[go: up one dir, main page]
İçeriğe atla

Funafuti

Koordinatlar: 08°31′G 179°12′D / 8.517°G 179.200°D / -8.517; 179.200
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Funafuti
Koordinatlar: 08°31′G 179°12′D / 8.517°G 179.200°D / -8.517; 179.200
Nüfus
 (2017)
 • Toplam6.320
ISO 3166 koduTV-FUN

Funafuti, bir ada ülkesi olan Tuvalu'nun başkentidir.[1][2] 6.320 kişilik bir nüfusa sahiptir,[3] bu nedenle, nüfusun yaklaşık %60'ı ile Tuvalu'nun geri kalanından daha fazla insana sahiptir. Genişliği 20 ve 400 metre (66 ve 1.312 ft) arasında değişen ve büyük bir lagünü (Te Namo) çevreleyen dar bir araziden oluşur 18 kilometre uzunluğunda ve 14 kilometre genişliğindedir. Funafuti lagününün ortalama derinliği yaklaşık 36,5 metredir.[4] Funafuti atolü çevresindeki 33 adacığın kara alanı toplam 24 kilometrekare (9,3 sq mi); birlikte ele alındığında, atolün toplam alanının yüzde birinden daha azını oluştururlar. Kargo gemileri Funafuti'nin lagününe girebilir ve Fongafale'deki liman tesislerine yanaşabilir.

Tuvalu'nun başkentinin bazen Fongafale veya Vaiaku olduğu söylenir, ancak resmi olarak Funafuti'nin tüm atolü başkentidir.[5]

Fongafale

[değiştir | kaynağı değiştir]
Tuvalu Meteoroloji Servis istasyonu, Fongafale

En büyük ada Fongafale'dir . Ada dört köye ve topluluk buluşma yerlerine ev sahipliği yapmaktadır.[6] Fongafale'de, Funafuti Kaupule, özel arazide evlerin inşa edilmesinin veya mevcut binaların genişletilmesinin onaylanmasından sorumludur ve Arazi Yönetim Komitesi, Hükûmet tarafından kiralanan arazilerle ilgili olarak sorumlu makamdır.[7] 2020'de Funafuti'de kurulu PV kapasitesi 735 idi.[8]

Tausoa Lima Falekaupule, Funafuti'deki geleneksel toplantı evidir. Tausoalima "dostluğun eli", Falekaupule ise "geleneksel ada toplantı salonu" anlamına gelir. Hem geleneksel tarzda, palmiye yapraklarından hem de daha yakın zamanda beton bloklardan inşa edilmiş Vaiaku Langi Oteli ve diğer misafirhaneler ve evler vardır.

Diğer ilgi çekici yerler ise II. Dünya Savaşı'nda Funafuti'ye düşen Japon İmparatorluğu uçaklarının kalıntılarıdır. Funafuti Uluslararası Havalimanı, 2. Dünya Savaşı'nda inşa edildi. Hem Fiji'den uçuşlar için pist hem de spor ve diğer eğlence etkinlikleri için yer sağlayan bir yer olarak hizmet verecek şekilde tasarlandı.

Tuvalu Telekomünikasyon Şirketi Ofisleri
Funafuti'nin ana caddesi.

Her yıl 1 Ekim'de Fongafale'de düzenlenen "Bağımsızlık Günü Spor Festivali" önemli bir spor etkinliğidir. Ülke içindeki en önemli spor etkinliği, 2008'den beri her yıl düzenlenen ve oyunlarda yarışmak için diğer adalardan Funafuti'ye gelen takımlarla oynanan Tuvalu Oyunları'dır.[9] Tuvalu'da futbol kulüp ve milli takım düzeyinde oynanır. Tuvalu milli futbol takımı, Funafuti'deki Tuvalu Sports Ground'da antrenman yapıyor.

Tuvalu Parlamentosu, Tuvalu Telekomünikasyon Şirketi, Tuvalu Ulusal Bankası, Tuvalu Filateli Bürosu, Tuvalu Meteoroloji Servisi, Tuvalu Ulusal Kütüphanesi ve Arşivleri dahil olmak üzere hükûmet daireleri ve devlet kurumları ofisleriyle birlikte Fongafale'de bulunur. Polis teşkilatı karargahı ve hapishane de Fongafale'de bulunur. Tuvalu Yüksek Mahkemesi de Fongafale'de bulunuyor.

Tuvalu'daki tek hastane olan Princess Margaret Hastanesi, Fongafale'de bulunur.

Funafuti'deki Köyler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Vaiaku Lagi Otel

Aşağıda, 2012 nüfus sayımına göre her atolün nüfusuyla birlikte, adanın ayrı köylerinin listesi bulunmaktadır:[3]

Güneye bakan Tengako yarımadası ve Fongafale, Funafuti atolü havadan görünümü
Tengako yarımadası, Funafuti atolü, güneye bakıyor

Merkez Fongafale adacığı

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Fakaifou : 1.158 kişi
  • Senala : 1.207 kişi
  • Alapi : 1.029 kişi
  • Vaiaku : 638 kişi

Diğer Fongafale adacıkları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuzeydeki Tengako yarımadasındaki adacıklar:

  • Lofeagai : 627 kişi
  • Teone : 570 kişi
  • Tekavatoetoe : 650 kişi

Funafala

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Funafala : 50 kişi

Amatuku

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Amatuku : 128 kişi

Funafuti Deniz Koruma Alanı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Haziran 1996'da, resifin batı kenarı boyunca altı adacığı kapsayan Funafuti Koruma Alanı kuruldu.[10] Koruma alanındaki altı adacığın arazi alanı 8 hektardır (20 dönüm). Aşağıda, koruma alanındaki adacıkların kuzeyden güneye doğru, tahmini alanları hektar cinsinden bir listesi bulunmaktadır:

  • Tepuka Vilivili, 3
  • Fualopa, 2
  • Fuafatu, 0.2
  • Vasafua, 0.5
  • Fuakea, 1.5
  • Tefala, 1

Funafuti Koruma Alanı 15 kilometre ana ada olan Fongafale'den lagünün karşısındadır ve tekneyle ulaşılır.

Funafuti'deki adalar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Funafuti atolünde en az 29 tane adacık var.[1] En büyüğü Fongafale'dir, ardından Funafala gelir. Bu adacıklardan en az üçünde yerleşim vardır: bu üçü ise doğuda bulunan Fongafale (ana ada), güneyde Funafala ve kuzeyde Amatuku.

Funafuti Atolü Geçitleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mercan adasının lagününe giden birkaç geçidi vardır. Geçişler, güneyde Fongafale adası ile başlayarak, kabaca saat yönünde sırayla aşağıda listelenmiştir. Listedeki ilk iki ada, Funafuti Atolü'nün güney kesiminde yer alıyor.[11]

  • Te Ava Pua Pua, 12,7 metre derinliğindeki geçitlerin en sığıdır, atolün güneydoğu tarafında yer alır ve Funamanu (kuzeyde) ve Fale Fatu (güneyde) adacıkları arasında uzanır. Funafuti'nin güney ve doğu bölümleri arasındaki sınırı işaret ediyor.
  • Te Ava Fuagea (Ava Amelia olarak da bilinir): 18,3 metre derinliğinde ve 160 metre genişliğindeki bu derin, dar geçit, atolün güneybatı tarafında, Fuafatu adasının güneyinde yer alır ve atolün güney kısmı (batıda) ile Vasafua adacığı (güneyde) arasında uzanır.
  • Te Ava Papa, Te Ava Fuagea'nın hemen kuzeyinde yer alır).
  • Te Ava Kum Kum, batı kenarının ortasında, Te Ava Tepuka Vili'nin güneyinde, Tepuka Vili Vili (kuzeyde) ve Fualopa (hemen güneyde) adacıkları arasında yer alır.
  • Te Ava Tepuka Vili, Tepuka adacıkları (kuzeyde) ve Tepuka Vili Vili (güneyde) arasında derin ve dar bir kanaldır.
  • Te Ava Tepuka ve Te Avua Sari, kuzeydoğuda Te Afualiku (kuzeydoğuda) ve Tepuka (güneybatıda) adacıkları arasında iki komşu geçittir.
  • Te Ava i te Lape, yalnızca 5,8 metre derinliğinde ve 500 metre genişliğindedir. Atolün kuzeyindedir ve Pava (doğuda) ve Te Afualiku (batıda) adacıkları arasında uzanır.

Lagün

[değiştir | kaynağı değiştir]

Funafuti atolünün lagünü (Tuvauan'da Te Namo) 24.5 kilometre uzunluğunda, kuzeyden güneye ve 17.5 kilometre genişliğinde, doğudan batıya ve 275 km² yüzölçümüne sahiptir. Bu büyüklük onu Tuvalu ülkesindeki açık ara en büyük lagün yapıyor. Bazı yerlerde derinliği yaklaşık 52 metre olmakla birlikte bazı yerlerde sadece 6 metredir. En derin havza lagünün kuzey kısmındadır (kaydedilen maksimum derinlik 54,7 metredir), lagünün güney kısmı ise çok dar, sığ bir havzaya sahiptir.[12]

İklim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Funafuti tropikal bir yağmur ormanı iklimine sahiptir (Köppen iklim sınıflandırma sistemi tarafından tanımlandığı şekliyle Af). Sık sık siklonlar yaşadığı için ekvatoral bir iklime sahip değildir. Kasabada kurak mevsim yoktur: Yıl boyunca olağanüstü miktarda yağış almaktadır. Funafuti'de ortalama olarak yaklaşık 3500 mm yıllık yağış miktarı vardır ve 200 mm yağmur yağar. Tropikal yağmur ormanı iklimine sahip birçok bölgede yaygın olduğu gibi, sıcaklık yıl boyunca çok az değişiklik gösterir: Ortalama günlük sıcaklıklar yıl boyunca 28 °C (82 °F) derece civarındadır.

Tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]
1900, Woman on Funafuti, Tuvalu, then known as Ellice Islands
Funafuti'de Kadın; Harry Clifford Fassett'in fotoğrafı (1900), Amerikalı fotoğrafçı

Funafuti'nin sözlü tarihi, kurucu atalarının Samoa'dan geldiği görüşündedir.[13][14][15] Adalardan birinin ismi olan Funafala, ' Funa'nın pandanusu' anlamına gelir ("Funa", "şef" anlamına gelen bir kelimedir ve ayrıca atol Funafuti'nin ismindede bulunur).[16]

Funafuti'yi ziyaret eden ilk Avrupalı, Arent Schuyler de Peyster idi. New York'ta yaşayan bir Amerikalıydı ve İngiliz renkleri altında seyreden silahlı brigantine veya özel gemi Rebecca'nın kaptanıydı.[17][18] Mayıs 1819'da de Peyster, güney Tuvalu'dan geçti ve Funafuti'yi gördü. İngiliz politikacı Edward Ellice'den sonra buraya Ellice's Island adını verdi.[19]

1841'de Charles Wilkes liderliğindeki Birleşik Devletler Keşif Seferi Funafuti'yi ziyaret etti.[20] Amerika Birleşik Devletleri, Funafuti'yi 1856 Guano Adaları Yasasına dayanarak talep etti.

1850'lerde John O'Brien, Tuvalu'ya yerleşen ilk Avrupalı oldu. Funafuti'de tüccar oldu ve Funafuti'nin en önemli şefinin kızı Salaiyle evlendi.[21][22] İngiltere doğumlu Alfred Restieaux ise[23] Temmuz 1881'den yaklaşık 1888 veya 1889'a kadar Funafuti'de tüccar[24] olarak çalıştı ve yaşadı.

1882'de ABD Balık Komisyonu üyeleri, <i id="mwARQ">USFC Albatross</i> ile yelken açarak Pasifik atollerinde mercan resiflerinin oluşumunu araştırmak için Funafuti'yi ziyaret etti.[25]

Bir fotoğrafçı olan Thomas Andrew, 1885 1886 civarında Funafuti'yi ziyaret etti.[26]

1892'de Yüzbaşı Davis ziyaret ettiği adaların her birinde gözlemlediği tüccarları ve ticaret faaliyetlerini anlatan bir rapor verdi. Davis, Jack O'Brien'i Funafuti'deki tüccar olarak tanımladı[27] ve O'Brien'in 1896'dada atolde yaşadığı bildirildi.[28]

1894'te Kont Rudolph Festetics de Tolna, eşi Eila ve kızı Blanche Haggin, Funafuti'yi ziyaret etti.[29][30] Kont, Funafuti'nin kadın ve erkeklerini fotoğraflayarak birkaç gün geçirdi.[31]

1860 ve 1900 yılları arasında Funafuti'nin nüfusunun 280[32] ila 300 kişi arasında olduğu tahmin edilmektedir.[33] Funafuti Postanesi 1911 yılında açılmıştır.[34]

Pasifik Savaşı sırasında Ellice Adaları, Japon kuvvetleri tarafından işgal edilen Gilbert Adaları'na (Kiribati) deniz saldırılarına hazırlık için üs olarak kullanıldı.[35] Birleşik Devletler Deniz Piyadeleri 2 Ekim 1942'de Funafuti'ye çıktı;[36][37] operasyon, Japonlar 27 Mart 1943'te kendileri keşfedene kadar gizli tutuldu.[38]

Funafuti'de yaşayanlar, Amerikan kuvvetlerinin bir havalimanı (şimdi Funafuti Uluslararası Havaalanı), 76 yataklı bir hastane ve Fongafale adasındaki deniz üsleri ve liman tesisleri inşa etmesine izin verecek şekilde daha küçük adalara gönderildi.[39][40]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b "Maps of Tuvalu". 8 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2021. 
  2. ^ South Pacific Sea Level & Climate Monitoring Project – Funafuti atoll (PDF). SPC Applied Geoscience and Technology Division (SOPAC Division of SPC). 3 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2014. 
  3. ^ a b "Population of communities in Tuvalu". Thomas Brinkhoff. 2017. 23 Kasım 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2020. 
  4. ^ Western Pacific Islands. Coates, A. H.M.S.O. 1970. s. 349. 
  5. ^ "Tuvalu country brief". Australian Department of Foreign Affairs and Trade. March 2020. 16 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2020. 
  6. ^ "Funafuti Strategic Plan 2011–2015" (PDF). Funafuti Falekaupule. February 2011. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2015. 
  7. ^ "Pacific Aviation Investment Program (PAIP) Environmental Management Plan – Funafuti International Airport(FUN) and Road Interim Working Document" (PDF). AECOM. 13 Kasım 2013. 25 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2016. 
  8. ^ "REG (49450-028): Preparing Floating Solar Plus Projects under the Pacific Renewable Energy Investment Facility – Terms of Reference for Consulting Firm" (PDF). Asian Development Bank (ADB). December 2020. 28 Ocak 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2021. 
  9. ^ "Tuvalu Games 2011". Tuvalu-News.TV. 18 Mayıs 2011. 18 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2012.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  10. ^ "Funafuti Reef Fisheries Stewardship Plan (FRFSP)" (PDF). Tuvalu Fisheries (Tuvalu Ministry of Natural Resources). 15 Kasım 2017. 31 Ekim 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2021. 
  11. ^ Admiralty Nautical Chart 2983 Tuvalu – Funafuti atoll. United Kingdom Hydrographic Office (UKHO). 
  12. ^ "EU-SOPAC Project Report 50: TUVALU TECHNICAL REPORT High-Resolution Bathymetric Survey Fieldwork undertaken from 19 September to 24 October 2004" (PDF). Pacific Islands Applied Geoscience Commission c/o SOPAC Secretariat. October 2018. 31 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2019. 
  13. ^ Prof. W. J. Sollas (11 Şubat 1897). "The Legendary History of Funafuti" (PDF). Nature. 55: 353-355. 4 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Ocak 2023. 
  14. ^ Talakatoa O'Brien (1983). Tuvalu: A History, Chapter 1, Genesis. Institute of Pacific Studies, University of the South Pacific and Government of Tuvalu. 
  15. ^ "Field Notes on the Culture of Vaitupu, Ellice Islands". Journal of the Polynesian Society. 38: 2-5. 1929. 15 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2012.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  16. ^ General account of the Atoll of Funafuti (PDF). Australian Museum Memoir 3(2): 1–72. 1896. 15 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2013. 
  17. ^ Military (1776–'79) transactions of Major, afterwards Colonel, 8th or King's foot, Arent Schuyler de Peyster (with details of the discovery of the Ellice and de Peyster Islands in the Pacific Ocean, in May, 1819). Reproduction of original in: Bibliotheque nationale du Quebec. ISBN 0665040512. 
  18. ^ "The De Peysters". 3 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2017. 
  19. ^ Laumua Kofe, Palagi and Pastors, Tuvalu: A History, Ch. 15, Institute of Pacific Studies, University of the South Pacific and Government of Tuvalu, 1983
  20. ^ Tyler, David B. – 1968 The Wilkes Expedition. The First United States Exploring Expedition (1838–42). Philadelphia: American Philosophical Society
  21. ^ "A Brief History of Tuvalu: Christianity and European Traders". Tuvaluislands.com. 13 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2013. 
  22. ^ "Young woman, member of the O'Brien family, Funafuti, Tuvalu". Special Collections & Archives, UC San Diego. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2017.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  23. ^ "Tom De Wolf's Pacific Venture: The Life History of a Commercial Enterprise in Samoa". 1980. 2 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2013.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  24. ^ "Alfred Restieaux Manuscripts – Part 2". Jane Resture. 7 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2013.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  25. ^ "National Archives & Records Administration". Records of the United States Fish and Wildlife Service, U.S. 20 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2011. 
  26. ^ "Washing Hole Funafuti. From the album: Views in the Pacific Islands". Collection of Museum of New Zealand (Te Papa). 1886. 11 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2014.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  27. ^ "TUVALU HISTORY – 'The Davis Diaries' (H.M.S. Royalist, 1892 visit to Ellice Islands under Captain Davis)". 30 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2011.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  28. ^ Hedley (1896). "General account of the Atoll of Funafuti" (PDF). Australian Museum Memoir. 3 (2): 1-72. doi:10.3853/j.0067-1967.3.1896.487. 15 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2013. 
  29. ^ Festetics De Tolna, Comte Rodolphe, Chez les cannibales: huit ans de croisière dans l'océan Pacifique à bord du, Paris: Plon-Nourrit, 1903
  30. ^ "The Aristocrat and His Cannibals" Count Festetics von Tolna's travels in Oceania, 1893–1896. musée du quai Branly. 2007. 
  31. ^ "Néprajzi Múzeum Könyvtára". The library of the Ethnographic Museum of Hungary. 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2011. 
  32. ^ "The Early Population of the Ellice Islands". Journal of the Polynesian Society. 76 (2): 197-204. 1967.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  33. ^ Bedford (1980). "Population Estimates for Kiribati and Tuvalu". Journal of the Polynesian Society. 89 (1): 199. 
  34. ^ "Post Office List". Premier Postal Auctions. 6 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013. 
  35. ^ Strategic atolls: Tuvalu and the Second World War. Macmillan Brown Centre for Pacific Studies, University of Canterbury/ Institute of Pacific Studies, University of the South Pacific. 1994. ISBN 0958330050. 
  36. ^ "Tuvalu (Ellice Islands)". 6 Mart 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2012. 
  37. ^ "Unsung battle: Fighting at Funafuti Atoll played an important role in World War II". 2 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  38. ^ "Occupation of Funafuti Atoll (Operation Fetlock), 2 October 1942". 6 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  39. ^ "A Japanese Perspective: Operations in the Gilbert Islands by the 4th Fleet and the 6th Base Force". The Battle for Betio Island, Tarawa Atoll. 29 Şubat 2004. 7 Eylül 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2015.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  40. ^ "Chapter 18, War". Tuvalu: A History. University of the South Pacific/Government of Tuvalu. 1983. ss. 140-144. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Funafuti&oldid=34197451" sayfasından alınmıştır