Stavanger kommune

Denne artikkelen handlar om kommunen Stavanger. For sjølve byen, sjå Stavanger.

Stavanger kommune
kommune
Kommunevåpen
Land	Noreg
Fylke	Rogaland
Adm.senter	Stavanger
Areal	262,52 km²
•  land	256,52 km²
•  vatn	6,00 km²
Folketal	149 048  (1. januar 2024)
Målform	nøytral
Ordførar	Tormod Wilson Losnedal (H)
Kommunenr.	1103
Stavanger kommune 58.97°N 5.7313888888889°E / 58.97; 5.7313888888889
Kart som viser Stavanger kommune. Kart som viser Stavanger kommune.
Wikimedia Commons: Stavanger
Nettstad: stavanger.kommune.no

Stavanger er den fjerde største bykommunen i Noreg, og ligg sørvest i landet, midt mellom Nord- og Sør-Rogaland. Han er det administrerande, økonomiske og kulturelle senteret i fylket.

Stavanger sentrum er lite og kompakt. Vågen, der ein tidlegare lasta og lossa skip, er no det sosiale samlingspunktet i byen, med torg, ei rekke serveringsstader, og kai for fritidsbåtar. Stavanger domkyrkje har utsikt over Vågen på ei side og Breiavatnet på den andre. På andre sida av vatnet ligg Rogaland Teater og fleire museum. Smale brusteinsgater og kvite trehus pregar det som er igjen av den gamle byen, men det finst òg bygningar av betong og glas som fortel om ei ny tid.

Historie

Teikning som syner bygningsmasse i Stavanger 1867. Valbergtårnet i venstre kant, Frue kyrkje, sognekyrkje frå 1855 i Hetland herad mot høgre kant

Bygrenser 1855, det er ikkje klårt om grensa samsvarar nøyaktig med utbreiinga av Stavanger sogn / Stavanger bykommune

Trehus i Stavanger.

Namnet til byen kjem frå norrønt stafr, ‘stav’, (i tydinga bratt fjell) og angr, ‘fjord’. Det har budd folk i området sidan den siste istida, men Stavanger blei først ein by under Sigurd Jorsalfar då kyrkja oppretta eit nytt bispedøme med sete der.

Stavanger blei ein kjøpstad i 1425, og utvikla seg gradvis som eit handelssenter for sild, laks, hummar og trevyrke. Statusen som bispesete var likevel det viktigaste grunnlaget for byen, noko som førte til nedgangstider etter reformasjonen. Kristian IV ville helst leggja ned heile byen etter at han hadde flytta bispesetet til Kristiansand. Men Stavanger overlevde, og bygde seg opp innan sildeindustri og skipsfart.

I 1960-åra fekk Stavanger eit oppsving då ein byrja å leite etter olje i Nordsjøen. Utanlandske oljeselskap og arbeidarar etablerte seg i byen, som snart fekk eit meir fleirkulturelt preg. Om lag kvar tiande siddis er i dag opphavleg frå utlandet.

Kommunegrenser

Dei opphavlege kommunegrensene frå 1837 er uklåre, utbreiinga av kommunen strekte seg i hovudsak rundt Vågen, austover over Valberget og Holmen til Østervåg og vidare litt austover, men inkluderte ikkje Verket. Kanskje var øyane Grasholmen og Sjølyst med. Området utanfor grensene låg i Stavanger prestegjelds landdistrikt, seinare nemnt Hetland herad.

Fleire utvidingar med overføring av areal frå Hetland herad til bykommunen følgde mellom 1848 og 1965. I 1848 Verket, Møllehaugen og noko av Ladegård. 1866 kom utviding mot vest, Eiganes frå Kalhammervika til Mosvatnet og mot Våland. I 1878 og 1905 mot aust: Buøy, Engøy, delar av Våland, Storhaug, og i 1923 heile Hetlandshalvøya, resten av Våland og delar av Tjensvoll.

Ved den store kommuneutvidinga i 1965 vart tidlegare Madla kommune og Hetland herad tatt inn i Stavanger kommune. Grensene på fastlandet som blei fastlagde då held fram som gjeldande grenser også etter siste kommunereforma med verknad frå år 2020. I perioden 1965 til 2019 var øya Åmøy delt mellom Rennesøy kommune og Stavanger kommune.

Frå og med 2020 er dei to tidlegare kommunane Rennesøy og Finnøy, og den delen av øya Ombo som låg i Hjelmeland, ein del av nye Stavanger kommune.

Geografi

Etter gjennomføringa av kommunereforma i Noreg frå 2020, er det øyane i Ryfylke som gjer ut for det meste av arealet til Stavanger kommune. Mindre enn 70 km² av totalarealet på 262,5 km² ligg på fastlandet på Nord-Jæren. På fastlandet grensar Stavanger i sør til Sandnes kommune, i vest mot Sola kommune og mot Hafrsfjorden, i nord mot Randaberg kommune og Åmøyfjorden, i aust mot Horgefjorden. Dei næraste kommunane til øyane i Ryfylkebassenget over sjø er Hjelmeland og Strand kommune. Frå 2020 går riksveg 13 gjennom Stavanger kommune frå øya Hundvåg, og til Solbakk i Strand kommune gjennom Solbakktunellen i Ryfast. Det høgste fjellet i kommunen er Bandåsen på Ombo, 514 moh. Den største innsjøen i kommunen er Stora Stokkavatnet, 11 moh. på Nord-Jæren med eit areal på 2,19 km².

Kommunen er delt inn i ni kommunedelar. Dette er Eiganes og Våland, Finnøy, Hillevåg, Hinna, Hundvåg, Madla og Kvernavik, Rennesøy, Storhaug og Tasta.

Siddisar

Forfattaren Alexander Kielland, diktaren Sigbjørn Obstfelder, målaren Lars Hertervig og komponisten Fartein Valen voks alle opp i Stavanger.

• Eivind Berggrav (1884–1959), avdød biskop og kyrkjeleiar
• Birger Meling (f. 1994), fotballspelar, landslagspelar
• Kåre Vedvik (f. 1994), utøvar av amerikansk fotball
• Alexander Sørloth (f. 1995), fotballspelar
• Anne Kalvig, religionshistorikar, kvinneaktivist, professor, fødd i Stavanger.

Museum og minnesmerke

• Arkeologisk Museum
• Fluberget
• Jarnaldergarden på Ullandhaug
• Norsk Barnemuseum
• Norsk Hermetikkmuseum
• Norsk Oljemuseum
• Rogaland Kunstmuseum
• Stavanger Museum
• Stavanger Sjøfartsmuseum
• Sverd i fjell
• Valbergtårnet

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: Stavanger kommune

• Offisiell nettstad
• Panoramabilete av Stavanger, frå Vålandstårnet. Moglegheit for zooming. Arkivert 2007-03-16 ved Wayback Machine. Photo: Espen Mills
• Stavanger-web