Sopoćkinie

Sopoćkinie
Сапоцкін
	; Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jozafata Kuncewicza
	Herb
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Rejon	grodzieński
Sielsowiet	Sopoćkinie
Populacja (2018); • liczba ludności	; 977
Kod pocztowy	231733
Tablice rejestracyjne	4
	Położenie na mapie Białorusi Sopoćkinie
	Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Sopoćkinie
	53°50′00″N 23°39′40″E/53,833333 23,661111
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sopoćkinie (biał. Сапоцкін, Sapockin) – dawne miasto, obecnie osiedle typu miejskiego na Białorusi w rejonie grodzieńskim obwodu grodzieńskiego, oddalone o 26 km od Grodna. W 2010 liczyło 1300 mieszkańców, w większości Polaków. Główny ośrodek Suwalszczyzny Sopoćkińskiej, tj. współczesnego białoruskiego skrawka historycznej Suwalszczyzny.

Prywatne miasto szlacheckie położone w drugiej połowie XVI wieku w powiecie grodzieńskim województwa trockiego^[2].

Znajdują tu się dwie parafie – prawosławna pw. Przemienienia Pańskiego^[3] i rzymskokatolicka pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jozafata Kuncewicza.

Historia

W 1514 r. król Zygmunt I Stary nadał miejscowość Święck (Сьвяцск) Szymkowi Sopoćko, w tym miejscu w 1560 powstało miasteczko Sopoćkinie. W 1612 r. fundatorem kościoła został Jan Wołłowicz (którego płyta nagrobna wmurowana jest w ścianę kościoła), a w 1780 r. Jan Gosiewski ufundował cerkiew. Do trzeciego rozbioru Sopoćkinie pozostały w Wielkim Księstwie Litewskim, od 1793 zaś r. w województwie grodzieńskim. Działała tu huta szkła, młyn wodny i tartak.

Po III rozbiorze Polski w 1795 r. Sopoćkinie zostały włączone do Prus, do prowincji Prusy Nowowschodnie. W 1807 r. znalazły się w departamencie łomżyńskim w Księstwie Warszawskim. W latach 1815–1915 miasto wchodziło w skład Królestwa Polskiego (Kongresowego) – od 1816 r. w województwie augustowskim, od 1837 r. w guberni augustowskiej, a od 1867 r. w suwalskiej. Dawna przynależność do guberni suwalskiej ziem aż do Niemna (na odcinku do ujścia Łosośnej) pozwala zaliczyć miasto do historycznej Suwalszczyzny i traktować je jako stolicę jej białoruskiej części (zob. Suwalszczyzna Sopoćkińska). Władze carskie odebrały prawa miejskie 31 maja 1870 w ramach represji po powstaniu styczniowym.

Sopoćkinie w pierwszych dziesięcioleciach XX w.

W 1827 r. Sopoćkinie liczyły 98 domów i 733 mieszkańców^[4], zaś w 1858 – 160 domów i 1568 mieszkańców. W 1890 r. w mieście były 173 domy i 2457 mieszkańców, znajdował się urząd i sąd gminny, poczta, olejarnia^[5]. W 1879 r. majątek kościoła przekazany został na klasztor prawosławny. W 1905 roku, dzięki ukazowi cara Mikołaja II, odrodziła się tu parafia rzymskokatolicka i część prawosławnych przeszła na katolicyzm. Kościół nosi wezwanie Wniebowzięcia NMP i św. Jozafata Kuncewicza.

Po I wojnie światowej miejscowość w granicach Rzeczypospolitej do 1939 roku, siedziba wiejskiej gminy Wołłowiczowce w powiecie augustowskim.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało tu 1774 osoby, wśród których 875 było wyznania rzymskokatolickiego, 10 prawosławnego, 1 ewangelickiego a 888 mojżeszowego. Jednocześnie 1533 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, a 241 żydowską. Było tu 294 budynków mieszkalnych^[6].

22 września 1939 roku, po obronie Grodna, Armia Czerwona rozstrzelała tutaj dowódcę obrony, generała Józefa Olszynę-Wilczyńskiego i jego adiutanta kapitana Strzemeskiego. Początkowo siedziba rejonu sopoćkińskiego w obwodzie białostockim, a od 1944 r. w obwodzie grodzieńskim. Od 1959 r. znajduje się w rejonie grodzieńskim.

Przed wojną mieszkało tu wielu Żydów, z których większość została zamordowana przez Niemców. Społeczność żydowska posiadała synagogę powstałą w II poł. XVIII wieku (obecnie nieistniejącą), oraz szkołę koedukacyjną. W roku szkolnym 1930/31 uczęszczało na zajęcia 76 uczniów, lekcje prowadziło 4 nauczycieli^[7].

Podczas okupacji hitlerowskiej, w grudniu 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 600 osób. 2 listopada 1942 roku Niemcy ostatecznie zlikwidowali getto. Żydów wywieziono do obozu w Kiełbasinie^[8].

Na mocy postanowień konferencji jałtańskiej, władze sowieckie zobowiązały się do zwrotu Polsce terytoriów na zachód od linii Curzona, która w tym rejonie przebiega wzdłuż Niemna. Miejscowość Sopoćkinie znajduje się na zachód od linii Curzona, ponadto zamieszkana była prawie wyłącznie przez Polaków. Mimo to, zapadła decyzja o pozostawieniu jej w składzie Białoruskiej SRR. W lipcu 1944 roku mieszkańcy Sopoćkiń utworzyli komitet, który 15 lipca 1945 roku skierował list do Pana Posła Poselstwa Polskiego w Moskwie z prośbą o pomoc i interwencję na rzecz zmiany decyzji:

wobec tego że rejon sopoćkiński zamieszkały jest w 100% przez Polaków i na podstawie Krymskiej konferencji granica powinna być przemieszczona po linii Kerzona, a linia ta przechodzi po rzece Niemen i dlatego cały rejon sopoćkiński przypadnie Polsce i dlatego nie należało by rujnować ludzi materialnie w tym rejonie, a szczególnie teraz przed żniwami, dlatego i prosimy Pana Posła o terminową interwencję zatrzymania wywozu Polaków z tego rejonu oraz roztoczenie opieki nad nami^[9]

Ambasada Polska, będąc jednak w pełni uzależniona od woli ZSRR, nie była w stanie podjąć żadnych kroków w tym kierunku. W rezultacie Sopoćkinie pozostały w granicach Białoruskiej SRR.

W 1988 r. miała miejsce ekshumacja poległych żołnierzy Wojska Polskiego i ich pochówek w pobliskich Kaletach, a w 1991 r. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa dokonała renowacji kwatery wojskowej w Sopoćkiniach. Sopoćkinie były jedynym miastem na Białorusi, w którym dopuszczono dwujęzyczne polsko-białoruskie nazwy ulic. W 1991 r. Rada Wiejska, złożona w większości z Polaków, przegłosowała zmiany nazw ulic i zawieszono dwujęzyczne tablice po polsku i białorusku. W 2006 r. szef Komitetu Kontroli Państwowej nakazał usunięcie polskich tablic^[10]. W miejscowym kościele swoją siedzibę ma rzymskokatolicki dekanat Sopoćkinie.

Zabytki

Cmentarz polski z kaplicami J. Dziekońskiej i J. Górskiego

kościół Wniebowzięcia NMP z 1789 roku
Cmentarz żołnierzy polskich poległych podczas wojny 1919–1920 i podczas kampanii wrześniowej w dniach 17–22 września 1939
Kaplica grobowa J. Dziekońskiej z 1858 r.
Kaplica grobowa Józefa Górskiego zm. 1873
cmentarz żydowski (założony ok. 1750, mieści się przy ul. Szkolnej)^[11]
bunkry 68 Grodzieńskiego Rejonu Umocnionego Linii Mołotowa

Inne obiekty

cerkiew prawosławna pw. Przemienienia Pańskiego, dawny budynek szkolny przeniesiony w latach 70. XX w. z Kalet, następnie całkowicie przebudowany i rozbudowany^[3]

Liczba mieszkańców

1827 – 733
1921 – 1774
2010 – 1300^[12]
2015 – 1027^[13]
2017 – 983^[14]
2018 – 977^[1]

Przypisy

↑ ^a ^b Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского т... [online], www.belstat.gov.by [dostęp 2019-02-11] .
↑ Национальный атлас Беларуси, Mińsk 2002, s. 266-267.
↑ ^a ^b Храм Преображения Господня г.п.Сопоцкин (Informacje na stronie eparchii grodzieńskiej i wołkowyskiej)
↑ Tabella Miast, Wsi, Osad, Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 2. Warszawa: 1827, s. 188.
↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. XI. Warszawa: 1890, s. 76.
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 7 .
↑ Szkoła religijna w Sopoćkiniach | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-08] .
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 960 .
↑ Jan Szumski: I.I. Zachodnia Białoruś – krótkie wyjaśnienie obszaru zainteresowań i używanego pojęcia. W: Jan Szumski: Sowietyzacja Zachodniej Białorusi 1944–1953. Propaganda i edukacja w służbie ideologii. Wyd. 1. Kraków: ARCANA sp. z o.o., 2010, s. 21–28. ISBN 978-83-60940-21-1. (pol.).
↑ AndrzejA. Poczobut AndrzejA., Białoruś: wojna o polską flagę na Grodzieńszczyźnie [online], gazetapl, 21 września 2020 [dostęp 2020-09-21] (pol.).
↑ Cmentarz przy ul. Szkolnej | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-08] .
↑ Численность населения по Республике Беларусь, областям и г. Минску (тысяч человек) на 1 января 2010 года. belstat.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)]. (ros.).
↑ http://belstat.gov.by/uploads/bgd_files/1427878416014868.zip
↑ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского т... [online], www.belstat.gov.by [dostęp 2019-02-11] .

Zobacz też

Suwalszczyzna

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i historia. kramerlaw.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-04)].
Sopoćkinie w radzima.org
Сапоцкін (biał.)
Sopoćkinie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 76 .

[bs-1] Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского т... [online], www.belstat.gov.by [dostęp 2019-02-11] .

[2] Национальный атлас Беларуси, Mińsk 2002, s. 266-267.

[bl-3] Храм Преображения Господня г.п.Сопоцкин (Informacje na stronie eparchii grodzieńskiej i wołkowyskiej)

[4] Tabella Miast, Wsi, Osad, Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 2. Warszawa: 1827, s. 188.

[5] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. XI. Warszawa: 1890, s. 76.

[:0-6] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 7 .

[7] Szkoła religijna w Sopoćkiniach | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-08] .

[8] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 960 .

[szumski-9] Jan Szumski: I.I. Zachodnia Białoruś – krótkie wyjaśnienie obszaru zainteresowań i używanego pojęcia. W: Jan Szumski: Sowietyzacja Zachodniej Białorusi 1944–1953. Propaganda i edukacja w służbie ideologii. Wyd. 1. Kraków: ARCANA sp. z o.o., 2010, s. 21–28. ISBN 978-83-60940-21-1. (pol.).

[10] AndrzejA. Poczobut AndrzejA., Białoruś: wojna o polską flagę na Grodzieńszczyźnie [online], gazetapl, 21 września 2020 [dostęp 2020-09-21] (pol.).

[11] Cmentarz przy ul. Szkolnej | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-08] .

[12] Численность населения по Республике Беларусь, областям и г. Минску (тысяч человек) на 1 января 2010 года. belstat.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)]. (ros.).

[13] ttp://belstat.gov.by/uploads/bgd_files/1427878416014868.zip

[14] Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского т... [online], www.belstat.gov.by [dostęp 2019-02-11] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Osiedla typu miejskiego	Sopoćkinie
Agromiasteczka	Łojki
Wsie	Balenięta Bereżany Białe Błota Bieliczany Czortek Dmisiewicze Dorguń Hołowieńczyce Hołynka Horaczki Jatwieź Kadysz Kalety Kiełbaski Kodziowce Kowniany Leśna Linki Mańkowce Markowce Niemnowo Nowiki Nowosady Nowosiółki Osoczniki Ostasza Pieszczany Plebańskie Płaskowce Prolejki Radziwiłki Rynkowce Sambory Sieniewicze Sonicze Sylwanowce Szadzińce Szembielowce Szymkowce Świack Tartak Usienniki Usowo Wasaraby Wasilewicze Wójtowce Zabreczany Zarzeczanka

Przynależność wojewódzka	gubernia suwalska (1867–1915) woj. białostockie (II RP) (1919–39) woj. białostockie (1945–75)
Gminy miejskie	Augustów Lipsk (do 1870) Raczki (do 1870) Sopoćkinie (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Augustów (od 1973) Balla Wielka (do 1939 →) Bargłów (Kościelny) Dębowo (do 1954) Dowspuda (do 1954) Hołynka (do 1939 →) Kolnica (do 1954) Kurjanka (do 1936) Lipsk (19??–54) Łabno (do 1939 →) Nowinka (od 1973) Petropawłowsk (1870–19??) Płaska (od 1973) Szczebro-Olszanka (do 1954) Sztabin Wołłowiczowce (do 1939 →)
Gromady (1954–72)	Bargłów (1954–72) Bartniki (1954–55 →) Białobrzegi (1954–72) Dębowo (1954–61) Dreństwo (← 1955–61) Gruszki (1954–71) Huta (1954–61) Jaminy (1954–72) Janówka (1954–72) Jastrzębna (1954–55 ~~→ i ←~~ 1956–61) Krasnybór (1954–72) Kurianka (1954–55 →) Lipsk (1954–55 →) Monkinie (1954–71) Netta (1954–71) Nowinka (1954–72) Olszanka (1954–71) Płaska (1972) Pomiany (1954–71) Pruska (1961–72) Pruska Mała (1954–57) Rutki Nowe / Nowe Rutki (1954–71) Rygałówka (1954–55 →) Sucha Rzeczka (1954–71) Sucha Wieś (1954 →) Sztabin (1954–72) Tajno Stare (← 1955–61) Woźnawieś (← 1955–57 →) Żarnowo (1954–72)