Slowaaks
- Dit artikel is in mierder Limburgse dialekte gesjreve. Perbeer estebleef waal mer ei dialek per alinea aan te hauwe.
't Slowaaks is de inheimse taol vaan de rippebliek Slowakije in Middel-Europa; ze weurt ouch in 't aonpalende gebeed gesproke. 't Is 'n Wes-Slavische taol die hendeg èng mèt 't Tsjechisch verwant is, op zoe hoeg niveau zèlfs tot vaan e dialek gesproke kin weure; doe kins de versjille vergelieke es Limburgs mit 't Nederlands. Politiek ligk dat evels (te) geveuleg. De versjèlle mèt 't Tsjechisch zien dat 't Slowaaks get conservatiever is: de Tsjechische klankveraanderinge heet 't neet doorgemaak. Toch zeen hiej oetzönjeringe in, 't Slowaaks kint geine vokatief mie, in tegestèlling tot 't Tsjechisch. Wie 't Tsjechisch heet ouch 't Slowaaks 'ne groete klaankinventair.
Verspreiding
[bewirk | brón bewèrke]
Hiej onger stuit 'n lies mit lenjer en 't aantal miense die (biejnao) edere daag Slowaaks sjpraeke:
- Slowakije, ongeveer 5,4 miljoen
- Verenigde Sjtaote, ongeveer 850 000
- Tsjechië, ongeveer 180 000
- Hongarije, ongeveer 70 000
- Canada, ongeveer 50 000
- Servië, ongeveer 60 000 (in de deilstaat Vojvodjina)
- Pole, ongeveer 60 000
- Roemenië, ongeveer 15 000
- Oekraïne, ongeveer 6 000
- Oosteriek, ongeveer 10 000
- Kroatië, ongeveer 5 000
- Verder bevindj zich nog 'ne groep Slowake in Ruslandj, maar dao zeen gein nömmers van bekindj.
Bron: Slowaakse Wikipedia
Gesjiedenis
[bewirk | brón bewèrke]'t Slowaaks ontsjtong in de 10e eeuw nao de val van 't Groot-Moravische Riejk. 't Woor eeuwelang 'ne verzameling ongesjreve dialekte; schrieftale wore Latien, Hongaars, Duits en later ouch Tsjechisch. Nao innige poginge hiej toe in de 16e eeuw introduceerde Anton Bernolák in 1787 'ne Slowaakse sjrieftaal, gebazeerd op westelikke dialekte. De huidige sjrieftaal waerde in de jaore 1840 gelanceerd door Ľudovít Štúr en is gebazeerd op 't centrale dialek.
Klemtoon
[bewirk | brón bewèrke]De klemtoon in 't Slowaaks lèk in bao alle gevalle oppe irste lettergreep, alhoewel d'r nooit zo sterk is.
Alfabet
[bewirk | brón bewèrke]'t Slowaaks is 'n Slavische taal die 't Latiense alfabet gebroek. De meiste Slavische tale gebroeke 't Cyrillisch alfabet, alle West-Slavische tale (dus ouch Slowaaks) gebroeke 't Latiens alfabet. 't Slowaaks maak gebroek van väöle accente om klank verangering aan te tone. De caron (ˇ) biejveurbeeld zorgt d'r veur det d'r 'n j-echtige klank achter de letter kömp woor d'r op is geplek, veurbeeld: c (ts) č (tsj).
Letters in 't Slowaaks (inclusief döbbelletters): a á ä b c č d ď dz dž e é f g h ch i ia ie iu í j k l ĺ ľ m n ň o ó ô p q r ŕ s š t ť u ú v w x y ý z ž
Notitie: de q, de w en de x komme allein biej leenwoorde en name, es watt, veur. In sommige gevalle wörd de q vervange door kv, oetsjpraak: kw es in kwark.
Naamvalle
[bewirk | brón bewèrke]'t Slowaaks kin 7 naamvalle wo van de zevende, de vocatief, vriejwaal is oetgestorve. De angere naamvalle in 't Slowaaks zeen:
- Nominatief; Môj otec pracuje (Vader wèrk)
- Genetief; Pýtam sa otca (Ich vraog vader)
- Datief; Dám ich otcovi (Ich gaef ze aan miene vader)
- Accusatief; Vidím otca (Ich zeen vader)
- Locatief; Hovorím o otcovi (Ich kall euver miene vader)
- Instrumentalis; Idem s otcom (Ich gaon mit miene vader)
Ein van de weinige veurbeelde van de vocatief is pané det meneer beduud.
Lidwäörd
[bewirk | brón bewèrke]'t Slowaaks haet gén lidwäörd. Dus telo kin lichaam of 't lichaam beduuje. Oet de konteks kinse meistal waal opmèrke welke d'r bedoelt wörd. Veur de dudelikheid gebroek me waal 'ns jeden, det ein beteikend.
Zelfstanjige naamwäörd
[bewirk | brón bewèrke]In 't Slowaaks waere zelfstanjige naamwäörd vervoeg nao naamval, geslach en wieväölheid. Sommige zelfstanjige naamwäörd zeen onregelmaotig.
Mannelikke vervoeging
[bewirk | brón bewèrke]Mannelikke zelfstanjige naamwäörd waere ingedeilt nao laevend en laeveloos. 't Vraemdje hiej biej is det dub(eik), dus 'n plant, biej laeveloos wörd ingedeilt, ditzelfdje geld ouch biej verkleinwäörd van diere.
Mannelikke vervoeging (laevend)
[bewirk | brón bewèrke]| Waord: | chlap (man) | hrdina (held) | ||
|---|---|---|---|---|
| Wieväölheid: | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud | Meervoud |
| Nominatief | chlap | chlapi | hrdina | hrdinovia |
| Genitief | chlapa | chlapov | hrdinu | hrdinov |
| Datief | chlapovi | chlapom | hrdinovi | hrdinom |
| Accusatief | chlapa | chlapov | hrdinu | hrdinov |
| Locatief | chlapovi | chlapoch | hrdinovi | hrdinoch |
| Instrumentalis | chlapom | chlapmi | hrdinom | hrdinami |
Mannelikke vervoeging (laeveloos)
[bewirk | brón bewèrke]| Waord: | dub (eik) | stroj (machine) | ||
|---|---|---|---|---|
| Wieväölheid: | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud | Meervoud |
| Nominatief | dub | duby | stroj | stroje |
| Genitief | duba | dubov | stroja | strojov |
| Datief | dubu | dubom | stroju | strojom |
| Accusatief | dub | duby | stroj | stroje |
| Lokatief | dube | duboch | stroji | strojoch |
| Instrumentalis | dubom | dubmi | strojom | strojmi |
Vrouwelikke vervoeging
[bewirk | brón bewèrke]| Waord: | žena (vrouw) | ulica (sjtraot) | dlaň (handjpalm) | kosť (bot) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Wieväölheid: | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud | Meervoud |
| Nominatief | žena | ženy | ulica | ulice | dlaň | dlane | kosť | kosti |
| Genitief | ženy | žien | ulice | ulíc | dlane | dlaní | kosti | kostí |
| Datief | žene | ženám | ulici | uliciam | dlani | dlaniam | kosti | kostiam |
| Accusatief | ženu | ženy | ulicu | ulice | dlaň | dlane | kosť | kosti |
| Lokatief | žene | ženách | ulici | uliciach | dlani | dlaniach | kosti | kostiach |
| Instrumentalis | ženou | ženami | ulicou | ulicami | dlaňou | dlaňami | kosťou | kosťami |
Onzijdige vervoeging
[bewirk | brón bewèrke]| waord: | mesto (sjtad) | srdce (hert) | vysvedčenie (getuugnis) | dievča (meisje) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Wieväölheid: | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud | Meervoud |
| Nominatief | mesto | mestá | srdce | srdcia | vysvedčenie | vysvedčenia | dievča | dievčatá /-ence |
| Genitief | mesta | miest | srdca | sŕdc | vysvedčenia | vysvedčení | dievčaťa | dievčat /-eniec |
| Datief | mestu | mestám | srdcu | srdciam | vysvedčeniu | vysvedčeniam | dievčaťu | dievčatám /-encom |
| Accusatief | mesto | mestá | srdce | srdcia | vysvedčenie | vysvedčenia | dievča | dievčatá /-ence |
| Lokatief | meste | mestách | srdci | srdciach | vysvedčení | vysvedčeniach | dievčati | dievčatách /-encoch |
| Instrumentalis | mestom | mestami | srdcom | srdcami | vysvedčením | vysvedčeniami | dievčaťom | dievčatami /-encami |
Veurnaamwäörd
[bewirk | brón bewèrke]Perseunlikke veurnaamwäörd
[bewirk | brón bewèrke]Perseunlikke veurnaamwäörd waere vervoeg volges geslach, wieväölheid, persoon en naamval.
In de Nominatief wörd 't perseunlik veurnaamwaord weggelaote es in 't latien, dus ich maak is robím. 't Is echter neet verplich om dit te daon, ja robím is ouch toegestaon.
In modern Slowaaks wörd oni duk vervange door ony.
| Naamval | ich | doe | hae | die | 't | weer | geer | ziej |
| Nominatief | ja | ty | on | ona | ono | my | vy | oni, ony |
| Genitief | mňa, ma | teba, ťa | jeho, ho, neho, -ňho, -ň | jej, nej | jeho, ho, neho, -ňho, -ň | nás | vás | ich, nich |
| Datief | mne, mi | tebe, ti | jemu, mu, nemu | jej, nej | jemu, mu, nemu | nám | vám | im, nim |
| Accusatief | mňa, ma | teba, ťa | jeho, ho, neho, -ňho, -ň | ju, ňu | ho, -ň | nás | vás | ich, nich, ne |
| Lokatief | mne | tebe | ňom | nej | ňom | nás, vás | nich | |
| Instrumentalis | mnou | tebou | ním | ňou | ním | nami | vami | nimi |
Aanwiezende veurnaamwäörd
[bewirk | brón bewèrke]De twee tabelle hiej onger bedude deze en dit. Ze waere dus gebroek biej ongerwèrpe die kortbiej de spraeker zeen. Det en dae die slaon op ongerwèrpe die ver vanne spraeker aaf zeen waere aangeduud door -to achter 't aanwiezend veurnaamwaord te plekke. Veurbeeld: ten redaktor deze gebroeker, tento redaktor dae gebroeker.
Inkelvoud
[bewirk | brón bewèrke]| Naamval | mannelik | vrouwelik | onzijdig |
| Nominatief | ten | tá | to |
| Genitief | toho | tej | toho |
| Datief | tomu | tej | tomu |
| Accusatief | toho, ten tie | tú | to |
| Lokatief | tom | tej | tom |
| Instrumentalis | tým | tou | tým |
Meervoud
[bewirk | brón bewèrke]| Naamval | mannelik | vrouwelik | onzijdig |
| Nominatief | tí, tie | tie | tie |
| Genitief | tých | tých | tých |
| Datief | tým | tým | tým |
| Accusatief | tých | tie | tie |
| Lokatief | tých | tých | tých |
| Instrumentalis | tými | tými | tými |
Vraogende veurnaamwäörd
[bewirk | brón bewèrke]| Waord: | wae(m) | wat |
|---|---|---|
| Nominatief | kto | čo |
| Genitief | koho | čoho |
| Datief | komu | čomu |
| Accusatief | koho | čo |
| Lokatief | kom | čom |
| Instrumentalis | kým | čím |
De wäörd ktorý en aký waere es 't biejvoeglik naamwaord pekný vervoeg, dus aký, akého, akému, akom, akým veur 'n mannelik waord.
't Waord či is 'n genetief waord en wörd neet meer verbaoge
- veur mannelikke wäörd: čie
- veur vrouwelikke wäörd: čia
Onbepaolde veurnaamwäörd
[bewirk | brón bewèrke]In principe waere alle onbepaolde veurnaamwäörd vervoegd. In 't Slowaaks zeen duk wäörd aaf te leide van anger wäörd, es biej 't onbepaold veurnaamwaord 't geval is. Kto - niekto - nikto is zo'n veurbeeld, hiej onger sjtaon nog get veurbeelder.
| kto | wae(m) | niekto | emes | nikto, nik | nemes |
| čo | wat | niečo | get | nič | nieks |
| či | wae(m) zien(e) | nieči | emes zien(e) | niči | nemes zien(e) |
| aký | wat veur | nejaký | van 'ne saort | nijaký | van geine saort |
| kde | wo | niekde | urges (es lokasie) | nikde | nurges (es lokasie) |
| kam | wo haen, wo haer | niekam | urges (es richting) | nikam | nurges (es richting) |
| kedy | wen | niekedy | soms | nikdy | nooit |
| ktorý | wèlke | niektorý | sommige | --- | --- |
| koľko | wieväöl | niekoľko | meerdere, väöle | --- | --- |
Bezittelikke veurnaamwäörd
[bewirk | brón bewèrke]'t Bezittelik veurnaamwaord wörd vervoeg nao wieväölheid, geslach en naamval.
Mannelikke vervoeging
[bewirk | brón bewèrke]| Limburgs: | miene | diene | ziene | häör | ozze | uch | hun | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Wieväölheid: | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud/Meervoud | Inkelvoud/Meervoud | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud/Meervoud |
| Nominatief | môj | moji, moje | tvoj | tvoji | jeho | jej | náš | naši | váš | vaši | ich |
| Genitief | môjho | mojich | tvojho | tvojich | jeho | jej | nášho | našich | vášho | vašich | ich |
| Datief | môjmu | mojim | tvojmu | tvojim | jeho | jej | nášmu | našim | vášmu | vašim | ich |
| Accusatief | môjho, môj | mojich, moje | tvojho | tvojich | jeho | jej | nášho | našich | vášho | vašich | ich |
| Lokatief | mojom | mojich | tvojom | tvojich | jeho | jej | našom | našich | vašom | vašich | ich |
| Instrumentalis | mojím | mojimi | tvojím | tvojimi | jeho | jej | našim | našimi | vašim | vašimi | ich |
Vrouwelikke vervoeging
[bewirk | brón bewèrke]| Limburgs: | mien | dien | zien | häör | os | uch | hun | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Wieväölheid: | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud/Meervoud | Inkelvoud/Meervoud | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud/Meervoud |
| Nominatief | moja | moje | tvoja | tvoje | jeho | jej | naša | naše | vaša | vaše | ich |
| Genitief | mojej | mojich | tvojej | tvojich | jeho | jej | našej | našich | vašej | vašich | ich |
| Datief | mojej | mojim | tvojej | tvojim | jeho | jej | našej | našim | vašej | vašim | ich |
| Accusatief | moju | moje | tvoju | tvoje | jeho | jej | našu | naše | vašu | vaše | ich |
| Lokatief | mojej | mojich | tvojej | tvojich | jeho | jej | našej | našich | vašej | vašich | ich |
| Instrumentalis | mojou | mojimi | tvojou | tvojimi | jeho | jej | našou | našimi | vašou | vašimi | ich |
Onzijdige vervoeging
[bewirk | brón bewèrke]| Limburgs: | mien | dien | zien | häör | os | uch | hun | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Wieväölheid: | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud/Meervoud | Inkelvoud/Meervoud | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud | Meervoud | Inkelvoud/Meervoud |
| Nominatief | moje | moje | tvoje | tvoje | jeho | jej | naše | naše | vaše | vaše | ich |
| Genitief | môjho | mojich | tvojho | tvojich | jeho | jej | našho | našich | vašho | vašich | ich |
| Datief | môjmu | mojim | tvojmu | tvojim | jeho | jej | nášmu | našim | vášmu | vašim | ich |
| Accusatief | moje | moje | tvoje | tvoje | jeho | jej | naše | naše | vaše | vaše | ich |
| Lokatief | mojom | mojich | tvojom | tvojich | jeho | jej | našom | našich | vašom | vašich | ich |
| Instrumentalis | mojím | mojimi | tvojím | tvojimi | jeho | jej | naším | našimi | vaším | vašimi | ich |
Svoj
[bewirk | brón bewèrke]Svoj wörd gebroek es 't ongerwèrp van de zin 'n bezitsrelasie mit 't lijdend veurwèrp of 't mitwèrkend veurwèrp haet. Svoj kömp dan zelfs inne plaats van 't bezittelik veurnaamwaord. Svoj wörd verbaoge es tvoj.
't Bezit kin onnoch geaccentueerd waere mit vlastný: Má svoj vlastný bicykel "Het haet 'ne eige fiets/Het haet zelf 'ne fiets". In 't Limburgs zou duk 't waord eige waere gebroek.
Betrèkkelikke veurnaamwäörd
[bewirk | brón bewèrke]Wae(m), wèlke en die zeen in 't Slowaaks ktorý, ktorá en ktoré. Ze waere verbaoge es 't biejvoeglik naamwaord. 't Kömp regelmaotig veur det me čo gebroek om op persone trök te sjlaon.
Wederkerende veurnaamwäörd
[bewirk | brón bewèrke]In 't Slowaakse wörd "zich" es sa vertaald.
| Naamval | Vervoeging | |
|---|---|---|
| Nominatief | sa | |
| Genitief | seba, sa | |
| Datief | sebe, si | |
| Accusatief | seba, sa | |
| Lokatief | sebe | |
| Instrumentalis | sebou | |
Wederkerige veurnaamwäörd
[bewirk | brón bewèrke]'t Slowaaks kint gén specifiek versjil tusse elkaar, mekaar en 't wederkerend veurnaamwaord zich. Deze drie wäörd waere allemaol es sa vertaald en ouch zo verbaoge, zee de tabel hiej baove.
Wèrkwäörd
[bewirk | brón bewèrke]Sommige wèrkwäörd es byť (zeen) jesť (aete) en cestovať (reize).
Taegeweurdige tiejd
[bewirk | brón bewèrke]| Persoon | vervoeging | veurbeelde | |||
|---|---|---|---|---|---|
| -- | -- | -- | chytať (vange) | trieť (vrieve) | robiť (make) |
| ich | ja | stam+klinker+m | chytám | triem | robím |
| doe | ty | stam+klinker+š | chytáš | trieš | robíš |
| hae, die | ono, ona | stam+klinker | chytá | trie | robí |
| weer | my | stam+klinker+me | chytáme | trieme | robíme |
| geer | vy | stam+klinker+te | chytáte | triete | robíte |
| ziej | oni | stam+suffix+ú, stam+ú, stam+u, stam+ia, stam+a | chytajú | trú | robia |
Veurzètsels
[bewirk | brón bewèrke]'t Vergt, net es biej alle anger grammatikale ongerdeile, nogal get kinnes op fatsoenlik met de veurzètsels omtegaon. Èlk veurzètsel in 't Slowaaks bringt 'n naamval mit. Dit is eigelik biej alle tale waal zo, maar omdet in 't Slowaaks de zzelfstanjig naamwäörd vervoeg motte waere nao naamval mosse weite wèlk veurzètsel wèlke naamval mit zich mit brink. In principe zeen d'r 38 veurzètsels in 't Slowaaks, mit oetzönjerig van complèkse veurzètsels. D'r zeen maar inkele veurzètsels die verangere nao geslach of meervoud. Sommige veurzètsels höbbe es veurwaarde det d'r 'n bepaalde richting of situatie aan gebonje is.
C = complex veurzètsel R = Richting S = Situatie
- Genetief veurzètsels: bez, bezo(zonger) blízko(kortbiej) ďaleko od C(ver van) do(nao, in, tot) mimo (oet, boete) namiesto (in plaats van) od, odo (van ..., vandaon, vanaaf) okolo (rondj, rondjom) počas (tiejdes, gedurende) podľa(volges) pomocou (mit behölp van) popri (langs) proti (taege) u (biej (persoon)) uprostred (middenin) vedľa (naeve) z, zo (oet, van, vanaaf) za (tiejdes)
- Datief veurzètsels: k, ku(tot, nao) kvôli(omwille van, veur) napriek (ondanks) naproti (taegeneuver) vďaka (dankzij)
- Accusatief veurzètsels: cez(door, euver) medzi R(tusse) na R(nao, veur) nad R(baove) o R(euver, taege) po R(tot, veur) pod R(onger) pre (veur, bestömp veur, vanwaege) pred R(veur) v, vo R(op (tiejd), in) za (veur (ruil, betaling), in(tiejdsduur))
- Locatief veurzètsels: na S(nao, veur) o S(euver, taege) po S(nao, door) pri (biej (lokasie)) v, vo S(in)
- Instrumentalis veurzètsels: medzi S(tusse) nad S(baove) pod S(onger, ongeraan) pred S(veur) s, so (mit) za S(achter)
D'r zeen ouch veurzètsels die neet (meer) 'ne specifieke naamval mit zich mit bringe es keďže det aangezeen beteikend.
Telwäörd
[bewirk | brón bewèrke]Es 't Limburgs en meiste anger tale wörd 't telwaord in 't Slowaaks verdeilt in Rangtelwaord en Hooftelwaord. Rangtelwäörd waere verbuug es biejvoeglikke naamwäörd, met oetzönjering van irste(prvý), tweede (druhý) en dèrde (tretí).
| Cijfer | Hooftelwaord | Rangtelwaord |
|---|---|---|
| 0 | nula | (gén rangtelwaord) |
| 1 | jeden, jedna, jedno | prvý |
| 2 | dva, dve, dvaja | druhý |
| 3 | tri, traja | tretí |
| 4 | štyri, štyria | štvrtý |
| 5 | päť | piaty |
| 6 | šesť | šiesty |
| 7 | sedem | siedmy |
| 8 | osem | ôsmy |
| 9 | deväť | deviaty |
| 10 | desať | desiaty |
| 11 | jedenásť | jedenásty |
| 12 | dvanásť | dvanásty |
| 13 | trinásť | trinásty |
| 14 | štrnásť | štrnásty |
| 15 | pätnásť | pätnásty |
| 16 | šestnásť | šestnásty |
| 17 | sedemnásť | sedemnásty |
| 18 | osemnásť | osemnásty |
| 19 | devätnásť | devätnásty |
| 20 | dvadsať | dvadsiaty |
| 30 | tridsať | tridsiaty |
| 40 | štyridsať | štyridsiaty |
| 50 | päťdesiat | päťdesiaty |
| 60 | šesťdesiat | šesťdesiaty |
| 70 | sedemdesiat | sedemdesiaty |
| 80 | osemdesiat | osemdesiaty |
| 90 | deväťdesiat | deväťdesiaty |
| 100 | sto | stý, stá, sté |
| 200 | dvesto | dvestý |
| 500 | päťsto | päťstý |
| 1000 | tisíc | tisíci |
| 2000 | dvetisíc | dvetisícy |
| 10 000 | desaťtisíc | desaťtisícy |
| 1 000 000 | milión | miliónty |
Opmerkinge:
- 2, 3 en 4 kin waere gebroek mit de nominatief en de accusatief meervoud van zelfstanjig naamwäörd.
- Getale baove de 4 waere gevolg door de genetief vorm van zelfstanjignaamwäörd, veurnaamwäörd of biejvoeglikke naamwäörd. Biejveurbeeld 5 metrov (5 maeter) 2o rokov (20 jaor).
- Baove de 4 wörd de werkwaordsvorm inkelvoudig.
- Jeden (1) wörd vervoeg es 't aanwiezend veurnaamwaord ten.
- 100, 1000 en 1 000 000 waere op officiële documente gesjreve es jednosto, jedentisíc en jedenmilión.
Zee ouch: Telle in 't slavisch
Extern links
[bewirk | brón bewèrke]- Corpus van de Slowaakse taal
- Slowaaks lere (Ingels)
- Slowaakse Wikipedia (Slowaaks)
