Dragana Đorđević

This paper investigates the most common errors in Arabic to Serbian translations made by Serbian Learners of AFL. The paper is based on the corpus of the total of 100 translations of several Arabic texts that were given to Serbian AFL learners during the examination process in translation. The university level course in Arabic to Serbian translation is a compulsory one, and Serbian students take it for one semester, on their 3rd year, two classes per week. The translated texts deal with general topics specific to the Arab culture and they all belong to the newspaper functional style. The aim of this paper is to list, classify, describe, and analyze the most common errors on the word-level, phrase-level, sentence-level, or the levels of pragmatics as well as stylistics. It is also our intention to determine the main causes of these errors.

У приповеткама Тумач жеља (Просвета, 2003, превео с арапског С. Лештарић), Селва Бакр (1949), друштвено и феминистички врло ангажована египатска књижевница, бави се маргинализованим житељима Каира и његових предграђа и њиховом свакодневном борбом с егзистенцијалним проблемима и изазовима, не само економске, већ и друштвене природе.
Због таквог књижевноуметничког усмерења Селву Бакр можемо сврстати у водећи пример ауторки које припадају такозваној генерацији седамдесетих египатске књижевности, а која је размеђу модернистичког и постмодернистичког израза искористила да се посвети проницљивој критици друштва која је и данас више него актуелна.
Кроз дескриптивно-аналитички приступ, у раду се бавимо начинима на које су представљени женски ликови у приповеткама у збирци Тумач жеља.

Cilj ovog istraživanja je da popiše, klasifikuje, opiše i kvalitativno analizira
greške na leksičkom nivou u radovima studenata arapskog jezika kao
stranog. Ovo kvalitativno istraživanje sprovedeno je na studentskim zadacima nastalim tokom školskih godina 2014/2015, 2015/2016. i 2016/2017. u okviru obaveznog predmeta Veština prevođenja – arabistika, koji se pohađa na trećoj godini studija arapskog i traje jedan semestar (petnaest nedelja), sa dva časa nedeljno.
Neke od najčešćih grešaka na leksičkom nivou koje su zastupljene u
datom korpusu obuhvataju: pogrešno prepoznavanje imena i naziva, neprepoznavanje kontekstualnog oblika i upotrebe reči i pogrešan odabir značenja u datom kontekstu.
Tri su glavna razloga za pojavu ovih i drugih sličnih grešaka na leksičkom planu: manjak jezičke kompetencije, naročito u izvornom jeziku, manjak vanjezičke kompetencije i manjak prevodilačke kompetencije. Navedeni razlozi se nikako međusobno ne isključuju. Naprotiv, često se njihov splet nameće kao glavni uzročnik uočenih grešaka.

Međujezičko pozajmljivanje u arapskom predstavlja jedan od najvažnijih faktora koji su omogućili brzu modernizaciju leksikona arapskog jezika, kao i njegovo proširivanje leksemama i terminima koji označavaju nove pojmove. Analizom primera iz reprezentativnog korpusa arapske sportske terminologije ukazuje se na probleme koji se javljaju prilikom adaptacije pozajmljenica u savremenom standardnom arapskom jeziku uopšte. Akcenat se stavlja na načine na koje se vrši adaptacija glasova bez svog ekvivalenta u arapskom – konsonanata i vokala, adaptacija prema fonotaktičkim zakonitostima arapskog sloga, adaptacija prema arapskim oblicima reči, kao i na ulogu koju u tome imaju asimilacija, elizija, epenteza i proteza glasova. Pošto adaptacija pozajmljenica u standardnom arapskom nije normirana posebnim pravopisnim pravilima ili preporukama, ovim radom se ukazuje i na to do koje mere se adaptacija u praksi ostvaruje na različite načine, što dodatno doprinosi pojavi dubletnih oblika koja znatno opterećuje kako terminosistem sporta, tako i druge terminosisteme i opšti leksikon standardnog arapskog jezika.

Iako posredni prevodi imaju vrlo značajnu ulogu u razmeni znanja svekolike ljudske civilizacije, posredno prevođenje je tek neznatno zastupljeno u teorijskim proučavanjima u sklopu nauke o prevođenju i srodnih disciplina. Ono se uglavnom pominje kao „nužno zlo“ i prednost se u proučavanjima daje različitim aspektima direktnog prevođenja. Kulturna transpozicija to jest prenošenje elemenata kulture delikatan je prevodilački zadatak, kako u direktnim, tako možda još više u posrednim prevodima. Zato ćemo u ovom istraživanju razmotriti prenošenje elemenata arapske kulture na primeru posrednog prevoda arapskog romana Devojke iz Rijada (ar. Banāt al-Riyāḍ). Reč je o prvencu mlade saudijske autorke Radže el Sani koji je kod nas preveden sa engleskog jezika (Devojke iz Rijada / Radža Alsanea; prevela Sandra Ćelap. - 1. izd. - Beograd: Alnari, 2008). U istraživanju se opisuju i analiziraju načini na koje su prenošeni pojedini elementi arapske kulture u sekundarnom (srpskom) prevodu. Analizirani elementi arapske kulture obuhvataju najpre različite nazive i termine, kao i ustaljene izraze i pozdrave. U radu se vrši poređenje prevodnih rešenja u sekundarnom i primarnom prevodu uz uvid u arapski original, a to je propraćeno analizom i poređenjem prevodilačkih tehnika koje su primenjivane u primarnom i sekundarnom prevodu. Posebna pažnja poklanja se pitanju ekvivalencije, kao i pojavi prevodnog transfera, odnosno interferencije između primarnog i sekundarnog prevoda.

Jedna od najspecifičnijih odlika publicističkog funkcionalnog stila na leksičko-terminološkom planu jesu leksičko-stilski slojevi kao posledica sociolingvističkog fenomena leksičke/terminološke banalizacije, upotrebe stručne terminologije van naučno-stručnog konteksta. Kod banalizacije jezika dolazi do svojevrsnog terminološkog prečišćavanja jer banalizovani deo "tehničkog" vokabulara zadržava samo one termine koji imaju najveću sposobnost pokrivanja i koji imaju široku, neretko globalnu upotrebu. Analizom termina ekscerpiranih iz pisanih tekstova sportskog novinskog i analitičkog žanra, utvrdili smo da se banalizacija sportske terminologije u arapskom publicističkom stilu ispoljava najpre kao: učestalo skraćivanje formalne terminologije nastale kompozicijom u širem smislu; česta upotreba internacionalizama; uvođenje kolokvijalizama pod uticajem govornih varijeteta; prisustvo dubleta. Na to neposredno utiču medijum, tema i komunikativna funkcija tekstova, kao i postojanje sociolingvističkog fenomena diglosije. Ključne reči: sportska terminologija, savremeni standardni arapski jezik, banalizacija, terminološki varijeteti, međujezičko pozajmljivanje, diglosija, publicistički funkcionalni stil.

This paper investigates views on translating that were expressed by the medieval Arabic prose writer Jahiz (776-868) in his famous Book of Animals (ar. Kitāb al-ḥayawān) in the second half of 9th century. Although he deals mostly with zoological themes in this work, in its foreword we find very valuable remarks on
translating in general, as well as translating Arabic poetry, translating texts of sacral
nature and interventions in the text by translators and scribes. Jahiz was a
contemporary of the first uplift of the largest translation movement in the Middle
Ages, thus being able to read numerous scientific, philosophical and literary works in
direct or indirect translation from the languages such as Greek, Persian, Sanskrit, etc. Those very translations introduced Jahiz to Aristotle’s physics or natural philosophy, and that inspired him to write one of his most important works – Book of
Animals. Although Jahiz approached the subject from a reader’s perspective,
dedicating it only four of more than two thousand pages of his Book of Animals, even
a short glimpse at his reflections on translating clearly indicates that he managed to
identify and examine some of the principal issues of the modern translation theory. In this paper we produced the translation and performed the analysis of Jahiz’s views
on translating in the mentioned work, by comparison with the ideas of modern translation theory and linguistics, as well as dominant attitudes toward the Arabic
language in Jahiz’s time and characteristics of the translations that were available to
him.
Key words: Jahiz, Book of Animals, translating, Arabic language, translation theory, translation equivalence, translatability, negative transfer, Qur’an, functional styles.

Prenošenje elemenata kulture neizbežan je prevodilački zahtev u gotovo
svakoj vrsti teksta. Cilj ovog istraživanja je da utvrdi koji kontekstualni uslovi igraju
ulogu u prevodiočevom izboru iz grupe raspoloživih tehnika za kulturnu transpoziciju
arapskih tekstova: egzotizacija, kalkiranje, kulturno pozajmljivanje, komunikativni
prevod, kulturna transplantacija. Takođe, istraživanje preispituje potrebne kompetencije
za uspešnu interpretaciju izvornika. Istraživanje se zasniva na poređenju primera
prevodilačkih rešenja u izvesnom broju književnih i neknjiževnih prevoda sa arapskog ili
jezika-posrednika na srpski, engleski i bosanski.
Ključne reči: Kulturna transpozicija, egzotizacija, kalkiranje, kulturno
pozajmljivanje, komunikativni prevod, kulturna transplantacija, ekvivalencija,
kompetencija. / The transfer of cultural elements is an unavoidable task in translation of almost
any type of text. This investigation aims to identify contextual conditions that play a role
in translator’s choice of available techniques for cultural transposition of Arabic texts:
exoticism, calque, cultural borrowing, communicative translation, cultural transplantation.
Likewise, it reinvestigates the necessary competences for successful interpretation of the
original. The investigation is based on the comparison of examples from a number of both
direct and indirect literary and non-literary translations from Arabic to Serbian, Bosnian
and English.

Arabic language and literature were continuously present in Serbian academic and cultural
sphere for at least 84 years, since the foundation of the Department of Arabic language and
literature in 1926 at the University of Belgrade. That was the critical point for every future
organizing of translating and the main source for educating translators.
The main focus of this paper will be on the translations of Arabic literature from Arabic and via
other languages. Some remarks will be made concerning the translations of Serbian literature to
Arabic as well. This research will, in more or less detail, describe and analyze the state of the
affairs since the seventies till present day. The main reason for this timeline is that translations
of Arabic literature only surfaced in larger number at the beginning of the seventies of the past
century. This was caused by lack of teaching staff and a rather modest number of students at
the Department until mid sixties which prevented appearance of translations.

Ovim istraţivanjem daje se celovit pregled neposrednih i posrednih integralnih
prevoda arapskih romana u Srbiji od prvog takvog prevoda pa do danas. U radu je
predstavljen razvoj arapskog romana razmatranjem odlika prevedenih dela, njihovog stila,
narativne tehnike, tema koje obraĊuju, pravca kome pripadaju, znaĉaja koji imaju u
okvirima arapske knjiţevnosti i drugih relevantnih ĉinjenica koje bolje pribliţavaju ovaj
ţanr i smeštaju ga u okvire svetske knjiţevnosti. U radu je predstavljena i kritiĉka
recepcija prevedenih dela. Na ovaj naĉin posredno se razmatra zastupljenost arapske
knjiţevnosti u Srbiji uopšte, problemi koji u ovoj delatnosti postoje, kao i perspektive i
moguće strategije za unapreĊivanje prevoĊenja u svojstvu vaţne arabistiĉke aktivnosti.
Kada je reĉ o posrednim prevodima, dodatno se razmatra problematika takve vrste
prevoda, sa posebnim osvrtom na kulturnu transpoziciju.
Ključne reči: arapski roman, realizam, socijalni realizam, postkolonijalni roman,
modernizam, postmodernizam, prevođenje, recepcija, kulturna transpozicija. / This paper investigates the position of the Arabic novel and literature in general in Serbia by
presenting and analyzing all of the translated novels from the beginnings in 1979 till the present day.
By discussing these works, their style, narrative techniques, themes, the phase they belong to, the
importance they have in Arabic literature and other relevant facts that determine their place on the
map of the world literature, the paper also presents the development of the genre itself. Likewise, it
treats critical reception of the translated works. Translations from intermediary languages are
discussed separately with an account of the specific issues of that type of translation, especially the
problems of cultural transposition. It discusses some challenging aspects of the Serbian translation
activities from Arabic and proposes possible directions and strategies for a wide-ranging improvement
of this important branch of Arabic studies.
Key words: Arabic novel, realism, social realism, postcolonial novel, modernism, postmodernism,
translation, reception, cultural transposition.

Ovaj rad predstavlja kvalitativni pregled glavnih leksičkih, morfoloških i sintaksičkih
obeležja jezika sporta u tekstovima koji pripadaju naučnom funkcionalnom stilu u
savremenom standardnom arapskom jeziku. Analiza je izvršena na osnovu jezičke graĎe
koja pripada obrazovnim pismenim tekstovima strogo naučnog (akademskog)
funkcionalnog podstila. Konciznost, preciznost i impersonalnost u ovim tekstovima se
postižu učestalom upotrebom pojedinih leksičkih, morfoloških i sintaksičkih sredstava, a
zanemarivanjem drugih. MeĎu njima se ističu: veliki broj stručnih termina koji su
većinom nastali meĎujezičkim pozajmljivanjem, često dvojezično navoĎenje termina,
korišćenje simbola iz drugih semiotičkih sistema i oblika nastalih skraćivanjem,
ograničeno prisustvo polisemije, sinonimije i antonimije, učestalo ponavljanje termina,
glagola i brojnih fraza, ograničena upotreba lica, preovlaĎujuće prisustvo imenskih reči,
desemantizacija glagola, ograničena upotreba glagolskih vidova i načina, upotreba
složenih rečenica uz često pojednostavljivanje njihove strukture zamenom finitnih
glagolskih oblika u zavisnim rečenicama odgovarajućim glagolskim imenicama ili
participima. U radu se razmatraju i glavni pristupi u analizi specijalnog jezika uopšte,
kao i mogući pravci budućih istraživanja u toj oblasti u savremenom standardnom
arapskom jeziku koji je nedovoljno proučen iz perspektive funkcionalno-stilističkog
jezičkog raslojavanja.
Ključne reči: jezik sporta, savremeni standardni arapski jezik, specijalni jezik,
funkcionalni stilovi, strogo naučni funkcionalni podstil, leksička obeležja, morfološka
obeležja, sintaksička obeležja. / Modern Standard Arabic is not sufficiently examined from the perspective of
functional stylistic varieties of language. This paper represents a qualitative review of
key lexical, morphological and syntactical features of the language of sport in texts that
belong to scientific functional style in Modern Standard Arabic. The linguistic material
that was analyzed belongs to the pure scientific (academic) functional sub-style. Pure
scientific texts that belong to the sport scientific style in Modern Standard Arabic are
characterized with concise, precise and impersonal expression that is adapted to the
communicative situation in which they originated. Such way of expression is
accomplished with frequent usage of certain lexical, morphological and syntactical
features, as well as avoiding other. The most important among these linguistic features
are: presence of large quantity of scientific terms which are mostly created by the
means of interlinguistic borrowing, frequent bilingual reference to the terms, use of
symbols from other semiotic systems as well as short forms, limited presence of
polysemy, synonymy and antonyms, frequent reiteration of terms, verbs and numerous
phrases, limited use of person, overwhelming presence of nominal lexemes, verbal
desemantization, limited use of verbal tenses and modes, use of complex sentences with
a frequent simplification of their structure by switching the finite verbal forms in the
subordinated sentences with appropriate forms of verbal nouns or participles. The paper
also discusses the main approaches to the analysis of the special language in general, as
well as the possible approaches to the future research in the domain of Modern
Standard Arabic.
Key words: language of sport, Modern Standard Arabic, special language, functional
styles, pure scientific functional sub-style, lexical features, morphological features,
syntactical features.

Brojni ključni koncepti moderne teorije prevođenja postojali su mnogo pre naučnog utemeljenja te oblasti. Iako nije moguće tvrditi da je bilo ikakvih pokušaja da se uspostave teorijsko-metodološki pristupi prevođenju u arapskom srednjem veku, intenzivne prevodilačke
aktivnosti u tom periodu sasvim su izvesno podstakle pojavu određenih gledišta u vezi sa različitim teorjiskim pojmovima u ovoj oblasti, iako to nije bilo propraćeno odgovarajućim instrumentarijumom translatološke terminologije. Cilj ovog rada je da skrene pažnju na glavne translatološke pojmove koji su se javili kod arapskih srednjovekovnih mislilaca koji su se bavili ovom temom. Modernom terminologijom iskazano, bavićemo se najpre: prevodnom ekvivalencijom, prevodivošću, negativnim transferom, prevodilačkim kompetencijama, doslovnim i slobodnim prevođenjem, a u okviru tih tema kulturnom transpozicijom i ponovnim prevođenjem. Svaki od navedenih pojmova ćemo zasebno opisati i analizirati, onako kako su bili predstavljeni u spisima dva „teoretičara”
Džahiza (776–868) i Majmonida (1135–1204), kao i najčuvenijeg praktičara, Huneina ibn Ishaka (809–873). Ova tri autora su imali različita neposredna iskustva sa prevođenjem, kao i različite perspektive.

Kућа мудрости, ар. Bayt al-ḥikma, за коју се често каже да ју је у Багдаду основао син чувеног Харуна ел Рашида, халифа Мамун (al-Ma'mūn) 830. године, у историографској литератури и изворима најчешће се помиње као преводилачки центар, библиотека и академија, централно место арапског преводилачког "покрета" у средњем веку. У релевантној литератури која разматра тај историјски пери-од и преводилачке активости, постоји неслагање око стварне природе и улоге ове институције у интензивним и обимним арапским средњовековним преводилачким активностима филозофских, научних, медицинских, књижевних и других дела пи-саних на грчком, персијском, санскриту, арамејском итд. Већина секундарне историографске литературе заиста описује "Kућу мудро-сти" као грандиозну преводилачку институцију са извесним модерним организа-ционим елементима, при чему се посебно истиче координација рада шездесет пет преводилаца за грчки, сиријачки, персијски, арамејски и санскрит. Новије студије пак тврде да за већину тих тврдњи нема поузданих доказа: нити да је "Kућу мудро-сти" основао халифа Мамун или његов отац Харун ел Рашид, ни да су се ту обављали преводи са било ког другог језика осим са персијског. Према тим изворима, "Kућа мудрости" највероватније јесте била библиотека, део абасидске администрације са примарном функцијом инстутитуционализације превођења са персијског и очувања тако стечених резултата. У овом раду се критички анализирају различита виђења те значајне институције и њене улоге у арапским преводилачким активно-стима, као и разлози за тако опречна гледишта.

The number of mediated translations of Arabic literary
works in Serbia, as well as the significance of the translated titles, indicate that mediated translation cannot be disregarded when investigating Serbian translations of Arabic literary works in general. This paper records Arabic literary works that were translated from intermediary
languages into Serbian and published as single volume books as well as describes and analyzes the type of translated works and their general literary importance from the beginnings till the present moment. By a more scrutinized examination of the most distinct examples of
Arabic literature in mediated translation in Serbia, the paper examines
main motives for mediated translation of Arabic literature. These are the cost of translation, ease of access to the literary works, considering only Western reviews and recommendations, etc. Apart from the critical issue of (in)adequate representation of the translated work and the author and their objective prominence, in the conclusion of our paper, we identified and addressed some of the most challenging and difficult issues in the process of mediated translation. These are cultural
transposition, equivalence, translational transfer, and translational interference.

Arapska leksikografska aktivnost u srednjem veku predstavlja verovatno najbolje proučen istorijski lingvistički doprinos Arapa. Bezmalo sve relevantne arapske i zapadne studije posvećene ovoj temi akcenat stavljaju na analizu rečničke makrostrukture, pošto su i sami arapski leksikografi srednjeg veka najviše pažnje posvetili upravo inovacijama na tom planu, praveći anagramske, rimovane i alfabetske rečnike. Najvažniji
arapski opšti jednojezični rečnici u periodu od VIII do XV veka jesu: Kitāb al-‛ayn – „Knjiga o slovu ajn“ Halila ibn Ahmeda (al-Halīl ibn ’Aḥmad, umro 791), Muğmal alluġa
– „Sažeto o jeziku“ i Maqāyīs al-luġa – „Nivoi u jeziku“ Ibn Farisa (Ibn Fāris, umro 1004), al-Ṣiḥāḥ Džavharija (al-Ğawharī, umro između 1003. i 1010), Lisān al-‛arab
– „Arapski jezik“ Ibn Menzura (Ibn Manẓūr, 1232–1311), al-Qāmūs al-muḥīṭ – „Okean koji okružuje“ Firuzabadija (al-Fīrūzābādī, 1326–1414) i ’Asās al-balāġa – „Osnovi retorike“ Zamahšarija (al-Zamaẖšarī, 1075–1144). Cilj ovog istraživanja jeste da se izvrši pregled i analiza osnovnih odlika mikrostrukture navedenih rečnika, to jest, elemenata strukture rečničkog članka poput lematizacije, navođenja gramatičkih i semantičkih
obeležja odrednice/leme i kvalifikatora, kao i da se utvrdi način na koji se taj segment leksikografske aktivnosti kod Arapa u srednjem veku razvijao.