REGION VII

Reported by:
Mendoza, Julius A.
Mendoza, Edlyn P.

Sicalac and Sicavay

(A Visayan Creation Myth)
In the beginning there were two gods, Captan and Maguayan. They created the earth and all
livinng things. Once, Captan planted a bamboo garden. The plant grew into a tall tree that swayed
gracefully in the breeze. Then, one day, it broke into two sections, and out stepped a man and a
woman. To the man the gods gave the name Sicalac, and that is why men have been called lalaki;
the woman they called Sicavay, and henceforth women have been called babae.
Noong unang panahon, may dalawang dyos na tinatawag nilang CAPTAN at MAGUAYAN na
syang bumuo ng daigdig at ng mga nabubuhay dito. Isa sa mga ginawa ni captan ay isang
hardin na maraming kawayan. Sa itinakdang oras, nahati sa dalawa ang isang kawayan at
lumabas ang isang lalaki at isang babae. Pinangalanan itong SICALAC kung saan nagmula
ang salitang lalaki, at ang isa ay SICAVAY kung saan nagmula ang salitang babae.

Sicalac and Sicavay

(A Visayan Creation Myth)
After sometime, the man asked the woman to marry him, for there were no people in the
world. Sicavay was reluctant in accepting his proposal, however, saying that they were brother and
sister, born of the same reed, with only one node between them. Eventually, they agreed to seek the
advice of the tunas of the sea and the doves of the air. They also consulted the earthqauke, who told
them that it was necessary for them to marry so that the world would be filled with people. And so
they became husband and wife.
Makalipas ang panahon ay niyaya ng lalaki na pakasalan ang babae, dahil sa wala pang
ibang tao noon sa mundo. Nagdadalawang isip si sicavay tungkol dito nang dahil sa sila
ay magkapatid na iisa lang ang pinagmulan. Upang humingi ng payo, kumonsulta sila sa
mga tambakol sa karagatan at mga kalapati sa himpapawid. Ganoon rin ang ginawa nila
sa lindol, at ito ang nag sabi na nararapat lamang silang magpakasal dahil sa kanila
magmumula ang mga tao na pupuno sa mundong ginawa ni captan at maguayan. At
noon, nagging mag asawa sila.

Sicalac and Sicavay

(A Visayan Creation Myth)
Soon after, they had a son whom they called Sibu. A daughter who was born to them next
was named Samar. Sibu and Samar married and had a daughter Luplupan. She married Pandaguan,
the second son of the first couple, Sicalac and Sicavay. They had a son whom they named Anoranor.
Sa paglipas ng panahon ay nagkaroon sila ng anak na pinangalanan nilang SIBU. At ang
sumunod dito ay isang babae na pinangalanang SAMAR. Nagpakasal sila sibu at samar at
nagkaroon ng anak na babae na si LUPLUPAN. Nagpakasal ito kay PANDAGUAN na
pangalawa sa mga anak ng unang pares na si scalac at sicavay, at nagkaroon sila ng anak
na lalaki na nagngangalang ANORANOR.

Sicalac and Sicavay

(A Visayan Creation Myth)
Pandaguan was the first to invent the fishing net. The first time he used it, he caught a shark
and brought it ashore, thinking that it would not die. But the shark did not survive for long out of
water. Great was Pandaguans grief. He cried out loudly to the gods, blaming them for letting his
plaything die when no one had ever died before. It is said that the god Captan, weary after his days
work, sent the flies to find out why Pandaguan was making such a lound lamentation. But the flies
refused to obey him, saying that they were busy storing honey. For this disobedience, they were
condemned to scavenge among filthy and rotten things from then on.
Si pandaguan ang naka imbento ng lambat at ginamit ito sa unang pagkakataon. Naka
huli siya ng pating at dinala sa dalampasigan dahil inakala niyang hindi ito mamamatay.
Pero namatay din ang pating dahil sa wala ito sa tubig. Malaki ang lungkot na
naramdaman ni padguan at sinisisi ang mga dyos sa pagkawala ng kanyang laruan dahil
sa wala pa namang namamatay pa noon. Noong araw na yon, inutusan ng panginoong si
Captan ang mga langaw upang alamin ang matinding lungkot sa mga dasal ni pandaguan,
ngunit tumanggi ang mga ito at nagdahilang abala sa pag iipon ng pulot. At dahil sa hindi
sila sumunod, pinarusahan sila na habangbuhay mag hahanap ng pagkain sa mga
madudumi at nabubulok na mga bagay sa paligid, magmula noon.

Sicalac and Sicavay

(A Visayan Creation Myth)
Captan then sent the weevil, who brought back the news of the sharks death. Pandaguans
behavior greatly displead Captan. He and Maguayan made a thunderbolt with which they struck
Pandaguan dead. The young man stayed in the infernal regions for thirty days, at the end of which
time the gods took pity on him, brought him back to life, and returned him to the world.
Nagpadala si captan ng mga salagubang na nagsabi tungkol sa pagkamatay ng pating.
Matindi ang pagka dismaya ni captan kay Pandaguan. Gumawa si captan at maguayan ng
kidlat at pinatama ito kay Pandaguan hanggang sa mamatay ito. Si Pandaguan ay nanatili
ng tatlumpung araw sa impyerno, at dahil sa kinaawaan siya ng mga dyos, binuhay
siyang muli at ibinalik sa mundo.

Sicalac and Sicavay

(A Visayan Creation Myth)
While Pandaguan was away, his wife Luplupan became the concubine of Maracoyrun. People
say that the practice of concubinage then started with Luplupan. When Pandaguan returned home,
he did not find his wife there. She had been invited by Maracoyrun to feast upon a pig which he had
stolen. People say that this was the first theft committed in the world.
Noong wala si Pandaguan, ang kanyang asawa na si luplupan ay nagging kabit ni
MARACOYRUN. Sinasabing ito ang nagging simula ng pangangabit sa panahong iyon
hanggang ngayon. Nang bumalik si Pandaguan sa kanyang tahanan, hindi niya nakita ang
asawa niya. Inimbita ito noon ni maracoyrun na pagsaluhan ang isang nakaw na baboy.
Sinasabi na ito ang kaunaunahang kaso ng pagnanakaw sa mundo.

Sicalac and Sicavay

(A Visayan Creation Myth)
Pandaguan then sent Anoranor to fetch his mother, but she only laughed at her son and
refused to go home, saying that the dead never return to the world. At this answer, Pandaguan
became angry an went back to the infernal regions, vowing never to return to the world. The old
folks say that had Luplupan obeyed Pandaguans summons, and had he not gone back to the infernal
regions, all the dead would come back to life.
Pinadala ni Pandaguan si anoranor para sunduin ang kanyang ina, ngunit tinawanan
lamang siya nito at sinabing hindi na muli nagbabalik ang patay sa mundo. Nang dahil sa
sagot na iyon ni luplupan ay nagalit si Pandaguan at bumalik sa impyerno, isinumpa
nitong hindi na siya muling babalik sa mundo. Ngunit sinasabi ng mga matatanda na
sinunod ni luplupan ang mga utos ni Pandaguan, hindi ito bumalik sa impyerno kung
kayat lahat ng patay ay muling mabubuhay.

LEGEND OF DUMAGUETE
The story dates back to the distant past. It was the glorious and chivalrous time of the
Spanish senores and the Moros. Now, the moros plundering the neighboring islands, abducting the
women and the children, who, were told, were being ground and minted into money and gold by the
Moros.
Noong unang panahon, kung saan namamayagpag ang tagumpay ng mga espanyol,
senores at mga moro. Sa mga oras na iyon kung saan nagnanakaw ang mga moro sa
kalapit na mga isla, dinudukot ang mga kababaihan at ang mga bata kung saan
nabanggit, na ipinapagpalit sa pera at ginto ng mga moro.

LEGEND OF DUMAGUETE
These plundering grew very intense in some nearby islands and there were terrible rumors that
these moros were coming to Dumaguete. It was not called dumaguete then. The people were
concerned and they prayed hard for protection. The families gathered at night to pray to the nuestra
senora and to santa catalina to deliver them from this danger. The people had the special devotion
to santa catalina and santa plight, she was swift I giving them her protection.
Ang pagnanakaw na ito ay mas lumala sa mga karatig na isla at may mga sabi-sabi na ang
mga moro ay darating na sa lugar ng dumaguete. Noong panahong iyon ay hindi pa
dumaguete ang tawag sa lugar. Lahat ng mga mamamayan ay nag aalala at ipinagdasal
ang kanilang kaligtasan. Tuwing gabi, magtitipon tipon ang mga pamilya upang magdasal
sa nuestra senora at kay santa catalina upang iligtas sila sa kapahamakan. Ang mga tao
ay nagkaroon ng matinding debosyon kay santa catalin at santa plight at iginawad naman
nito ang kanilang idinalangin na proteksyon.

LEGEND OF DUMAGUETE
Santa catalina was known to have a stalwart and a military woman. Every time the moros
intended invading the island she would send a swarm of of bees to cover the whole place, so that it
would be seen from a far as a big cloud, swallowing the island into the bosom of the horizon; so the
moros could not find the island.
Si santa catalina ay kilala sa pagkakaroon ng mga maaasahan at masisipag na
tagapagsilbi, kasama na rin ang mga kababaihang military. Sa tuwing ang mga moro ay
nag babalak na sugurin ang isla, ay magpapadala ito ng napakaraming grupo ng mga
bubuyog para takluban ang lugar kung kayat sa malayuang tingin ay muka itong
malaking ulap na kinakain ang isla mula sa kailaliman ng mundo at ng kalangitan. Kung
kayat hindi mahanap ng mga moro ang isla.

LEGEND OF DUMAGUETE
If they went a little nearer, this cloud of bees would attack them, warding them off. The moros
could never land on the island and they were not able to daguit (to abduct the woman and children).
With the protection of Santa Catalina, the people were dili-na-daguit (cannot be abducted); through
the years this phrase coined itself into the name the place is known today: DUMAGUETE
Kung lumapit pa ang mga moro, maaari silang atakihin ng mga bubuyog at paalisin sila.
Nang dahil dito, hindi na nakapag DAGUIT ang mga moro. Dahil na rin sa proteksyon ni
santa catalina ang mga tao ay DILI-NA-DAGUIT at sa pag lipas ng panahon ay tinawag na
ang lugar sa salitang DUMAGUETE.
Kahulugan:
Daguit: dukutin ang mga kababaihan at kabataan
Dili-Na-Daguit: hindi na matatangay pa

USAHAY
I

Usahay magadamgo ako

Minsan, Napanaginipan ko
Nga ikaw ug ako nagkahigugmaay
Na ikaw at ako, ay nagmahalan
Nganong damguhon ko ikaw
Bakit ba ikaw ang laman ng panaginip ko
Damguhon sa kanunay sa akong kamingaw
Minsan kitang napapanaginipan, sa tuwing
malungkot ako
II
II
Usahay magamahay ako
Nganong nabuhi pa ning kalibutan
Minsan ay pinag sisisihan ko
Nganong gitiaw-tiawan
Na ako ay nabuhay pa, sa mundong ito
Ang gugma ko kanimo, kanimo dae
At ganon mo na lamang maliitin
Ang pagmamahal ko, para sa iyo

MATUD NILA
I
Matud nila ako dili angay
Nga magmanggad sa imong gugma
Matud nila ikaw dili malipay
Kay wa akoy bahandi nga kanimo igasa
II
Gugmang putli mao day pasalig
Maoy bahanding labaw sa bulawan
Matud nila kaanugon lamang
Sa imong gugma ug parayeg
Ref:
Dili malubad kining pagbati
Bisan sa unsa nga katarungan
Kay unsa pay bili ning kinabuhi
Kon sa gugma mo hinikawan

MATUD NILA
I
Sabi nila hindi ako nararapat
Na humiling na akoy iyong mahalin
Sabi nila, hindi ka sasaya
Dahil wala akong kayamanang maibibigay sayo
II
Pag ibig na totoo lamang ang maibibigay ko sayo
Ito ay isang kayamanang higit pa sa ginto
Sabi nilay masasayang lang ito
Para sa pagmamahal at pagkalinga mo
Ref:
Hindi mawawala ang nararamdaman kong ito
Kung anuman ang dahilan
Kung hanggang saan man ang halaga ng buhay na ito
Kahit na pagdmutan ng pagmamahal mo

POBRENG ALINDAHAW
I

Ako'y pobreng alindahaw

Akoy nakaka awang tutubi
Sa huyuhoy gianod-anod
Sa hangin ay napapayid payid
Nangita ug kapanibaan, ahay,
Naghahanap ng mapapagpahingahan, haaayy
Sa tanaman ug sa manga kabulakan.
Sa mga harding puno ng bulaklak
II
II
Aray, aray, aray, aray, aray
Aruy, aruy, aruy, aruy...
Katulad ng bulaklak na nangungulila
Ania si bulak sa mga kahidlaw
Aray, aray, aray, aray, aray
Aruy, aruy, aruy, aruy...
Aray, aray, wag ka nang malulungkot
Aruy, aruy, di ka maluoy
Para sa nakaka awing tutubing ito
Ning pobreng alindahaw.
Aray, aray, aray, aray, aray
Aruy, aruy, aruy, aruy

RIDDLES (TIGMO)
Dili matindog
Kong di mabusog

Hindi makatayo
Kung hindi puno

-SAKO

-SAKO

Sa adlaw mong halgi

Magaii moray pagi

Sa umaga, parang poste

Sa gabi, parang dahon

-BANIG

-BANIG

A BABAYE NGA NAGHUBO DITO SA

BAYBAYON SA OBONG
Nahitimbakuwas ang akong panan-aw
sa kalit nga pagdailos
sa imong patadyong
daw ang labtik sa pasol
tadlas nianang nag-ugdo nga kabilin
diha sa puti mong dughan.
Kaayong pagkaladlad
sa duha ka biyoos, nanuyhakaw
diha sa kabuntagon.
Kaayong ikinto ibabaw sa akong balikhaw!
Kaayong isinggit paghinay!
Kaayong ikapakapa sa hilom!
Kay samtang nagpanglingi ka
kon wa bay nakaambit sa imong pagpabaya,
nagbingkil ang mga dahon,
gitukmod sa lunhaw ang laya
aron motipon sa yuta;
nasaag ang huyohoy,
miong-ong ang akong mga mata

A BABAYE NGA NAGHUBO DITO SA

BAYBAYON SA OBONG
Labis ang aking pagkagitla
sa unti-unting pagkalaglag
ng iyong patadyong
animoy pilantik ng pasol
sa mayamang pamana
sa maputing dibdib mo.
Kay ganda ng pagkalatag
ng dalawang biyoos,
nakausli sa may umaga
sanay makatitiyad ako sa ibabaw
ng aking balikhaw!
O anong sarap sumigaw ng mahinahon!
Habang lumilingon-lingon ka
Kung wala bang kasalo sa iyong pagpapabaya,
Naglagitgitan ang mga dahon,
Itinulak ng lunti ang mga laya
at nakisalamuha sa lupa;
pababa ng pababa ang patadyong
kumalat ang iyong kariktan,

TER TO PEDRO, US CITIZEN, ALSO CALLED P

I.
Pete, old friend;
there isn't really much change
in our hometown since you left.
This morning I couldn't find anymore
the grave of Simeona, the cat we buried
at the foot of Miguel's mango tree,
when we were in grade four,
after she was hit by a truck while crossing
the street. The bulldozer has messed it up
while making the feeder road into the mountains
to reach the hearts of the farmers.
The farmers come down every Sunday
to sell their agony and their sweat for
a few pesos, lose in the cockpit or get

TER TO PEDRO, US CITIZEN, ALSO CALLED P

II.
The mayor owns a big sugar plantation, three
new cars, and a mansion with the gate overhung
with sampaguita. Inside the gate
are guys who carry a rifle and a pistol.
We still go to Konga's store for rice
and sardines and sugar and nails for the coffin.
Still only a handful go to mass on Sundays.
In the church the men talk, sleep; the children play.
The priest is sad.
Last night the storm came and blew away
the cornflowers. The cornfields are full of cries.
Your cousin, Julia, has just become a whore.
She liked good clothes, good food, big money.

TER TO PEDRO, US CITIZEN, ALSO CALLED P

SUMMARY:
Ang tulang ito ay tungkol sa pagkakaibigan ng magkababata kung saan ang author ng
tula at si pedro ang tinutukoy na karakter. Inaalala ang mga panahong lumipas hanggang
si pedro ay maging isang US Citizen na sa kanyang pananatili sa ibang bansa at ang
pangalan mula pedro ay nagging PETE. Ang tulang ito ay tungkol sa usaping pang pulitika
kung saan ang lahat ng proyekto ay naka pangalan sa mga pulitikong nagsasagawa nito.
Kitang kita ang pagiging uhaw sa kapangyarihan ng karamihan sa mga pulitiko at
nakikita rin dito ang resulta ng kanilang mga ginawa lalo na ang corruption.
Ang mga pulitiko ay palaging may magandang imahe sa mga tao at pinapanatili ito
kung kayat tinitingala sila ng mga tao. Kung hindi man iniidolo, ay sinusuportahan ng
mga tao ang bawat panukala ng mga ito. Nabanggit din dito ang mga kaayusan na
isinasagawa sa barrio magmula sa mga kongkretong kalsada hanggang sa usaping
pangkababaihan na inihalintulad sa karakter ni Julia at ang kahiligan nito sa mga maluho
at material na bagay.
Ang usapin ng pagpapatuli ay naririto din at naikukumpara sa mga gawain noon at
ngayon. Nasabi rin ang mga magsasaka na ang kita ay inilalaan sa inuman para lamang
mapanatili ang pagkakaibigan ngunit uuwi naman na walang perang dala para sa

TER TO PEDRO, US CITIZEN, ALSO CALLED P

(Kahulugan ng ilang mahahalagang parte ng tula)
To reach the hearts of farmers
Para maka kuha ng simpatya sa mahihirap

To sell their agony and sweat

Para maipagbili ang kanilang pinaghirapang ani

The old goat, had split the skin of our young lizards
Ukol sa pagtutuli

The birds have gone away

Inabandona ang mga lugar

The gate overhung with sampaguita

Iniidolo at tinitingala ng mga tao

The cornfield are full of cries

Mga pagdurusa at pighati ng mga mahihirap