ZSU-23-4

ZSU-23-4
	; Eksponat muzeum Jad la-Szirjon
	Dane podstawowe
Państwo	ZSRR
Producent	Uljanowski Zakład Mechaniczny
Typ pojazdu	samobieżne działo przeciwlotnicze
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	4
	Historia
Egzemplarze	około 6500 szt.
	Dane techniczne
Silnik	silnik wysokoprężny, 4-suwowy W-6R i turbina gazowa DG4M-1 do napędu prądnic zasilających urządzenia pokładowe; o mocy 280 KM
Transmisja	mechaniczna
Pancerz	spawany z płyt walcowanych
Długość	6,30 m
Szerokość	2,90 m
Wysokość	2,20 m
Prześwit	0,35 m
Masa	bojowa: 14 ton
Moc jedn.	20 KM/t
Nacisk jedn.	0,52 kg/cm²
	Osiągi
Prędkość	44 km/h; 25 km/h w czasie strzelania
Zasięg pojazdu	450 km
	Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)	bez przygotowania: 100 cm
Rowy (szer.)	2,80 m
Ściany (wys.)	1,10 m
Kąt podjazdu	30
	Dane operacyjne
	Uzbrojenie
	4 sprzężone, automatyczne armaty przeciwlotnicze AZP-23 kal. 23 mm
	Użytkownicy
	Aktualni – kolor niebieski Byli – kolor czerwony
	Rzuty
	Multimedia w Wikimedia Commons

ZSU-23-4 „Szyłka” – poczwórnie sprzężone samobieżne działo przeciwlotnicze, opracowane w latach 1957–1961 w Związku Radzieckim przez biuro projektowe Astrowa. Skrót ZSU pochodzi od rosyjskiej nazwy Zienitnaja samochodnaja ustanowka (ros. Зенитная самоходная установка – przeciwlotnicze działo samobieżne), a Szyłka to nazwa rosyjskiej rzeki, lewego dopływu Amuru. Dalsza część oznaczenia zestawu to kaliber działek – 23 mm – i ich liczba – 4. W kodzie NATO system ten otrzymał oznaczenie Awl (dosł. szydło) prawdopodobnie z powodu pomyłki lub skojarzenia z rosyjskim słowem szyło oznaczającym właśnie to narzędzie.

Historia

W latach 50. używane przez Armię Radziecką przeciwlotnicze działo samobieżne ZSU-57-2 nie odpowiadało już wymaganiom stawianym przed tego typu sprzętem. Wyposażone wyłącznie w celownik optyczny, który ograniczał zdolność prowadzenia celnego ognia tylko do warunków dobrej widoczności i charakteryzujące się niską prędkością naprowadzania armat, nie stanowiły skutecznej broni przeciwko poruszającym się z dużą szybkością celom. Ponadto, pojazd nie posiadał stabilizacji uzbrojenia, przez co skuteczność ognia w ruchu była niewielka, a odkryty przedział bojowy uniemożliwiał działanie w terenie skażonym bronią ABC.

Pod koniec lat 50. w biurze konstrukcyjnym Astrowa rozpoczęto intensywne prace nad skonstruowaniem nowego typu działa, którego podwozie pochodziło z transportera gąsienicowego GM-575, który z kolei został zbudowany na podstawie czołgu pływającego PT-76, a armaty AZP-23 z holowanego dwulufowego zestawu artyleryjskiego ZU-23-2. Nowy zestaw przeciwlotniczy posiadał również radar z paraboliczną anteną do śledzenia celów. Naprowadzanie, obliczenie parametrów lotu i strzelanie odbywało się w pełni automatycznie. Proces odnalezienia celu, określenia jego położenia i prędkości, odbywał się przy pomocy pokładowej stacji radiolokacyjnej typu 1RL33 (RPK-2 Toboł) działającej w mikrofalowym paśmie Ku o zakresie od 14,6 do 15,6 GHz. Stacja radiolokacyjna była zdolna wykryć cel z odległości 20 km i śledzić go na dystansie do 6 km.

Naprowadzanie na cel odbywało się na podstawie przelicznika 1A7 zbudowanego głównie w oparciu o urządzenia elektromechaniczne zasilane prądem zmiennym^[2] (elektrycznego, na selsynach i silnikach stałoprądowych, bardzo powolnego i wrażliwego), za pomocą systemów elektrohydraulicznych, a na wypadek awarii także ręcznie. Chłodzone cieczą o wymuszonym obiegu lufy armat były przeładowywane energią gazów prochowych odprowadzanych przez boczny otwór w lufie i ryglowane zamkiem klinowym, poprzez jego ruch pionowy. Zasilanie odbywało się z taśm nabojowych o rozdzielnych ogniwach. Zasobniki zawierały po 550 pocisków dla armat górnych i 450 dla dolnych. Zasilanie w energię elektryczną (±57 V) było w warunkach bojowych zapewniane przez generator oparty na turbinie. Ze względu na gorące gazy spalinowe nie wolno stać do kilkunastu metrów za tyłem pojazdu podczas zasilania przez wspomnianą turbinę.

Ostrzał samolotów mógł być prowadzony z miejsca lub podczas jazdy z prędkością do 25 km/h, krótkimi seriami po 3 do 10 strzałów z każdej lufy. Do celów poruszających się z dużą szybkością, strzelano dłuższymi seriami po 50 strzałów z jednej lufy. Szyłki działały zazwyczaj parami, posuwając się w odległości około 200 metrów od siebie i 400 metrów od osłanianego zgrupowania lub obiektu wojskowego. Chociaż pojazd zbudowano na udanym podwoziu czołgu pływającego PT-76, to Szyłka nie miała zdolności pływania i potrafiła jedynie pokonywać brody o głębokości do 1 metra.

Armata

Nabój kalibru
23 mm do armat p-lot. ZU-23-2 i ZSU-23-4

Czterolufowy zestaw armat automatycznych Afanasjewa-Jakuszewa kalibru 23 mm

Długość luf: 2010 mm (87,3 kalibrów)

Prędkość początkowa pocisku: 970 m/s

Masa pocisku: 178 g

Szybkostrzelność – ze wszystkich luf^[a]:

teoretyczna: 2000 strzałów na minutę
praktyczna: 400 strzałów na minutę

Skuteczny zasięg: 2,0–2,5 km

Skuteczna wysokość ostrzału: 1,5–2,0 km

Wersje zestawu ZSU-23-4

ZSU-23-4 – pierwsza podstawowa wersja zestawu
ZSU-23-4M1 – zmodernizowana w 1977 roku Szyłka, wyposażona w nową stację radiolokacyjną, systemem obliczania parametrów lotu celu i osłoną armat.
ZSU-23-4M-A1 "Rokach" – zmodernizowana wersja przeznaczona dla armii Ukrainy^[3].
ZSU-23-4M5 – zmodernizowana wersja przeznaczona dla armii Białorusi.

Polska modyfikacja – ZSU-23-4MP Biała

Osobny artykuł: ZSU-23-4MP Biała.

Opracowana w 2000 roku przez Zakłady Mechaniczne „Tarnów” S.A. (obecnie Bumar Żołnierz S.A.) w Tarnowie polegająca na:

zastosowaniu pasywnego cyfrowego, optoelektronicznego systemu kierowania ogniem z układem automatycznego śledzenia celu w dzień i w nocy,
wyposażeniu zestawu w pociski rakietowe GROM, o dwukrotnie większym zasięgu niż działka,
umożliwieniu wykorzystania najnowszych rodzajów podkalibrowej amunicji artyleryjskiej, która pozwala zwiększyć zasięg zwalczania celów powietrznych i naziemnych,
wyeliminowanie radaru^[4] i reflektorów podczerwieni służących dowódcy i kierowcy do obserwacji nocnej, co istotnie ograniczyło emisje radiowe i termiczne przyczyniając się do utrudnienia wykrywalności zestawu,
zastosowaniu urządzeń pasywnej obserwacji w podczerwieni do śledzenia celów w każdych warunkach pogodowych i na większe odległości
zmniejszeniu składu załogi z 4 do 3 osób,
poprawieniu własności trakcyjnych i zwiększenie zasięgu działania Szyłki.

Służba

Iracka Szyłka zniszczona w czasie Pustynnej Burzy w 1991

Działa ZSU-23-4 weszły do uzbrojenia Armii Radzieckiej w 1964, a później także na wyposażenie innych armii Układu Warszawskiego w tym ludowego Wojska Polskiego, oraz państw arabskich.

Pierwsze użycie bojowe Szyłek miało miejsce (prawdopodobnie) podczas wojny sześciodniowej w 1967 i wojny na wyczerpanie lat 1967–1970. Najbardziej spektakularne ich wykorzystanie miało miejsce podczas wojny Jom Kipur w 1973, kiedy to egipskie i syryjskie zestawy zestrzeliły 30 izraelskich samolotów, dowodząc swej skuteczności. Później używano Szyłek jeszcze wielokrotnie, głównie w konfliktach bliskowschodnich, ale także w Pakistanie. ZSU-23-4 były także intensywnie wykorzystywane podczas wojny wietnamskiej. Podczas wojny domowej w Angoli lat 1974–1991 znajdowały się na uzbrojeniu wspieranego przez Kubę MPLA. Dysponowała nimi Libia podczas krótkiego konfliktu z Egiptem w czerwcu 1977. Używała ich Somalia w czasie wojny w Ogadenie w latach 1977–1978. Szyłek użyli radzieccy komandosi GRU podczas szturmu pałacu i obalenia legalnego prezydenta Hafizullaha Amina w Kabulu w 1979 (operacja „Sztorm-333”) jako wsparcie atakujących. Podczas radzieckiej interwencji w Afganistanie używano zestawów Szyłka do zwalczania afgańskich pojazdów opancerzonych BMP-1 i BRDM-2. Dysponowała nimi armia syryjska w Libanie podczas wojny 1982 roku. Były wykorzystywane przez Irak podczas wojny z Iranem (1980-1988) i w operacji Pustynna Burza w 1991 oraz II wojny w zatoce w 2003. Z sukcesem wykorzystywali je Ormianie przeciwko azerskiemu lotnictwu podczas konfliktu o Górski Karabach (1991–1994) i bojownicy czeczeńscy w czasie I wojny czeczeńskiej (zestrzelili w lutym 1995 rosyjski Su-25). Używały jej zarówno Rosja, jak i Czeczenia w czasie II wojny czeczeńskiej w latach 1999–2003. W 2008 roku były wykorzystywane w konflikcie zbrojnym między siłami wojskowymi Gruzji a wojskami separatystycznej Osetii Południowej. W 2011 w trakcie wojny domowej w Libii oraz aktualnie w Syrii przez wojska rządowe prezydenta Baszszara al-Asada a zbrojną opozycją – specjalnie w walkach miejskich.

Pojazd jest powszechnie używany po obu stronach konfliktu wojny rosyjsko-ukraińskiej

Użytkownicy

Obecni użytkownicy

Afganistan: 20 dostarczonych z ZSRR.^[5]^[6]
Algieria: 210 sztuk (stan na 1995 rok)^[6]^[7]. Nawiązując do innych źródeł, 310 sztuk zostało dostarczonych z ZSRR.^[5]
Angola: Około 20 dostarczonych z ZSRR.^[5]^[6]
Armenia^[8]
Azerbejdżan
Białoruś
Egipt: 350 w 1995.^[7] 330 dostarczonych z ZSRR, Podpisano także nową umowę z Rosją^[5].
Ekwador: 34 dostarczonych z Nikaragui w 1997 roku^[6].
Etiopia: 60^[6]
Gruzja: 38
Gwinea Bissau: 16 dostarczonych w ZSRR.^[5]
Indie: 100 dostarczonych z ZSRR.^[5]^[6]
Iran: Około 100^[6]
Irak: Około 200^[6]
ISIS: Zdobyło niewiele egzemplarzy z armii syryjskiej.
Izrael: 60.^[6] Zdobyte z arabskich armii podczas arabsko-izraelskiego konfliktu.
Jemen: 30^[6]
Jordania: 16 w 1995 (dostarczonych z ZSRR)^[5]^[7]. 45 w 2008^[6]
Laos: około 10^[6]
Liban^[6]:
Libia
Mali^[9]
Mongolia^[6]
Maroko
Mozambik
Nigeria: 30^[6]
Kamerun: 200 zamówionych w Rosji^[7] 128 dostarczonych, Ale w 2011 roku nowa umowa została zaakceptowana przez Rosję na 300-350 egzemplarzy^[10].
Kongo: 8^[6]
Korea Północna: >100 dostarczonych z ZSRR.^[5]^[6]
Kuba: 36 w 1995 (dostarczonych z Rosji)^[5]^[6]^[7].
Peru 36
Polska: 44 z 87.^[6] 150 dostarczonych^[5]. Większość z nich zostanie zmodernizowana do standardu ZSU-23-4MP Biała.
Rosja: ~133 w czynnej służbie w 2011.^[10]
Syria: 400 dostarczonych z ZSRR.^[5]^[6]
Turkmenistan: 28^[6]
Ukraina^[6]
Węgry: 22 1970–1990.^[7] 14 dostarczonych z ZSRR.^[5]^[6]
Wielka Brytania: 2 egzemplarze służą do szkolenia.
Wietnam: 100^[6]

Byli użytkownicy

NRD: 131 dostarczonych z ZSRR.^[5]
Niemcy: Wycofane z eksploatacji.
Nikaragua: Sprzedane do Ekwadoru.
Somalia: 4^[6], Wszystkie zniszczone w wojnie w Ogadenie
ZSRR: Przekazano państwom członkowskim.

Oceniający

Stany Zjednoczone: Stany Zjednoczone obsługiwały kilka ZSU-23-4 w celach testowych. Większość z nich znajduje się w Camp Pendleton.

W muzeach

Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie – Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej
Muzeum Broni i Militariów – Witoszów^[11]
Muzeum Obrony Przeciwlotniczej w Koszalinie^[12]

Uwagi

↑ Możliwe jest także strzelanie tylko trzema, dwiema, albo nawet jedną lufą, kosztem proporcjonalnego zmniejszenia szybkostrzelności.

Przypisy

↑ ^a ^b Ciepliński Andrzej, Woźniak Ryszard: Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku). s. 251.
↑ Urządzenia liczące zestawu artyleryjskiego.
↑ Міноборони збирається замовити дві партії модернізованих 3СУ-23-4М-А "Шилка" | Defense Express [online], defence-ua.com [dostęp 2024-03-04] (ukr.).
↑ Infowsparcie płk mgr inż. Zbigniew Przęzak [dostęp 2013-09-14].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m 5. ЗЕНИТНЫЕ САМОХОДНЫЕ УСТАНОВКИ (ЗСУ) – Военный паритет [online], militaryparitet.com [dostęp 2017-05-22] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ZSU-23-4, Jane’s Information Group, 30 października 2008 [dostęp 2008-11-08] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f The World Defence Almanac 1995–1996. Military Technology. 1996.
↑ International Institute for Strategic Studies. The Military Balance 2012. London: Routledge, 2012, p. 90.
↑ Mandrake, Esoteric Armour [online] [dostęp 2014-11-11] .
↑ ^a ^b ZSU Shilka self-propelled ADGM.
↑ 26 października 2012 – „Szyłka” – „Zenitnaja samochodnaja ustanowka” w muzeum http://www.muzeum-broni.pl/.
↑ Muzeum Obrony Przeciwlotniczej im. płk. Stanisława Paszkiewicza w Koszalinie [online], opl.muzeumsp.pl [dostęp 2019-12-10] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-06] .

Bibliografia

Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo WiS, 1994, s. 251. ISBN 83-86028-01-7.

Linki zewnętrzne

http://www.fas.org/man/dod-101/sys/land/row/zsu-23-4.htm
Air defense Weapons of the Former USSR & Russia. gulflink.osd.mil. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-10)].
http://armyinrussian.narod.ru/suhoputnie/shilka.htm
http://pvo.guns.ru/shilka/shilka.htm

[3] Możliwe jest także strzelanie tylko trzema, dwiema, albo nawet jedną lufą, kosztem proporcjonalnego zmniejszenia szybkostrzelności.

[broń-1] Ciepliński Andrzej, Woźniak Ryszard: Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku). s. 251.

[2] Urządzenia liczące zestawu artyleryjskiego.

[4] Міноборони збирається замовити дві партії модернізованих 3СУ-23-4М-А "Шилка" | Defense Express [online], defence-ua.com [dostęp 2024-03-04] (ukr.).

[5] Infowsparcie płk mgr inż. Zbigniew Przęzak [dostęp 2013-09-14].

[militaryparitet-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m 5. ЗЕНИТНЫЕ САМОХОДНЫЕ УСТАНОВКИ (ЗСУ) – Военный паритет [online], militaryparitet.com [dostęp 2017-05-22] .

[Janes-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ZSU-23-4, Jane’s Information Group, 30 października 2008 [dostęp 2008-11-08] .

[WDA-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f The World Defence Almanac 1995–1996. Military Technology. 1996.

[9] International Institute for Strategic Studies. The Military Balance 2012. London: Routledge, 2012, p. 90.

[10] Mandrake, Esoteric Armour [online] [dostęp 2014-11-11] .

[warfare.be/?lang=&catid=240&linkid=1569-11] ZSU Shilka self-propelled ADGM.

[12] 26 października 2012 – „Szyłka” – „Zenitnaja samochodnaja ustanowka” w muzeum http://www.muzeum-broni.pl/.

[13] Muzeum Obrony Przeciwlotniczej im. płk. Stanisława Paszkiewicza w Koszalinie [online], opl.muzeumsp.pl [dostęp 2019-12-10] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-06] .

[:1-14] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au ^av ^aw ^ax ^ay Produkcji polskiej.

[pl-15] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ produkcji polskiej

[1]

[2]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[A]

[A]

Czołgi	PT-76 IS-3 IS-4 IT-1 T-10 T-34-85 T-44 T-54 T-55 T-62 T-64 T-72 T-80 T-90 T-14
Działa samobieżne i moździerze	SU-122-54 ASU-57 ASU-85 2S1 2S3 2S4 2S5 2S7 2S9 2S19 2S23 2S25 2S31 2S34 2S35 2S39 2S40 2S41 2S42 2S43
Pojazdy przeciwlotnicze	ZSU-23-4 Szyłka ZSU-57-2 2K11 Krug 2K12 Kub 2K22 Tunguska 9K31 Strieła-1 9K33 Osa 9K35 Strieła-10 9K37 Buk 9K330 Tor Pancyr 2S38
Samobieżne wyrzutnie rakietowe	2K5 Korszun BM-14 BM-21 Grad BM-24 BM-27 Uragan BM-30 Smiercz BMD-20 9A52-4 Tornado TOS-1 TOS-2
Transportery opancerzone	BTR-152 BTR-40 BTR-50 BTR-60 BTR-70 BTR-80 BTR-82 BTR-90 Bumierang BTR-D Witiaź BPM-97 BTR-22 MT-LBu
Bojowe wozy piechoty	BMP-1 BMP-2 BMP-3 BMD-1 BMD-2 BMD-3 BMD-4 BMPT Kurganiec-25 T-15
Pojazdy rozpoznawcze	BRDM-1 BRDM-2 BRM-1 BRM-3K PRP-3 PRP-4 PRP-5
Samochody ciężarowe	GAZ-51 GAZ-63 GAZ-66 ZiS-5 ZiS-151 ZiŁ-157 ZiŁ-131 Ural-375 Ural-4320 KrAZ-214 KrAZ-255 KrAZ-260 ZiŁ-135
Inne pojazdy	ATS-59 BAW MT-LB PTS UR-77 Meteorit GAZ-46 MAW GAZ-67 GAZ-69 UAZ 469 UAZ Hunter GAZ Tigr GAZ 3927 GAZ-3937 MAZ-535 MAZ-537 GMZ-3 MTU-12 MTU-20 PMR-3
Pociągi pancerne	BP-1
Konstrukcje doświadczalne i prototypowe	1K17 IS-7 BTR-T Czarny Orzeł Obiekt 477
Pojazdy bezzałogowe	Uran-6 Uran-9

Czołgi	T-34-85^[A] IS-2 IS-3 T-54^[A] T-55^[A] T-55AM Merida^[A] T-70 PT-76 T-72^[A] PT-91 Twardy^[A] Leopard 2 Leopard 2PL M1 Abrams K2 Black Panther
Działa pancerne i samobieżne	2S1 Goździk^[A] 2S7 Pion Krab^[A] Loara^[A] M17 SU-57 SU-76 SU-85 SU-100 SU-152 ASU-85 ISU-122 ISU-152 ZSU-23-4 ZSU-23-4MP Biała^[A] ZSU-57-2 wz. 77 Dana Hibneryt^[A] M120 Rak K9 Thunder
Bojowe wozy piechoty i transportery opancerzone	BWP-1 BMP-2 BWR-1D BWR-1S Half-track KTO Rosomak^[A] KTO Ryś^[A] BTR-60 SKOT^[A] BTR-152 BTR-40 TOPAS MT-LB^[A] Łowcza-3 Opal^[A] M113/M557 Cougar H MaxxPro LPG^[A] Waran^[A] Heron^[A]
Samochody pancerne	BA-64 BRDM-1 BRDM-2 BRDM-2 Żbik/Szakal^[A] FUG Dzik^[A] Żubr^[A] Łoś^[A] Oshkosh M-ATV
Pojazdy techniczne	WZT-1^[A] WZT-2^[A] WZT-3^[A] WPT Mors^[A] Bergepanzer 2
Pojazdy saperskie	BAT SUM-Kalina^[A] Keiler Bożena^[A] BLG-67^[A] Leopard Biber Daglezja^[A] PTS MID/MID-M^[A] TRI^[A]
Ciągniki artyleryjskie	Komintern Woroszyłowiec Mazur D-350^[A]
Samochody terenowe	UAZ 469B Honker^[A] UAZ-452 GAZ-46 MAW GAZ-67 GAZ-69 Mercedes-Benz G Daewoo Musso Mitsubishi Pajero Toyota Hilux Toyota Land Cruiser Land Rover Defender HMMWV (potocznie Humvee) Skorpion-3^[A] Willys MB Ford Ranger PWA Aero LPU-1 Wirus
Motocykle i quady	M-72 Yamaha FZ6 Yamaha XT 660 Honda TRX-300 FW Honda TRX 400 4x4 Polaris Sportsman Arctic Cat 400
Samochody ciężarowe	Star 266^[A] Star 660^[A] Star 744^[A] Star 944^[A] Star 1466^[A] Studebaker US-6 KrAZ-255 GAZ-66 Ural-375D Ural-4320 BAW SLT 50 Elefant ZiŁ-130 ZiŁ-131 ZiŁ-157 SCAM Unimog Iveco EuroTrakker Iveco Eurocargo Mercedes-Benz Atego Mercedes-Benz Actros Mercedes-Benz 1017A Tatra 148 Tatra 815 Scania R480 AMZ SCAM^[A] Volvo FM Volvo FL Star 266M2^[A] Jelcz 800^[A] Jelcz C642 C662^[A] Jelcz 442.32 Jelcz P662
Samochody inne	Fiat Ducato^[A] Ford Transit Autosan A1112T^[A] Autosan A1012T^[A] Autosan A1010T^[A] Solbus C 10,5^[A] Volkswagen Transporter Volkswagen Crafter MAN TGE
Polskie konstrukcje prototypowe^[A]	LPT Anders BWP-2000 BWP-40 BWP-1M „Puma” PT-94 PT-97 Goryl PT-2001 CV90 PL Jenot Tur Tur 2 Tur 3 Lewiatan Świstak PMC-90 MTS-360 Hipopotam PL-01 Concept AHS Kryl BWP Borsuk AMZ Bóbr-3

Karabiny maszynowe	PKM-2 PKM-4
Artyleria	ZU-23-2^[A] 72-K 61-K S-60^[A] KS-12 KS-19
Samobieżne artyleryjskie zestawy plot	ZSU-57-2 ZSU-23-4 PZA Loara^[A] ZSU-23-4MP Biała^[A] Hibneryt^[A]
Samobieżne rakietowe zestawy plot	9K33 Osa 9K35M Strzała-10M 2K12 Kub 2K11 Krug S-125 Newa SC 9K31 Strzała-1 SPZR Poprad^[A]
Rakietowe zestawy plot	S-75 Dźwina/Wołchow S-125 Newa S-200 Wega
Rakietowo-artyleryjskie zestawy plot	PSR-A Pilica^[A]
Przenośne przeciwlotnicze zestawy rakietowe	'Strzała-2M Grom^[A] Piorun^[A]