Vergi adaleti

“Verginin funksiyaları ümumiyyətlə nə üçün mövcuddur?”. Fikrimcə bu sualın cavabını araşdırmazdan əvvəl “Vergi ümumiyyətlə bizim hansı işimizə yarayır?” fikrini özümüz üçün aydınlaşdırmalıyıq. Belə ki, cəmiyyətin kortəbii fəaliyyətinə imkan vermək ağılsızlıq olardı. Dövlət cəmiyyətin daxilində olan münasibətləri tənzimləmək, inkişafa nail olmaq üçün fəaliyyət göstərir. Ümumiyyətlə fəaliyyətin təmin edilməsi üçün əlimizdə müvafiq vasitələrin, vəsaitlərin olmağı zəruri haldır. Dövlətin də öz fəaliyyətini təmin etmək üçün onun hüquqi, iqtisadi və həmçinin sosial vasitələri olmalıdır. Burada bizi maraqlandıran əsas məsələ dövlətin maliyyə siyasətidir, çünki vergitutma dövlətin maliyyə siyasətini həyata keçirmək üçün əsas alətlərindən biridir.

Bu çalışma geniş bir saha araştırmasıyla; Türkiye’de sosyal sınıf farklılıklarına göre refah devletine yönelik tutumların ve vergi adaleti algısının değişip değişmediğini, vergi adaleti algısının refah devletine yönelik tutumlar üzerinde etkisinin olup olmadığını araştırmayı amaçlamaktadır. Araştırma modeli kurulurken ISSP’nin devletin rolü ölçeği ve genişletilmiş haliyle Gerbing (1988)’in vergi adaleti algısı ölçeği kullanılmıştır. Araştırma kapsamında, 1272 denekten elde edilen veriler dikkate alınmıştır. Araştırmada kullanılan ölçeklerin güvenirlilikleri Cronbach Alfa Katsayısı yöntemi ile test edilmiştir. Ölçeklerin geçerliliklerinde ise, Faktör Analizi yöntemi kullanılmıştır. Ölçeklerin güvenirlilik ve geçerlilikleri belirlendikten sonra araştırma hipotezleri, Fark Testleri (ikili gruplarda bağımsız örneklem t-testi, üç veya daha fazla gruplu özelliklerde ise tek yönlü Anova testi, parametrik olmayan verilerin analizinde Kruskall-Wallis ve Mann-Whitney testleri) ve Çoklu Doğrusal Regresyon Analizi ile test edilmiştir. Araştırma sonucunda, Türk halkının devletçi ve dayanışmacı yapısını korumaya devam ettiği ancak refah devletine yönelik tutumlarının ve vergi adaleti algılarının sosyal sınıflara göre farklılaştığı tespit edilmiştir. Ayrıca vergi adaleti algısı arttığında refah devletine yönelik tutumlar da artmaktadır.

Özet Vergi adaleti, üzerinde en çok tartışılan kavramlardan biridir. Vergi adaletinin temel amacı, vergi yükünün bireyler arasında eşit bir şekilde dağıtılmasını sağlamaktır. Bu bağlamda mali güç yaklaşımından yararlanılmaktadır. Vergi adaletinin bir takım araçları da bulunmaktadır. Bunlar; en az geçim indirimi, artan oranlı tarifeler, ayırma ilkesi, muafiyetler ve istisnalardır. Türkiye'de mali güç yaklaşımı vergilemede adaletin ve eşitliğin en temel göstergesidir. Nitekim Anayasanın 73. maddesi de mali güç yaklaşımını benimsemiştir. Bu çalışmanın temel amacı, Türkiye'de mali güç anlayışı doğrultusunda vergilemede adaletin ne derece sağlandığını tespit etmektir. Bu bağlamda vergi gelirlerine ilişkin veriler göz önünde bulundurularak Türkiye'nin dolaylı-dolaysız vergileme tercihine, gelir, servet ve tüketim vergilerinin gelişimine, çıkartılan vergi aflarına, uzlaşma sonuçlarına ve kayıt dışı ekonominin boyutuna değinilmiştir. Türkiye'de her ne kadar Anayasanın adalet ölçüsü mali güç olsa da, 2006-2016 yılları arasında vergi yapısı incelendiğinde vergilemede adaleti sağlamada mali güç yaklaşımının dikkate alınmadığı görülmektedir. Bu bağlamda Türk vergi yapısının vergi adaletini sağlayamadığı söylenebilmektedir.
Abstract Justice of taxation is one of the term that has always been discussed. The main aim of the tax justice is distributing the tax onto individuals in the fairest way. To achieve this, the term of financial strength approach is being used. There also exists several tools that ensures justice of taxation such as minimum living allowance, progressive taxes, the principle of differentiation, exemptions and exceptions. The financial strength approach in Turkey is a major indicator of justice and equity in Turkish taxation system. Also the 73 rd article of Turkish constitution states the financial strength is a tool for ensuring equality and tax justice, too. The main purpose of this research is to determine to what extent providing the justice of taxation in accordance with the concept of financial strength in Turkey. In this context, Turkey's preference between direct and indirect taxation, the development of income, wealth and consumption taxes, the frequency of tax amnesties, the results of reconciliation and the dimensions of shadow economy has been mentioned by taking into consideration of the data of the tax income. Although the financial strength is defined as the justice measurement of Turkish Constitution, financial strength do not seem to be taken into account as a tool for ensuring justice of taxation when tax structure is investigated between 2006-2016. In this context, it could be said that Turkish tax structure could not ensure justice of taxation.