Boczniak ostrygowaty
Boczniak ostrygowaty (Pleurotus ostreatus (Jacq.) P. Kumm.) – gatunek grzybów z rodziny boczniakowatych (Pleurotaceae)[1].
 Boczniak ostrygowaty na wierzbie | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
boczniak ostrygowaty |
| Nazwa systematyczna | |
| Pleurotus ostreatus (Jacq.) P. Kumm. Führ. Pilzk. (Zerbst): 104 (1871) | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Pleurotus, Pleurotaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozowany został w 1774 r. przez Jacquina, który nadał mu nazwę Agaricus ostreatus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1871 r. P. Kummer, przenosząc go do rodzaju Pleurotus[1]. Synonimów nazwy naukowej ma ok. 70. Niektóre z nich:
- Agaricus ostreatus Jacq. 1774
- Agaricus revolutus J.J. Kickx 1867
- Agaricus salignus Pers. 1801
- Crepidopus ostreatus (Jacq.) Gray 1821
- Dendrosarcus ostreatus (Jacq.) Kuntze 1898
- Dendrosarcus revolutus (J. Kickx f.) Kuntze 1898
- Pleurotus revolutus (J. Kickx f.) Gillet 1876
- Pleurotus salignus (Schrad.) P. Kumm. 1871[2].
Nazwę polską nadał Henryk Orłoś w 1951 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako bedłka ostrygowata, bocznotrzonowiec ostrygokształtny i przyuszek ostrygowaty[3].
Morfologia
edytujŚrednica od 5 do 25 cm. Kształt początkowo łukowaty, z długo podwiniętym brzegiem, później muszlowaty, wachlarzowaty lub lejkowaty. Do podłoża przyrasta bokiem. Jest miękki i sprężysty, powierzchnia gładka i naga, tylko przy trzonie pokryta białą pilśnią. Kolor dość zróżnicowany; może być w różnych odcieniach brązowego, popielatego, siwobrązowego, stalowoniebieskiego i fioletowego[4].
Gęste i głęboko zbiegające na trzon, w kolorze od białawego do siwego, u starszych okazów nawet fioletowe[4].
Krótki, gruby, o wysokości od 1 do 4 cm[5]. Kolor biały lub siwy. Jest nagi, tylko przy podstawie pokryty szczecinkami[4].
U młodych okazów w kapeluszu jest miękki, u starszych sprężysty, w trzonie u starszych staje się korkowaty i zdrewniały. Kolor biały, smak kwaskowaty[4].
Biały. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, o średnicy 8–11 × 3–4 µm[6].
- Gatunki podobne
- boczniak białożółty (Pleurotus dryinus), ma jaśniejszy, białawy kapelusz o powierzchni nieco kosmkowatej[6],
- boczniak rowkowanotrzonowy (Pleurotus cornucopiae) ma trąbkowaty kapelusz i rowkowany trzon[7].
- boczniak łyżkowaty (Pleurotus pulmonarius) ma jasny kapelusz, anyżkowy zapach i występuje wczesnym latem do jesieni[7],
- łycznik późny (Sarcomyxa serotina) jest mniejszy i często ma zielonkawe odcienie[4]. Ponadto jego trzon ma żółtą barwę, a blaszki na niego nie zbiegają tak głęboko, jak to ma miejsce u boczniaka, lecz tworzą wyraźną granicę między kapeluszem a trzonem w górnej jego części[8][9].
Występowanie i siedlisko
edytujPoza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach, a także na wielu wyspach[10]. W Polsce jest pospolity[3].
Grzyb nadrzewny występujący na martwym drewnie gatunków drzew liściastych, takich jak: grab, buk, wierzba, topola, robinia akacjowa, brzoza i orzech włoski. Zazwyczaj rośnie w postaci skupionych grup. Składają się one z wielu większych i mniejszych okazów, często kępkowato pozrastanych, przypominających ławice ostryg, skąd pochodzi nazwa tego gatunku[5]. Owocniki pojawiają się dopiero późną jesienią, od końca października do zimy, a gdy zima jest łagodna, również zimą. Czasami pojawiają się na przedwiośniu[7]. Jest dość wytrzymały na mróz, jednak w okresie wytwarzania owocników potrzebuje dużo światła. Przy zbyt małej jego ilości nie wytwarza owocników lub są one małe[11].
Fizjologia
edytujBoczniak ostrygowaty jest saprotrofem rosnącym na martwym drewnie, ale również pasożytem atakującym jeszcze żywe drzewa, zazwyczaj jednak stare, osłabione lub uszkodzone[7].
Boczniak ostrygowaty jest także grzybem nicieniobójczym. Nicienie zasiedlające próchniejące drewno są paraliżowane substancjami chemicznymi wydzielanymi przez strzępki grzyba, które następnie wnikają do ich ciał i trawią je[12]. W badaniach zidentyfikowano toksynę wydzielaną przez grzyb jako kwas trans-2-decenodikarboksylowy ((ang.) trans-2-decenedioic acid), który w warunkach laboratoryjnych w stężeniu 300 ppm w ciągu godziny trwale obezwładniał 95% nicieni Panagrellus redivivus[13]. Komórki wydzielające ten związek nie występują w owocnikach boczniaka, a jedynie na niewielkich toksocystach na strzępkach grzybni rosnących w podłożu[12].
Zastosowanie
edytujGrzyb jadalny. Owocniki boczniaka dostarczają łatwo przyswajalnego białka, kwasu foliowego, aminokwasów, witamin z grupy B i soli mineralnych; wykryto w nich także obecność lowastatyny obniżającej poziom cholesterolu we krwi[14] Wdychanie dużych ilości zarodników tego grzyba (co np. ma miejsce u ludzi zajmujących się jego uprawą) jest niebezpieczne i może zakończyć się problemami z płucami[7].
Grzyb uprawny. W wielu krajach, w tym w Polsce, prowadzi się uprawę boczniaka ostrygowatego. Uprawia się go na słomie[7]. Istnieje wiele odmian uprawnych, w tym również o kolorze różowym[11]. Badania przeprowadzone w Meksyku wykazały, że boczniak ostrygowaty może być hodowany na zużytych pieluchach jednorazowych, redukując masę i objętość ich degradowalnych komponentów nawet o 90%. Powstałe w eksperymentalnej hodowli owocniki miały normalny wygląd, wysoką zawartość białka i były wolne od patogenów chorób ludzkich[15].
Grzyb leczniczy o działaniu przeciwnowotworowym, przeciwwirusowym, przeciwbakteryjnym, nerwotonicznym i obniżającym poziom cholesterolu[16]. Zawiera pleuran – substancję o działaniu immunostymulującym i przeciwnowotworowym[17].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2014-09-01] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-04-15] (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 533, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 10, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b E. Gerhardt, Grzyby: wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 78, 295, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b c d e f Till R.Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa 2006, s. 116, ISBN 83-85444-65-3.
- ↑ Hagara, Ladislav, 1944-., Ottova encyklopedie hub, wyd. 1. české vyd, Praha: Ottovo nakladatelství, 2015, ISBN 978-80-7451-407-4, OCLC 903090511 [dostęp 2019-03-04].
- ↑ grzybland – Łycznik późny [online], www.grzybland.pl [dostęp 2019-03-04].
- ↑ Występowanie Pleurotus ostratus na świecie (mapa) [online], Discover Life Maps [dostęp 2014-10-27].
- ↑ a b Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, s. 96, 97, ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ a b Piotr Bulak, Drapieżne grzyby nematofagiczne [online], Portal biotechnologia.pl [dostęp 2016-10-22].
- ↑ O.C.H. Kwok i inni, A nematicidal toxin from Pleurotus ostreatus NRRL 3526, „Journal of Chemical Ecology”, 18 (2), 1992, s. 127–136, DOI: 10.1007/BF00993748.
- ↑ Nina Gunde-Cimerman, Aleksa Cimerman, Pleurotus Fruiting Bodies Contain the Inhibitor of 3-Hydroxy-3-Methylglutaryl-Coenzyme A Reductase – Lovastatin, „Experimental Mycology”, 1, 19, 1995, s. 1–6, DOI: 10.1006/emyc.1995.1001.
- ↑ Rosa María Espinosa-Valdemar i inni, Disposable diapers biodegradation by the fungus Pleurotus ostreatus, „Waste Management”, 31 (8), 2011, s. 1683–1688, DOI: 10.1016/j.wasman.2011.03.007.
- ↑ S.P. Wasser, A.L. Weiss, Medicinal Properties of Substances Occurring in Higher Basidiomycetes Mushrooms: Current Perspectives (Reviev), „Int. J. Med. Mushroom”, 1 (1), 1999, s. 31–62, DOI: 10.1615/IntJMedMushrooms.v1.i1.30.
- ↑ Andrzej Szczepkowski, Grzyby nadrzewne w innym świetle – użytkowanie owocników, „Studia i Materiały CEPL w Rogowie”, 14 (3), 2012.