Alkoholer er ei stor og variert gruppe av organiske sambindingar som kan ha svært ulike eigenskapar. Felles for alle sambindingane er at dei har ei hydroksylgruppe, også kalla ei OH-gruppe.
Den enklast samansette av alle alkoholar er metanol, også kalla tresprit, som blir mellom anna brukte i fargestoffindustrien og er giftig når han blir omsett i kroppen. Den nest enklaste alkoholen er etanol, som er eit av dei vanlegaste rusmidla. Når ein i daglegtalen snakkar om «alkohol», er det som regel etanol ein meiner. Andre kjende alkoholar er propanol, som blir brukte som lause- og desinfeksjonsmiddel, og isopropanol, som til dømes finst i vindaugsspylevæske.
- Les meir om alkohol – rusmiddel
Eigenskapar
Dei enkle alkoholane metanol og etanol er lettflyktige væsker. Meir kompliserte alkoholar, som til dømes kolesterol, er faste stoff med høge smeltepunkt. Enkelte karbohydrat, som til dømes cellulose, kan vere polymere og nesten uløyselege.
Kjemisk kan ein alkohol beskrivast som eit alifatisk eller sykloalifatisk hydrokarbon kvar eitt eller fleire hydrogenatom er bytte ut med eit hydroksyl, også kalla ei OH-gruppe.
Viss ein går ut frå hydrokarbonet etan, CH3CH3, og byter ut eit hydrogenatom med hydroksyl, får me etanol, CH3CH2OH.
Byte me ut to hydrogenatom (eitt ved kvart karbonatom), får me etylenglykol, HOCH2CH2OH.
Ved å byte ut tre hydrogenatom i hydrokarbonet propan, CH3CH2CH3, får ein glyserol, HOCH2CH(OH)CH2OH.
Typar
Alkoholane blir kalla primære, sekundære eller tertiære, alt etter om dei inneheld høvesvis CH2OH-, CHOH- eller COH-grupperingane.
Primære alkoholar blir lett oksiderte til aldehyd og vidare til karboksylsyrar, medan sekundære alkoholar blir oksiderte til keton. Tertiære alkoholar blir berre oksiderte ved gjennomgripande forandring av molekylet.
Førekomst
Mange alkoholar finst i naturen, ofte som estarar (til dømes glyserol i feittstoff). Enkelte blir danna naturleg ved gjæringsprosessar, medan andre berre blir framstilte syntetisk.
Betydning
Alkoholar har mykje å seie som råstoff i kjemisk industri, som løysemiddel i teknikken, som råstoff i nærings- og nytingsmiddelindustrien og som del av levande organismar.