίκτυο µετατρέπε­ ται σε πλατφόρµα σωτηρίας. Οι χρήστες απαιτούν να έρχεται η πληροφορία άµεσα σε αυτούς κάτι που δηµιουργεί µια χαοτική κατάσταση σε βιβλιοθήκες µεγάλου µεγέθους και πονοκέφαλο στους εργαζόµενους που πρέπει να βρουν το σωστό πάτωµα, το σω­ στό ράφι, στο σωστό χρόνο.' 1 9. Βλ. AMERICAN INSTITUTE OF ARCHITECT http://www.aia.org, ALA: http://www.ala.org/Hbrary/facU 7 .html κ.α. 10. Βλ. επίσης: ISO: http://www.iso.org, UNESCO: http://www.unesco.org, κ.α. 11. Βλ. «Χώρος και χρόνος είναι οι κατηγορίες που οργανώνουν την ψυχική και κοινωνική µας ζωή, άρα η αλλοίωση τους δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητο πρόβληµα». Pasini, W. I tempi del Cuore. 156 11ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ Λόγω της πολιτιστικής κληρονοµιάς, της παιδείαςτους και της κοινωνίας όπου ζουν θεωρούν πολύ λογικό να κάθονται άνετα να έχουν άπλετο φως και καθώς κοιτούν ψηλά να υπάρχει αρκετός χώρος. Να βλέπουν έξω από παράθυρα και αν είναι δυνατόν τη φύση. Η εικονική βιβλιοθήκη λύνει πολλά προβλήµατα σε χρήστες και προσωπικό. Όχι µόνο χώρου αλλά και χρόνου. Η παράδοση τους στον αρχιτεκτονικό σχεδιασµό τα project τους που άφηναν χώρο για µελλοντικές εξελίξεις αλλά και τα κτίρια σχεδιασµένα από µεγάλες αρχιτεκτονικές εταιρίες ή απο τους σπουδαιότερους αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα τους δίνουν το προβάδισµα και το εύκολο πέρασµα από τη µια κατάσταση στην άλλη. Αυτοί τουλάχιστον ξέρουν που και πως θα στεγάσουν τη γνώση είτε αυτή είναι στα παραδοσιακά υλικά είτε 'είναι σε ηλεκτρονική µορφή. Η αισθητική των βιβλιοθηκών του 20ου αιώνα όταν επρόκειτο για νεοσύστατο κτίριο ή ανακατασκευή ακολουθούσε τους κανόνες της σύγχρονης αρχιτεκτονικής πρακτικής. Έτσι έχουµε πολύ µοντέρνα και εικαστικά αποτελέσµατα τις περισσότερες φορές µε µνηµειακό χαρακτήρα. 4 . 1 . Τι αισθητικά µηνύµατα δίνουν οι βιβλιοθήκες στην Ελλάδα σήµερα; Στην ελληνική πραγµατικότητα οι βιβλιοθήκες δεν αντιµετωπίζουν ούτε προβλήµατα χώ­ ρου ή χρόνου. Γιατί οι συλλογές µας είτε είναι µικρές είτε δεν έχουµε χώρους να στεγά­ σουµε τις υπάρχουσες συλλογές. Δεν µας ζητούν µελέτες χώρου ούτε τη σύσταση οµά­ δων εργασίας για κατασκευή-ανακατασκευή π.χ. τα περισσότερα σπουδαστήρια του ΑΠΘ είτε είναι στην πανεπιστηµιούπολη είτε έξω απ' αυτήν δεν έγιναν σε χώρους ενδε­ δειγµένους για βιβλιοθήκες ή µε κάποια έστω υποτυπώδη αρχιτεκτονική µελέτη. Αλλά σε χώρους που δόθηκαν και µε κριτήρια τελείως αλλότρια απ' αυτά που θα έπρεπε να υπάρχουν για να στεγαστεί µια βιβλιοθήκη. Σε αυτούς τους ακατάλληλους χώρους, ερ­ χόµαστε να προσθέσουµε και τη νέα τεχνολογία. Αν η πληροφοριακή τεχνολογία µπο­ ρεί να µας κάνει να είµαστε ανεξάρτητοι από κτίρια, τα κτίρια µαςδεν είναι ανεξάρτητα τεχνολογίας. Η έλλειψη βασικών τεχνικών υποδοµών κάνει τα κτίρια αφιλόξενα στη νέα τεχνολογία,12 έτσι δεν καλύπτουν ούτε παλαιές ούτε νέες λειτουργίες και ανάγκες. Η συναισθητική των ελεύθερων καλωδίων, του στενάχωρου χώρου, του σκοταδιού, της από­ λυτης έλλειψης χρώµατος, του θορύβου, του κιτς, του βολέµατος γενικά βασιλεύει στις περισσότερες βιβλιοθήκες. Το πρόβληµα είναι ότι οι χώροι που επιλέχθηκαν ήταν από την αρχή ακατάλληλοι, τα νέα κτίρια βιβλιοθηκών που χτίστηκαν δεν προέβλεψαν νέες ανάγκες ή χτίστηκαν σε πολύ µικρά οικόπεδα, µε µικρούς προϋπολογισµούς, χωρίς έµπει- 72. Βλ. ΕΛ.Ο.Τ.: http://www.elot.gr. π.χ. για πρότυπα ηλεκτρονικών συστηµάτων σε κτίρια. 157 ΤΕΤΑΡΤΗ 6 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2002 ρες οµάδες εργασίας και χωρίς να λάβουν υπόψη τους ειδικές κατηγορίες πληθυσµού (π.χ. άτοµα µε προβλήµατα όρασης, κινητικά κα.)· Το κτίριο κάνει πολύ καιρό να σχε­ διαστεί και να χτιστεί, γι αυτό η µελέτη του πρέπει να είναι συστηµατική και να συµβα­ δίζει µε το περιεχόµενο του αλλά και µε το περιβάλλον του, φυσικό και κοινωνικό. Η ου­ τοπία θα ήταν να πούµε σήµερα ότι αυτό που παρέχουµε στους χρήστες µας είναι ο χώ­ ρος. Έναν χώρο µε τον καλύτερο και πιο σύγχρονο τεχνολογικά εξοπλισµό που σέβεται τις ανθρώπινες διαστάσεις και που κάνει τον «άνθρωπο» να νιώθει άνετα. Οι βιβλιοθή­ κες πρέπει να παρέχουν εκτός των άλλων χώρων -µια και συµµετέχουν ενεργά στη δια­ µόρφωση πληροφοριακής παιδείας και σε δραστηριότητες που σχετίζονται µε εκπαι­ δευτικά θέµατα ή εκπαίδευση χρηστών- αίθουσες διδασκαλίας, χώρους συνεδριάσεων και συναντήσεων, χώρους αποµονωµένους για έρευνα σχεδιασµένους µε όλες τις δυ­ νατές τεχνικές εφαρµογές, Τα κτίρια δεν είναι µόνο για να στεγάσουν βιβλία και να πα­ ρέχουν αίθουσες ανάγνωσης, οι δυνατότητες των πολυµέσων ενσωµατώνονται στην πληροφοριακή εργασία µια και αυτή γίνεται από online πηγές. Όλοι θα συµφωνήσου­ µε για τον κοινωνικό και εκπαιδευτικό ρόλο της βιβλιοθήκης, την απαίτηση για καλά τε­ χνολογικά εξοπλισµένους χώρους, ας ξεκινήσουµε όµως ζητώντας πρώτα κατάλληλους χώρους. Ας πείσουµε τους υπεύθυνους για κονδύλια και προϋπολογισµούς αλλά πριν απ' όλα αυτά αςαποκτήσουµε συνείδηση του χώρου που θέλουµε και κατάλληλες γνώ­ σεις, γιατί το χειρότερο είναι να αρκούµαστε σε αυτή την εικόνα και να µην βλέπουµε τί­ ποτα κακό γύρω µας. Στην Ελλάδα δεν προλάβαµε να αποκτήσουµε πείρα για το πως οργανώνεις σωστά το φυσικό χώρο της βιβλιοθήκης, τώρα όµως καλούµαστε να ξεπε­ ράσουµε αυτό το κενό δηµιουργώντας σύγχρονους χώρους που θα στεγάσουνε σύγ­ χρονες ανάγκες δίνοντας έµφαση σε νέες υπηρεσίες. Δεν πρέπει όµως να παραγκωνί­ σουµε την αισθητική προς χάρη της λειτουργικότητας, αλλά ούτε και η λειτουργικότητα να µας οδηγεί σε «πρακτικές» λύσεις, γι' αυτό πρέπει να συνεργαστούµε µε τους ειδι­ κούς και να αποκτήσουµε εµπειρίες και πείρα µέσα από την οµαδική εργασία έτσι ώστε να λύσουµε λειτουργικά και αισθητικά προβλήµατα. 4.2. Χρηµατοδότηση Δεν θέλουµε να θίξουµε το αργό σύστηµα του δηµόσιου τοµέα που θέλει να παραµένει απρόσωπο, ούτε τον διοικητικό µας ρόλο, αλλά να απαιτήσουµε από τα αρµόδια όργα­ να του πανεπιστηµίου να συσταθούν διαρκείς συµβουλευτικές οµάδες εργασίας αρχι­ τεκτονικού σχεδιασµού βιβλιοθηκών. Να κάνουµε οργανωµένες προσπάθειες προς αυ­ τή την κατεύθυνση, έτσι ώστε να λύνουµε προβλήµατα που αντιµετωπίζουµε στην κα­ θηµερινότητα µας και να απαλλαγούµε σταδιακά από άσχηµες συνθήκες και κακόγου­ στες βιβλιοθήκες. Ζητώντας χρηµατοδότηση για να κινηθούµε αποτελεσµατικά, καλύ­ τερους εξοπλισµούς για τον επανασχεδιασµό των λειτουργικών χώρων της βιβλιοθήκης 158 11ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ και τον εκσυγχρονισµό τους - µέσω συστηµατικών και µελετηµένων project- θα αναδεχθεί το συνολικό έργο που έχουµε παράγει µέχρι σήµερα (Οργάνωση, υπηρεσίες, πηγές κ.λπ.)· Οι επισκευές ή η αναπαλαίωση, ή η ανακαίνιση του εσωτερικού χώρου των βιβλιοθηκών θα προσελκύσει τους χρήστες, θα ικανοποιήσει τιςαπαιτήσειςτους αναβαθµίσει εκτός από το χώρο και την ποιότητα ζωής όλων µας. 4.3 Ο ρόλος του βιβλιοθηκονόµου Μη έχοντας πείρα στην κατασκευή και οργάνωση του φυσικού χώρου, αγνοώντας βα- σικές αρχές αρχιτεκτονικού σχεδιασµού και αισθητικής καλούµαστε να οργανώσουµε τους τεχνολογικά χώρους, ή να ανακατασκευάσουµε τους παλαιούς. Γνωρίζοντας ότι ο ρόλος µας έχει αλλάξει καθώς και το περιεχόµενο της βιβλιοθήκης µας, πρέπει να απαιτήσουµε να αλλάξει και η µορφή της για να µην βρεθούµε αντιµέτωποι µε νέα προβλήµατα. Άλλωστε θα πρέπει να έχουµε τον καθοριστικό ρόλο στη διαχείριση και όρ­ ­­­­­η του φυσικού και εικονικού χώρου των βιβλιοθηκών µας. Η κακή επιλογή του χώρου14 µπορεί να προκαλέσει σοβαρές καταστροφές στις συλλογές, είναι καιρός από την αισθητική της αναγκαιότητας να περάσουµε στην αισθητική της λειτουργικότητας. Η πρόκληση είναι µεγάλη αλλά αν σκεφτούµε ότι πριν από είκοσι πέντε χρόνια δεν υπήρ­ χαν Σχολές Βιβλιοθηκονοµίας,15 ούτε ειδικοί της πληροφόρησης ούτε οργανωµένες βιβιβλιοθήκες, σήµερα έχουµε από κάπου να ξεκινήσουµε. Μέσα στα πλαίσια της δια βίου εκπαίδευσηςτων βιβλιοθηκονόµων εκτός από την πληροφοριακή τεχνολογία (information technology) θα ήταν σκόπιµο, µέσα από σεµινάρια ή άλλη επιµόρφωση, να γνωρίσουµε πως να οργανώνουµε καλύτερα τις βιβλιοθήκες µας, όχι µόνο ως συλλογές αλλά και ως χώρους. 13. Για το ρόλο των βιβλιοθηκονόµων βλ. ΣΤΑΥΡΟΥ, Φωτεινή. Οι αλλαγές σις Ακαδηµαϊκές βιβλιοθήκες και επιπτώσεις τους στην οργάνωση του προσωπικού τους. Στο: 1 Οο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδηµαϊκών βλιοθηκών. Το µάνατζµεντ στις Ακαδηµαϊκές Βιβλιοθήκες: πρακτικά. (Θεσσαλονίκη, 15-17 Οκτ. 2001). Θεσσαλονίκη: Υ.ΒΙ.Π., 2002, σ. 66-71. ΚΑΤΣΙΡΙΚΟΥ, Ανθή. Ο ρόλος του βιβλιοθηκάριου κατά την περίοδο των αλλαγών. Στο: 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδηµαϊκών Βιβλιοθηκών. Το µάνατζµεντ στις Ακαδηµαϊκές Βιβλιοθήκες: πρακτικά. (θεσσαλονίκη 15-17 Οκτ. 2001). Θεσσαλονίκη: Υ.ΒΙ.Π., 2002, σ. 119-133. 14. Σηµείωση: Οι συντηρητές τονίζουν τι προκαλεί η υγρασία, αλλά π.χ. διατηρούµε ακόµα συλλογές σπάνιων βιβλίων και έργων τέχνης σε υπόγεια και εξακολουθούµε να κτίζουµε νέα υπόγεια για να στεγάσουµε βιβλιοθήκες, ή, τις βγάζουµε στις ταράτσες στον ήλιο σε πανέµορφες κατασκευές από γυαλί. 15. Πα τα προγράµµατα σπουδών βλ. www.teithe.gr/Academic/libd.html & www.ionio.gr 159 ΤΕΤΑΡΤΗ 6 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2002 4.4. Εκπαίδευση Πρόταση µας λοιπόν είναι να υπάρχουν µαθήµατα αρχιτεκτονικής βιβλιοθηκών όπως υπάρχουν µαθήµατα για συντήρηση τα οποία όχι µόνο να ασχολούνται µε τη γνώση τε­ χνικών φωτισµού, ακουστικής, αερισµού, τις προδιαγραφές εξοπλισµού βιβλιοθηκών, ηλιοπροστασίας, πυρασφάλειας, εργονοµίας, ανθρωποµετρίας αλλά και µε θέµατα όπως η εκπόνηση µελέτης χώρου, η στρατηγική σχεδιασµού καθώς επίσης και µε την ελληνι­ κή νοµοθεσία και νοµολογία που αφορά τα παραπάνω. Καλό θα ήταν να γνωρίζουµε µε ποιους θα συνεργαστούµε ή πως θα κάνουµε ένα project, για να µην αφήσουµε την τύ­ χη των βιβλιοθηκών σε άλλα χέρια. Τα οποία µπορεί να έχουν τις γνώσειςγια να χτίσουν ένα κτίριο, ή για να βάλουν έπιπλα και να διαλέξουν χρώµατα, αλλά δεν γνωρίζουν πως δουλεύει µια βιβλιοθήκη παρά µόνο ως απλοί χρήστες στην καλύτερη περίπτωση. Σκο­ πός µας δεν είναι να κάνουµε κριτική στους αρχιτέκτονες. Πιστεύουµε ότι έχουµε καλό δυναµικό στην Ελλάδα σήµερα. 16 Ο αρχιτεκτονικός όµως σύµβουλος πρέπει να προέρχεται από βιβλιοθηκονοµικό περι­ βάλλον, να γνωρίζει καλά την επαγγελµατική γλώσσα, να µπορεί να σχεδιάζει ένα λε­ πτοµερειακό πρόγραµµα χτισίµατος, να επιλέγει τον αρχιτέκτονα, να επικοινωνεί µαζί του µέσω µιας κοινής γλώσσας η οποία θα οδηγείσε κατανόηση των λειτουργιών της βι­ βλιοθήκης που θέλουµε να κατασκευάσουµε, σε λειτουργική οµορφιά και σε αισθητικά αποτελέσµατα όχι αµφιβόλου αξίας. Επειδή εµείς καλούµαστε άτυπα να γίνουµε σύµβουλοι για τους χώρους της βιβλιοθή­ κης µας θα πρέπει να έχουµε µια σχετική κατάρτιση, η οποία δεν πρέπει να προέρχεται µόνο από βιβλιογραφικές πηγές ή εµπειρικές προσεγγίσεις, αλλά και από την παιδεία µας που θα µας ευαισθητοποιήσει και σε θέµατα αισθητικής. 5. Επίλογος θα ήταν ενδιαφέρον να οργανωθεί και στη χώρα µας ένα συνέδριο µε θέµα την αρχι­ τεκτονική των βιβλιοθηκών,17 τα τελευταία χρόνια έχει οργανωθεί µόνο µία ηµερίδα από το ΕΜΠ και τη Σχολή Αρχιτεκτονικής του ΑΠΘ, 1 δ το οποίο θα κάλυπτε προς το παρόν το κενό που υπάρχει και στην εκπαίδευση και στην ελληνική βιβλιογραφία. 1 6. Απόδειξη είναι ότι πήραµε το τρίτο βραβείο σε διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισµό για τη µελλοντική βιβλιοθήκη (ACADIA), βλ. www.acadia.org/competition-98/winners.html 17. Βλ. A space for the future: library buildings in 21st century, (Helsinki, 2-3 June), Finland. http://www. lib. hel. fi/conf02/. 1 8. Οι µεγάλες βιβλιοθήκες: από την Αλεξάνδρεια στο Παρίσι, Τµήµα αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου, Φεβρ. 1998 και Τµήµα Αρχιτεκτόνων Α.Π.Θ., Μάρτ. 1998. (Βλ. www.lib.auth.gr/training/neal.htm). 160 11ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ Γνωρίζοντας ότι δεν υπάρχουν ειδικά µαθήµατα ούτε στην αρχιτεκτονική ούτε στη βι­ βλιοθηκονοµία αλλά ούτε και πουθενά αλλού, θα ήταν χρήσιµο για αρχή οι εµπειρίες όλων µας. Το θέµα του χώρου των βιβλιοθηκών, της αισθητικής και της λειτουργικότητας του µπροστά στις νέες τεχνολογίες είναι κάτι που πρέπει να µας απασχολήσει σοβαρά τα επόµενα χρόνια µια και εκ των πραγµάτων η µορφή των βιβλιοθηκών θα αλλάξει ριζικά. Αποφεύγοντας µελλοντολογικές τοποθετήσεις και έχοντας υπόψη µας ότι περνάµε από τις παραδοσιακές µορφές οργάνωσης του χώρου και χρόνου σε σύγχρονες, δεν µπο­ ρούµε να προδιαγράψουµε εύκολα το αρχιτεκτονικό µέλλον των βιβλιοθηκών, ενόψει των ραγδαίων εξελίξεων που διαφαίνονται, αλλά ούτε να καθηλωθούµε σε ένα παρόν που µεταλλάσσεται συνέχεια µη αποδεχόµενοι την καινοτοµία και την εξέλιξη. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. ΘΕΟΔΩΡΙΔΟΥ, Μ. Ε. Κτιριακός σχεδιασµός και τεχνολογικός εξοπλισµός. Στο: 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδηµαϊκών Βιβλιοθηκών. Το µάνατζµεντ στις Ακαδηµαϊκές Βιβλιοθήκες: πρακτικά. (Θεσσαλονίκη, 15-17 Οκτ. 2001). Θεσσαλονίκη : Υ.ΒΙ.Π., 2002, σ. 173-177. 2. ΙΑΚΩΒΙΔΗΣ, Χρήστος. Νεοελληνική αρχιτεκτονική και αστική ιδεολογία, Αθήνα, Δωδώνη, 1982. 3. ΜΠΙΡΗΣ, Τάσος Κ. Αρχιτεκτονικής σηµάδια και διδάγµατα, 2η έκδ., Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυµα ΕθνικήςΤραπέζης, 1999. 4. ΝΙΚΗΤΑΚΗΣ, Μιχάλης. Η εργονοµία στο χώρο των βιβλιοθηκών. Στο : 9ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδηµαϊκών Βιβλιοθηκών. Σύνδεση ακαδηµαϊκών βιβλιοθηκών µε την εκπαιδευτική διαδικασία : πρακτικά. (Αθήνα, 18-20 Δεκ. 2000). Αθήνα : Κεντρική Βιβλιοθήκη ΕΜΠ, 2002, σ. 193-201. 5. ΣΦΑΕΛΛΟΣ, Χ.Α. Αρχιτεκτονική : η µορφή της σκέψης στο φυσικό χώρο, Αθήνα, Γνώση, 1991. 6. ΤΟΡΑΚΗ, Κατερίνα. Η διαχείριση φυσικού και εικονικού χώρου σε ένα δικτυωµένο σύστηµα βιβλιοθηκών. Στο: 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδηµαϊκών Βιβλιοθηκών. Το µάνατζµεντ στις Ακαδηµαϊκές Βιβλιοθήκες: πρακτικά. (Θεσσαλονίκη 15-17 Οκτ. 2001). Θεσσαλονίκη : Υ.ΒΙ.Π., 2002, σ. 55-65. 7. ΤΣΟΥΝΗ, Λούση. Σχεδιασµός και µελέτη πανεπιστηµιακών βιβλιοθηκών. Στο: 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδηµαϊκών Βιβλιοθηκών. Οι Ακαδηµαϊκές βιβλιοθήκες και η πρόκληση του εκσυγχρονισµού : πρακτικά. (Αθήνα, 5-7 Νοέµ.1997). Αθήνα : ΕΚΠΑ, 1998, σ. 121-124. 161 ΤΕΤΑΡΤΗ 6 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2002 8. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ, Δηµήτρης. Νεοελληνική αρχιτεκτονική : αρχιτεκτονική θεωρία και πράξη 1830-1980 σαν αντανάκλαση των ιδεολογικών επιλογών της νεοελληνικής κουλτούρας, Αθήνα, Μέλισσα, 1984. 9. ΦΡΑΝΤΖΗ, Ηρώ. Διαχείριση πληροφοριακού υλικού στην ηλεκτρονική εποχή. Σύγχρονη Βιβλιοθήκη & υπηρεσίες πληροφόρησης., (12), Ιαν.-Φεβρ. 2002 : 32-42. 10. Πολιτική για τη διατήρηση και τη συντήρηση των συλλογών των βιβλιοθηκών: πρακτικά. (Αθήνα, 10-12 Μαΐου 2000). Αθήνα : Βιβλιοθήκη Σχολής Καλών Τεχνών, 2000. 1 1 . DAHLGREN, Anders C. 2001 ΑΙΑ/ALA Library Building Award Program. Library Administration & Management, 15 (3), Summer 2001 : 1 32-140. 12. ELLIOTT, Cecil D. Technics and architecture, Cambridge, Mass., MIT Press, 1992. 13. FRAMPTON, Kenneth. Μοντέρνα αρχιτεκτονική : ιστορία και κριτική, Αθήνα, Θεµέλιο, 1987. 14. KONYA, Allan. Libraries: a briefing and design guide, London, Architectural Press, c1986. 15. KOULERMOS, Panos. 20th century European Rationalism, London, Academy Editions, 1995. 16. MCCARTHY, Richard C. Designing better libraries: selecting and working with building professionals, Wisconsin, Highsmith Press, 1995. 1 7. ROSSI, Aldo. Η αρχιτεκτονική της πόλης, Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 1991. 18. SANNWALD, William W. Checklist of library building design considerations, 3rd ed., Chicago, ALA, 1997. 19. SEADLE, Michael. The physical dimension of information space. Library HiTech, 20(1), 2002:6-7. 20. THOMPSON, Godfrey. Planning and design of library buildings, 3rd ed., Oxford, Butterworth Architecture, 1989. 2 1 . Libraries: new concepts in architecture & design, Tokyo, Meisei, 1995. 22. Libraries for the future, Chicago, ALA, 1992. 23. Library Builders, London, Academy Editions, c1997. 24. The Library of Congress, 1 st ed., New York, Norton, 1997. 162