Mario Vargas Llosa

Mario Vargas Llosa
	; Mario Vargas Llosa (2011)
Imię i nazwisko	Jorge Mario Pedro Vargas Llosa Marqués de Vargas Llosa
Data i miejsce urodzenia	28 marca 1936 ; Arequipa
Narodowość	peruwiańska
Język	hiszpański
Alma Mater	Universidad Nacional Mayor de San Marcos
Dziedzina sztuki	literatura
	Ważne dzieła
	Miasto i psy; Święto kozła; Rozmowa w „Katedrze”; Ciotka Julia i skryba;
	Odznaczenia
	Nagrody
	Nagroda Nobla w dziedzinie literatury Nagroda Księcia Asturii: 1986; Nagroda Cervantesa: 1994;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach
	Strona internetowa

Mario Vargas Llosa (właśc. Jorge Mario Pedro Vargas Llosa Marqués de Vargas Llosa; ur. 28 marca 1936 w Arequipie) – peruwiański pisarz, dziennikarz, myśliciel, polityk. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 2010.

Życiorys

Urodził się w Arequipie w Peru jako jedyne dziecko Ernesta Vargasa Maldonada oraz Dory Llosy Urety.

W rok po urodzeniu jego rodzice rozwiedli się, a rodzina Llosów przeniosła się do Cochabamby w Boliwii, gdzie jego dziadek Pedro Llosa podpisał 10-letni kontrakt na uprawę ziemi w hacjendzie Siapina. Mieszkając w Boliwii, pełnił także funkcję honorowego konsula Peru. W 1945 José Luis Bustamante y Rivero, krewny dziadka Pedra, został wybrany na stanowisko prezydenta Peru. Zaproponował Pedrowi Llosie stanowisko prefekta Piury. Llosa przyjął je i natychmiast się tam udał. Reszta rodziny dołączyła do niego na przełomie lat 1945/1946. W 1947 jego rodzice ponownie wzięli ślub i przenieśli się do Limy.

Gdy był młodzieńcem, zaczął pisać opowiadania i poezje. W zdominowanym przez męską siłę społeczeństwie (kult macho) literatura była uznawana za domenę kobiet. Ojciec Maria Vargasa Llosy, zaniepokojony zainteresowaniami syna, wysłał czternastolatka do szkoły kadetów Colegio Militar Leoncio Prado w Limie. Miał nadzieję, że wojskowe życie zmieni zainteresowania syna. Przeżycia pisarza z okresu pobytu w szkole były podstawą jego pierwszej powieści Miasto i psy. Po dwóch latach w szkole wojskowej wrócił do Piury, żeby dokończyć szkołę średnią. Obserwacja tego miasta zaowocowała powieścią Zielony dom. W czasie nauki Mario Vargas Llosa zaczął pracować w lokalnej gazecie. Jeszcze przed ukończeniem szkoły średniej napisał opowiadanie Los jefes i rozpoczął pracę nad swym pierwszym dramatem scenicznym La Huida del Inca.

W 1953 rozpoczął studia na wydziale humanistycznym Uniwersytetu Świętego Marka w Limie. Jego decyzja została przyjęta w rodzinie jako rebelia, gdyż odrzucił ofertę studiów na Papieskim Uniwersytecie Katolickim Peru, do którego uczęszczała młodzież pochodząca z klas wyższych. W 1955 – w atmosferze skandalu obyczajowego – poślubił Julię Urquidi, swą daleką ciotkę, starszą od siebie o 10 lat (zm. 10 marca 2010 w Santa Cruz, w Boliwii). Swe przygody z tego okresu przedstawił w humorystycznej powieści Ciotka Julia i skryba – autobiograficznym dziele pisarza. Po ukończeniu studiów pracował w kilku miejscach jednocześnie, między innymi redagował kronikę policyjną dla lokalnej gazety i pisał skrypty do audycji radiowych. Jego pierwszą opublikowaną informacją prasową była depesza w dzienniku „La Prensa”^[1].

W 1959 Vargas Llosa wraz z żoną przeniósł się do Paryża, gdzie pracował jako nauczyciel hiszpańskiego i dziennikarz. W 1964 rozwiódł się z Julią, a w 1965 ożenił się po raz drugi – z młodszą kuzynką Patricią Llosą Urquidi. Z drugą żoną miał troje dzieci: syna Álvara (ur. w 1966), pisarza, drugiego syna Gonzala (ur. w 1967) oraz córkę Morganę, fotografkę (ur. w 1974)^[2]. W 1966 przeniósł się z Paryża do Londynu, gdzie zaczął wykładać literaturę iberoamerykańską na Queen Mary College. Jednocześnie zaczął się udzielać w emigracyjnym życiu politycznym. W całym okresie swej emigracji pisał powieści przynoszące mu światową sławę oraz zajmował się studiami nad literaturą hiszpańską.

W 1990 Mario Vargas Llosa kandydował w wyborach na prezydenta Peru z ramienia liberalnego Ruchu Wolności. W pierwszej turze głosowania, 8 kwietnia, nieznaczną liczbą głosów wyprzedził Alberta Fujimoriego z sojuszu wyborczego Cambio 90. Przegrał z nim w drugiej turze, która odbyła się 10 czerwca^[3].

Współcześnie Mario Vargas Llosa dzieli swe życie pomiędzy okresy w ojczystym kraju i na emigracji. Publikuje powieści, szkice i artykuły publicystyczne, wykłada, prowadzi programy telewizyjne. Zasiadał w jury konkursu głównego na 29. MFF w Cannes (1976) oraz na 51. MFF w Wenecji (1994).

Jego książki tłumaczyli w Polsce m.in. Wojciech Charchalis, Marzena Chrobak, Małgorzata Lewicka, Filip Łobodziński, Carlos Marrodán Casas, Kazimierz Piekarec, Danuta Rycerz, Joanna Skórnicka, Dorota Walasek-Elbanowska, Zofia Wasitowa, Ewa Zaleska.

Laureat Premio Nacional de Novela del Perú (1967), Nagrody Księcia Asturii (1986), w 1994 otrzymał Nagrodę Cervantesa – najwyższe możliwe trofeum w świecie literatury hiszpańskojęzycznej. W 2002 otrzymał prestiżową PEN/Nabokov Award – nagrodę amerykańskiego PEN Clubu, a w 2005 przyznawaną przez American Enterprise Institute Nagrodę Irvinga Kristola jako pisarz, „obrońca demokracji, wolnego rynku i indywidualnej wolności”^[4].

7 października 2010, w wieku 74 lat, Mario Vargas Llosa został uhonorowany Nagrodą Nobla. Szwedzka Akademia werdykt uzasadniała tym, że Vargas Llosa został nagrodzony za „kartografię struktur władzy oraz wyraziste obrazy oporu, buntu i porażek jednostki”.

W 2011 otrzymał od króla Hiszpanii nobilitację i tytuł markiza de Vargas Llosa^[5].

W 2021 został członkiem Akademii Francuskiej (fotel 18)^[6].

Publikacje

Powieści i zbiory opowiadań

1959: Wyzwanie (Los jefes) – tom opowiadań, pol. wyd. 1976
1963: Miasto i psy (La ciudad y los perros) – powieść, pol. wyd. 1971
1966: Zielony dom (La casa verde) – powieść, pol. wyd. 1975
1967: Szczeniaki (Los cachorros) – powieść, pol. wyd. 1973
1969: Rozmowa w „Katedrze” (Conversación en La Catedral) – powieść, pol. wyd. 1973
1973: Pantaleon i wizytantki (Pantaleón y las visitadoras) – powieść, pol. wyd. 1976
1977: Ciotka Julia i skryba (La tía Julia y el escribidor) – powieść, pol. wyd. 1983
1981: Wojna końca świata (La guerra del fin del mundo) – powieść, pol. wyd. 1992
1984: Historia Alejandra Mayty (Historia de Mayta) – powieść, pol. wyd. 1991.
1986: Kto zabił Palomina Molero? (Quién mató a Palomino Molero?) – powieść, pol. wyd. 1995
1987: Gawędziarz (El hablador) – powieść, pol. wyd. 1997
1988: Pochwała macochy (Elogio de la madastra) – powieść, pol. wyd. 1993
1993: Lituma w Andach (Lituma en los Andes) – powieść, pol. wyd. 1998
1997: Zeszyty don Rigoberta (Los cuadernos de don Rigoberto) – powieść, pol. wyd. 1997
2000: Święto kozła (La fiesta del Chivo) – powieść, pol. wyd. 2002
2003: Raj tuż za rogiem (El paraíso en la otra esquina) – powieść, pol. wyd. 2003
2006: Szelmostwa niegrzecznej dziewczynki (Travesuras de la niña mala) – powieść, pol. wyd. 2007
2010: Fonsito i księżyc (Fonchito y la luna) – opowiadanie dla dzieci, pol. wyd. 2011
2010: Marzenie Celta (El sueño del celta) – powieść, pol. wyd. 2011
2013: Dyskretny bohater (El héroe discreto) – powieść, pol. wyd. 2014, tłumaczenie: Marzena Chrobak
2014: El barco de los niños – opowiadanie dla dzieci
2016: Dzielnica występku (Cinco esquinas) – powieść, pol. wyd. 2016
2019: Burzliwe czasy (Tiempos recios) – powieść, pol. wyd. 2020, tłumaczenie: Marzena Chrobak
2024: To dla Pani ta cisza (Le dedico mi silencio) – powieść, pol. wyd. 2024, tłumaczenie Tomasz Pindel

Literatura faktu

1968: Dwie samotności. Dialog mistrzów. Gabriel Garcia Márquez, Mario Vargas Llosa (Dos soledades. Un diálogo sobre la novela en América Latina. Gabriel Garcia Márquez, Mario Vargas Llosa) – rozmowa, pol. wyd. 2021
1971: Historia secreta de una novela

1971: García Márquez: Historia pewnego bogobójstwa (García Márquez: Historia de un deicidio) – polskie tłumaczenie ukazało się w „Literaturze na Świecie” w 1983, numer 9 (146), str. 96-135
1975: La orgia perpetua: Flaubert y madame Bovary
1981: Entre Sartre y Camus
1990: Prawda kłamstw (La verdad de las mentiras) – eseje o literaturze, pol. wyd. 1999
1991: List rycerski w obronie Tiranta Białego (Carta de batalla por Tirant lo Blanc) – polskie tłumaczenie ukazało się w „Literaturze na Świecie” w 2003, numer 05-06 (382-383)
1993: Jak ryba w wodzie. Wspomnienia (El pez en el agua) – autobiografia, pol. wyd. 2010
1994: Desafíos a la libertad
1996: La utopía arcáica. José María Arguedas las ficciones del indigenismo
1997: Listy do młodego pisarza (Cartas a un joven novelista) – listy, pol. wyd. 2012
2000: El lenguaje de la pasión
2003: Diario de Irak
2004: La tentación de lo imposible
2006: Izrael – Palestyna. Pokój czy święta wojna (Israel – Palestina. Paz o guerra santa) – pol. wyd. 2007
2007: El Pregón de Sevilla
2008: El Viaje a la Ficción. El mundo de Juan Carlos Onetti
2009: Sables y utopías. Visiones de América Latina
2012: Cywilizacja spektaklu (La civilización del espectáculo) – pol. wyd. 2015
2017: O czytaniu i pisaniu. Wybór eseistyki – pol. wyd. 2007
2018: Zew plemienia (La llamada de la tribu) – pol. wyd. 2020
2020: Medio siglo con Borges
2020: La realidad de un escritor

Sztuki teatralne

Panienka z Tacny (La señorita de Tacna, 1981)
Kathie y el hipopótamo (1983)
La Chunga (1986)

El loco de los balcones (1993)
Ojos bonitos, cuadros feos (1996)
Odiseo y Penélope (2007)
Al pie del Támesis (2008)
Las mil noches y una noche (2009)
Los cuentos de la peste (2015)

Inne

1991: Trębacz z Deyá (La trompeta de Deyá) - tekst napisany po śmierci Julio Cortázara ("El País", 27.07.1991) – polskie tłumaczenie ukazało się w „Literaturze na Świecie” w 1995, numer 05-06 (286-287)

2001: Andy – tekst do albumu ze zdjęciami Pablo Corrala Vegi

Rozmowy

Roman Warszewski, Skrzydła diabła, rogi anioła. Mówi Mario Vargas Llosa, Katowice, 2007.

Ekranizacje

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Mario Vargasa Llosy.

Przypisy

↑ Krzysztof Mroziewicz: Dziennikarz w globalnej wiosce. Warszawa: WSiP, 2004, s. 126.
↑ Mario Vargas Llosa – życiorys. [dostęp 2009-03-24]. (pol.).
↑ Mario Vargas Llosa – życiorys. [dostęp 2009-03-24]. (pol.).
↑ Mario Vargas Llosa to Receive 2005 Irving Kristol Award –. [dostęp 2011-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 lutego 2011)]. (ang.).
↑ Boletín Oficial del Estado
↑ Mario VARGAS LLOSA. Akademia Francuska. [dostęp 2022-03-11]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (fr.).

Linki zewnętrzne

Polska strona o Vargasie Llosie
Strona Vargasa Llosy prowadzona przez jego polskiego wydawcę S.I.W. Znak
Vargas Llosa na iberoamericana.pl. iberoamericana.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-26)].
„Wyznania liberała”, przemowa Llosy po odbiorze nagrody im. Irvinga Kristola

[1] Krzysztof Mroziewicz: Dziennikarz w globalnej wiosce. Warszawa: WSiP, 2004, s. 126.

[2] Mario Vargas Llosa – życiorys. [dostęp 2009-03-24]. (pol.).

[3] Mario Vargas Llosa – życiorys. [dostęp 2009-03-24]. (pol.).

[4] Mario Vargas Llosa to Receive 2005 Irving Kristol Award –. [dostęp 2011-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 lutego 2011)]. (ang.).

[5] Boletín Oficial del Estado

[6] Mario VARGAS LLOSA. Akademia Francuska. [dostęp 2022-03-11]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (fr.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Powieści i opowiadania	Wyzwanie (1959) Miasto i psy (1963) Zielony dom (1966) Szczeniaki (1967) Rozmowa w „Katedrze” (1969) Pantaleon i wizytantki (1973) Ciotka Julia i skryba (1977) Wojna końca świata (1981) Historia Alejandra Mayty (1984) Kto zabił Palomina Molero? (1986) Gawędziarz (1987) Pochwała macochy (1988) Lituma w Andach (1993) Zeszyty don Rigoberta (1997) Święto kozła (2000) Raj tuż za rogiem (2003) Szelmostwa niegrzecznej dziewczynki (2006) Marzenie Celta (2010) Dyskretny bohater (2013) Dzielnica występku (2016) Burzliwe czasy (2019)
Literatura faktu i inne	García Márquez: Historia de un deicidio (1971) La orgia perpetua: Flaubert y madame Bovary (1975) Entre Sartre y Camus (1981) Prawda kłamstw (1990) Jak ryba w wodzie. Wspomnienia (1993) Cartas a un joven novelista (ang. Letters to a Young Novelist) (1997) Andy (2001) La tentación de lo imposible (2004) Izrael – Palestyna. Pokój czy święta wojna (2006)
Sztuki teatralne	El loco de los balcones Kathie y el hipopótamo La Chunga Panienka z Tacny (La señorita de Tacna) Ojos bonitos, cuadros feos
Ekranizacje	Miasto i psy (1985) Ciotka Julia i skryba (1990) Pantaleon i wizytantki (2000) Święto kozła (2005)