Hongaars
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Hongaars (magyar) is 'n Oeralische taol, behurend mèt 't Chanty en 't Mansi tot de groop vaan Oegrische taole. Ze weurt gesproke door de Hongare en is de officieel taol in Hongarije, woe 9,5 miljoen lui de taol es mojertaol spreke. Daoneve is ze endemisch in Transsylvanië (Roemenië; zeker 1,4 miljoen sprekers), Vojvodina (Servië-Montenegro; 285.000 sprekers in 2002) en in de grensgebejer mèt Hongarije vaan Slowakije (mie es e haaf miljoen sprekers), de Oekraïne (ca. 150.000), Burgenland (Oosteriek, 20.000) en Slovenië (mer ca. 9000). Same mèt gemeinsjappe vaan emigrés kump me op oongeveer 15 miljoen sprekers. 't Hongaors is ouch in officieel gebruuk in Vojvodina, Burgenland, Slovenië en in de Europees Unie.
Historie en naom
[bewirk | brón bewèrke]De Hongare vele in de vreug Middeliewe Europa in, in d'n tied vaan de Groete Volksverhuzinge. De taolverwantsjappe mèt 't Chanty en 't Mansi wieze drop tot ze oet 't ooste vaan Rusland koume, laanks de reveer de Ob. Ze zien waorsjijnlik mètgekoume in 't spoor vaan oonder mie de Gote en de Hunne. Gedorende de Middeliewe höbbe ze hun gebeed nog wijer oetgebreid, te koste vaan de Slave. In 't modern Hongarije woort dus oets Sloveens gesproke.
De naome Hongare en Hongaars koume vaan onugur, de tien Turkse stamme. In de Middeliewe hoolte de Europeane de Hongare veur 'n aon de Turke verwant volk. Zelf höbbe ze ziech sinds de twelfde iew door de legend vaan Hunor en Magor geassocieerd mèt de Hunne, wat neet zoe vreemp is es me hun trèktoch mèt die vaan de 't ander volk vergliek. Pas in de achtiende iew heet oonderzeuk aon 't leech gebrach tot 't Hongaars wied aon 't Fins verwant waor. De verwantsjap tösse 't Hongaars en 't Fins geit evels neet wijer es die tösse, beveurbeeld, 't Limburgs en 't Spaons.
Kinmerke
[bewirk | brón bewèrke]Sjrifsysteem
[bewirk | brón bewèrke]'t Hongaors weurt gesjreve in 't Latiens sjrif mèt e groet aontal diacritische teikes: vief lang vocaole mèt 'nen aigu (á, é, í, ó, ú), twie vocaole mèt 'nen umlaut (ö, ü), en twie mèt 't typisch Hongaars teike d'n dubbelen aigu (ő, ű).
Klaanklier
[bewirk | brón bewèrke]'t Hongaars lègk de klemtoen ummer op de ierste syllaab vaan 't woord, ouch es door agglutinatie e woord tien syllabes of mie krijg. Ouch veur vreem wäörd geit dees regel op.
't Hongaars kint, wie de ander Finoegrische taole en wie wijer oonder mier 't Turks, vocaolhermonie. Dat wèlt zègke tot de suffixe, touwgevoog aon e woord, door 'n umlaut-echteg perces aon de gutturaol daan wel palataol positie vaan de vocaol in 't groondwoord aonpasse. In concreto beteikent dat "in hoes" es házban weurt vertaold, meh "in de haand" es kézben.
De consonante kinne väöl gepalataliseerde variante, wat hiel good op 't Slavisch substraot kin weure trökgeveurd.
Vörmlier
[bewirk | brón bewèrke]'t Hongaors is 'n sterk agglutinerende taol. De meiste betrèkkinge weure oetgedrök door achterveugsels, suffixe. Door dit systeem löp 't aontal naomvalle op tot 20 of mie, aofhenkelek vaan wat me nog 'naomval' wèlt neume. Bezitteleke pronome bestoon neet; in plaots daovaan weure ouch suffixe gebruuk. 't Miervoud weurt, wie in o.m. 't Turks, allein gebruuk es dat noedzaokelek is. Woordgeslachte bestoon neet, eve weineg es oonregelmaotege vörm.
't Verb oondersjeit conjugatie mèt e bestump objek einerzijs en mèt 'n oonbestump of gein objek aanderzijs. Lenni "zien (esse)" is 't eineg oonregelmaoteg verb.
Vocabulair
[bewirk | brón bewèrke]'t Hongaars heet door de jaore eweg e hendeg aontal Turkse, Slavische en Duitse wäörd opgenómme, meh stèlt ziech vaandaog d'n daag reejlik puristisch op. Verwantsjappe mèt 't Fins en 't Estisch valle neet door de waordesjat op, dao is vergliekende taolwetensjap veur nujeg.