Comunidade Valenciana

A Comunidade Valenciana (en valenciano: Comunitat Valenciana, en castelán: Comunidad Valenciana), tamén coñecida como País Valenciano (en valenciano: País Valencià, en castelán: País Valenciano), é unha comunidade autónoma na costa mediterránea de España, recoñecida como nacionalidade no seu Estatuto de Autonomía. É así pois un país ou rexión de Europa situado ó leste da Península Ibérica, que popularmente se denomina moitas veces simplemente Valencia.

Comunidade Valenciana

Comunitat Valenciana (ca) Comunidad Valenciana (es)
Bandeira Brasón
Himno	Himno de Valencia
Localización
39°30′N 0°45′O
Estado	España
Contén a división administrativa	Castelló Provincia de Alacant provincia de Valencia
Poboación
Poboación	5.097.967 (2022) (219,22 hab./km²)
Lingua oficial	Valenciano lingua castelá
Xeografía
Parte de	España
Superficie	23.255 km²
Bañado por	Mar Mediterráneo
Altitude	363 m
Punto máis alto	Cerro Calderón (1.837 m)
Comparte fronteira con	Cataluña Castela-A Mancha Aragón Rexión de Murcia
Datos históricos
Precedido por	Reino de Valencia
Creación	1883
Santo padrón	Vicente Ferrer
Organización política
Órgano executivo	Consello da Generalitat Valenciana
• Presidente da Generalitat Valenciana	Carlos Mazón Guixot (2023–)
Órgano lexislativo	Cortes Valencianas , (Escano: 99)
Identificador descritivo
Fuso horario	UTC+01:00, horario estándar UTC+02:00, horario de verán
ISO 3166-2	ES-VC
Código NUTS	ES52
Páxina web	gva.es

Esténdese entre o río Sénia en Vinaròs até Pilar de la Horadada, máis aló da desembocadura do río Segura, cunha delimitación terrestre de 834 km de lonxitude, e 644 km de lonxitude de costa. Ademais, as illas mediterráneas de Nova Tabarca e das Columbretes, son tamén de administración valenciana. A súa posición xeográfica é 40º 47' ó extremo norte, 37º 51' ó extremo sur, 0º 31' E ó extremo oriental, e 1º 31' W ó extremo occidental.

As súas orixes remóntanse no histórico Reino de Valencia creado no século XIII como causa da colonización feudal de aragoneses, fundamentalmente e por esta orde, dos reinos de taifas islámicos de Valencia, Dénia, e parte de Murcia. Tras o desmantelamento do Reino en 1707 polos Decretos de Nova Planta do rei Filipe V e dos frustrados intentos de conseguir o autogoberno durante finais do século XIX e comezos do XX, en 1982 finalmente acádao cun Estatuto de Autonomía, que foi reformado en 2006.

Administrativamente limita ó oeste con Castela-A Mancha e Aragón, ó sur con Murcia e ó norte con Cataluña. Ten máis de 4,8 millóns de habitantes, aínda que a cifra é moi superior se contabilizamos os habitantes de segunda residencia doutros países de Europa e os inmigrantes non censados. Así, as cidades con máis de 100.000 hab. son Valencia (807.200 hab.), Alacant (331.750 hab.), Elx (228.348 hab.), Castelló de la Plana (177.924 hab.) e Torrevieja (101.381 hab.).

Historia

Artigo principal: Historia do País Valenciano.

Idade Antiga

Guerreiro de Moixent, século V a.C.

Da Prehistoria, constatouse a primeira presenza humana nas terras valencianas preto do ano 40.000 a.C., con desfeitos dos neandertais na Cova Negra (Bellús), nas coves del Salt (Alcoi) e do Cochino (Villena). Da Antigüidade, considerase o País Valenciano coma o berce da civilización ibera, os cales se asentaron a partir do ano 5000 aC de procedencia non aclarada de todo, se ben sábese que eran de raza semita. Este pobo levaba un intenso intercambio comercial e cultural con tartesos, gregos, e cartaxineses, e culminaron co seu esplendor preto do século V a.C., como reflicte a súa expresión artística, a máis coñecida é a Dama de Elx.

As guerras entre cartaxineses e romanos acabaron coa civilización autóctona, o resultado da cal foi o sometemento de todo o litoral valenciano á autoridade de Roma a principios do século III a.C. A orixe da vertebración do País Valenciano xorde durante a romanización, ó redor da fundación de Valentia (Valencia) no ano 158 a.C. e de Colonia Julia Illici Augusta (Elx) no século I a.C., e as divisións provinciais da Ilercavonia (os ilercavóns eran un pobo ibérico que ocupou o territorio da depresión do Ebro), ó norte, da Edetania (tribo dos edetáns, entre o Xúcar o Segura), no centro e a Contestania, baseándose na anterior presenza de pobos iberos.

Idade Media

Penó de la Conquesta, conservado no Arxiu Històric Municipal de València.

Trala desintegración do Imperio romano, dende comezos do século VII até primeiros do VIII gran parte do territorio estivo suxeito ó Reino Visigodo de Toledo, e a outra parte, dende Dénia a Cartaxena estivo baixo dominación de Bizancio primeiro, e do Reino de Teodomiro despois con centro en Orihuela. O pacto de Abd al-Aziz ibn Musa con Teodomiro no ano 713 permite a entrada dos árabes á Península, coa cal empeza unha das etapas máis importantes do País Valenciano, a época da Al-Andalus. A pesar de que esta época aínda non está suficientemente estudada e constitúe un dos períodos máis escuros da Historia do País Valenciano, é xeralmente aceptada a importancia da influencia da súa cultura e a súa lingua sobre a cultura valenciana actual, que fixeron do Xarq Al-Àndalus un dos lugares máis cultos de Europa..

Porén, a orixe directa máis remota de País Valenciano de hoxe en día é principalmente vinculada coa fundación do Reino de Valencia, de carácter feudal: no ano 1233 o rei Xaime o Conquistador comeza a conquista dos territorios marcados por tres séculos de presenza sarracena: os reinos taifa de Balansiya, Dénia, e Murcia. Apenas fundado o reino, inda que ben permanece a poboación tagarina (mouriscos que habitaban na Coroa de Aragón) inicialmente maioritaria, fixéronse repoboacións con colonos cristiáns de orixe aragonesa fundamentalmente. Estes cristiáns reestruturaron a economía e organizaron o territorio ó redor das vilas con representación ás Corts Valencianes. No ano 1304 o Reino esténdese até Orihuela pola Sentenza de Torrelles (un convenio subscrito no ano 1304 entre Xaime II e Fernando IV de Castela, no que se fixaban novas fronteiras entre a Coroa de Aragón e o Reino de Castela), e xa estaba provisto dun status politicamente independente cos Furs de València (Foros de Valencia) dende o ano 1261, a sociedade valenciana desenvolve a súa identidade privativa aínda que comparta rei, cultura e lingua cos territorios hispánicos da Coroa de Aragón.

Idade Moderna

Palau de la Generalitat Valenciana, en Valencia.

Logo do prestixio económico, social e cultural ó longo do Segle d'Or (Século de Ouro) propiciada pola expansión mediterránea da Coroa de Aragón ó século XV, o reino vese sometido a unha presión cada vez meirande do centralismo castelán. Despois de diversos conflitos sociais, o país finalmente cede polos Decretos de Nueva Planta no 1707, co que se desmantela o Reino derrogando os seus foros, pasando formar parte do Reino de España asimilando a lexislación castelá, e priváselle de autonomía, lingua e cultura propias.

Idade contemporánea e actualidade

Durante o século XIX o País Valenciano amplía as áreas de agricultura, sobre todo relacionadas co cultivo da uva, o arroz, os laranxeiros e as amendoeiras. O paso cabe a industria situarao no cuarto lugar de España até a actualidade. A comezos do século XX a sociedade valenciana reivindica o autogoberno do País Valenciano e, tras un primeiro intento durante a Segunda República española e tras un período de totalitarismo de 1939 a 1975, finalmente dispón de autonomía en 1977 durante a Transición española. Durante a segunda metade deste século xorde un novo sector económico practicamente substitúe o lugar da agricultura en canto ó nivel de ingresos económicos, o turismo. Coa aprobación do seu Estatuto en 1982 recupera o seu goberno propio, a Generalitat Valenciana, que asegura a administración.

Lingua

Artigo principal: Valenciano.

Extensión do valenciano no País Valenciano

Páxina de Tirant lo Blanc

O valenciano é recoñecido como lingua propia da Comunidade Valenciana dende o 1983 coa Lei de Uso e Ensino do Valenciano, e tamén propia do País Valenciano dende o 2006 coa reforma do Estatuto de Autonomía. Como tódalas variantes dunha lingua, ten uns disparos lingüísticos diferenciais, e a súa evolución dende a Idade Media estivo -en moitos aspectos- máis conservadora que, por exemplo, na Cataluña. Actualmente existen no País Valenciano dúas zonas de predominio lingüístico: o valenciano e o castelán. Historicamente, desde a colonización feudal medieval, o valenciano foi a lingua maioritaria a todo o país, grazas a unha lixeira maioría no número de colonos procedentes de Cataluña; con excepción das comarcas con fronteira en Aragón (Racó, Alt Millars, Alt Palància e Serrans), onde os colonos aragoneses foron maioritarios e implantaron o castelán.. O resto das comarcas castelán-parlantes actuais (Foia de Bunyol, Canle de Navarrés, Val de Cofrentes, e algúns municipios do Vinalopó) son produto da repoboación con casteláns do século XVII, trala expulsión dos mouriscos, posto que estas comarcas foron de maioría andalusí dende o século XIII até o XVII. A comarca do Baix Segura parte dun proceso de substitución lingüística do castelán polo valenciano que se comezou no século XVII tras unha epidemia de peste, en 1648, que afectou á poboación anterior valenciano-parlante. A comarca da Plana d'Utiel, coma o municipio de Villena, non pertencían até o século XIX ó País Valenciano, e son de fala e cultura castelás.

O Reino de Valencia, xa que logo, non foi na Idade Media un país con dualidade lingüística valenciano/castelán, como actualmente, senón que as dúas linguas que maioritariamente se falaban eran o valenciano e o árabe, fóra das comarcas de fala castelá na fronteira con Aragón.

Hoxe en día, ás grandes cidades das comarcas historicamente valenciano-parlantes (e a calquera parte do territorio, inda que de forma non tan acusada), a presenza do valenciano é cada vez menor, debido ó proceso de minorización que esta lingua que sofre en favor do castelán, en boa medida por falla de apoio político. De feito, a última sondaxe de 2005 revela que cerca do 37% dos enquisados do predominio valenciano afirma usalo preferentemente, mentres que en 1995 a porcentaxe era do 50%. Dáse a circunstancia que o Partido Popular goberna na Generalitat do País Valenciano dende o ano 1995, polo cal varias asociacións culturais e lingüísticas asocian o descenso por motivos políticos. Ademais, este proceso viuse agravado os primeiros anos do século XXI, coa grande inmigración que supuxo, en pouco menos de 5 anos, de polo menos medio millón de habitantes máis, de fala castelá orixinal (chegados do resto do Estado Español ou América do Sur), ou doutros lugares nos que só aprenden o castelán.

Existe unha variedade dialectal en cada unha das rexións do País Valenciano. Así, ás Comarcas do Norte considéranse zona de transición lingüística e atópanse os dialectos tortosí, tortosí-sur e castellonenco; nas Comarcas do Xúcar fálase o valenciano apitxat, o dialecto falado na "Cap i Casal"; nas Comarcas Centrais e á Marina Baixa fálase o valenciano meridional, a variedade máis utilizada polos valenciano-parlantes en termos demográficos; e, por último, nas Comarcas do Sur (excepto na Marina Baixa) fálase o valenciano alacantino, un dialecto fortemente castelanizado, quizais, debido á histórica substitución lingüística do Baix Segura.

División administrativa

Comarcas do País Valenciano.

Catedral de Xàtiva, capital da antiga cuarta provincia.

O País Valenciano deixa de ser un Estado administrativamente e xuridicamente independente logo da Batalla d'Almansa no ano 1707 cando pasa baixo administración castelá por derecho de conquista segundo os Decretos de Nueva Planta de Filipe V de Borbón, excluíndo a localidade Cabdet (Caudete) das delimitacións do reino conquistado.

Provincias

Por razóns políticas, no século XIX a administración española tentou separar infrutuosamente o territorio entre a provincia de Alacant, dunha parte, e as de València e de Castelló por outra, engadindo á primeira as provincias españolas da Murcia e Albacete para crear un sueste español, e á segunda Teruel e Cuenca para crear un levante español. En 1822 exponse por primeira vez unhas provincias parecidas á actualidade nas que se divide o País, de norte a sur, nas provincias de Castelló, València, Xàtiva e Alacant. Finalmente, en 1833, é coa división proposta por Javier de Burgos, cando finalmente o número de provincias queda en tres, suprimindo a de Xàtiva. En 1851 engádense ó País Valenciano os territorios historicamente casteláns de Villena á provincia de Alacant, e de Requena á de València. Por outra banda, a localidade historicamente valenciana de Cabdet, que solicitou sen éxito en 1861 a súa anexión á provincia de Alacant, nunca volveu a formar parte territorialmente do País Valenciano dende 1707, e permanece na actualidade vinculada ó territorio histórico de Castela, unida coa provincia de Albacete. Esta división provincial permanece sen cambios até a actualidade, e só segue criterios homoxéneos de extensión territorial e demográfica respecto a España, e non criterios históricos, sociolóxicos ou lingüísticos.

Comarcas e rexións

Artigo principal: Comarcas do País Valenciano.

Por outra banda, no País Valenciano existe unha moi arraigada tradición comarcal, aínda que a división comarcal actual, baseada na proposta de delimitación de Joan Soler i Riber no 1970, difire da división comarcal tradicional, descrita por Emili Corderoüt no 1937. Porén, a agrupación das comarcas en catro rexións proposta por Joan Soler non recibiu apoio político na creación da comunidade autónoma valenciana ó ano 1982, e axustounos á división provincial española preexistente. Estas rexións tratábanse de agrupacións comarcais segundo criterios históricos, lingüísticos e socio-económicos. Por último, no ano 1999 créase o Consorci de les Comarques Centrals do País Valenciano co obxectivo de lograr unha cuarta provincia española, do cal se engade unha quinta rexión valenciana. Rexións do País Valenciano:

• Comarcas do Norte.
• Comarcas do Interior.
• Comarcas do Túria-Júcar.
• Comarcas Centrais.
• Comarcas do Sur.

Xeografía

Imaxe de satélite do País Valenciano (orixinal NASA).

O relevo

Está configurado polas montañas do norte, que pertencen ó Sistema Ibérico, as serras meridionais do Sistema Bético e as serras, altiplanos e chairas centrais. No Maestrat atópase a montaña máis emblemática do país, a Penyagolosa, de 1.813 m. de altitude, considerada popularmente como a máis elevada, mais a honra en realidade correspóndelle ó Calderón, no Racó d'Ademús, que se ergue até os 1.839 m; tamén no Racó atopamos o Gavilán (1.747 m), a Creu dels Tres Regnes (1.555 m) e o Tortajada (1.541 m) e l'Aitana (1558 m) entre outros.

O litoral alterna cantís como a Serra d'Irta, os da Vila Joiosa ou a Serra Gelada con zonas húmidas e marismas, por exemplo a Ribera de Cabanes, a Albufereta de Orpesa, as albufeiras de Valencia e Elx, as lagoas de Torrevella e a Mata; grandes cordóns de praias de area, dende Benicàssim até Almenara, dende Puçol até a Marina e importantes formacións de dunas como El Saler de Valencia ou as de Guardamar.

Clima

Variación do clima mediterráneo: típico (marrón), continental (laranxa), e seco (rosa).

Foto de Valencia coa vella e nova canles do río Turia.

O País Valenciano está bañado ó longo da fachada costeira polo mar Mediterráneo e, polo tanto, o seu clima é o mediterráneo que canto máis se insire cara ao interior menos suave é. Por iso no territorio non existe o mesmo tipo de clima mediterráneo, senón que podemos atopar:

• Típico: esténdese a todo o litoral norte e centro do territorio, cuns invernos non demasiado fríos a causa da acción suavizante que o mar fai na temperatura, e cuns estíos suficientemente secos e calorosos de máximas ó redor dos 30 °C; as precipitacións concéntranse na primavera, e tamén no outono, mais con riscos de gota fría. As localidades máis representativas que teñen este clima poden ser Castelló, Gandia, Torrent, Sagunt ou Valencia.
• Continental: é un clima de transición entre o clima continental e o mediterráneo típico, propio do interior da Península Ibérica. Os invernos son fríos, os estíos son máis cálidos que no clima mediterráneo típico, cunhas temperaturas máximas que nalgunhas zonas roldan os 35 °C, as precipitacións escasean mais atópanse mellor distribuídas ó longo do ano, e en forma de neve no inverno. Localidades: Requena, Villena, Alcoi, Elda e Xàtiva.
• Seco: ten lugar dende a Marina Alta até o Baix Segura, cunha temperaturas moi cálidas no verán, e uns invernos suaves de 10 a 13 °C, escaseando moito as precipitacións. Como máis ó sur é máis árido o clima ten uns invernos aínda máis suaves ó redor dos 12 °C, cuns estíos moi longos, secos e calorosos, con temperaturas máximas de máis de 30 °C. As precipitacións teñen lugar de xeito ocasional nas estacións de transición, é dicir, outono e primavera. Localidades representativas: Alacant, Benidorm, Elx, Orihuela e Torrevieja.
• Montaña: ten lugar nas zonas máis altas do territorio, nas beira da área do mediterráneo continental. O clima de montaña réxese pola altitude, factor que inflúe na temperatura e nas precipitacións, que acotío son máis abondosas e en forma de neve no inverno. Localidades: Morella.

Hidrografía

Só nos atopamos con dous grandes ríos o Segura e o Xúcar, ámbolos dous alóctonos, como tamén o son o Millars e o Turia.

O Xúcar, con 497 km, nace en Ojuelos de Valdeminguete (Cuenca) para desembocar en Cullera. En troques, o Segura, con 325 km, nace en Fuente Segura, (Xaén) e finaliza o seu percorrido en Guardamar del Segura. Con respecto ó Millars, nace na Serra de Gúdar, Teruel, e o Turia na Muela de San Juan, en Albarracín, Teruel. Exceptuando o Segura, que nace nas Cordilleiras Béticas o resto dos alóctonos nacen no sistema ibérico.

Doutra banda, os autóctonos caracterízanse por ser ríos curtos, que nacen nas seerras próximas á costa e, polo tanto, teñen unha grande pendente. Ó norte está o río Sénia, limitando con Cataluña, o Cèrvol, o Cervera e o Palància. Ó sur o río Serpis, tamén denominado río de Alcoi, o Xaló-Gorgos, o Algar, o Amadório, o Montnegre, a Rambla de les Ovelles e o Vinalopó.

Estes ríos caracterízanse por ter un caudal irregular, con medradas de outono temidas e que provocan inundacións nos seus vales. Tamén fai falta dicir que sofren un intensivo aproveitamento hídrico mediante de presas para o consumo humano, industrial, turístico e agrícola, sendo o fundamento dos prósperos regadíos valencianos.

Parques naturais

A Generalitat, coa lei 11/94 de 27 de decembro sobre Espazos Naturais Protexidos do País Valenciano, establece a categoría de Parque natural e defíneos como áreas naturais pouco transformadas pola acción humana, a conservación dos cales merece unha atención preferente por parte da Generalitat Valenciana, que concede esta figura legal, e considéranse axeitados para a súa integración en redes nacionais ou internacionais de espazos protexidos. Os parques naturais son áreas naturais representativas polos seus ecosistemas ou á singularidade da súa flora e fauna, ou das súas formacións xeomorfolóxicas, ou ben á beleza das súas paisaxes, posuír uns valores ecolóxicos, educativos, culturais ou estéticos.

As actividades a realizar orientaranse cara aos usos tradicionais agrícolas, gandeiros e silvícolas, e ó aproveitamento das producións compatibles coas finalidades que motivaron a declaración, así como á súa visita e gozo coas limitacións necesarias para garantir a protección e as actividades propias da xestión do espazo protexido. Os outros usos poderán ser obxecto de exclusión na medida que entren en conflito cos valores que se pretenda protexer.

Política e goberno

Pazo dos Borja, sede de Les Corts

Estandarte da Generalitat

Artigo principal: Generalitat Valenciana.

O País Valenciano, en recoñecemento da súa identidade coma nacionalidade histórica do Estado, que provén do histórico Reino de Valencia, accedendo ó seu autogoberno e constituíndose en comunidade autónoma có nome oficial de Comunidade Valenciana (Comunitat Valenciana), coa promulgación do seu primeiro Estatuto no 1982 (reformado no 1986)

Tódalas institucións de goberno da Comunidade Valenciana constitúen a Generalitat Valenciana. Estas institucións son:

• as Cortes Valencianas (Les Corts): órgano lexislativo da comunidade integrado por un mínimo de noventa e nove deputados electos por sufraxio universal segundo a representación proporcional, por un período de catro anos;
• a Presidencia da Generalitat Valenciana, encabezada polo President de la Generalitat, electo polas Cortes;
• o Consello da Generalitat (Consell): órgano colexiado do goberno co potestade executiva e regulamentaria. Está integrado polo presidente e polos membros designados por el.
• o Síndic de Greuges: unha das institucións da Generalitat Valenciana que foi recollida polo Estatuto de Autonomía do País Valenciano de 1982, equivalente ao Valedor do Pobo de Galiza.

As outras institucións da Generalitat son: a Sindicatura de Cuentas (Sindicatura de Comptes), o Consello Valenciano de Cultura (Consell Valencià de Cultura), a Academia Valenciana da Lingua (Acadèmia Valenciana de la Llengua), o Consello Xurídico e Consultivo (Consell Jurídic i Consultiu), o Comité Económico e Social (Comité Econòmic i Social) e o Consello Valenciano de Cultura (Consell Valencià de Cultura).

Economía

O País Valenciano conforma un territorio alongado, cunha orografía montañosa e irregular que dificultou historicamente as comunicacións e o aproveitamento do chan, e só o eixo litoral facilitou a conexión con Europa. Cun clima mediterráneo e un réxime de choivas escasas, os recursos naturais do País Valenciano son exiguos con respecto ós minerais. En recursos hídricos hai unha demanda de auga superior á oferta, e este desequilibrio é especialmente grave nas comarcas do sur do país, que se resolve polo momento con restricións e coa explotación de acuíferos subterráneos.

No ano 2005 o País Valenciano xerou o 9,64% do PIB estatal e a taxa de paro situouse no 8'82%. En recursos humanos a taxa de actividade do País Valenciano logrou o ano 2005 o 58'64%, se ben as diferenzas por xénero son moi acusadas. O modelo empresarial valenciano característico son as PEME, principalmente de cariz familiar, se ben han algunhas multinacionais. Pese á grave crise económica entre 1973 e 1985, actualmente é a segunda autonomía exportadora do Estado, e o volume das exportacións chegou ós 16.910 millóns de euros no ano 2005.

Demografía

Densidade de poboación dos municipios valencianos.

A demografía do País Valenciano tradicionalmente concentrábase en localidades en zonas de cultivo ás beiras dos ríos máis importantes (Xúcar, Turia, Segura, Vinalopó), así coma poboacións importantes costeiras con portos, segundo as actividades agrícolas ou comerciais. As poboacións máis importantes adoitaban ser, máis antigamente, Sagunt ou Dénia, durante gran parte da súa historia, Valencia, Xàtiva, Orihuela, Alacant, Elx, Gandia ou Vila-real e, máis recentemente, Alzira e Castelló de la Plana.

Desta distribución tradicional, orixinada polas características orográficas e a posibilidade da agricultura de regadío, derívase que, aínda actualmente, a densidade de poboación é maior nas comarcas centrais e do sur e menor nas comarcas do Norte e do interior. Tamén afectou á demografía (e é quizais a excepción á distribución mencionada) a grande actividade industrial ou de produtos derivados da agricultura, durante o século XX, a cidades non costeiras como por exemplo Alcoi, Elda, Novelda, Ontinyent, Petrer, Villena e a La Vall d'Uixó.

Nos últimos anos, acentuouse a concentración nas grandes capitais e as súas localidades das áreas metropolitanas (salientando Torrent, Mislata, Paterna, Burjassot, Sant Vicent del Raspeig, Paiporta etc.) e, moi especialmente, en pobos e cidades costeiras. Así, poboacións tradicionalmente pequenas, (coma por exemplo Benidorm ou Torrevieja) sufriron un incremento de poboación moi salientable (aínda máis salientable durante as estacións cálidas do ano) debido de fundamentalmente ás migracións xeradas polo turismo.

Poderiamos dicir, polo tanto, que a demografía do País Valenciano hoxe en día é xa claramente maioritariamente urbana, con grande influencia de migracións debidas ó turismo e migracións estacionais de segunda residencia, e cunha clara tendencia cara ás poboacións costeiras.

Cidades máis poboadas

Listaxe	Cidade	Provincia	Pob.	Listaxe	Cidade	Provincia	Pob.	Valencia Alacant
1	Valencia	Valencia	809.267	11	Paterna	Valencia	65.921
2	Alacant	Alacant	334.418	12	Alcoi	Alacant	61.417
3	Elx	Alacant	230.822	13	Elda	Alacant	54.815
4	Castelló de la Plana	Castelló	180.690	14	Sant Vicent del Raspeig	Alacant	54.088
5	Torrevieja	Alacant	101.091	15	Vila-real	Castelló	51.367
6	Orihuela	Alacant	87.113	16	Alzira	Valencia	44.758
7	Torrent	Valencia	79.843	17	Dénia	Valencia	44.498
8	Gandia	Valencia	79.430	18	Mislata	Valencia	43.792
9	Benidorm	Alacant	71.198	19	Burjassot	Valencia	38.170
10	Sagunt	Valencia	66.259	20	Ontinyent	Valencia	37.935
Censo 2010

Cultura e tradicións

A Muixeranga

Vestimenta tradicional

Os lazos culturais valencianos son claramente mediterráneos, por razóns xeográficas e históricas, con influencias de tódolos pobos que interviñeron na súa historia. A relixión católica, aínda maioritaria entre os crentes, marcou tamén moitos lazos de comportamento individual e colectivo.

Aínda que moitas tradicións ancestrais poden ter unha orixe romano (como por exemplo o culto ó lume) de xeito similar a outros lugares da mediterráneos, así como a dieta, tamén existen importantes influencias árabes na cultura, especialmente na gastronomía. Da conquista feudal, aínda hoxe é visible as diferenzas culturais entre os pobos de orixe aragonesa (denominados coloquialmente xurros) e os pobos provenientes de Castela (coma agora a comarca da Plana d'Utiel e o señorío de Villena). Estas diferenzas se difuminan máis nas grandes cidades, onde moitas tradicións son mesmo descoñecidas pola xente nova e os recentemente chegados.

Entre as tradicións culturais podemos citar:

• Deportes fortemente arraigados no País Valenciano como por exemplo o tiro e arrastre (tir i arrossegament) (que consiste nunha carreira dun cabalo cargado cun carro cheo de sacos, ó cal se lle engaden a cada volta) ou, mesmo, distintivos: a pelota valenciana (Joc de Pilota).
• Afeccións con moita tradición, por exemplo a colombicultura.
• Xogos de cartas con toda unha cultura e vocabulario ó seu redor, coma por exemplo o xogo do truco (joc del truc).
• A existencia dunha cultura da música moi extensa en tódalas clases sociais, xeralmente ó redor das bandas de música e as sociedades musicais do País Valenciano.
• O uso do timbal (tabalet) e a dozaina (dolçaina) como instrumentos musicais para amenizar en calquera ocasión as rúas.
• A preservación, aínda viva, de cantos tradicionais, como as albades, e os bailes tradicionais como as danzas ou a xota.
• A indumentaria tradicional, recuperada ocasionalmente para bailes tradicionais e actos festivos.
• As festas, cunha grande importancia do lume, a pirotecnia, a vestimenta e a música (véxase máis abaixo).
• Os castelos humanos e danzas da Muixeranga.
• A gastronomía, con gran variedade de arroces e doces (véxase máis abaixo).

Gastronomía

Unha paella valenciana, con coello, pito e xudías.

A gastronomía do País Valenciano está marcada pola xeografía do país. Así pois na costa destacan os coques e pratos de arroz, e emprega preferentemente os cereais (o arroz, millo, trigo), legumes, froitas (uva, laranxa) e as hortalizas, mentres no interior destaca gazpachos e caldeiradas e o uso de embutido, noces e améndoas, cogomelos e caza. Tanto as achegas dos gregos (a améndoa, o viño) e dos romanos (a orchata, o aceite de oliva) coma a dos musulmáns (turrón, bolo de vento, arnadí e outros doces) e os repoboadores cristiáns (sobrasada, coques, esgarrat, espencat) son destacables.

• Bebidas: Mistela (viño doce), licor-café, herbero, Auga de Valencia, augardente, asente, casalla (da destilación do anís), orchata, barrejat, viños do País Valenciano.
• Comidas
  • Arroces: paella, arroz a banda, arroz i costra, arroz ó forno, arroz con fabas e nabos, arroz negro, arroz á pedrada, arroz caldoso, arrossejat.
  • Outros: fideuá, caldeirada, esgarrat, espencat, berenxenas recheas, allo e pementón (all i pebre), coques (doces) -entre eles, a coca de mullador, as coques de dacsa, a coca de tonyina e a coca de xulla-, bollit, sang amb ceba (lit. sangue con cebola), gazpacho.
• Sobremesa e piscolabis
  • Doce: arnadí, bolos de vento de cabaza, coca de llauna (doce), coca de azucre (doce), delicias de Elx, panellets, pasteis de améndoa ou de pataca doce, turrón, almojàbenes, cabaza ó forno, cabaciña, arrop i tallaetes, monas, flaó, fartons, coca celestial (doce), tonya ou pan torrado, pestinyos.
  • Salgado: rosquilletes, pasteis de acelga.
• Outros: alioli, pisto, embutido incluíndo sobrasada da Mariña.

Festas

Festa de Mouros e Cristiáns en Callosa d'en Sarrià.

• 9 de outubro: Conmemórase a entrada de Xaime I de Aragón na cidade de Valencia.
• 25 de abril: Aniversario da derrota na batalla de Almansa, que supón a vitoria de Filipe V e a derrogación dos Foros outorgados polo rei Xaime I. Esta conmemoración ten unha fasquía política, cultural e cívica, aínda que oficialmente só é o día das Cortes Valencianas (Les Corts).
• As Fallas na honra de San Xosé (Sant Josep), o 19 de marzo (sobre todo nas comarcas que arrodean a capital).
• A Magdalena, en Castelló de la Plana.
• Festas de mouros e cristiáns: de Alcoi, no Vall d'Albaida, en La Vila Joiosa (o desembarco), o Comtat, nas comarcas do Vinalopó etc.
• Fogueiras de San Xoán en Alacant
• O Misterio (El Misteri) de Elx
• A mocadorada, na cidade de Valencia e arredores, que ten lugar tódolos 9 de outubro, día de Sant Donís e Día do País Valenciano.
• A Muixeranga en Algemesí
• Festas e representacións en moitas vilas e cidades, na honra de Sant Vicent Ferrer, patrón do País Valenciano.

Deportes

Partido de llargues nunha rúa de Sant Joan d'Alacant.

Circuíto urbano de Valencia de Fórmula 1.

O deporte tradicional por antonomasia é o xogo da pelota valenciana (pilota valenciana), até tal punto que hai xogadores profesionais e unha selección valenciana de pelota que participa nas competicións internacionais máis importantes. Este deporte practícase en máis de oito modalidades distintas, ben na rúa ou ben nun trinquet. Durante os partidos é típico que o público se atope case invadindo o espazo de xogo, e un ou dous marchadores recollen as apostas que fan polo equipo de "blaus" ou de "rojos", as únicas cores utilizadas na indumentaria dos pilotaris, xunto co branco, do cal adoitan ser os pantalóns e as espardenyes (zapatillas). A práctica e o coñecemento deste deporte está a aumentar dende que se retransmiten partidas por TV e os novos institutos de educación mediana deben contar con canchas de xogo axeitadas.

Outro dos deportes máis característicos é a colombicultura, ou as pombas deportivas, que se comezou a practicar especialmente a partir da década dos 20 do século XX, estendéndose por todo o Estado español, no que se adestra unha raza propia de pomba, o gavatxut valenciano. Tamén é tradicional o xogo da petanca, sobre todo nas zonas rurais.

O deporte máis popular, é o fútbol. No País Valenciano existen equipos importantes de fútbol, principalmente o Valencia Club de Fútbol, gañador de varios títulos nacionais e europeos ao longo da súa historia, e o Villarreal CF, habitual nas competicións europeas nos últimos anos. Outros históricos son Levante Unión Deportiva (o máis antigo, fundado no 1909), Elche Club de Fútbol, Hércules CF, Club Deportivo Castellón e o CD Alcoyano. Outro dos deportes olímpicos no que se destaca é o baloncesto, cos equipos Valencia BC e CB Lucentum Alicante. O deporte olímpico máis importante dos equipos femininos é o balonmán, onde se recolleron importantes e numerosos títulos, con equipos agora desaparecidos por exemplo BM Altea ou Colpisa Alacant, e na división de honra do cal, actualmente, máis da metade dos clubs femininos son valencianos.

O País Valenciano dispón tamén do famoso Circuíto de Cheste (Circuit de Xest), de 4.005 metros de percorrido, onde se disputa o "Gran Premio da Comunidade Valenciana" nas disciplinas de motociclismo MotoGP e Superbikes na última xornada do Campionato do Mundo de motociclismo. Este circuíto foi inaugurado o 19 de setembro de 1999 e foi bautizado coma Circuíto Ricardo Tormo, en homenaxe póstuma a ese piloto valenciano. O circuíto consta de 65.000 cadeiras e unha capacidade aproximada de 120.000 persoas.

No ano 2008, comezou a celebrarse o Gran Premio de Europa no recente Circuíto Urbano de Valencia que acollerá durante sete edicións carreiras de Fórmula 1, GP 2, Fórmula 3, Fórmula BMW e Porsche Mobil 1 Supercup. Este gran premio aportará un impacto económico de ó redor dos 70.000 millóns de euros anuais.

Véxase tamén

Outros artigos

• Lista de concellos de Castelló
• Lista de concellos de Valencia
• Lista de concellos de Alacant
• Comarcas do País Valenciano

Ligazóns externas

• Páxina Web Oficial da Comunidade Valenciana
• Páxina Web da Generalitat Valenciana Arquivado 09 de xullo de 2011 en Wayback Machine.
• Diario Oficial da Comunidade Valenciana Antes de xaneiro de 2007, era o Diario Oficial da Generalitat Valenciana.
• Arquivo Histórico Electoral do País Valenciano
• Web oficial de Turismo
• Buscador do País Valenciano
• Estatuto do País Valenciano
• Lei do uso e ensino do valenciano