Jak-24
Jak-24 w muzeum w Monino | |
Dane podstawowe | |
Państwo | |
---|---|
Typ |
śmigłowiec transportowy |
Konstrukcja |
dwuwirnikowy śmigłowiec o konstrukcji całkowicie metalowej, podwozie czteropodporowe - stałe |
Załoga |
3 |
Historia | |
Data oblotu |
3 lipca 1952 |
Lata produkcji | |
Dane techniczne | |
Napęd |
2 x silniki tłokowe gwiazdowe w układzie podwójnej gwiazdy Szwecow ASz-82W |
Moc |
1700 KM (1250 kW) (każdy) |
Wymiary | |
Średnica wirnika |
20 m[1] |
Długość kadłuba |
22,40 m[1] |
Wysokość |
6,50 m |
Masa | |
Własna |
9965 kg |
Startowa |
14 100 kg (normalna) |
Paliwa |
1195 kg |
Zapas paliwa |
1595 l |
Osiągi | |
Prędkość maks. |
180 km/h |
Wznoszenie maks. w locie pionowym |
3,15 m[1] |
Pułap zawisu z wpływem ziemi |
4000 m (dynamiczny) |
Pułap zawisu bez wpływu ziemi |
2000 m (statyczny) |
Zasięg |
430 km |
Dane operacyjne | |
Uzbrojenie | |
1 karabin maszynowy kal. 12,7 mm A-12,7 | |
Użytkownicy | |
ZSRR |
Jak-24 (ros. Як-24, w kodzie NATO oznaczony jako „Horse”) – radziecki śmigłowiec transportowy, opracowany w 1951 roku w biurze konstrukcyjnym Aleksandra Jakowlewa. Zbudowany w tandemowym układzie dwuwirnikowym, napędzany silnikami tłokowymi. Zbudowany w niewielkiej serii.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Trzecim konstruktorem seryjnie produkowanych śmigłowców w ZSRR, obok biur konstrukcyjnych Mila i Kamowa, stało się biuro OKB-115 Jakowlewa. Po eksperymentalnym śmigłowcu „Sz” z wirnikami przeciwbieżnymi i prototypowym lekkim Jak-100 w układzie klasycznym, pierwszym i jedynym produkowanym seryjnie śmigłowcem Jakowlewa stał się dwuwirnikowy ciężki Jak-24[2]. Był on zarazem pierwszym i jedynym śmigłowcem w ZSRR w układzie dwuwirnikowym podłużnym, w jakim od połowy lat 40. śmigłowce budowano już w USA w firmie Piasecki Helicopter[3].
Prace nad śmigłowcem Jak-24 rozpoczęły się w 1951 roku, a ich formalnym usankcjonowaniem było postanowienie Rady Ministrów ZSRR z października tego roku, nakazujące skonstruowanie śmigłowca o udźwigu 2000 kg lub 20 żołnierzy[3]. W 1952 roku zbudowano w zakładzie nr 272 w Leningradzie dwa egzemplarze prototypowe, a w Moskwie w zakładzie nr 115 egzemplarz nielatający do badań naziemnych[4]. W dniu 3 lipca 1952 roku miał miejsce pierwszy lot prototypu[4]. Jak-24 skonstruowany był w nietypowym dla radzieckich śmigłowców i niestosowanym szerzej poza USA układzie dwuwirnikowym podłużnym (najlepiej znanym z późniejszego CH-47 Chinook). Z racji wyglądu nazywany był w ZSRR „latającym wagonem” (летающий вагон, letajuszczij wagon)[5]. Przyczyną zastosowania tego układu była potrzeba skonstruowania ciężkiego śmigłowca transportowego w sytuacji, gdy ówczesna radziecka technologia jeszcze nie pozwalała na budowę śmigłowców z pojedynczym wirnikiem o takim udźwigu[3]. Wykorzystano w nim niektóre elementy konstruowanego równocześnie średniego śmigłowca Mi-4, jak silniki, układ przeniesienia napędu i wirnik[3]. Nowy śmigłowiec nie okazał się jednak tak udaną konstrukcją jak Mi-4, zwłaszcza jego napęd powodował problemy z wibracjami[5]. Próby państwowe i poprawki konstrukcji trwały od stycznia 1953 do 1955 roku[5]. Już w styczniu 1952 roku, przed oblotem, władze zdecydowały o produkcji seryjnej śmigłowca, którą przewidywały uruchomić w kolejnym roku[5]. Między 1953 a 1955 rokiem powstały jednak tylko trzy śmigłowce serii próbnej[5]. Pierwszy z nich skierowano do badań naziemnych w miejsce prototypu, który spłonął w 1953; również drugi prototyp uległ 19 lutego 1953 katastrofie[5]. W toku poprawek, w 1956 roku na trzecim egzemplarzu zamieniono wąskie stateczniki o trapezowym kształcie, w układzie V, przez stateczniki poziome o lekkim wznosie z prostokątnymi statecznikami pionowymi na końcach[5].
Wiosną 1955 roku śmigłowiec ukończył badania państwowe z dobrym wynikiem i został rekomendowany do przyjęcia na uzbrojenie[5]. W lipcu tego roku Jak-24 zostały po raz pierwszy zademonstrowane publicznie, demonstrując wysadzenie desantu podczas pokazów na lotnisku w Tuszyno[3]. 17 grudnia 1955 Jak-24 ustanowił dwa światowe rekordy udźwigu, podnosząc 2000 kg ładunku na wysokość 5082 m i 4000 kg na wysokość 2902 m[5]. W międzyczasie produkcję seryjnych śmigłowców władze zamierzały umieścić w Saratowie, lecz następnie zmieniono plany i zlecono ją ponownie zakładom nr 272 w Leningradzie[5]. Próby fabryczne głównego egzemplarza seryjnego rozpoczęto w czerwcu 1956 roku[5].
Pierwszym i podstawowym wariantem był wojskowy śmigłowiec transportowo-desantowy Jak-24, mogący zabrać do 19 żołnierzy z wyposażeniem, 12 rannych na noszach lub 2000 kg ładunku[6]. Mógł przewozić wewnątrz armaty kalibru do 76 mm, moździerz 120 mm, dwa motocykle z wózkiem lub samochód terenowy klasy GAZ-69[4]. W 1957 roku opracowano ulepszony model Jak-24U (usziriennyj – poszerzony) z kadłubem poszerzonym o 40 cm, wirnikami o większej średnicy (21 m) i innymi modyfikacjami[7]. Mógł on przenosić 3000 kg ładunku, w tym działo samobieżne ASU-57 i większy asortyment dział holowanych, a na podwieszeniu – 3500 kg[7]. Prototyp przebudowano ze śmigłowca seryjnego[7]. Pomimo pomyślnego ukończenia prób w październiku 1958 roku, Jak-24U nie wszedł jednak do produkcji i pozostał prototypem[8]. Dwa śmigłowce przebudowano na 8-osobowe salonki Jak-24K, lecz wariant ten nie został uznany za udany[9]. Opracowano następnie na bazie salonki cywilny wariant dla 30 pasażerów Jak-24A z 1960 roku, ale również nie wszedł do produkcji[9]. Dalszym opracowanym wariantem był śmigłowiec dla 30 pasażerów Jak-24P, napędzany silnikami turbinowymi o większej mocy, z 1961 roku, ale nie został już zbudowany[9].
Dokładna liczba zbudowanych śmigłowców Jak-24 podawana jest rozbieżnie w publikacjach, lecz była ona niewielka. Z chwilą ulepszenia konstrukcji, potrzeba ciężkiego śmigłowca transportowego została już zaspokojona przez udany Mi-6 z napędem turbinowym[8]. Podawana bywa liczba około 100 wyprodukowanych Jak-24, niektóre publikacje podają ok. 40 (48). Według nowszych źródeł, od 1956 do 1958 roku w zakładzie nr 272 w Leningradzie powstało tylko 35 śmigłowców seryjnych (odpowiednio rocznie 10, 15 i 10), po czym produkcja zakończyła się[8]. Wojsko widziało celowość produkcji powiększonego wariantu Jak-24U w liczbie do 300 sztuk, lecz w tym okresie zakłady radzieckie były przeciążone innymi zadaniami[8]. Rozważano umieszczenie jego produkcji licencyjnej w zakładach Avia w Czechosłowacji, ale stało się to nieaktualne, gdy władze radzieckie zrezygnowały z tego typu śmigłowca na korzyść Mi-6[8].
Wersje
[edytuj | edytuj kod]Opracowano następujące wersje śmigłowca Jak-24:
- Jak-24 – śmigłowiec desantowy, transportowy i sanitarny
- Jak-24U – udoskonalona wersja śmigłowca Jak-24 z poszerzonym kadłubem z 1957 roku, nie produkowany.
- Jak-24A – śmigłowiec pasażerski dla 30 pasażerów, nie produkowany.
- Jak-24K – śmigłowiec pasażerski typu salonka (8 pasażerów) z 1961 roku, nie produkowany
- Jak-24P – śmigłowiec wyposażony w silniki turbinowe, nie produkowany
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Jak-24 użytkowany był na niewielką skalę w Armii Radzieckiej jako śmigłowiec transportowy. Jedynym użytkownikiem był 652 pułk śmigłowców Moskiewskiego Okręgu Wojskowego w Torżoku, który od 1956 roku otrzymał 33 śmigłowce[10]. Praktycznie nie opuszczały one terenu ZSRR, poza dwoma przelotami do NRD w 1959 roku[10]. Z uwagi na awaryjność i nieopłacalność remontów były one dość szybko wycofywane i w 1961 roku lotnictwo miało jeszcze 27 śmigłowców[10]. Już na początku lat sześćdziesiątych XX wieku zastąpiony został przez śmigłowiec Mi-6[10].
Od 1959 roku pojedyncze sztuki śmigłowców wojskowych używane były dla celów cywilnych, jako latający dźwig oraz do celów filmowania[11]. Specjalnie dostosowany wariant używany był do układania z powietrza rurociągów w trudno dostępnym terenie, między innymi przy budowie gazociągu Leningrad – Saratów w 1959 roku[11].
Jeden Jak-24 został zachowany do celów muzealnych, w Monino[11].
Jak-24 nie miał bezpośrednich odpowiedników na świecie w czasie jego produkcji – zachodnie śmigłowce w układzie dwuwirnikowym były lżejsze. Jedynie podobny co do parametrów był, również napędzany dwoma silnikami tłokowymi, ale jednowirnikowy Sikorski S-56[11].
Opis konstrukcji
[edytuj | edytuj kod]Dwusilnikowy, dwuwirnikowy śmigłowiec o konstrukcji całkowicie metalowej, o podłużnym układzie wirników. Kadłub częściowo kryty był blachą duraluminiową, a częściowo płótnem[12]. W przedniej części kadłub znajdowała się trzyosobowa kabina załogi[3]. Załogę stanowiło dwóch pilotów i radiotelegrafista, pełniący też rolę strzelca[4]. Za kabiną załogi był przedział przedniego silnika, a dalej kabina transportowa o wymiarach (długość/szerokość/wysokość) 9,37 × 1,9 × 1,9 m[13]. Kabina miała w podłodze otwierany luk o wymiarach 2,5 × 0,9 m z wciągarką o udźwigu 200 kg[13]. W tylnej części przedziału transportowego znajdowała się opuszczana rampa załadowcza. Drugi silnik znajdował się na końcu kadłuba, nad przedziałem transportowym. Podwozie czteropodporowe, kołowe, stałe, szeroko rozstawione. Z tyłu kadłuba stateczniki poziome o wznosie 20°, z prostokątnymi statecznikami pionowymi o powierzchni 9,5 m² na końcach[5].
Napęd: dwa silniki tłokowe gwiazdowe w układzie podwójnej gwiazdy ASz-82W o mocy 1700 KM (1250 kW) każdy. Wirniki czterołopatowe o średnicy 20 m[13]. Łopaty wirników były metalowo-drewniane, pokryte sklejką i płótnem[13].
Normalny udźwig ładunku wynosił 2000 kg, a z przeciążeniem − 4000 kg[1].
Uzbrojenie wersji wojskowej stanowił ruchomy karabin maszynowy A-12,7 (TKB-481) kalibru 12,7 mm z przodu kabiny z zapasem 150 nabojów[10].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Konstrukcje podobne lub porównywalne:
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Jakubowicz 2011 ↓, s. 28.
- ↑ Jakubowicz 2011 ↓, s. 2-5.
- ↑ a b c d e f Jakubowicz 2011 ↓, s. 5-6.
- ↑ a b c d Jakubowicz 2011 ↓, s. 8.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Jakubowicz 2011 ↓, s. 9-10.
- ↑ Jakubowicz 2011 ↓, s. 8, 14.
- ↑ a b c Jakubowicz 2011 ↓, s. 13-15.
- ↑ a b c d e Jakubowicz 2011 ↓, s. 15.
- ↑ a b c Jakubowicz 2011 ↓, s. 15, 18.
- ↑ a b c d e Jakubowicz 2011 ↓, s. 25-26.
- ↑ a b c d Jakubowicz 2011 ↓, s. 26-27.
- ↑ Jakubowicz 2011 ↓, s. 20.
- ↑ a b c d Jakubowicz 2011 ↓, s. 22-24.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- N.W. Jakubowicz: Wiertolot Jak-24. Moskwa: Riedakcyja żurnała «Modelist-konstruktor», 2011, seria: Awiakollekcyja. No. 3/2011. (ros.).