Serock

Serock
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek w Serocku
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	legionowski
Gmina	Serock
Prawa miejskie	1417–1870, od 1923
Burmistrz	Artur Borkowski
Powierzchnia	13,43 km²
Wysokość	105–110 m n.p.m.
Populacja (31.12.2021); • liczba ludności; • gęstość	; 4755; 354,1 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 22
Kod pocztowy	05-140
Tablice rejestracyjne	WL
	Położenie na mapie gminy Serock Serock
	Położenie na mapie Polski Serock
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Serock
	Położenie na mapie powiatu legionowskiego Serock
	52°30′50″N 21°04′20″E/52,513889 21,072222
TERC (TERYT)	1408044
SIMC	0921645
	Urząd miejskiul. Rynek 21; 05-140 Serock
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Serock – miasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, w powiecie legionowskim, nad Jeziorem Zegrzyńskim, naprzeciw ujścia Bugu do Narwi. Leży ono na pograniczu Kotliny Warszawskiej i Wysoczyzny Ciechanowskiej^[2]. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Serock. Odległość od centrum Warszawy wynosi około 40 km.

Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[3]. Serociec należał do starostwa zakroczymskiego w 1617 roku^[4].

Według danych z 31 grudnia 2021 r. miasto liczyło 4755 mieszkańców^[1].

W mieście został zachowany średniowieczny układ urbanistyczny z rynkiem i ratuszem w centrum. Dominuje tu zabudowa jednorodzinna i małomiasteczkowa.

Do 1954 r. siedziba gminy Zegrze.

Położenie

Serock położony jest wzdłuż wysokiego brzegu Narwi. W pasie nadbrzeżnym jeziora, z Serockiem sąsiadują od strony Warszawy Jadwisin i od strony Pułtuska Wierzbica.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 13,43 km²^[5].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa warszawskiego.

Historia

Tablica pamiątkowa na budynku Urzędu Miasta i Gminy Serock (wmurowana 11 listopada 1997 roku)

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1065 roku z tzw. falsyfikatu mogileńskiego, czyli dokumentu dla opactwa benedyktynów w Mogilnie (opactwu przekazywano jedną dziewiątą dochodów z grodu i połowę cła z komory celnej na rzece Bug). Miasto położone wówczas było na trasie szlaku handlowego wiodącego z Gdańska i Truso na Ruś. Znajdowało się w nim także podgrodzie targowe.

Serock widniał też w wykazie z lat 1113–1124, gdzie wymieniano go jako jeden z ważniejszych książęcych grodów mazowieckich, w którym funkcjonuje przeprawa przez rzekę z komorą celną^[6].

Serock od 1417 roku posiada prawa miejskie chełmińskie, które nadał mu książę Janusz I. Stanowił on wówczas ośrodek rzemieślniczo-handlowy. Z tego okresu zachował się również układ urbanistyczny w postaci m.in. kwadratowego rynku i późnogotyckiego kościoła parafialnego.

W XV-XVII wieku odbywały się w miejscowości sądy miejskie i grodzkie. Od XVI wieku do 1795 roku Serock był miastem powiatowym. W latach 1655–1660 podczas najazdu szwedzkiego miasto uległo znacznemu zniszczeniu. Od 1795 roku znajdowało się w zaborze pruskim, od 1807 roku weszło w skład Księstwa Warszawskiego, a od 1815 roku znalazło się pod zaborem rosyjskim.

Serock wielokrotnie znajdował się na linii walk stanowiących przedpole Warszawy, m.in. w 1794, 1809 i 1831 r. W 1806 roku z rozkazu Napoleona I w Serocku rozpoczęto wznoszenie fortyfikacji, z których pozostały m.in. wały ziemne. Od 1807 roku stanowił twierdzę. Podczas wojny polsko-austriackiej w 1809 roku stanowiła ona miejsce działań wojsk gen. Józefa Niemojewskiego. Następnie rozbudowywano twierdzę (z inicjatywy marszałka Francji Davouta) do 1811 roku, kiedy to większe znaczenie zyskała twierdza Modlin. W 1831, podczas powstania listopadowego, formowały się w Serocku wojska polskie.

W 1870 roku miejscowość pozbawiono praw miejskich. Ponownie je odzyskał 1 stycznia 1923 roku^[7].

Przy ulicy Pułtuskiej 13 i 15 znajduje się Zajazd Pocztowy Napoleoński zbudowany w stylu klasycystycznym w I połowie XIX wieku. W jego skład wchodzą parterowe zabudowania połączone bramą w kształcie łuku. Zajazd kilka razy przebudowywano, m.in. w II połowie XIX i w XX wieku. Obiekt w 1963 roku i 2000 roku został wpisany do rejestru zabytków^[8].

11 sierpnia 1920 roku, podczas odwrotu wojsk gen. Żeligowskiego, oddziały mu podległe obrabowały plebanię i urząd gminy^[9].

We wrześniu 1939 roku miały tu miejsce walki polsko-niemieckie, natomiast w 1944 roku walki (w końcowej fazie operacji Bagration) o utworzenie przyczółka przez Armię Czerwoną.

5 grudnia 1939 roku Niemcy wysiedlili z miasta ok. 3 tys. osób narodowości żydowskiej. W latach 1940–1944 istniał tu przymusowy obóz pracy, a w 1942 roku getto, gdzie przebywało ok. 2 tys. osób^[2]. Część mieszkańców pochodzenia żydowskiego deportowano do getta w Legionowie^[10].

Podczas II wojny światowej Serock leżał w III Rzeszy, granica między III Rzeszą a Generalnym Gubernatorstwem przebiegała wzdłuż Narwi. W listopadzie i grudniu 1944 roku przez Serock przebiegała linia frontu. Niemcy bronili w Serocku przeprawy do Arciechowa przed Armią Czerwoną. Podczas walk o Serock okręty Dnieprzańskiej Flotylli Wojennej prowadziły zmasowany atak wyrzutniami rakietowymi katiuszami^[11]. Miasto zostało zajęte 19 października 1944 roku przez oddziały radzieckiej 65 Armii gen. Pawła Batowa, 1 Gwardyjskiego Korpusu Pancernrgo oraz 71 Dywizji Piechoty^[12]. Po uchwyceniu przyczółka w rejonie Serocka wojska Armii Czerwonej przeszły do obrony. Z przyczółka działania zaczepne zostały rozpoczęte 14 stycznia 1945 roku przez pomocnicze zgrupowanie uderzeniowe 2 Frontu Białoruskiego, w skład którego wchodziły: 65 Armia, 70 Armia i 1 Gwardyjski Korpus Pancerny. Atak prowadzony był w kierunku Płońska i Bydgoszczy^[13]. W wyniku walk Serock został zniszczony w 75%. Po zakończeniu działań wojennych został odbudowany^[14].

1 marca 1945 roku Serock liczył 1968 mieszkańców, ale 1 lipca już 2565 osób. W czasie późniejszym wielu z mieszkańców miasta wyjechało na Ziemie Zachodnie w wyniku czego liczba mieszkańców w listopadzie 1946 roku spadła do 2123 osób^[12].

Do najważniejszych momentów w dziejach miasta należy utworzenie w 1963 roku sztucznego Zalewu Zegrzyńskiego i zbudowanie wokół niego kompleksowej infrastruktury wypoczynkowej. W samym mieście powstały m.in. ośrodek Huty Warszawa, „Chemia” Ministerstwa Przemysłu Chemicznego oraz ośrodek KC PZPR.

W okresie Polski Ludowej powstały też m.in. ośrodek zdrowia, bloki mieszkalne przy ul. Pułtuskiej oraz Nasielskiej, szkoła rolnicza, bank spółdzielczy przy ul. Kościuszki oraz dom handlowy „Wodnik”^[12].

Grodzisko Barbarka

Wczesnośredniowieczne grodzisko zwane Ogrodziskiem lub Barbarką znajduje się na prawym brzegu Narwi, w okolicy ujścia Bugu. Jego rozwój przypadał na XI – XIII wiek. Stanowi ono jedno z najstarszych grodów Mazowsza (Syroczecz)^[2].

Grodzisko położone było przy dwóch szlakach handlowych i komunikacyjnych:

z Rusi przez Nur, Brok, Brańsk do Wielkopolski, Kujaw i Pomorza;
z południa Polski do Jaćwieży i Prus.

Podczas badań powierzchniowych prowadzonych w 1961 r. przez Zdzisława Rajewskiego znaleziono kawałki ceramiki, polepy i części kości zwierzęcych.

Badania wykopaliskowe prowadzone w latach 1962–1966 przez mgr Barbarę Zawadzką-Antosik wykazały trzy etapy osadnictwa wczesnośredniowiecznego oraz funkcjonowanie człowieka na tych terenach w XIV-XVII wieku. Zlokalizowano także cmentarzysko i jednonawową kaplicę z apsydą.

Na wydobytych wówczas ok. 200 zabytków archeologicznych składały się m.in. fragmenty ceramiki, kości zwierzęce i szczątki ryb. Wykazały one, że mieszkańcy głównie zajmowali się rolnictwem (uprawiano pszenicę, żyto, groch) rybołówstwem, tkactwem i rogownictwem^[6].

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Serocka w 2014 roku^[1].

Gospodarka

W Serocku znajdują się małe zakłady usługowe i produkcyjne. Produkowane są tu głównie wyroby spożywcze, elektrotechniczne, ceramiczne, meblarskie i budowlane. W okolicy miejscowości uprawia się głównie truskawki i warzywa^[2].

Transport

Serock leży przy drogach krajowych droga krajowa nr 61 i droga krajowa nr 62. Przez Serock nie przebiega linia kolejowa.

Turystyka

Serock stanowi ośrodek rekreacyjno-wypoczynkowy. Zlokalizowane są w nim ośrodki wczasowe i konferencyjno-szkoleniowe. Znajduje się tu także przystań żeglugi pasażerskiej. Zorganizowano tu liczne trasy spacerowe, m.in. trakt źródlany i wąwóz przy górze Barbarki. Przez miejscowość przebiega również turystyczny szlak pieszy z Dębego^[2]. W wyniku spiętrzenia wód Bugu i Narwi w Serocku powstały warunki do uprawiania sportów wodnych i wędkarstwa. Znajduje się tu ok. 4500 działek rekreacyjno-letniskowych^[15].

Miejscowość stanowi także ośrodek kultury i sportu. Organizowanych jest w niej wiele imprez kulturalnych, m.in. Międzynarodowy Przegląd Folklorystyczny Kupalnocka (m.in. występowały zespoły z Tajwanu, Rosji, Litwy, Bułgarii, Chile, Rumunii, Słowacji, Szwecji, Grecji, Egiptu, Włoch, Francji, Turcji, Kanady, Chorwacji i Holandii)^[16] oraz Serockie Lato Muz (m.in. koncerty wokalno-instrumentalne na górze Barbarki).

Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny

Murowany, jednonawowy kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny (dawniej św. Wojciecha) ufundowali książęta mazowieccy: Janusz III i Stanisław. Inicjatorem budowy był pleban serocki Wojciech Popielski z Popielżyna. Kościół powstał pomiędzy 1 ćw. XVI wieku, a 1600 rokiem. W 3 ćw. XVIII wieku przebudowano okna. Restaurowany m.in. w latach 1934–1938^[2].

Kościół posiada posadzkę umiejscowioną poniżej poziomu otoczenia, prosto zamknięte prezbiterium, dwie symetrycznie ulokowane zakrystie, trójprzęsłową nawę, emporę na piętrze oraz wieżę. Został zbudowany w wątku krzyżowym. Sklepienia nawy kolebkowe z lunetami z nałożoną gwiaździstą siatką żeber. W prezbiterium sklepienie krzyżowe z drutami krzyżowymi, bez jarzem. W prezbiterium dwa portale ostrołukowe oprofilowane kształtką ceglaną. Na skarpie wschodniej znajduje się napis I.H.1586.

Znajduje się w nim obraz Stanisława Witolda Bieniasa przedstawiający Bitwę Warszawską oraz oryginalne barokowe przedmioty takie jak:

ołtarz główny, na którym przedstawione jest Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny,
rzeźby figuralne św. Wojciecha i św. Stanisława,
ołtarz boczny św. Anny,
ołtarz boczny św. Barbary,
ambona,
chrzcielnica.

W 1961 r. kościół wpisano do rejestru zabytków^[17]. 22 czerwca 2013 roku w kościele tym Robert Lewandowski ożenił się z Anną Stachurską^[18].

Sport

W Serocku, od 1953 roku^[19] działa klub piłki nożnej Sokół Serock^[20], grający w V lidze.

Miast i gminy partnerskie

Miasta i gminy partnerskie^[21]:

Galeria

Wnętrze kościoła Zwiastowania NMP
Budynki dawnego pocztowego zajazdu napoleońskiego, 1 poł. XIX w.
Przystań Serock
Skwer Litewski

Burmistrzowie Serocka

Sylwester Sokolnicki (1990-2018)
Artur Borkowski (od 2018)

Zobacz też

Cmentarz żydowski w Serocku

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Serock w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Wielka Encyklopedia PWN, JanJ. Wojnowski (red.), t. 24, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 550, ISBN 83-01-14192-1, ISBN 83-01-13357-0, OCLC 830627625 .
↑ Adolf Pawiński, Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.
↑ Lustracje województwa mazowieckiego XVII wieku. Cz. 1 1617-1620, wydała Alina Wawrzyńczyk, Wrocław 1968, s. 21.
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2011-08-10. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
↑ ^a ^b Grodzisko Barbarka, www.serock.pl. serock.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-27)]. [dostęp: 15 marca 2009].
↑ Dz.U. z 1922 r. nr 106, poz. 981.
↑ Napoleoński zajazd pocztowy, www.serock.pl. serock.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-27)]. [dostęp: 15 marca 2009].
↑ Jan Szczepański „Władze i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej wobec bolszewickiego zagrożenia w 1920 roku“ Wydawnictwo Sejmowe 2022, ISBN 978-83-7666-720-1, s. 183
↑ Getto w Legionowie. sztetl.org.pl. [dostęp 2022-08-03].
↑ AdamA. Kaczyński AdamA., HISTORIA. Desant na Serock. Flotylla Dnieprzańska na Bugu i Narwi 1944 – 1945 – CZĘŚĆ I [online], Mazowieckie To i Owo, 25 marca 2020 [dostęp 2021-01-30] (pol.).
↑ ^a ^b ^c Sławomir Jakubczak „Serockie impresje” Wydawnictwo Aleksander 2013, ISBN 978-83-933203-6-3, s. 15.
↑ Mała encyklopedia 1971 ↓, s. 135.
↑ SławomirS. Jakubczak SławomirS., Zarys dziejów Serocka [online], Izba Pamięci w Serocku [dostęp 2021-01-30] .
↑ Położenie geograficzne, www.serock.pl. serock.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-10)]. [dostęp: 16 marca 2009].
↑ Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne – Kupalnocka, www.kultura.serock.info. kultura.serock.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-20)]. [dostęp: 16 marca 2009].
↑ Kościół w Serocku, www.serock.pl. serock.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-30)]. [dostęp: 15 marca 2009].
↑ 4. rocznica ślubu Lewandowskich. Tak zaczęła się ich miłość [dostęp: 25 maja 2021].
↑ Skarb – Sokół Serock [online], www.90minut.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).
↑ START – KS Sokół Serock [online] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-02] .
↑ Serock.pl – Współpraca partnerska [dostęp 2011-02-13. serock.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-13)].

Bibliografia

Mała encyklopedia wojskowa. R-Ż. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.

Linki zewnętrzne

Strona internetowa Miasta i Gminy Serock
Zabytki Serocka i okolic. ciekawe-miejsca.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
Serock (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 453 .

[populacja2016-1] Serock w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[serock2-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Wielka Encyklopedia PWN, JanJ. Wojnowski (red.), t. 24, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 550, ISBN 83-01-14192-1, ISBN 83-01-13357-0, OCLC 830627625 .

[3] Adolf Pawiński, Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.

[4] Lustracje województwa mazowieckiego XVII wieku. Cz. 1 1617-1620, wydała Alina Wawrzyńczyk, Wrocław 1968, s. 21.

[5] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2011-08-10. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.

[serock1-6] Grodzisko Barbarka, www.serock.pl. serock.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-27)]. [dostęp: 15 marca 2009].

[7] Dz.U. z 1922 r. nr 106, poz. 981.

[8] Napoleoński zajazd pocztowy, www.serock.pl. serock.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-27)]. [dostęp: 15 marca 2009].

[9] Jan Szczepański „Władze i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej wobec bolszewickiego zagrożenia w 1920 roku“ Wydawnictwo Sejmowe 2022, ISBN 978-83-7666-720-1, s. 183

[10] Getto w Legionowie. sztetl.org.pl. [dostęp 2022-08-03].

[11] AdamA. Kaczyński AdamA., HISTORIA. Desant na Serock. Flotylla Dnieprzańska na Bugu i Narwi 1944 – 1945 – CZĘŚĆ I [online], Mazowieckie To i Owo, 25 marca 2020 [dostęp 2021-01-30] (pol.).

[autonazwa1-12] Sławomir Jakubczak „Serockie impresje” Wydawnictwo Aleksander 2013, ISBN 978-83-933203-6-3, s. 15.

[CITEREFMała_encyklopedia1971135-13] Mała encyklopedia 1971 ↓, s. 135.

[14] SławomirS. Jakubczak SławomirS., Zarys dziejów Serocka [online], Izba Pamięci w Serocku [dostęp 2021-01-30] .

[15] Położenie geograficzne, www.serock.pl. serock.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-10)]. [dostęp: 16 marca 2009].

[16] Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne – Kupalnocka, www.kultura.serock.info. kultura.serock.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-20)]. [dostęp: 16 marca 2009].

[17] Kościół w Serocku, www.serock.pl. serock.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-30)]. [dostęp: 15 marca 2009].

[18] 4. rocznica ślubu Lewandowskich. Tak zaczęła się ich miłość [dostęp: 25 maja 2021].

[19] Skarb – Sokół Serock [online], www.90minut.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).

[20] START – KS Sokół Serock [online] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-02] .

[partnerzy-21] Serock.pl – Współpraca partnerska [dostęp 2011-02-13. serock.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-13)].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

Na prawach powiatu	Ostrołęka Płock Radom Siedlce Warszawa
Powiatowe	Białobrzegi Ciechanów Garwolin Gostynin Grodzisk Mazowiecki Grójec Kozienice Legionowo Lipsko Łosice Maków Mazowiecki Mińsk Mazowiecki Mława Nowy Dwór Mazowiecki Ostrów Mazowiecka Ożarów Mazowiecki Otwock Piaseczno Płońsk Pruszków Przasnysz Przysucha Pułtusk Sierpc Sochaczew Sokołów Podlaski Szydłowiec Węgrów Wołomin Wyszków Zwoleń Żuromin Żyrardów
Gminne	Bieżuń Błonie Bodzanów Brok Brwinów Cegłów Chorzele Ciepielów Czerwińsk nad Wisłą Dobre Drobin Gąbin Gielniów Glinojeck Głowaczów Góra Kalwaria Halinów Iłża Jadów Jastrząb Jedlnia-Letnisko Józefów Kałuszyn Karczew Kobyłka Konstancin-Jeziorna Kosów Lacki Latowicz Lubowidz Łaskarzew Łochów Łomianki Maciejowice Magnuszew Marki Milanówek Mogielnica Mordy Mrozy Mszczonów Myszyniec Nowe Miasto Nowe Miasto nad Pilicą Odrzywół Osieck Piastów Pilawa Pionki Podkowa Leśna Przytyk Raciąż Radzymin Różan Sanniki Serock Siennica Sienno Skaryszew Sochocin Solec nad Wisłą Sulejówek Tarczyn Tłuszcz Warka Wiskitki Wyszogród Wyśmierzyce Zakroczym Ząbki Zielonka Żelechów

Miasto	Serock
Wsie	Bolesławowo Borowa Góra Cupel Dębe Dębinki Dosin Gąsiorowo Guty Izbica Jachranka Jadwisin Kania Nowa Kania Polska Karolino Ludwinowo Dębskie Ludwinowo Zegrzyńskie Łacha Marynino Nowa Wieś Skubianka Stanisławowo Stasi Las Szadki Święcienica Wierzbica Wola Kiełpińska Wola Smolana Zabłocie Zalesie Borowe Zegrze
Kolonie	Skubianka-Kolonia Zegrzynek
Osada leśna	Wola Kiełpińska
Część miasta	Moczydło
Część wsi	Bindugi
Osada leśna wsi	Wola Smolana

Miasta	Legionowo Serock
Gminy miejskie	Legionowo
Gminy miejsko-wiejskie	Serock
Gminy wiejskie	Jabłonna Nieporęt Wieliszew

Przynależność wojewódzka	gubernia łomżyńska (1867–1915) woj. warszawskie (II RP) (1919–39) woj. warszawskie (1945–75)
Miasta	Nasielsk Pułtusk Serock (do 1870 i 1923–52 →) Wyszków (do 1870 i 1919–55 →)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Czajki (1867–1877) Gołębie (1867–1954) Gzowo (1867–1954) Gzy (od 1973) Kleszewo (1867–1954) Kozłowo (1867–1954) Leszczydół (1867–1870) Lubiel (1867–1877) Nasielsk (1867–1954 i od 1973) Obryte (1867–1954 i od 1973) Pokrzywnica (od 1973) Pułtusk (od 1973) Somianka (1867–1954) Świercze Koty (od 1973) Winnica (1867–1954 i od 1973) Wyszków (nad Bugiem) (1870–1954) Zatory (1867–1954 i od 1973) Zegrze (1867–1916 → i ← 1919–52 →)
Gromady (1954–72)	Bielino (1954–55 →) Borsuki (1954–59) Cegielnia Psucka (1954–61) Chmielewo k/Nasielska (1954–59) Chmielewo k/Pułtuska (1954–59) Chrcynno (1961–72) Ciski (1954–59) Dębinki (1954–61) Dzierżenin (1954–72) Gąsiorowo (1954–59) Glinice-Domaniewo (1954–59) Grochy Stare (1954–59) Gródek Rządowy (1954–59) Gzy (1954–72) ~~Kleszewo~~ (~~1959–60~~) Koźniewo Wielkie (1954–56 →) Kręgi (1954–55 →) Krzyczki (1959–61) Leszczydół Stary (1954–55 →) Lubiel Nowy (1954–55 →) Mazewo Dworskie (1954–59) Nasielsk (1960–72) Niestępowo Nowe (1954–59) Obryte (1954–72) Ochudno (1954–55 →) Pieścirogi Stare / Stare Pieścirogi (1954–72) Płocochowo (1954–59) Pniewo (1954–72) Pniewo k/Nasielska (1954–59) Pobyłkowo Duże (1954–59) Pokrzywnica (1954–72) Popowo Kościelne (1954–55 →) Przemiarowo (1954–59) Przewodowo Parcele (1954–61) Psary (1954–59) Pułtusk (1960–72) Rybienko Leśne (1954–55 →) Rybienko Nowe (1954–55 →) Rząśnik (1954–55 →) Smogorzewo Włościańskie (1954–59) Sokołowo Parcele (1954–59) Somianka (1954–55 →) Strzegocin (1954–72) Szyszki (1954–72) Świercze-Koty (1954–72) Wielątki Nowe (1954–55 →) Winnica (1954–72) Wola Mystkowska (1954–55 →) Zambski Kościelne (1954–59) Zatory (1954–72) Żabiczyn (1954–61)

Przynależność wojewódzka	woj. warszawskie
Miasta	Legionowo Nowy Dwór Mazowiecki (←) Serock (←) Zakroczym (←)
Gminy wiejskie (1952–1954 i 1973–75)	Cząstków (← do 1954) Czosnów (od 1973) Jabłonna (←) Janówek (do 1954) Kampinos (← do 1954) Kazuń (do 1954) Leoncin Łomianki (←) Modlin (do 1954) Nieporęt (←) Pomiechówek Serock (od 1973) Skrzeszew Zakroczym (od 1973) Zegrze (← do 1954)
Gromady (1954–72)	Błędówko (← 1958–61) Borowa Góra (1954–59) Boża Wola (1954–59) Buraków (1954–61) Chotomów (1954–59) Czosnów (1954–72) Głusk (1954–58) Gocławice II (1954–59) Górki (1954–72) Jabłonna (1954–72) Janówek I (1954–72) Kampinos (1954 →) Kazuń Polski (1954–68) Kikoły (1954–59) Kosewo (1954–59) Kosewo (1969–72) Leoncin (1954–72) Łacha (1954–59) Łajski (1954–61) Łomianki (1954–72) Małocice (1954–59) Modlin Stary (1954–61) Nieporęt (1954–72) Nowy Modlin (1961–68) Pieńków (1954–59) Pomiechówek (1954–72) Rembelszczyzna (1954–59) ~~Secymin Polski~~ (←~~1961~~) Serock (1959–72) Skrzeszew (1954–72) Sowia Wola (1954–72) Wieliszew (1954–59) Wola Kiełpińska (1954–72)